قازىرگى تاڭدا ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋ جۇيەسىنە قارسىلىق جيىلەپ، ءبىلىم مينيسترلىگىن وڭدى-سولدى تومپەشتەپ، «بالا پسيحولوگيالىق كۇيزەلىسكە ۇشىرايدى»، «وزدەرىنە قول جۇمسايدى» دەگەن بايبالام بەلەڭ الىپ كەتتى. نەگە بۇلاي دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ كورەلىك.

ءبىلىم جۇيەسىنە ۇبت كىرگەلى قانشا جان «وڭاي ولجادان» قاعىلدى. وقۋشىلار مەكتەپ بىتىرگەندە، جوو-عا تۇسەردە، «بۇرىنعىداي ەمتيحان» الۋدى اڭسامايتىن مۇعالىم، مەكتەپ ديرەكتورى، جوو مۇعالىمى مەن رەكتورلارى جوق شىعار. ويتكەنى اكە-جاكەنىڭ، تامىر-تانىستىڭ بالالارىن ءتۇسىرىپ، بەدەل جيناپ، قالتاعا قارجى ءتۇسىپ «مارقايىپ» قالاتىن زامان كوزدەن بۇل-بۇل ۇشتى. ول از دەگەندەي، نە ءبىلىم، نە تاربيە بەرە المايتىن مينيسترلىك جاپقان جەكەمەنشىك 200 وقۋ ورنى رەكتورلارىنىڭ  90 پايىزى اتتەستات، ديپلوم، تەست جاۋاپتارىن ساتىپ، اقشا تاباتىن تابىستارىنان ايرىلىپ قالعاندىقتان بۇگىندە مينيسترلىكتەن قالاي ەسە قايتارارىن بىلمەي وتىر. ۇبت– نىڭ ءساتسىز وتكەنىنە ءبىرىنشى، وبلىس، اۋدان، قالا اكىمشىلىكتەرى كىنالى. مۇنى بىلەتىن اۋداندىق، وبلىستىق، وقۋ ءبولىمىنىڭ باسشىلارى وزدەرىن «تاعايىندايتىن» اكىم «كوكەلەرىنە» ءسوز كەلتىرمەس ءۇشىن،ۇبت-نى ۇيىمداستىرا الماعان شالاعاي تىرلىكتەرىنە، ءوز قاتەلىكتەرىنە ءبىلىم ءمينيسترىن كىنالاپ، شىندىقتىڭ بەتىن باسقا جاققا بۇرۋدا. شىندىعىنا كەلسەك، الىستاعى اۋداندارداعى ۇبت-نى ءوز دەڭگەيىندە وتپەگەنىنە استاناداعى عىلىم جانە ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ قانداي قاتىسى بار؟ وعان سول اۋداننىڭ اكىمى، وقۋ ءبولىمى باسشىسى، پروكۋراتۋرا، ۇقك قىزمەتكەرلەرى كىنالى ەمەس پە؟ ويتكەنى، ء«بىلىم تۋرالى» زاڭىنىڭ 6-شى بابى بويىنشا، اۋىل، اۋدان، قالا، وبلىستاعى ءبىلىم جۇيەسىنىڭ باسشىلارىن جەرگىلىكتى اكىمدەر تاعايىنداپ، وقۋ باعدارلامالارىنا دەيىن بەكىتەدى. ءبىلىم مينيسترلىگى ءوز ىستەرىنە ورەسى جەتپەگەن نە مەكتەپ ديرەكتورى، نە اۋداندىق، نە وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسى باسشىلارىن ورنىنان الماق تۇگىلى، سوگىس تە بەرە المايدى. سوندا ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ نەگە قۇزىرەتى جەتەدى؟ سوندىقتان، ءبىلىم سالاسىنداعى جەمقورلىقتى، بىلىقتى، بىلىمسىزدىكتى جويۋ ءۇشىن وسى زاڭنىڭ 6-شى بابىنىڭ 2, 3, ء4–شى باپتارىنىڭ كۇشىن جويىپ، بۇكىل ءبىلىم سالاسىن باسقارۋدى ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرەتىنە بەرۋ كەرەك. سوندا عانا ءبىلىم مينيسترلىگىن كىنالاي الامىز.

كەڭەس زامانى كەزىندە-اق وڭتۇستىك وبلىستاردا زاڭگەر، بۋحگالتەر، ەكونوميست، جۋرناليست پەن ساۋدا سالاسىنىڭ ماماندىقتارىنا وقۋعا ءتۇسۋ ءۇشىن بەرىلەتىن پارا ون مىڭ سومعا دەيىن كوتەرىلىپ كەتسە، سولتۇستىكتە تامىر-تانىسقا، سوعىم بەرۋ بەلەڭ الدى. مۇنداي مۇمكىندىككە جوو-دا جۇمىس ىستەيتىن تۋىس-تانىسى باردىڭ بالالارىنىڭ قولى جەتتى. العاش ۇبت پايدا بولعاندا اقشا، تانىس كەرەك ەمەس. «توقىراۋ» جىلدارى ءبىلىم جۇيەسىندەگى ادىلەتسىزدىكتەن زارەزاپ بولعاندىقتان، ەندى بىلىمىڭمەن وقۋعا تۇسەسىڭ، ءبىلىم ساپاسىن تەكسەرۋدىڭ ەڭ ءبىر ادىلەتتى، ءتيىمدى جولى تابىلدى دەپ قۋاندىق. بىراق قۋانىش ۇزاققا سوزىلمادى. ادامنان، اسىرەسە، الاياق، جەمقورلاردان قۋلىق ارتىلعان با؟ ۇبت-نىڭ دا ادام اشپايتىن قۇپياسى جوق بولىپ شىقتى. ول قۇپيانىڭ كىلتى – قالتا ەكەن. ۇبت ەندى، كەزىندە ستۋدەنتتەن پارا الىپ، سەسسيادان سەسسياعا وتكىزىپ جۇرگەن مۇعالىمدەر مەن رەكتورلار ءۇشىن ماي شەلپەككە اينالدى. بۇلار تۇگىلى ەندى ۇبت-نى ۇقك، تەست تاپسىرماسىن ازىرلەۋشىلەر مەن اكىمدىكتەگىلەر جانە ولاردىڭ «تاعايىنداپ» قوياتىن وبلىستىق، قالالىق ءبىلىم باسقارماسى مەن اۋداندىق ءبىلىم ءبولىمىنىڭ باسشىلارى مەن مەكتەپ ديرەكتورلارى دا «قۇلشىنا» ىسكە كىرىستى. بۇلار ءوز بالالارىنا گرانتتى تەگىن السا، قالتالىلارعا ساۋدالاي باستادى. تەست جاۋاپتارىن ۇرلاپ، ساتىپ، اقشا تاباتىندارعا قارسى تەستىلەۋدى جەتىلدىرۋ قازىر باس اۋىرتاتىن ماسەلەگە اينالدى. «التىن بەلگى» مەن ۇزدىك اتتەستاتتىڭ قىپ-قىزىل ساۋداعا ءتۇسىپ كەتكەنىنە قانشاما جىل بولدى. وقۋشىنىڭ اتا-اناسى مۇعالىمدەرگە سىياقى، پارا بەرەدى. سوندىقتان باعانى كوتەرىپ، «وتىرىك بەستەر» قاپتاپ كەتەدى دە، وقۋشىنىڭ پسيحولوگياسى دا وسىعان قالىپتاسىپ، تەست تاپسىرا الماي وماقاسا قۇلاپ تۇسكەندە: «اسىلىپ ولەم» دەپ جان كۇيزەلىسىنە تۇسەدى. بالانى جان كۇيزەلىسىنە ۇشىراتقان – ۇبت ەمەس. وبالى – پارا بەرگەن اتا-اناسى مەن اقشاعا وتىرىك «بەس» قويعان مۇعالىمنىڭ موينىندا. مەملەكەتتىڭ بارلىق جۇيەسىن جەگى قۇرتتاي جايلاعان جەمقورلىق ءبىلىمنىڭ قۇنىن كوك ءتيىن ەتىپ جىبەردى.

مەنىڭ ءبىر بيزنەسمەن تانىسىم: – «مەن قانشا تۇرسا دا قىزىما گرانت ساتىپ اپەرۋىم كەرەك» دەپ شارق ۇرىپ، ىزدەپ ءجۇردى. مەن ونىڭ ءبىلىمسىز، تۇيسىكسىز قىزىن جاقسى بىلگەندىكتەن: – «ساعان گرانتتىڭ كەرەگى نە، اقشاڭ جەتەدى، شەتەلگە جىبەرسەڭ دە، وقىتساڭشى» دەگەنىمدە: – «اقشاسى بارلاردىڭ بالالارىندا مي جوق» دەگەن اڭگىمەنى جوققا شىعارۋ ءۇشىن دە گرانت دەگەن ماقتانىش، باسقا بايلاردىڭ الدىندا «مەنىڭ قىزىم گرانتتا وقىپ جاتىر دەپ ابىرويىم كوتەرىلەدى»، – دەپ شىنىن ايتتى. عىلىم كانديداتى اتاعىن بىلاي قويىپ، حالىقارالىق اكادەميك اتاعىن ساتىپ الاتىن دارەجەگە جەتكەندىكتەن، ءتايىرى، بالالارعا «التىن بەلگى» نەمەسە گرانت ساتىپ الۋ ءسوز بولىپ پا دەيتىن كورىنەدى بىرەۋلەر. العاش رەت ج. تۇيمەباەۆ مينيستر بولىپ كەلگەن بويدا «قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە ورىس سىنىپتارىن بىتىرگەندەر ءۇشىن بەسىنشى ءپان رەتىندە ۇبت-عا كىرەدى» دەگەندە، قازاق تىلىنە قارسى قازاق مينيستر، دەپۋتات، كومپانيا باسشىلارى، مەملەكەتتىك شەنەۋنىك پەن وقۋ ورىنىنىڭ باسشىلارى، بالا-شاعاسى، نەمەرەلەرى ورىسشا وقيتىن زيالىسىماقتاردىڭ جۇرەكتەرى ۇشىپ كەتتى. بايلار اقشاسىن اياماي تاپسىرىسپەن، شەنەۋنىكتەرى قاراماعىنداعى باق-تاردى، «پەداگوگ عالىمسىماقتار» نەشە ءتۇرلى تەوريالاردى العا تارتىپ، اقىل ايتىپ، ءمينيستردىڭ ءاربىر ءسوزىن، ىستەگەن ءىسىن اڭدىپ، شۇقىلاپ، كىر ىزدەپ، جان-جاقتان قارالاۋ باستالدى. قالايدا قازاق ءتىلىن بۇعاۋلاۋ ءۇشىن قازاقتىڭ تىلىنە دە، ۇلتىنا دا قارسى ورىس ءتىلدى باسىلىمدار مەن تەلە-راديو اقپارات كوزدەرى جاپپاي ۇلارداي شۋلاپ، جوقتان بار جاساپ، جالا جاپتى، قارالاپ، جازىپ جاتتى. كوزى اشىق بولعانمەن، ماسەلەنى زەردەلەۋگە شامالارى جەتپەيتىن، قازاق ءتىلدى قامسىز جۋرناليستەر دە، باسىلىمدار دا قالىس قالعان جوق. پرەمەر-ءمينيستردىڭ بۇيرىعىن قۇلاعىنا ىلمەيتىن وبلىس اكىمدەرى ءبىلىم مينيسترلىگىن تىڭداۋشى ما ەدى؟

ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ «اتا-انالاردان اقشا جيناماۋ» تۋرالى جارلىعىن ءبىر مەكتەپ تە ورىنداعان جوق. ءبىلىم ءبولىمى باسشىلارىن، مەكتەپ ديرەكتورلارىن اكىم ورىنباسارلارى جەڭ ۇشىنان جالعاسۋ، پارا الۋ ارقىلى، تامىر–تانىستارىن تاعايىندايتىنىن ءبارى بىلەدى. اكىمدەردىڭ ابدەن ەسىرگەن ارەكەتىنەن قازىر اۋىلداعى مەكتەپتەردە پەدوگوگيكالىق ءبىلىمى جوق، زووتەحنيك، ينجەنەر، ءومىر بويى اكىمشىلىكتە جۇرگەن، نەمەسە ديپلومدى ساتىپ العان، وزدەرىنىڭ ادامى ديرەكتور بولىپ، قونجيىپ وتىر. ءوز كەزەگىندە مەكتەپ ديرەكتورى «جوعارىعا» بەرگەن اقشاسىن قايتارىپ الۋ ءۇشىن «مەكتەپتى جوندەۋگە» تاعى مىڭداعان سىلتاۋلار تاۋىپ مۇعالىمدەردەن، وقۋشىلاردان اقشا جيناپ وتىر. وتىرىكتەن «اتا-انالار جيناپ جاتىر» دەپ سوعا سالادى. قيىن-قىستاۋ توقسانىنشى جىلدارى مەملەكەتتى ءبىر ورتالىققا اكىمدەر ارقىلى باعىندىرۋ كەرەك بولدى. ول جەمىسىن بەردى. سايلاۋدا اكىمدەر وزدەرى «تاعايىنداعان» وقۋ ءبولىمى باسشىلارى مەن ديرەكتورلارىنىڭ ارقاسىندا كەرەكتى «داۋىستى» قيىندىقسىز جيناپ بەرىپ وتىردى. ەلىمىزدە تاۋەلسىزدىگىمىز ساقتالىپ، تىنىشتىق، ۇلتارالىق داۋ-جانجالسىز نىعايۋىنا سەپتىگى ءتيىپ، وتپەلى كەزەڭدى جاقسى وتكىزدىك. ەندى قورقاتىن زامان ءوتتى.

اقپارات كوزدەرىنە سۇيەنسەك، ءبىلىم جۇيەسى جەمقورلىقتان ءبىرىنشى ورىندا تۇر ەكەن. وسىلاي كەتە بەرسە قازىرگى جەتكەن جەتىستىكتەرىمىزگە ۇلكەن نۇقسان كەلىپ، كەرى كەتەمىز. اكىم ءوز شارۋاشىلىعىمەن اينالىسىپ، ءبىلىم جۇيەسىن باسقارۋ – ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرىنا كىرۋى كەرەك. ايتپەسە، ءبىلىم جۇيەسىنىڭ بىلىعىن كىمنەن سۇرارىمىزدى بىلمەي، كىنالى ادامدى، ورگاندى تاپپايمىز. سوندىقتان ءبىلىم جۇيەسىن ساۋاتسىز، نادان، جەمقورلاردان تازارتىپ، بىلىكتى دە ءبىلىمدى باسشىلاردى، سايلاۋ ارقىلى نەمەسە ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ سۇزگىسىنەن وتكىزىپ تاعايىندايتىن بولساق، سوندا عانا ءبىلىم جۇيەسىنە جان بىتەر ەدى.

توعايباي نۇرمۇراتۇلى،

ۇستاز، 

قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ

قۇرمەت گراموتاسىنىڭ يەگەرى.

اباي.kz