(ارقالىق قالاسى. ايگىلى كەيكى باتىردىڭ قاسىندا "كۇن كوسەم" ءالى تۇر)

ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى البەرت راۋدىڭ  وتكەن اپتادا قر پارلامەنتى ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ  كەڭەيتىلگەن  وتىرىسىنا  قاتىسقانى بارشاعا ءمالىم. وسى كەلەلى وتىرىستا ۆيتسە-مينيستر مونوقالالاردىڭ ماسەلەسىن كوتەردى.

سونىڭ  ىشىندە ارقالىق قالاسىنىڭ حال-احۋالىن ناقتى دەرەكتەرمەن كورسەتە وتىرىپ، ۇكىمەت نازارىن شاعىن شاھارعا بۇرىپ بەردى. قوعام بولعان سوڭ، ادامداردىڭ  كوبى راۋ مىرزانىڭ ءسوزىن دۇرىس تۇسىنبەي جاتىر.  راۋ مىرزا:«ارقالىقتىڭ جاعدايى تىم اۋىر. قالا قۇراۋشى نەگىزگى كاسىپورىن قالادان كەتەدى. نەگىزگى ماسەلە – بوكسيت قورىنىڭ سەگىز جىلعا دەيىن جەتەتىندىگى. ەشقانداي باسقا امال جوق: مەكەمە بارلانۋى ءتيىس نارسەنىڭ ءبارىن بارلادى. ارقالىقتىڭ نەگىزگى كاسىپورنى بولماسا، ونىڭ ءوزىنىڭ دە بولۋ - بولماۋى – ۇلكەن ماسەلە.ءتىپتى، وڭىردە تەمىرجول قۇرىلىسىن باستاپ، جول سالايىق»  نەمەسە  «ەڭ كۇردەلى جاعداي ارقالىقتا. ون­دا 8 جىلعا جەتەر بوكسيت قالدى. سو­­دان كەيىن ENRC كومپانياسى كەتۋ­گە ازىرلەنۋدە. باسقا ەشقانداي مۇمكىندىكتەر جوق. ونىڭ اينالاسىن­دا­عى جەردىڭ بارىندە ءبىز بارلاۋ جۇر­گىزدىك، بىراق قۇندى ەشتەڭە تاپ­پادىق. جالعىز ءبىر نىسان بار: 100 شا­قىرىم قاشىقتىقتا، ەسىل تۇبىندە ميل­ليارد توننا تەمىر كەنى انىق­تال­دى. قازىر ونى «تاۋكەن-سامۇرىق» ۇلت­تىق كومپانياسى قولعا الۋدا، ول بوك­سيت وندىرىسىنەن بوسايتىن 1,5 مىڭ جۇمىسشىنى تەمىر وندىرىسىنە بەيىم­دەۋى قاجەت. باسقا بالاما تابىلماي تۇر» دەگەن بولاتىن. ۆيتسە-ءمينيستردىڭ الاڭداپ تۇرعانى مىناۋ – بيىلدىڭ وزىندە شاعىن قالالاردى دامىتۋعا بيۋدجەتتەن 48 ميلليارد تەڭگە بولىنگەن. بىراق، سول قارجى دا ارقالىقتى قۇتقارىپ قالۋعا جەتەر ەمەس. ارقالىق قالا بولىپ ساقتالىپ قالۋ ءۇشىن، قالاعا جاڭا كاسىپورىندار مەن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق  ماڭىزى بار ينۆەستيتسيالار تارتۋكەرەك. ال، ارقالىقتىڭ وسى اتالعان ماسەلەلەردى شەشىپ، وڭالۋىنا، ينۆەستيتسيالار تارتۋىنا ءالى سەگىز جىل مۇمكىندىگى بار... ۋاقىتتىڭ قادىرىن ءتۇسىنىپ، قالانىڭ بولاشاعىنا الاڭداپ، ەتەك تۇرە، بىلەك سىبانا كىرىسۋ ءىسى – شاھار باسشىسىنىڭ قۇزىرىندا.

حالىق قالاۋلىلارىنىڭ كوتەرگەن تاعى ءبىر كوكەيكەستى ماسەلەسى – مونوقالالاردىڭ باسشىلارىنىڭ اۋىسۋى. ءماجىلىس دەپۋتاتى، «نۇر وتان» فراك­تسياسىنىڭ مۇشەسى سەرىكجان قا­ناەۆ: «مەن ارنايى تالداۋ جا­سادىم. سوڭعى 2 جىلدا 23 مونوقا­لا­نىڭ اكىمى اۋىسىپتى. سونىڭ ىشىن­دە 7 قالادا اكىمدەر ءۇش رەت ال­ما­سىپ ۇلگەردى. ال ارقالىق، سات­باەۆ، جەزقازعاندا اكىمدەر ءتىپتى 4 رەت وزگەرگەن! وسىدان كەيىن باع­دار­لا­مانىڭ ورىندالۋىن كىم باقىلايدى؟» دەگەن. مىنە، حالىق قالاۋلىلارىنىڭ دا، ۆيتسە-ءمينيستردىڭ دە اشىنۋى وسى ماسەلەگە بايلانىستى بولسا كەرەك. ۇكىمەت قارجىنى بولۋدەي-اق بولەدى. ونىڭ ورىندالۋى، جۇزەگە اسۋى – اكىمقارالاردىڭ ار-ۇياتىندا بولىپ تۇر!

ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىنا ساي­كەس، 2012 جىلى ەل ۇكىمەتى «مونوقا­لا­­لاردى دامىتۋدىڭ 2012 – 2020 جىل­­دار­عا ارنالعان باعدارلاماسىن» بە­كىتتى. بۇل قۇجات اتالعان شاعىن شاھار­لاردى «ورتا جانە ۇزاقمەرزىم­دى پەرسپەكتيۆادا ورنىقتى الەۋ­مەت­تىك-ەكونوميكالىق دامىعان» قا­لا­لارعا اينالدىرۋدى كوزدەيدى.باعدارلاما اياسىندا سول جىلى ابات­تاندىرۋ جۇمىستارىنا 6 ميلليارد، وتكەن جىلى اباتتاندىرۋ جانە ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ شارالارىنا 18,8 ميلليارد تەڭگە جۇمسالعان ەكەن. ال بيىل 27,8 ميلليارد تەڭگە بولىنگەن. بۇل قارجى تاسقىنى مونوقالالارداعى ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ، اباتتاندىرۋ، ميك­روكرەديتتەر بەرۋ، سۋبسيديالاۋعا ءبولىنىپ، ءارالۋان گرانتتارعا ارنا تارتۋ­دا. ماسەلەن، مونوقالالاردا جاڭا ءون­دىرىس قۇرعىسى كەلەتىندەرگە 3 ميل­ليون تەڭگە كولەمىندە قايتارىمسىز گرانت بەرىلەدى. وسى  مۇمكىندىكتى دۇرىس پايدالانۋ كەرەك!

4-5 جەلتوقسان كۇندەرى ەلباسىنىڭ  «نۇرلى جول» – بولاشاققا باستار جول»  اتتى بيىلعى جىلعى جولداۋىن ەل اراسىندا ناسيحاتتاۋ ءۇشىن قالامىزعا ۇلكەن مىنبەردە شاھاردىڭ بولاشاعىنا الاڭداپ، قالا تاعدىرىن كوتەرگەن  ا.راۋ، ءماجىلىس دەپۋتاتى ا.قوجاحمەتوۆ، وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى س.كارپليۋك باستاعان اقپاراتتىق-ناسيحات توبى كەلدى. جولداۋ اياسىندا الداعى بەسجىلدىقتا تاۋار اينالىمىن جاقسارتۋ ءۇشىن «استانا – قورعالجىڭ – ارقالىق – اقتوبە» كولىك دالىزدەرىن دامىتۋ كەشەندى جوباسى قولعا الىناتىنى، «ۇلىتاۋ – ارقالىق – جارقايىڭ» اۆتوموبيل جولىنىڭ جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتى دايارلانىپ جاتقانىن ايتتى. الداعى ۋاقىتتا ارقالىق ايماعىنان «پروپانت» ءونىمىن ءوندىرۋ ءىسى ءبىر جۇيەگە كەلسە، تەمىر جول سالاسى – 450, «قۇس فابريكاسى» – 200 ادامدى جاڭا جۇمىسپەن قامتىماق. بۇل–قالانىڭ ساقتالىپ قالۋىنا، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ينفراقۇرىلىمىنىڭ دامۋىنا كەپىل.

ەندەشە، بوكسيت قورى تاۋسىلعانىمەن الداعى جىلداردا ارقالىقتىڭ اياعىنان نىق تۇرىپ كەتۋگە مۇمكىندىگى بار. بوكسيت قورى بىتكەنىمەن ارقالىقتاي قالا بورداي توزباۋى كەرەك. ول ءۇشىن قالانىڭ باسشىلىق تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعان ازامات ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن ىسكە كىرىسۋى كەرەك شىعار.   

ەلدوس  توقتارباي

Abai.kz