ءتىل – حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ كورسەتكىشى. حالىقتىڭ مىنەزى، تاريحى، بولمىسى، مادەنيەتى بارلىعى ۇلت تىلىندە كورىنىس بەرەدى. ۇلت تىلىنەن ادام وركەنيەتىنە قاتىستى كوپتەگەن مالىمەتتەردى تابا الاسىز! سونىڭ ءبىرى دەپ 13 سانىنا قاتىستى ۇعىمدى ايتۋعا بولادى.

بۇل سان ەۋروپا مەن امەريكانىڭ قازىرگى جۇرتىندا جاماندىقپەن اسسوتسياتسيالانادى. ءا.احمەتوۆتىڭ ء«تۇبى تۇركى وركەنيەت» كىتابىندا 13 سانىنا قاتىستى نيگيليزم، جوققا شىعارۋ، تىيىم سالۋ گريگوري اتانعان ۆاتيكان باسشىسىمەن (1553 جىل) بايلانىستى ەكەن. سول كەزدەن باستاپ 12 ايلىق كۇنتىزبە ەنگىزىلگەن. ونى قازىر گريگوريان كۇنتىزبەسى دەپ اتايدى. ال ەسكى حالىقتاردىڭ ءبىرى – مايالىقتار 13 تسيكلدىك كۇنتىزبەلەردى پايدالانعان. ح.ارگۋەلس «مايا فاكتورى» دەپ اتالاتىن ەڭبەگىندە بۇل كۇنتىزبەنىڭ سىرىن اشىپ، ونىڭ ادامنىڭ تابيعاتپەن بايلانىسىنا نەگىزدەلىپ جاسالعانىن دالەلدەگەن.  مايالاردىڭ ءار ايى 28 كۇننەن، ءار جىلى 13 ايدان تۇراتىن اي، كۇن جانە جەردىڭ ۇيلەسىمىنە نەگىزدەلگەنىن جازعان. مايالىقتاردا عالىمداردىڭ كورسەتۋىنشە، 17 ءتۇرلى كۇنتىزبە بار ەكەن. سولاردىڭ ىشىندە تسولكين دەپ اتالاتىن كۇنتىزبە 13 ايدان ، ال ءار ايى 20 كۇننەن تۇرادى. سوندا 13 ايدا 260 كۇن بار ەكەن. ءا.احمەتوۆ قازاقتىڭ بالانى «9 اي 9 كۇن كوتەردى» دەگەن تۇراقتى تىركەسىنىڭ ءمانىن 9ح28=252+9=260+1 فورمۋلاسى نەگىزىندە كورسەتىپ ەسەپتەگەن. ەمبريوننىڭ انا قۇرساعىنا بىتكەن كۇننەن باستاپ ءسابي دۇنيەگە كەلەتىن كۇنگە دەيىنگى ارالىق 260 كۇندى قۇرايدى ەكەن. سوندا 260 كۇن كوتەرىپ، كەلەسى كۇنى دۇنيەگە ءسابي كەلەدى ەكەن [1,107].

حوسە ارگۋەلس كىتابىنان الىنعان تسولكين (كين – كۇن!) كۇنتىزبەسىن انىقتاپ قاراساڭىز، بۇل ساندار سولدان وڭعا قاراي سانالىپ، 13 سانىنان كەيىن قايتا سان باستالادى. بىزگە قىزىعى – وسى كۇنتىزبەدەگى ءبىرىنشى ساننىڭ شەڭبەر ىشىندەگى نۇكتە سحەماسى بولىپ وتىر. بۇل تۇركى دۇنيەسىندەگى ڭ نەمەسە نت دىبىسىنىڭ تاڭباسى بولىپ سانالادى  . بۇل تاڭبانى ءار عالىم ءار ءتۇرلى سيپاتتايدى. مىسالى، د.چەرچۆارد بۇل مۋ ەلىنىڭ تاڭباسى – مۋ-را دەپ اتاعان. ال تۇركى-شۋمەر بايلانىسى جونىندە العاشقى بولىپ جازعان و.سۇلەيمەنوۆ مۋنگ دەپ كورسەتكەن. قازاقتىڭ تاعى ءبىر عۇلاما عالىمى س.قوندىباي بۇل تاڭبانى جاڭا قىرىنان وقىعان. عالىم نۇكتە مەن شەڭبەردىڭ ءتۇرلى ۆاريانتتارىن بىلايشا سيپاتتايدى: ڭ، ياعني نۇكتە – بالا، ال ام، شەڭبەر – انا، نۇكتە – ادام ، شەڭبەر – الەم، دۇنيە، نۇكتە – جەر، شەڭبەر –عالامدىق سۋ، ت.ب[2]. نەگە ڭ دىبىسى نۇكتەنىڭ سيمۆولى بولۋ كەرەك دەگەنگە جاۋابىمىز دايىن. بۇل دىبىس ادامزات بالاسىنىڭ العاشقى دىبىسى، بالا دۇنيەگە كەلگەندە، ىڭگانى ايتىپ كەلەدى. اباق تاڭبانىڭ سحەماسى مەن قازاق دىبىسىنىڭ ايتىلۋى، ماعىناسى بىرىنە-ءبىرى جۋىق كەلەدى. ءبىز وسى دىبىسقا قاتىستى ارنايى ماقالامىزدا ايتقان بولاتىنبىز. ەندىگى ماسەلە وسى تاڭبا ارقىلى مايا قازاق (تۇرىك) پارالەلدەرىن كورسەتۋ بولىپ تابىلادى.

قازاقتا «تۇگەل ءسوزدىڭ ءتۇبى ءبىر، ءتۇپ اتاسى – مايقى بي» دەگەن ءسوز بار. مايقى ەسىمى قازاق تاريحىندا 12 عاسىردان بەلگىلى. الايدا بايقاپ قاراساڭىز، مايقى مەن مايا دەگەن سوزدەردىڭ دىبىستالۋى ۇقساس بولىپ كەلەدى. مايقى نەمەسە مايا ءسوزىنىڭ تاريحى وتە تەرەڭدە جاتىر. د.چەرچۆاردتىڭ «درەۆني كونتينەت مۋ. پرارودينا چەلوۆەچەستۆو» ەڭبەگىندە بىلاي دەپ جازادى: «ودنوي يز نايبولەە زامەتنىح فيگۋر يمپەري ناگوۆ ۆ يندي بىل پرينتس مايا (ەرەكشەلەگەن ءبىز – ب.ح). توچنىە داتى جيزني پرينتسا مايا ۋستانوۆيت نەۆوزموجنو. حوتيا منە ۆسترەتيلوس منوجەستۆو ۋپوميناني و نەم، ني ودنو سۆيدەتەلستۆو پوكا نە پوزۆولياەت توچنو وتسەنيت ۆرەميا ەگو جيزني. ودناكو، سوگلاسنو منوگوچيسلەننىم لەگەندام، پرينتس مايا جيل 15—20 تىسياچەلەتي تومۋ نازاد. ۆ «رامايانە» توجە سۋششەستۆۋەت ۋپومينانيە و نەم: «ۆ درەۆنيە ۆرەمەنا جيل پرينتس ناگوۆ پو يمەني مايا»[3, 176].  ياعني، 15-20 مىڭ جىلداي ۋاقىت!

ح.ارگۋەلستىڭ كىتابىندا مايا ءسوزىنىڭ شىعۋ توركىنى جايلى بىلاي دەپ جازعان: ي ۆسە-تاكي، ۋپومينانيە و تسەنترالنو-امەريكانسكوم نارودە مايا ۆىزىۆاەت ليۋبوپىتنىي رەزونانس س ۆوستوكوم، س ينديەي. سلوۆو "مايا" ياۆلياەتسيا ودنيم يز كليۋچەۆىح پونياتي ينديسكوي فيلوسوفي ي وزناچاەت "يستوچنيك ەتوگو ميرا" ي "يلليۋزورنىي مير". ۆ سانسكريتە سلوۆو "مايا" سۆيازانو س پونياتيامي "ۆەليكي", "مەرا", "رازۋم", "ۆولشەبستۆو" ي "مات". نەۋديۆيتەلنو، چتو مايەي زۆالي مات بۋددى، ا ۆ كلاسسيچەسكوم ۆەديچەسكوم ەپوسە "ماحابحاراتا" ۋپوميناەتسيا، چتو يميا مايا نوسيلي ۆەليكي استرولوگ ي استرونوم، ماگ ي ارحيتەكتور درەۆنوستي، ا تاكجە ۆەليكوە كوچەۆوە پلەميا مورەپلاۆاتەلەي» [4]. اۆتور بۇل ءسوزدىڭ تەك ەجەلگى ينديا عانا ەمەس، سونداي-اق باتىستا دا قولدانىلعانىن ايتادى. ەگيپەت فاراونى تۋتونحامونىڭ قازىناشىسىنىڭ ەسىمى مايا بولعان. گرەك ميفولوگياسىندا مايا دەپ ۇركەردىڭ (پلەياد) جەتى جۇلدىزىنىڭ ىشىندە ءبىرىنشىسىن اتاعان. مايا دەگەن ريمدىكتەر كوكتەم قۇدايى بولىپ ەسەپتەلىنگەن. مايقى (نەمەسە بايقۋ دەپ اتايدى) بي شىڭعىس حاندى  حان ەتىپ سايلاعانداردىڭ ءبىرى. ول ون ەكى ءبيدىڭ ءبىرى ەمەس، ون ەكى ءبيدىڭ  ىشىندە باس بي بولعان. سوندا مايقى دا 13 سانىمەن بايلانىستى بولىپ تۇر. ياعني، وسى جەردە مايا مەن مايقى سوزدەرى تەك فورما جاعىنان عانا ەمەس، سانعا دا قاتىستى ورتاقتىق بار ەكەنىن كورەمىز.

13 سانى قازاق حالقىنىنىڭ دۇنيەتانىمىندا دا ۇلكەن ءرول اتقارعان. قازاق 13 جاسىندا وتاۋ يەسى اتاعان. نەگە 13 جاسىندا قازاق ۇيلەنگەن؟ بۇل كەزدە قىز بويجەتكەن، بوزبالا ەرجەتكەن. قىزدىڭ بويجەتۋى، ەردىڭ ەر جەتۋى ولاردىڭ كامەلەتكە جەتكەندىگىن ءبىلدىرىپ، وتباسىن قۇرۋعا بولاتىنىن بىلدىرگەن. بۇل كەزدە ادام بالاسىنىڭ 13 ورگانىنىڭ جەتىلگەندىگىن كورسەتكەن.

قازاق حالقى 12 مۇشە تۋرالى ايتقانمەن، ۇلى مۇشەنى ايتۋ ۇيات بولىپ ەسەپتەلگەن. بالا كامەلەتكە جەتكەندە، وسى مۇشەسى جەتىلگەندە، ياعني بەلگىلى ءبىر تسيكلدەن وتكەننەن كەيىن قازاق بالاسىن ۇيلەندىرگەن. 13 –تە وتاۋ يەسى دەپ، بولەك وتاۋ قۇرعىزعان. 13 سانى – ءتورت سانىنىڭ ەكۆيۆالەنتى دا بولىپ تابىلادى. 1 سانىمەن  3 سانىنىڭ قوسىندىسى 4 سانىنا تەڭ. قاراپايىم فورمۋلا. بىراق 4 سانىنىڭ استارىندا جەتىلگەندىك، تولعاندىق ماعىناسى جاتىر. مىسالى، قازاق حالقىندا ءتورت كوزى تۇگەل، ءتورت قۇبىلاسى تەڭ، تورتەۋ تۇگەل بولسا، ت.ب. بىرلىكتى، اماندىقتى، ساۋلىقتى بىلدىرەدى. ياعني، 13 مۇشە ۇرپاقتى تۋدىراتىن، جاسايتىن مۇشە جەتىلىپ، 13 مۇشەلدەن امان ساۋ ءوتتى دەگەندى بىلدىرگەن.

قادان قابيساتۇلى دەگەن ازاماتتىڭ «قازاق كەلەندارى» دەگەن ماقالاسىندا مىناداي جولدار بار: ء«بىر جىلدا 13 توعىس ايى بار نەمەسە اي مەن ۇركەر ءبىر جىلدا 13 رەت توعىسادى.
جاز باسىندا ۇركەر اسپان سفەراسىنىڭ ەكىنشى جارتىسىندا كوكجيەكتەن تومەن كەتەدى دە، جەر شارىنىڭ سولتۇستىك جارتىسىنداعى ەلدەرگە 40 كۇن كورىنبەيدى. قازاق مۇنى ۇركەر 40 كۇن جەردە جاتادى دەپ ايتادى. سول 40 كۇندە ەكى رەت توعىسۋعا ءتيىس. بىراق ءبىز كورە المايمىز، تەك ون ءبىر توعىستى عانا كورە الامىز.
13 توعىستى 28 كۇنمەن كوبەيتكەندە 364 كۇن بولادى»[5]. ياعني ارعى قازاقتاردا ءبىر جىلدا 13 اي بولعان. 13 تولىق تسيكلدى بىلدىرەدى. مىسالى 12 دەپ الاتىن بولساق، بۇل ءۇش سانىنا قاتىستى ۇعىم بولادى (1+2 تەڭ 3). ال 4 سانىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە 13 بولۋ كەرەك. سونداي-اق جىل دا 13 سانىمەن ەسەپتەلىنۋ كەرەك سەكىلدى. مىسالى، قازاقتا «جانۋارلاردىڭ جىلعا تالاسۋى» دەگەن اڭىزدا تۇيە بويىنا سەنىپ جىلدان قۇر قالىپتى ميفولوگەما بار. الايدا سول شىعىپ كەلە كۇندى 13-ءشى بولىپ تۇيە دە كورەدى ەمەس پە؟! تۇيە دەگەن ءسوزدىڭ وزىندە دە ءتۇي، ءتۇيىن، ياعني سوڭعى، قورىتىندى دەگەن ماعىنالاردى بايقاۋعا بولادى. سوندا ارعى قازاقتا 13-ءشى تۇيە جىلى دا بار بولعان.

اباق تاڭباسىنداعى نۇكتە، ياعني ايەلدىك باستاۋدىڭ (ايەلدىڭ جىنىس ورگاننىڭ) سيمۆولى بولىپ تابىلادى. بۇل تاڭبا قاراپايى بولسا دا، امبەباپ وقىلادى. نۇكتە ءسابيدى جانە سول ءسابي تۇراتىن قۇرساقتى، سونىمەن ونىڭ دۇنيەگە كەلەتىن ەسىكتى (مۇشەنى) دە بىلدىرەدى.  مىسالى ءبىز التىلىق نەمەسە ون ەكىلىك ساناۋمەن ەسەپتەيمىز. بىراق ول دۇرىس ەمەس، ەگەر دە اباق تاڭباسى ارقىلى تۇسىندىرەتىن بولساق، التى دا، ون ەكى دە نۇكتەگە كەلىپ تۇيسىسەدى. سوندا نۇكتە 1 سانى، ونىڭ انالوگتارى 4, 7, 9, 13 ساندارىنىڭ ۆاريانتى بولىپ تابىلادى. وسى سانداردىڭ ىشىندە 7 سانى ەرەكشە كوزگە تۇسەدى. وسى ساننىڭ ءوزى جەت، جات دەگەن ۇعىمدارعا نەگىزدەلگەن. (قۇراندا، ىنجىلدە دۇنيەنى التى كۇندە جاراتۋ دەگەن بار. ر.گەنون 7 كۇندى دەمالىس كۇنى، ياعني ءبىز ايتىپ وتىرعان اباق تاڭباسىنىڭ نۇكتەسنە سايكەسەدى. ءبىز بۇل جايلى 7 سانىنا قاتىس ماقالامىزدا تولىعىراق باياندايتىن بولامىز). قازاق حىلقىندا 7 اتاعا دەيىن قىز الىسىپ-بەرىسپەيدى. 7 سانى بەلگىلى ءبىر تسيكلدىڭ اياقتالعانىن بىلدىرەدى. 4 اپتادا 7 كۇن بولادى، ونىڭ قورىتىندىسى 28 سانىنا تەڭ، ياعني اي فازاسىنىڭ تولىق سولعاندىعىن كورسەتەدى. بۇل بەلگىلى ءبىر ەتاپتى نەمەسە ينيتسياتسيانى بىلدىرەدى. مىسالى، ساقتار ادام ولگەندە، ءۇيدى 7 رەت اينالىپ، بەتتەرىن ءتىلىپ، قاندى جاستارىن جەرگە اعىزعان. ياعني، جەتى رەت اينالۋ ول ادامدى بۇل ومىردەن جات ومىرگە، ياعني و دۇنيەگە جەتكىزۋ ءداستۇرىن سيمۆولداعان.  28 كۇندە اي ءولىپ، قاراڭعىلىق، ولىلەر دۇنيەسىنە كىرگەنى سەكىلدى، ادامدار دا ولىلەر دۇنيەسىنە اتتانادى دەپ سەنگەن. ءبىزدىڭ باقىلاۋىمىز بويىنشا، ءبىر ايدا 31 كۇن بار. ويتكەنى ايدىڭ تۋىن ەسەپتەسەك، 1-ءشى كۇننەن باستاپ ەسەپتەگەندە، اي 31 كۇننەن كەيىن قايتادان تۋادى. اي فازاسىنىڭ كورىنىسى 28 سانىمەن بايلانىستى، قالعان ءۇش كۇندى قازاق ءولىارا دەپ اتاعان، ول كۇنى اي مۇلدەم كورىنبەيدى.  وسى قاراپايىم تۇسىنىك ولىلەر  مەكەنىنە اتتاندىرۋ ءداستۇرىنىڭ قالىپساسۋىنا ءۋاج بولعان سەكىلدى. مەككەنى مۇسىلمانداردىڭ 7 رەت اينالۋى دا بەلگىلى ءبىر ينيتسياتسيانى بىلدىرەدى عوي. ول دا اي فازاسىمەن، ياعني 7 رەت اينالۋمەن بايلانىستى قالىپتاسقان تۇسىنىك. ەندى قازاقتىڭ نەگە 7 اتاعا دەيىن قىز الىسىپ-بەرىسپەنگەنىن وسى رەتپەن ەسەپتەپ كورسەتسەك. جاپون عالىمدارى 2000 جىل ۋاقىت وتكەننەن كەيىن شىنىمەن دە قاننىڭ تازارتىندىعىن عىلىمي تۇرعىدا دالەلدەگەن ەكەن. بىراق ءبىزدىڭ بابالار ونى اتام زاماننان بەرى ءبىلىپ، بۇل ءداستۇردى بەرىك ۇستاعان. بۇل ەسەپتى 4 انالوگى بولىپ تابىلاتىن 13 سانىمەن (1+3=4) ەسەپتەۋگە بولادى. سوندا 7 سانىمەن 13 سانىنىڭ كوبەيتىندىسىنىڭ ناتيجەسى 91 سانىنا تەڭ بولادى. ياعني، 91 جىلدا قان اۋىسادى، تازارادى دەگەن ءسوز. 91 سانى اباق تاڭباسىنداعى نۇكتە مەن شەڭبەرگە سايكەس كەلەدى جانە 9+1 ساندارىنىڭ قوسىندىسى 10 سانىنا تەڭ، ال بۇل سان 1-ءدىڭ انالوگى (1+0). 1 سانى جاڭا تىرشىلىك باستاۋىنىڭ، بۇل جەردە بەلگىلى ءبىر تسيكلدەن ءوتىپ، اۋىسقان جاڭا ۇرپاقتىڭ سيمۆولى بولىپ تۇر. ياعني، 91 جىلدان كەيىن قان اۋىستى،  جەتى ۇرپاق اۋىستى، ەندى ول جات (جەتى) بولدى دەگەندى بىلدىرگەن.

13 سانى  ايەلدىڭ، ەر ادامنىڭ جىنىستىق مۇشەسىمەن بايلانىستى ەكەنىن ايتتىق. نۇكتە – 13, ودان 12 سىزىق تارالادى. نۇكتەنى ڭ دەپ اتايمىز، وعان داۋىستىلاردى قوسامىز سوندا، اڭ، ءىڭ، ەڭ، ۇڭ، ءۇڭ، وڭ، ءوڭ نەمەسە كەرسىنشە وقۋعا بولادى. ەڭ ودان ەنگ – ەن ءسوزى شىعادى. مىسالى، ەنەك ءسوزى جىنىس مۇشەسىن بىلدىرەدى. ەنۋ، ەنگىزۋ جىنىستىق قاتىناسقا بايلانىستى سوزدەر. لاتىننىڭ ەنتەر، ينتيم سوزدەرى شىققان. ايەلدىڭ جىنىستىق مۇشەسىن قازاق ام دەپ اتايدى. بۇل انايى لەكسيكاعا جاتاتىن ءسوز. ونى قازاق اۋىز ەكى سويلەۋدە عانا قولدانادى. ەندى مايقى دەگەن ءسوزدىڭ العاشقى كومپونەنتىندە ماي كومپونەنتىن ءبولىپ الۋعا بولادى. ونى كەرىسىنشە وقىساق، يام، ال ي پروتەزالىق دىبىس، ونى ءتۇسىرىپ تە ايتۋعا بولادى. سوندا ا... (بۇل ءسوزدى ەتيكەتكە بايلانىستى تولىقتاي جازبايمىز) دەگەن ءسوز شىعادى. بۇل سوندا 13 سانىمەن دە، انامەن دە بايلانىستى ۇعىم بولىپ شىعادى. نۇكتە تىرشىلىك باستاۋىن بىلدىرەدى. ماي (باي) ءسوزى دە جاڭا، العاشقى دەگەن ۇعىمدى بەرەدى. قازاقتا ءبايشەشەك، ءبايبىشە، بيىك (ءبىيىك) دەگەن سوزدەردەگى العاشقى بۋىنداعى سوزدەر ءبىرىنشى، جوعارى دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. بۇل ءسوزدى ەندى ۇندىەۋروپا سوزدەرىمەن سالىستىرىڭىز. مىسالى، مايا دەگەن ءسوز انا، العاشقى، ۇلى دەگەندى بىلدىرەدى. سوندا قازاق ءسوزىنىڭ تەكتىلىگى ارقىلى عانا ءسوز ەتيمولوگياسىن تابۋعا بولاتىنىنا كوزىڭىز جەتەدى. بۇل ءسوزدىڭ العاشقى كومپونەنتى ايسا سوزدە دە ءجۇر. ايسا (يسا [ىيسا]) پايعامباردىڭ 12 اپوستولى (وقۋشىلارى) بولعاندىعى جايلى ايتىلادى. ال وسى 12-ءنىڭ  ۇستازى – يسا پايعامباردىڭ ءوزى! مايقىنىڭ سەميتتىكتەردەگى انالوگى نەمەسە تۇركىلەر وبرازىنىڭ ءبىر ۇلگىسى. مايقىنى كەيدە بايقۋ دەپ تە اتايدى. قازاق حالقىنىڭ رۋلارىنىڭ ءبىرى – 12 اتا بايۇلى. بۇل دا 13 سانىنا قاتىستى، ويتكەنى باي/ماي  ۇلكەن، ۇلى  اتا دەگەندى ءبىلدىرىپ، ال ودان تاراعان ۇرپاق 12 ەكى اتاعا جىكتەلگەن.

قورىتا ايتاتىن بولساق، مايقى، مايا، وسى سوزدەرمەن بايلانىستى 13 سانى – بىرنەگىزدەن تاراعان تۇسىنىك-ۇعىمدار. بۇل جەردە قازاق (تۇركى), مايا،  ەۋروپا، ت.ب. مادەنيەتتەردىڭ بەلگىلى ءبىر ورتاق باستاۋدان ءنار العاندىعىن كورۋگە بولادى. ال سول باستاۋ قازاق ءتىلى ارقىلى تۇسىنىلسە، وندا ارعى باستاۋدىڭ دا كوزى بىزدەن شىققان دەپ جورامالداۋعا بولاتىن سەكىلدى.

بولات حاسەنوۆ،

قاراعاندى.

اباي.kz

ادەبيەتتەر ءتىزىمى:

احمەتوۆ ءا. ءتۇبى تۇركى وركەنيەت. – الماتى، ارىس باسپاسى، 2009. -344 ب

قوندىباي س. گيپەربورەيا: رودوسلوۆيە ەپوحي سنوۆەدەني. 3 رازدەل. http://otuken.kz/.

چەرچۆارد د. درەۆني كونتينەنت مۋ. پرارودينا چەلوۆەچەستۆا. پەر. س انگل. ك. سەمەنوۆا. — ك.: «سوفيا»، 1997. —288 س. www.ە-puzzle.ru

 حوزە ارگۋەلەس – فاكتور مايا. ۆنەتەحنولوگيچەسكي پۋت. يد "گەليوس" 2002// www.ە-puzzle.ru

قابيساتۇلى ق. قازاق كالەندارى. 22 –ناۋرىز، 2009. ەلتانۋ.