قالاداعى مادەني شارالارعا قالماي باراتىن، كوبىنە ءبىر بۇرىشتا ۇندەمەي وتىرىپ، كونتسەرت تاماشالايتىن مىنا اقساقالدى الماتىلىقتاردىڭ ءبىرازى تانيتىن بولار. الايدا، ول كىسىنىڭ اتى-ءجونى مۇراتبەك اۋباكىروۆ (سۋرەتتە) ەكەنىن، ءوزى قازاق اندەرىنىڭ جوقتاۋشىسى بولعان ايگىلى ماقسۇتبەك مايشەكيننىڭ تۋعان نەمەرەسى ەكەندىگىن كوپ ادام بىلە بەرمەيدى.

«مۇراجاي تۇنىنە» بارعاندا مۇراتبەك اتامەن شاي ىشە ءجۇرىپ سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. ءوزىنىڭ وقىمايتىن گازەت-جۋرنالى جوق ەكەن. قولىنا تۇسكەننىڭ ءبارىن وقيدى. ءتىپتى، جاس ءتىلشى بولسام دا، مەنىڭ ءوزىمدى سىرتتاي تانيدى ەكەن. «ارەن دەگەن فاميلياڭا قاراپ، ەۆرەيدىڭ قىزى دەپ ويلاعانمىن» دەپ كۇلدى اعام.

– مۇراتبەك اعا، ءبىز ءسىزدى قاشان كورسەك تە، مادەني شارالاردىڭ بەل ورتاسىندا جۇرەسىز. كوپ ادامداردى ءسىزدىڭ كىم ەكەندىگىڭىز قىزىقتىرادى. ءوزىم ءسىزدى بىرنەشە رەت جازۋشىلار وداعىندا، كورمەلەردە ۇشىراستىرعانىممەن، سۇحباتتاسۋعا قازىر عانا باتىلىم جەتىپ وتىر.

– مەن شىعارماشىلىقپەن اينالىسىپ جۇرگەن اداممىن. قازىر ەشقايدا ىستەمەيمىن. بالا كۇنىمدە اتامنىڭ ۇيىنە كوپتەگەن ونەر ادامدارى قوناققا كەلەتىن. سول كىسىلەر ماعان كوپ ىقپال ەتتى. مەنىڭ اتام 20 جىلدان استام ۋاقىت قازاق راديوسىنىڭ مۋزىكا رەداكتسياسىندا اعا رەداكتور بولىپ ىستەدى.

– اتاڭىزدىڭ اتى-ءجونى كىم؟

– ماقسۇتبەك مايشەكين.

– سوندا ءسىزدىڭ اتاڭىز كادىمگى ءبىز بىلەتىن، ماعجاننىڭ «سەن سۇلۋ» دەگەن ولەڭىن وتىز ءتىسىنىڭ استىنا سالىپ ساقتاپ، حالىققا تارالۋىنا ىقپال ەتكەن مايشەكيننىڭ ءوزى بولدى عوي؟

– ءيا، ءدال ءوزى. اتام ماقسۇتبەك – اقىن، درا­ماتۋرگ، قر ەڭبەك سىڭىرگەن ونەر قايراتكەرى. ءوزى سونداي مادەنيەتتى، ساۋاتتى كىسى بولعان. احمەت جۇبانوۆ ەكەۋى مۋزىكا رەداكتسياسىن قۇرۋعا كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى، قازاق مۋزىكاسىنىڭ جوقتاۋشىسى بولدى. ول كەزدە ارتىستەر كوپ ەمەس ەدى عوي. ۇيگە ەرمەك سەركەباەۆ، بيبىگۇل تولەگەنوۆالار ءجيى كەلەتىن. ءشامشى قالداياقوۆ ءار كەلگەن سايىن اۋزىما باۋىرساق تىعىپ كەتەتىن (كۇلدى).

وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن اتامنىڭ جۇزجىل­دىق مەرەيتويىن وتكىزگىم كەلگەن. مينيسترلىكتەن قاسىما 3 كومەكشى بەردى. دالادا قاڭعىرىپ جۇرگەن اداممىن عوي، كەشتى وتكىزۋگە قاراجاتىم بولمادى. بانكەت جاساۋعا، كونتسەرت وتكىزەتىن زالدى جالداۋعا اقشا تابا المادىم. كەيىن ش.قالداياقوۆ كوشەسىمەن قاتار جاتقان شاعىن كوشەنى اتامنىڭ اتىنا بەرۋدى سۇرادىم. كەزىندە ءشامشى ەكەۋى قاتار ءجۇردى، بىرگە جۇمىس ىستەدى، كوشەلەرى قاتار جاتسىن دەپ ەدىم. ول كوشە قازىر اعايىندى ابدۋلليندەردىڭ اتىندا عوي دەيمىن. ەندى اتامنىڭ 120 جىلدىق مەرەيتويىن كۇتىپ ءجۇرمىن. شامام جەتسە، سول كەزدە بىردەڭە وتكىزەرمىن.

– اكە-شەشەڭىز تۋرالى نە ايتاسىز؟

– مەنىڭ اكەم جاقسىلىق اۋباكىروۆ گەوگرافيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى بولدى. ءوزى سوعىسقا قاتىسقان. دوكتورلىقتى دا قورعاۋشى ەدى، دەنساۋلىعى جارامادى.

– ءوزىڭىز قانداي وقۋدى بىتىرگەنسىز؟

– ەڭ الدىمەن، قازىرگى قازۇۋ-ءدىڭ گەوگرافيا فاكۋلتەتىن ءبىتىردىم. ەكىنشى ماماندىعىم – پاتەنتشى. مەنىڭ اينالىسپاعان سالام جوق. ادە­بيەت، مادەنيەت، سۋرەتشىلىك ونەر، گەوگرافيا، ايتا بەرسەم، كەتە بەرەدى. كەزىندە جۋرناليست رەتىندە بىرنەشە باسىلىمعا ماتەريال جازىپ تۇردىم. سونداي-اق، مەن ءتاپ-ءتاۋىر سپورتشىمىن. ءالى كۇنگە دەيىن ۇزاق قاشىقتىققا جۇگىرەمىن.

– تاياۋدا وتكەن جالپىحالىقتىق مارافونعا قاتىستىڭىز با؟

– قاتىستىق قوي. 10 شاقىرىمعا جۇگىردىم. 21 شاقىرىمعا جۇگىرەيىن دەپ ەدىم، شامام جەتپەدى. ونىڭ الدىندا ءبىر ۇيدەن ءبىر ۇيگە كوشەمىن دەپ شارشاپ قالعان ەدىم. ماۋسىم ايىنىڭ ورتا شەنىندە عۇسمان قوسانوۆتى ەسكە الۋ ءتۋرنيرى وتەدى. اياعىم جازىلىپ كەتسە، سول مارافونعا قاتىسام دەپ وتىرمىن. قىركۇيەك ايىندا ششۋچينسك قالاسىندا سپورتتىق باعدارلاۋدان ازيا چەمپيوناتى وتەدى. سوعان قاتىسقىم كەلەدى. بىراق، وعان قاتىسۋ ءۇشىن اقشا تولەۋ كەرەك دەپ جاتىر. دەمەۋشى تابىلسا، قۋانا-قۋانا بارار ەدىم.

– قازىر جاسىڭىز قانشادا؟

– سەن ءوزىڭ ايتشى، ماعان قانشا جاس بەرەسىڭ؟

– 55 جاس.

– جوق. مەن قازىر 63 جاستامىن. بىراق، 4 ايدان بەرى زەينەتاقىمدى راسىمدەي الماي ءجۇرمىن. سەبەبى، جەكە كۋالىگىم جوق. كەزىندە تۋىسقاندارىم ءۇيىمدى تارتىپ العان كەزدە، قۇجاتتارىمنىڭ كوزىن قۇرتتى. 18 جىلدان بەرى قۇجاتسىز ءجۇرمىن. ويلاماعان جەردەن بومج بولىپ شىعا كەلدىم. قۇجاتتاردى قايتا جاساتۋ ءۇشىن قاسىمدا ءجۇرىپ كومەكتەسەتىن پىسىقتاۋ ءبىر ادام كەرەك. وتكەندە «وسى جەردە تۋعان» دەگەن قۇجاتتى الۋ ءۇشىن 16 كۇن ساندالدىم.

ومىرىمدە بىردە-ءبىر رەت ۇيلەنبەگەنمىن. شەشەم مەنى قىزداردان قاتتى قىزعاناتىن. ەشتەڭە ويلاماي، وقۋ وقىپ جۇرە بەرىپپىن. اۋىل­شار­ۋاشىلىق عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا، بۇكىلوداقتىق عىلىمي-زەرتتەۋ جوبالاۋ ينس­تي­تۋتىندا قىزمەت ىستەدىم. ودان سوڭ، قىزدار پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىندا 86 قىزعا «وقى­تۋدىڭ تەحنيكالىق ادىستەرىنەن» ساباق بەردىم. مەنى بارلىق جۇمىستان قۋىپ شىقتى، سەبەبى، مەن ءوز ۇستانىمدارىما بەرىك اداممىن. ايتقانىمنان قايتپاي تۇرىپ الامىن.

– ءسىز قازىر قايدا تۇراسىز؟

– مەن كەڭسايدىڭ ەتەگىندە ءبىر ۋاقىتشا تۇراقتا تۇرامىن. باسقا جاققا كوشەيىن دەسەم، اقشام جوق.

– ونەرگە قانداي قاتىسىڭىز بار؟

– ونەرگە دەگەن ماحاببات ماعان اتامنان دارىعان دەپ ويلايمىن. بالا كۇنىمدە وركەستردە دە وينادىم. كەيىن كاسىبي مۋزىكانت بولعىم كەلدى. بىراق، اكەم «عالىم بول!» دەدى، سول كىسىنىڭ ايتقانىن ىستەدىم.

– ءسىز كۇن سايىن قالادا ءوتىپ جاتاتىن مادەني شارالاردىڭ كەستەسىن قايدان ءبىلىپ الاسىز؟

– ونەردى سۇيگەن ادام ءبارىن دە وڭاي ىزدەپ تابادى. ءوزىم كەزىندە ءابىلحان قاستەەۆتىڭ شاكىرتى بولدىم. اكەم ماعان سۋرەت سالۋدى ۇيرەتسىن دەپ قاستەەۆتىڭ ۇيىنە ءجيى ەرتىپ اپارۋشى ەدى. جاستاۋ كەزىمدە ۇجىمدىق سۋرەتتەرمەن ءبىرتالاي كورمەگە قاتىسقان اداممىن. 50 جاسقا تولعانىمدا ءا.قاستەەۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ونەر مۇراجايىندا جەكە كورمەمدى وتكىزەم دەپ 50 سۋرەت دايىندادىم. بىراق، ۇيىمنەن ايرىلعاندا سول سۋرەتتەردىڭ ءبارى جوق بولدى.

قازاقتىڭ تۇڭعىش كاسىبي ءمۇسىنشىسى حاكىمجان ناۋرىزباەۆتىڭ بالالارى مەنىمەن بىرگە وقىدى. ءۇيسىز-كۇيسىز قالعان كەزىمدە حاكىمجان اعا ماعان ءوزىنىڭ شەبەرحاناسىنا كوشىپ كەل دەگەن. ء«بىر جاعىنان ماعان كومەكتەسەسىڭ، ءبىر جاعىنان وسىندا تۇراسىڭ» دەپ. الايدا، ونىڭ بۇل شەشىمىن نەمەرەسى قۇپتامادى.

– ءوزىڭىز قازىر سۋرەت سالىپ ءجۇرسىز بە؟

– اندا-ساندا قارىنداشپەن سالامىن. مايلى بوياۋمەن سۋرەت سالۋعا جاعدايىم كەلمەيدى. تاپ-تار بولمەدە تۇرامىن. جاعداي بولسا، كومىرمەن دە سۋرەت سالار ەدىم. 1985 جىلى مەنىڭ سالعان سۋرەتتەرىمدى كورگەن قازپي-ءدىڭ ءبىر فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى جۇمىسقا شاقىرعان ەدى. مەن «ديسسەرتاتسيامدى قورعايمىن، عىلىمدى تاستامايمىن» دەپ، ول ۇسىنىستان باس تارتتىم.

– ديسسەرتاتسياڭىزدى قورعاي الدىڭىز با؟

– جوق، ءۇيىمدى تارتىپ العان سوڭ، دۇنيەنىڭ استاڭ-كەستەڭى شىقتى. قازىر ءبارىن قايتادان جازىپ شىعۋ قاجەت. ەڭ الدىمەن، زەينەتاقىمدى راسىمدەپ العىم كەلەدى. ويتكەنى، مەندە ەشقانداي تابىس كوزى جوق.

– ەندەشە قالاي ءومىر ءسۇرىپ ءجۇرسىز؟

– بوتەلكە جيناپ تاپسىرامىن. كەيدە جولداس­تارىم ۇساق-تۇيەك قاراجات بەرەدى. باستىسى – كوڭىل. ونەر مەن مادەنيەت، ادەبيەتكە قاتىستى شا­را­لارعا ءجيى بارساڭ، بار دۇنيەنى ۇمىتىپ كەتەسىڭ. ستۋدەنت كۇنىمنەن وسىندايمىن، مادەني كەشتەردەن قالمايمىن. قازىر ءتىپتى ونەردىڭ ناعىز فاناتىنا اينالدىم. الماتىداعى مۇراجاي، كورمە، كونتسەرت زالدارى، بارىنە بارامىن.

– ءسىزدى بارلىق جەردە تانىپ، تەگىن كىرگىزە بەرە مە؟

– كەيبىر جەرلەردە مەنى تەگىن تاماق ىشۋگە كەلدى دەپ ويلاپ، كىرگىزبەي قويادى. مەن «تاماق ەمەس، ونەر ءۇشىن كەلدىم» دەپ ايتامىن. ماعان ۇنامايتىن جانر جوق، وپەرا، بالەت، كلاسسيكالىق مۋزىكا كەشتەرى، ءبىرىن دە قالدىرمايمىن. جىلدان-جىلعا دەنساۋلىعىم ناشارلاپ بارادى. بۇگىندە باسىمدا ءۇيىم بولعاندا، مۇنداي كۇيگە جەتپەس ەدىم. دالادا 15 جىل جاتساڭ، دەنساۋلىق قايدان بولسىن؟ تالاي رەت اياعىمنان ايرىلىپ قالا جازدادىم. كەزىندە مەن اتامنىڭ سۇيىكتى نەمەرەسى بولعان ەدىم. قازىر بارلىق تۋىسقاندارىم ماعان قارسى، ءۇيىمدى تارتىپ الدى. مەن قازىر دالادا قاڭعىپ جۇرسەم دە، ادام رەتىندە ءوزىمدى جوعالتپادىم.

– ءسىز جاقىندا جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنىڭ ستۋدەنتتەرى تۇسىرگەن قىسقامەتراجدى فيلمدە ويناپسىز. سول فيلم تۋرالى ايتىپ بەرىڭىزشى.

– مەنى ماكسيم دەگەن جاپ-جاس، تالانتتى بالا كونسەرۆاتوريادا جۇرگەن جەرىمنەن تاۋىپ الىپ، كينوعا تۇسۋگە شاقىردى. «اعا، مەن تەك ءسىزدى تۇسى­رەمىن» دەدى. بىردەن كەلىستىم. ول فيلمدە اناۋ-مىناۋ ەمەس، باستى رولدە سۋرەتشى بولىپ وينايمىن. 2005 جىلدارى سلوۆاكتار تۇسىرگەن ءبىر فيلمدە بومجدىڭ ءرولىن سومدادىم. ياعني، ءوزىمدى-ءوزىم وينادىم. شىركەۋدە ءۇيسىز-كۇيسىز جاندارعا تەگىن تاماق بەرەتىن جەر بار. سول جەردە تاماقتانىپ جاتقانىمىزدا، سلوۆاك كينوگەرلەرى كەلىپ، مەنى تاڭداپ الدى. كىم بىلەدى، قاۋعاداي ساقالىما قىزىققان بولار. ءبىر جاعىنان، باسقا بومجدارعا قاراعاندا، مەنىڭ بەت-اۋزىم كوگەرمەگەن، ءتۇرىم دە كەلىستى بولاتىن. ەڭ جامانى، سول كينوگەرلەر كەيىن ءفيلمنىڭ سۋرەتتەرى مەن بەينەتاسپاسىن ماعان جىبەرمەدى. كينونىڭ سول كەزدەگى اتاۋى «ماتۋشكا» بولاتىن. سەن عالامتوردان قاراپ كورشى، مەنىڭ ءبىر جولداسىم ىزدەپ ەدى، تابا المادى.

– تەاترلارعا دا ءجيى باراسىز با؟

– كوبىنەسە وپەرا جانە بالەت تەاترى مەن دراما تەاترىنا بارامىن. جاقىندا عانا قىرعىزداردىڭ ەكى سپەكتاكلىن تاماشالادىم.

– ءوزىڭىز سەكىلدى بارلىق مادەني شارالاردان قالمايتىن 4 اجەنى تانيسىز با؟

– وي، ولار تەگىن نارسەگە باراتىن «حالياۆششيتسا» كەمپىرلەر عوي. مەن ولارعا «سەندەرگە نە كەرەك؟ نەمەرەلەرىڭدى باعىپ ۇيدە وتىرمايسىڭدار ما؟» دەپ ايتامىن. مەنىڭ جاعدايىم قيىن بولسا دا، ەش جەرگە تەگىن تاماق الىپ قايتۋ ءۇشىن بارمايمىن. ەشتەڭە ۇرلامايمىن. باعانا «اتاكەنتتە» ءبىر كور­مەگە بارعانىمدا، شاينەكتىڭ جوعالعانىن بىزدەن، ياعني، سوندا بارعان شال-كەمپىرلەردەن كوردى. ءسويتىپ، بالەنىڭ ءبارىن كەمپىر-شالدارعا ىلە سالدى.

– گازەت-جۋرنال وقىپ تۇراسىز با؟

– كانەشنى! تۇندە وقيتىن جارىق جوق، ءبارىن كۇندىز وقيمىن. ونەرگە قاتىستى ماقالالار مەن عىلىمي ماتەريالداردى كوپ وقيمىن. قازىر 5- 6 كىتاپحاناعا وقىرمان رەتىندە جازىلعانمىن. بەز دوكۋمەنتا ۋمەت نادو! بۇل دا – ونەر.

– قانداي ارمانىڭىز بار؟

– باقىتتى بولعىم كەلەدى. اتامنىڭ 120 جىلدىق مەرەيتويىن ابىرويمەن وتكىزگىم كەلەدى.

– ءسىزدىڭ ءبىر كۇنىڭىز قالاي وتەدى؟

– مەنىڭ ءار كۇنىم اۋىر جاعدايدا وتەدى. تاڭەر­تەڭ 5-تە تۇرىپ الامىن. قاي جەردە قانداي ءىس-شارا ءوتىپ جاتقاندىعىن ءبىلىپ الۋىم كەرەك قوي!

– ولاردىڭ ءبارىن قالاي ءبىلىپ الاسىز؟ بىزگە دە ايتساڭىزشى.

– تۇيسىگىم سەزەدى عوي، تۇيسىگىم! 1985 جىلدان بەرى بارلىق ونەر مەن مادەنيەت وردالارىن ارالاپ جۇرگەندىكتەن، تاجىريبەم دە جەتكىلىكتى.

– دەمەك، سىزگە مادەني وشاقتاردى ارالاعان قاتتى ۇنايدى.

– ۇنايدى-ۇنامايدى دەپ كەسىپ-ءپىشىپ ايتا المايمىن. باسىمدا باسپانام بولسا، مەن ۇيدە جاتىپ دەمالار ەدىم. كونتسەرتتىڭ بارلىعىنا بىردەي سابىلا بەرمەي، تاڭداپ-تالعاپ بارۋشى ەدىم. ءۇيىڭ ءومىر سۇرۋگە قولايلى بولماعاسىن، كۇنى بويى وسىلاي دالادا جۇرەسىڭ قايتەسىڭ؟ مادەني شارالارعا بارىپ، كوڭىلىمدى اۋلايمىن. ايتپەسە، ءىشىپ كەتەمىن عوي. ادام بالاسى ءۇشىن ءىشىپ كەتۋ دەگەن ەشقاشان پروبلەما بولعان ەمەس. مەن قاتتى ايازداردا بويىمدى جىلىتۋ ءۇشىن كىشكەنە ۇرتتاعانىم بولماسا، ەشقاشان ماس بوپ، بىرەۋدىڭ مازاسىن العان ەمەسپىن. مەن اراقتى جەك كورەمىن. مەنىڭ قاسىمدا جۇرگەن بومجداردىڭ بارلىعى اراقتان كەتتى عوي. بارلىعى سالىنىپ ءىشتى. ءاپ-ادەمى قازاق قىزدارى دا اراقتان ءولدى. قىزدار بومج بولىپ، كوپكە بارمايدى. تالاي قىزداردى «وربيتادا» ءبىر ساياجايدى كۇزەتىپ جۇرگەنىمدە، ۇيىمە اكەپ تۇرعىزدىم. «ىشپەڭدەر، ادام بولىڭدار! قىز بالاعا بۇل تىرلىك جاراس­پايدى» دەپ اقىل ايتتىم. تىڭدامادى، ءىشىپ كەتتى. ءبىر بۇزىلعاسىن، ادام بولۋى قيىن. مەنىڭ ءوزىم ادام بولا الماي جۇرگەندە، ولار قايدان تۇزەلسىن؟!

ولار – ومىردەن كۇدەرىن ۇزگەن جاندار. ال، مەنىڭ ءالى جۇزەگە اسپاعان قانشاما ماق­ساتتارىم بار. مەنىڭ ءومىر سۇرگىم كەلەدى…

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

اڭگىمەلەسكەن – روزا ارەن.

سۋرەتتى تۇسىرگەن -سارسەنبەك قىزايبەكۇلى.

http://almaty-akshamy.kz/?p=20713

"الماتى اقشامى" گازەتى