كەشە «قازاقستان» قوناق - ۇيىندە قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ باس ءمۇفتيى، شەيح ءابساتتار قاجى دەربىسالىنىڭ «اتامۇرا» باسپاسىنان شىققان «يسلام¬نىڭ جاۋھارلارى مەن جادىگەرلەرى» اتتى كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى.

كەشە «قازاقستان» قوناق - ۇيىندە قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ باس ءمۇفتيى، شەيح ءابساتتار قاجى دەربىسالىنىڭ «اتامۇرا» باسپاسىنان شىققان «يسلام¬نىڭ جاۋھارلارى مەن جادىگەرلەرى» اتتى كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى.
الەمدىك وركەنيەتكە مۇسىلمان شىعىسىنىڭ قوسقان ۇلەسى اسا مول. ونىڭ ىشىندە الەمدى تاڭعالدىرعان ءوزىمىزدىڭ قازاق دالاسىنان شىق¬قان جارىق جۇلدىزدارىمىز دا جەتەرلىك. باسقاسىن ايتپاعاندا، ءابۋ ناسىر ءال-فارابي مەن سۇلتان بەيبارىستى ايتساق تا جەتەدى. ءوز توپىراعىمىزدان جا¬رىپ شىعىپ، يسلام كوگىندە قانات قاق¬قان ءالى دە قازاق ەلىنە ءمالىمسىز قانشاما جارقىن تۇلعالارىمىز بار. ارينە، ولاردىڭ كۇللى دۇنيەگە جارقىراي تانىلۋىنا سەبەپ بول¬عان ادامزاتتى نۇرلاندىرعان يسلام ءدىنى مەن وركەنيەتى ەكەنى بەل¬گىلى. باس ءمۇفتي ءابساتتار قاجى دەربىسالىنىڭ كەشە تۇساۋكەسەرى وتكەن «يسلامنىڭ جاۋھارلارى مەن جادىگەرلەرى» اتتى كىتابىنىڭ باستى تاقىرىبى دا سول تۋرالى. كورنەكتى عالىمدار مەن قو¬عام، مادەنيەت، ءدىن قايراتكەر¬لەرى، جوو باسشىلارى، مەشىت يمامدارى، باق وكىلدەرى باس قوسقان جيىندى م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى سەيىت قاسقاباسوۆ جۇرگىزىپ وتىردى. ول باسقوسۋدىڭ ءمان-جايىن ءتۇسىندىرىپ، ءدىن، قوعام، مادەنيەت قايراتكەرى، ۇستاز، اعارتۋشى، عىلىم مەن ءدىندى شەبەر ۇش¬تاس¬تىرىپ جۇرگەن شەيح ءابساتتار قاجى دەربىسالىنىڭ جاڭا كىتابىنىڭ قۇندىلىعىنا توقتالىپ ءوتتى. عالىمنىڭ ايتۋىنشا، كىتاپ بەس بولىمنەن تۇرادى. ءبىرىنشى بولىمدە يسلامنىڭ ادامزاتقا ورتاق قۇندىلىقتارى، قاسيەتتى قۇران كارىمنىڭ ءمان-ماڭىزى، پايعامبارىمىزدىڭ ادامزات الدىنداعى ەڭبەگى، ءدىني مەرەكەلەر، ءماۋلىت، قادىر ءتۇنى جۇيەلى باياندالادى. ەكىنشى بولىمدە يسلامنىڭ الەمدىك وركەنيەتكە قوسقان ۇلەسى، ورتا عاسىرداعى ۇلى دالا پەرزەنتتەرى – قازاق دالاسىنان شىققان عۇلاما ويشىلدار مەن قايراتكەر¬لەر مۇمكىندىگىنشە قامتىلعان. ءۇشىنشى بولىمدە قازاقستانداعى ءدىن تاريحى، مەشىتتەر، قازىرگى ءدىني احۋال زەردەلەنسە، ءتورتىنشى ءبولىم¬دە باس ءمۇفتيدىڭ يسپانيا، مىسىر، ءۇندىستان، ساۋد ارابياسى سىن¬دى بىرقاتار ەلدەرگە بارعانداعى ساپارناما تاريحى قازاق تاريحىمەن بايلانىستىرىلا سۋرەتتەلەدى. بەسىنشى بولىمگە باق-تا جاريالانعان الەۋمەتكە، قوعامعا، دىنگە قاتىستى سۇحبات¬تارى توپتاستىرىلعان. وسىنشا مول مالىمەت الۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن كىتاپتىڭ سوڭعى تۇيىنىندە باسىلىم مازمۇنىنا بايلانىستى ورىس، اعىلشىن تىلىندە قىسقاشا تۇسىنىكتەمە بەرىلگەن.
ەندى بۇل شىعارما قالاي جازىلدى، بۇل تۋراسىندا فيلولوگيا عى¬لىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ءابساتتار قاجى دەربىسالى بى¬لاي دەيدى:
– ءبىر عانا سىر بويىندا جەنت، بارشىنكەنت، وزكەنت، يسپيدجاب سىندى سانداعان كونە شاھار¬لار بولعان. وسى كەنتتەردە تۋىپ-وسكەن قازاق پەرزەنتتەرى كەيىن اراب تۇبەگىنە دەيىن بارىپ، ءدىن-يسلام جولىندا ونەر، ءبىلىم، عىلىم سالاسىندا تەر توككەن. وسىلار جايىندا جازىلعان بۇل كىتاپ مەنىڭ 1995 جىلى شىققان «قازاق دا¬لاسىنىڭ جۇلدىزدارى» اتتى كىتابىمنىڭ جالعاسى ىسپەتتى. ول كىتاپتا وتىراردان شىققان 11 ويشىل ءسوز ەتىلسە، مۇندا وعان جاڭا¬دان 9 عۇلاما قوسىلعان. قازىر بىزدە ءال-فارابيلەردىڭ سانى 30-عا، ياسساۋيلەردىڭ سانى 12-گە جەتتى. ءالى تانىلماعان، عىلىمي اينالىمعا ەنبەگەن تۇركىستانيلەر، نايمانيلەر، جالايريلەر جەتىپ ارتىلادى. ماسەلەن، وڭتۇستىك قازاق¬ستان وبلىسىندا «يقان» دەگەن قىستاق بار. ەسكى يقان، جاڭا يقان دەپ بولىنەدى. سول يقاننىڭ قاق ورتاسىندا كونە قالانىڭ جەر بو¬لىپ كەتكەن جۇرتى جاتىر. وسى يقان قالاسىنان زامانىندا ءال-يقاني ء(ال-تۇركىستاني، ءال-فارابي دەگەن قوسىمشا اتتارى بار) دەگەن وقىمىستى شىققان. وتىراردا باس يمام بولعان، كەيىن داماسكىدە، باعدادتا ءومىر سۇرگەن، مەشىت-مەد¬رەسە باسقارعان. قىزۋقاندى، مىنەزى قىزىق، ءوز ءمازھابىنا بەرىلگەن ادام بولعان. شام قالاسىندا ءوز ءدىنىن قورعاپ، توبەلەسۋگە دەيىن بارعان. وسى كىسىنىڭ 2 توم¬دىق كىتابى كۋۆەيتتە شىعىپتى. كەيىن ول كىتاپتى ستامبۋلدان تاۋىپ، كوشىرمەسىن الدىم. بۇرىن قازاق دالاسىنا بەلگىسىز بولىپ كەل¬گەن وسى كىسىنىڭ اتىندا قازىر يقاندا مەشىت اشىلدى. سونداي-اق تاراز قالاسىنىڭ ورتالىق مەشىتى بۇرىن حالىققا بەلگىسىز بولىپ كەلگەن تارازدىق عۇلاما ھيباتۋللا ات-ءتارازيدىڭ اتىمەن اتالادى. بۇل كىسىلەردىڭ ءبارى كەزىندە توم-توم كىتاپ جازعان، اتاقتى مەشىت-مەدرەسەلەرگە جەتەكشىلىك ەتكەن. وسىنداي بابالارىمىز قالاعان يسلام ءداستۇرىن بەرىك ۇستانۋىمىز قاجەت.
بۇل كىتاپتا ءسوز بولعان دانالارىمىز نەگىزىنەن، ح-ءحىىى عاسىرلاردا ءومىر سۇرگەن. نەگە؟ سەبەبى بۇل كەزدە قازاق دالاسىندا بيلىك باسىنا يسلامدى مەملەكەتتىك ءدىن ەتىپ جاريالاعان قاراحاندىقتار كەل¬گەن ەدى. ولار اسىل ءدىنىمىزدى وركەندەتتى. قازاق دالاسىندا يسلامي عىلىم-ءبىلىمنىڭ داۋىرلەگەن كەزى سول تۇس.
كىتاپتىڭ تۇساۋكەسەرىنە جينالعان اكادەميكتەر – سەرىك قيراباەۆ، سۇلتان سارتاەۆ، «نۇر-مۇباراك» ەگيپەت يسلام مادەنيەتى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى، پروفەسسور ماحمۋد فاھمي حيدجازي سىندى بىرقاتار تانىمال وقىمىستىلار ءسوز سويلەپ، سۋ جاڭا تۋىندى تۋرالى تولعانىستارىن ءبىلدىردى. باس ءمۇفتيدىڭ عالىمدىق، شىعارماشىلىق، قايرات¬كەرلىك تۇلعاسىنا لايىقتى باعا بەردى. «يسلامنىڭ جاۋھارلارى مەن جادىگەرلەرى» بەرەرى مول تىڭ دۇنيە ەكەنىن، قاراپايىم وقىر¬مان تۇرماق، ءمۇيىزى قاراعايداي عالىمداردىڭ ءوزى ەسىمىن دە ەستىمەگەن ونداعان عالىمداردى عىلىمي اينالىمعا ەنگىزگەن، ەلىمىزدىڭ تاريحى، مادەنيەتى مەن جازبا ادەبيەتىنىڭ كومبەسىن ار¬شىپ كورسەتكەن وتە قۇندى كىتاپ ەكەنىن ءبىراۋىزدان اتاپ ءوتتى.

تورەعالي تاشەنوۆ
«ايقىن» گازەتى، 28 مامىر 2009 جىل