بۇگىن – تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنى. وسىدان 23 جىل بۇرىن قازاقستان حالقى نۇرسۇلتان نازارباەۆتى ەل پرەزيدەنتى ەتىپ سايلاعان ەدى. ەل باعىنا تۋعان ەلباسىمىز ءوزى قۇرعان مەملەكەتتى جاڭا بيىكتەرگە باستاي بەرسىن!

بۇگىن حالقىمىز قازاقستان رەسپۋب­ليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى كۇنىن اتاپ ءوتىپ جاتىر. ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعى تويلانعان تۇستا دەپۋتاتتاردىڭ باستاماسى بويىنشا بەلگىلەنگەن بۇل مەرەكەنىڭ قازىرگى زامانعى قازاقستان تاريحىندا الاتىن ورنى ەرەكشە. وسىدان جيىرما ءۇش جىل بۇرىن ءدال وسى كۇنى قازاقستان حالقى ءوزىنىڭ مەملەكەت باسشىسىن سايلاۋعا دەگەن ەگەمەن قۇقىعىن العاش رەت ىسكە اسىردى.

1991 جىلعى 1 جەلتوقساندا بولعان، ەل ازاماتتارىنىڭ 88,23 %-ى قاتىسقان قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ جالپىحالىقتىق سايلاۋى – قازاقستاننىڭ جاڭا تاريحىنىڭ ۇمىتىلماس كىرىسپەسى، جالپىقازاقستاندىق بىرلىكتىڭ ماڭىز­دى تۇعىرلارىنىڭ ءبىرى. سايلاۋدا ن.ءا.نازار­باەۆ­قا قازاق­ستان­دىقتاردىڭ 98,78 %-ى داۋىس بەردى.

سول كەزدە، داۋىرلەر توعىسقان تۇستا قازاقستان حالقى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆقا ۇلى جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەپ، ۇلى مىندەتتەر ارتتى. سودان بەرگى جىلدار ىشىندە ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىز وسى تاريحي ميسسيانى ەلباسىعا ءتان اكەلىك دانالىقپەن جانە ءوز حالقى­نا دەگەن پەرزەنتتىك سۇيىس­پەن­شىلىكپەن اتقارىپ كەلەدى.

ول – يدەيالارىنان ءۇمىت تۋىنداپ، سەنىم نىعايا تۇسەتىن ءارى ازاماتتارىمىزدىڭ زيات­كەرلىك قۋات-قاجىرى مەن ىزگى نيەتىن تاريحي ۇلى ىستەرگە، كوپۇلتتى حالىقتىڭ بىرلىگى جولىنا جۇمىلدىرا بىلگەن ەلباسى. ەسىمى مەن مەملەكەتتىك قۇرىلىسىنىڭ مودەلى، ساياساتى بۇ­گىنگى كۇنى الەمدىك تاريحتىڭ جىلناما­سىنا جا­زىلعان كورنەكتى دە پروگرەسشىل باسشى­لارى­نىڭ اتقارار جۇگى قاشاندا وسىنداي بولعان.

وسىدان 23 جىل بۇرىن ول ءبىزدى ورتاق تاريحي تاعدىرمەن بىرىككەن ون بەس ميلليون ادام ءۇشىن قولدان كەلمەس شارۋا جوق ەكەنىنە، تاتۋلىق پەن كەلىسىمدە ءومىر ءسۇرۋ، ءبىلىم، جاسامپاز ەڭبەك، ورىندى شامشىلدىق پەن وزىڭە جانە ءوز حالقىڭا دەگەن زور سەنىم عانا جاقسى بولاشاققا باستار جول اشا الاتىنىنا سەندىرە الدى.

تۋعان جەرىنىڭ قادىر-قاسيەتى سۇيەگىنە سىڭگەن ناعىز ەلباسى رەتىندە ول وسى ىستە ءوز حالقىنىڭ ىرگەلى قۇندىلىقتارىن – بەيبىت­شىلىك سۇيگىشتىك پەن تاعاتتىلىقتى، جاڭا ءبىلىم مەن داعدىلارعا دەگەن اشىق­تىق­تى، ءداستۇرلى رۋحاني جومارتتىقتى، ازاتتىق رۋحى مەن ىنتىماقتاستىقتى وزىنە سەرىك ەتىپ الدى.

بۇگىنگى كۇنى قازاقستان – ۇلكەن ەكونو­مي­كالىق، ساياسي، الەۋمەتتىك، يننوۆاتسيالىق، زياتكەرلىك، رۋحاني، پاسسيونارلىق الەۋەتى بار تاۋەلسىز، تۇراقتى، قۇرمەتتى جانە الەم جۇرتشىلىعىنا اشىق مەملەكەت.

قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ تاريحىن تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ كۇشتى كوش­باس­شىلىعىنان ءبولىپ قاراۋعا بولمايدى.

ەلباسىنىڭ كوشباسشىلىعى – تىنىمسىز جاسامپاز ەڭبەكتەن، وپتيميزم مەن قۇرىش بولاتتاي جىگەردەن، جاڭالىققا دەگەن ۇدايى ۇمتىلىستان، ساياسي كورەگەندىك دارىنى مەن ءوزىنىڭ كوپۇلتتى ءبىرتۇتاس حالقىنا جاقسىلىق تىلەۋدىڭ زور نيەتىنەن باستاۋ الاتىن ۇلى تابىس تاريحى بولىپ تابىلادى. ول ءوز حالقىن بولە جارماي، وعان تاريحى مەن تاعدىرى ءبىر، بولاشاعى ورتاق ءبىرتۇتاس حالىق رەتىندە قارايدى.

بۇگىن نۇرسۇلتان نازارباەۆ – 17 ميلليون وتانداسى ءۇشىن عانا ەمەس، بۇكىل الەم ءۇشىن دە تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ەڭ باستى جاسامپاز قۇرۋشىسى.

* * *

قازىرگى ءومىردىڭ قارقىندى ىرعاعى، الىناتىن اقپاراتتىڭ اۋقىمدى بولىگىنىڭ تولىمسىزدىعى مەن ۇستىرتىندىلىگى، ءبىرىن-ءبىرى الماستىرىپ جاتقان وقيعالار اعىمىنا ءوز بەتىنشە «قوسىلۋ» ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ەڭ جاڭا تاريحىنىڭ ناقتى وقيعالارىنا اسىقپاي، جان-جاقتى، رەتروسپەكتيۆتى تالداۋ جاساۋعا ىقپال ەتپەيدى. بالكىم، بۇعان اۋقىمدى ىستەر انىق كورىنەتىن ۋاقىت «ارالىعىنىڭ» ءوزى جەتپەي جاتقان بولار.

دەگەنمەن، قازىردىڭ وزىندە تاريح تاسپاسىنا ءبىزدىڭ ەلباسىمىز وشپەستەي ەتىپ جاز­عان پاراقتاردىڭ بار ەكەنى انىق، ونىڭ شە­شىم­دەرىن – كونستانتتارىن قازاقستان ساياسات­كەر­لەرى مەن ازامات­تارى­نىڭ ءالى بىرنە­شە ۇرپاعى ءوز بويىنا ولشەم تۇتاتىنىنا سەنىم­دىمىن.

وسى شەشىمدەرگە ءبىرشاما توقتالا كەتكىم كەلەدى.

قازاقستانداعى ىنتىماق جانە الەمدەگى قازاقستان

«حالىقتىڭ بيلەۋشىسى حالىقتىڭ قالىڭ توپتارىنىڭ جاندۇنيەسىندە ولاردى حا­لىق پەن حالىقتار ءوز اراسىنداعى ءارتۇرلى توپ­تاردىڭ كوپتىگىنە، ولاردىڭ جاعدايلارى مەن ارەكەتتەرى ءارتۇرلى ەكەنىنە قاراماستان، ءبىر ارەكەت جاساپ، ءبىر ماقساتقا قول جەتكىزەتىن تۇتاس دۇنيە بولا الاتىنداي كەلىسىمگە، ءبىر-بىرىمەن ءوزارا بايلانىسقا جانە قارىم-قاتىناسقا باستايتىن ورگاندار مەن ەرىك-جىگەر قابىلەتىن جاساپ، سىڭىرۋگە ءتيىس». ءال-فارابي. («فيلوسوفيانىڭ دىنگە قاتىناسى»).

ادامزات تاريحى – بۇل، نەگىزىنەن، جاۋلاپ الۋ سوعىستارىنىڭ تاريحى. كوپتەگەن عاسىرلار بويى حالىقتاردىڭ تاعدىرىن سوعىس ونەرى ايقىنداپ-شەشتى. سوندىقتان دا تاريحتا ۇلى قولباسشىلار مەن جاۋلاپ الۋشىلاردىڭ ەسىمدەرى ساقتالىپ قالعان. مەملەكەتتەردىڭ ەكونوميكادا ۇستەمدىك قۇرۋ، ءوز ىقپالىن جۇرگىزۋ اياسىن جانە ءوز اۋماعىن كەڭەيتۋ ءۇشىن ۇزدىكسىز كۇرەسى، وكىنىشكە وراي، كۇنى بۇگىنگە دەيىن گەوساياساتتىڭ قوزعاۋشى كۇشى بولىپ قالىپ وتىر.

وركەنيەت دامۋىنىڭ ءوزى ءححى عاسىردىڭ باسىندا جاڭا قاتەرلەر مەن تاۋەكەلدەر توبىنا تاپ بولىپ، ءوزىن-ءوزى قۇرتۋدىڭ وراسان زور الەۋەتىنە يە بولا وتىرىپ، ادامزاتتى وتە نازىك ءوزارا تاۋەلدى جاعدايعا الىپ كەلدى – جاھاندىق ساياسات تۋىندايتىن قاراما-قايشىلىقتاردى وركەنيەتتى ءارى ۇيلەسىمدى تۇردە بولعىزباۋعا جانە شەشۋگە قابىلەتتى، تاتۋلىق پەن كۇش كورسەتپەۋشىلىك، تاعاتتىلىق پەن ۇنقاتىسۋ قۇندىلىقتارىن دايەكتى ءارى تاباندى تۇردە قورعايتىن جاۋاپتى پراگماتيك ساياساتكەرلەردىڭ، ءبىر سوزبەن ايتقاندا «بەيبىتشىلىك ونەرىن» جوعارى كاسىبي دەڭگەيدە مەڭگەرگەن بولاشاق كوشباسشىلارىنىڭ پايدا بولۋىن اسا قاجەتسىنىپ وتىر.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوزىنىڭ بولمىسى مەن دۇنيەتانىمىنان بىتىمگەر ونەرىن شەبەر مەڭگەرگەن ءدال وسىنداي كوشباسشى بولىپ تابىلادى.

ول تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ساياساتىن تۇجىرىمداي وتىرىپ، ءوزىن ىشكى جانە سىرتقى ساياساتتا بولاشاقتىڭ وسىنداي كوشباسشىسى، بىتىمگەر كوشباسشى رەتىندە كورسەتتى. ونىڭ فيلوسوفياسى بارلىق ۇلى جانە شىنايى ماسەلەلەر سەكىلدى قاراپايىم: جاسامپازدىققا جەتۋ، بولاشاققا ىلگەرىلەۋ ءۇشىن قوعامدا كەلىسىم قاجەت. ال كەلىسىم بارشانىڭ جانە اركىمنىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنىڭ تەڭ بولۋىن تالاپ ەتەدى.

سوناۋ الىستا قالعان جىلدارعا ويشا ورالعان كەزدە مەنىڭ كوز الدىمدا قاراعاندى شاحتەرلەرىنىڭ ەرەۋىلى تۋرالى تەلەۆيزيا كادرلارى كەلەدى. پرەزيدەنتتىڭ سول كەزدە: «مەن نازارباەۆپىن. مەن سىزدەردىڭ پروبلەمالارىڭىزدى شەشەتىن بولامىن!» دەگەنى ەسىمىزدە ساقتالىپ قالدى.

مىنە، ودان كەيىنگى وتكەن جىلدار ىشىندە ىلعي سولاي بولىپ كەلدى دە: قانداي دا ءبىر پروبلەما تۋىنداپ، قوعامدى الاڭداتسا، حالىق ونىڭ جاۋابى مەن شەشىمىن ءاردايىم ءوزىنىڭ ۇمتىلىسى مەن تالپىنىسى ورتاق، كوپۇلتتى حالقىنىڭ قاسىنان تابىلاتىن ءوز ەلباسىنىڭ اۋزىنان ەستىدى.

كەڭەستىك كەزەڭنەن كەيىنگى كەڭىستىكتە ەتنوساياسي جانجالدار ۇلكەن جانە كىشى سوعىستاردان كورىنىس تاۋىپ، بەيبىت حالىق اراسىندا كوپتەگەن قۇرباندىققا اكەلىپ سوقتى، تۇتاس حالىقتاردىڭ قايعى-قاسىرەتىنە اينالدى. تولىق ەمەس دەرەكتەر بويىنشا سول كەزدەردە 600 مىڭنان استام ادام قازا تاۋىپ، حابار-وشارسىز كەتكەن. ۇلتارالىق جانجالداردىڭ تەرىس سالدارى تىكەلەي شىعىندارمەن شەكتەلىپ قالمايدى: اۋماعىن جانجال جالىنى شارپىعان بۇرىنعى كسرو ەلدەرىنەن كەمىندە 5 ملن. ادام قاشىپ شىقتى. جانجال ايماقتارىنداعى ەكونوميكالىق زالالعا باعا بەرۋ مۇلدەم قيىن.

سول كەزدە تاۋەلسىزدىك تاڭىندا بۇگىنگى كۇنى «نازارباەۆتىڭ مودەلى»، «قازاقستاندىق جول» دەپ اتالىپ جۇرگەن جانە الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە مۇقيات زەرتتەلىپ جاتقان ساياساتتىڭ «التىن ارقاۋى» كۇنبە-كۇن قالىپتاسىپ جاتتى.

بارشا ازاماتتاردىڭ تەڭ قۇقىلىعى، مادەني الۋانتۇرلىلىكتى ساقتاي وتىرىپ، ۇلتتىق بىرلىكتى قالىپتاستىرۋ، تاعاتتىلىق پەن ديالوگتى دارىپتەۋ، ۇيلەسىمدى ءتىل ساياساتى، ەتنوسارالىق جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىمگە زيان كەلتىرۋى مۇمكىن كەز كەلگەن ارەكەتكە زاڭ جۇزىندە كەدەرگى قويۋ، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى – وسى مودەلدىڭ نەگىز قۇراۋشى قاعيداتتارى وسىلار. بىراق ەڭ باستىسى – بۇل كوپۇلتتى حالىقتىڭ كوشباسشىسى فاكتورى.

وسى ورايدا، ءبىر سۇحباتتا قۇرمەتتى اعامىز اكىم ءتارازيدىڭ ايتقان سوزدەرى ەسىمە ءتۇسىپ وتىر: «مەن ونىڭ قازاقستان حالقىنىڭ دوستىعىن ساقتاي العانىن ناعىز ەرلىك دەپ سانايمىن. ونىڭ دانالىعى – ول قازاقتاردىڭ عانا ەمەس، قازاقستاندا تۇراتىن بارلىق حالىقتىڭ پرەزيدەنتى بولدى» («كازاحستانسكايا پراۆدا»، 2013 جىلعى 2 جەلتوقسان).

كەلەر جىلى ءبىز 20 جىلدىعىن اتاپ وتكەلى وتىرعان قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى مەملەكەت باسشىسىنىڭ ساياساتىن جۇرگىزۋدەگى جەتەكشى ۇيىم بولىپ تابىلادى. اسسامبلەيانى قازاقستانداعى بارشا ەتنوستاردىڭ مادەني وزىندىك بولمىسىن ساقتاي وتىرىپ، جالپىازاماتتىق بىردەيلىكتى، جالپىۇلتتىق بىرلىكتى قۇرۋدىڭ كۇردەلى جولىنداعى قاجىماس-قايتپاس كۇرەسكەن دەسەك تە بولادى. قازىرگى تاڭدا ينستيتۋتتىق تۇرعىدان العاندا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى 820 ەتنومادەني بىرلەستىكتىڭ باسىن بىرىكتىرىپ وتىر، بۇكىل ەل بويىنشا ولاردىڭ قىزمەتىنە ءۇش ميلليوننان استام ازاماتتارىمىز قاتىسادى.

بۇگىنگى كۇنى كونستيتۋتسيالىق مارتەبە العان اسسامبلەيا ەل پارلامەنتىندە دە وكىلدىك ەتەدى. ماسەلەن، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ توعىز دەپۋتاتى قابىلدانىپ جاتقان زاڭداردىڭ ەتنوسارالىق كەلىسىم مەن تاعاتتىلىق قاعيداتتارىنا مۇلتىكسىز سايكەس كەلۋىن قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، زاڭ شىعارۋ ىسىنە ناقتى ىقپال ەتە الادى. نۇرسۇلتان ءابىشۇلى اسسامبلەيادان سايلانعان دەپۋتاتتاردىڭ العاشقى قۇرامىنا اق جول تىلەي وتىرىپ، «سىزدەر دوستىقتىڭ ەلشىلەرى بولىپ تابىلاسىزدار»، دەگەن بولاتىن. ال ءبىزدىڭ ارىپتەستەرىمىز وسى ميسسيانى ابىرويمەن اتقارىپ كەلە جاتىر.

وتكەن تاريح تاقىرىبىنا ارنالعان قىزۋ پىكىرتالاستاردى ەسكە تۇسىرە وتىرىپ، ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىزدىڭ سوناۋ 1996 جىلى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ءىىى سەسسياسىندا سويلەگەن سوزىنەن ءبىر ءۇزىندى كەلتىرە كەتكىم كەلەدى:

«بۇدان بۇرىنعى كەزدە قازاقتاردىڭ مەملەكەتتىلىگى بولماعانى تۋرالى الۋان ءتۇرلى سىپسىڭ پىكىرلەرگە ەلەۋلى تۇردە توسقاۋىل قويۋ قاجەت. وسىعان بايلانىستى «مەملەكەتتىلىك» پەن «مەملەكەت» دەگەن ۇعىمدار ءبىر ماعىنانى بىلدىرمەيتىنىنە كوڭىل اۋدارار ەدىم. ءبىز مەملەكەتتىلىك تۋرالى ايتقانىمىزدا، ەڭ الدىمەن جەر اۋماعىنا عانا ەمەس، قايتا ساياسي-قۇقىقتىق قاتىناستاردىڭ، الەۋمەتتىك جانە مادەني-رۋحاني باستاۋلاردىڭ بۇكىل كەشەنىن ەسكەرەمىز. مىنە، وسىلاردىڭ نەگىزىندە قوعام تۇتاس جۇيە رەتىندە تىرشىلىك ەتە الادى. بۇل ماعىنادا العاندا قازاقتاردىڭ مەملەكەتتىلىگى ەجەلدەن ورنىققان. قازاق مەملەكەتىن ساياسي-قۇقىقتىق قۇرىلىم رەتىندە حاتتاۋعا كەلسەك، بۇل باسقا ءىس. مۇنىڭ ءوزى حV عاسىردا بولعانى بەلگىلى».

ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىز – ساياسي-قۇقىقتىق جاعىنان عانا ەمەس، ەڭ الدىمەن يدەيالىق، اكسيولوگيالىق، رۋحاني ماعىناداعى ەلباسى. سوندىقتان دا ونىڭ مەملەكەتتىلىك، تاۋەلسىزدىك، مەملەكەتتىك ءتىل تاعدىرى، مادەنيەت پەن رۋح تۋرالى ءاربىر ءسوزى قوعامدا ۇلكەن رەزونانس تۋعىزادى. ماسەلەن، ونىڭ تاياۋدا عانا ۇلىتاۋدىڭ ەتەگىندە بەرگەن سۇحباتى قوعامدا ۇلكەن ۇندەستىك تاپتى.

ەلىنىڭ شىنايى تاريحىن قىمبات تۇتاتىن ءاربىر ادام ەلباسىنىڭ كەلەسى جىلى قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ 550 جىلدىعىن مەرەكەلەۋ تۋرالى شەشىمىن جانە ونىڭ تاپسىرماسىنا وراي وسى ماسەلە بويىنشا قابىلدانعان ۇكىمەت شەشىمىن زور ىقىلاسپەن قابىلدادى دەپ ويلايمىن.

بۇگىنگى كۇنى ءبىزدىڭ ەلىمىز – 140-تان استام ەلمەن قارىم-قاتىناسىن دامىتىپ وتىرعان، ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمى، يسلام ىنتىماقتاستىق ۇيىمى سەكىلدى ەڭ ءىرى حالىقارالىق ۇيىمداردى باسقارعان، تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعى، شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى سەكىلدى وڭىرلىك ۇيىمداردى قۇرۋدىڭ باستاۋىندا تۇرعان، ازياداعى ءوزارا ءىس-قيمىل جانە سەنىم شارالارى جونىندەگى كەڭەستى شاقىرۋ، الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ سەزىن وتكىزۋ تۋرالى يدەيالاردى ويداعىداي ىسكە اسىرعان، الەم قاۋىمداستىعىنا قۇرمەتتى، جالپىجۇرتقا اشىق مەملەكەت. ءبىز كورشىلەرىمىز – رەسەيمەن، قىتايمەن، ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن، سونداي-اق، اقش-پەن، ەۋروپالىق وداقپەن، ازيا ەلدەرىمەن جەمىستى ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتى جۇزەگە اسىرىپ وتىرمىز.

تاۋەلسىزدىك جىلدارى ىشىندە ەلىمىزگە تارتىلعان تىكەلەي ينۆەستيتسيالار كولەمى 160 ملرد. دوللاردان استى. بۇل الەمدىك قوعامداستىقتىڭ ءبىزدىڭ ەلىمىزگە دەگەن سەنىمىنىڭ باستى كورسەتكىشتەرىنىڭ ءبىرى ەمەس پە؟

ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ استاناداعى تابىستى وتكەن سامميتىنەن كەيىن الەمدىك تاريحقا «استانا رۋحى» دەگەن ۇعىم ەندى. ول كوپتۇرلىلىكتەگى سەنىمنىڭ، كەلىسىمنىڭ، تاعاتتىلىق پەن بىرلىكتىڭ نىشانىنا اينالدى.

استانا ەكونوميكالىق فورۋمىندا ۇسىنىلعان G-global تۇرىندەگى جاڭا الەمدىك ساياسات ءپىشىمى ەلباسىنىڭ بىتىمگەرشىلىك باستامالارىنىڭ بولاشاعى جارقىن جالعاسى بولىپ تابىلادى. وسى باستامانىڭ ءمانىن پرەزيدەنتتىڭ ءوزى ايقىنداپ ايتقانداي، بۇل «ادىلەتتى ءارى قاۋىپسىز الەم سيپاتىن قۇرۋ ىسىنە بارشانىڭ كۇش-جىگەرىن بىرىكتىرۋ».

الماتىدا يران يادرولىق باعدارلاماسى پروبلەمالارىن رەتتەۋ جونىندەگى كوپجاقتى كەلىسسوزدەردىڭ ەكى راۋندىن وتكىزۋ قازاقستاننىڭ بايىپتى بىتىمگەرشىلىك قىزمەتىنىڭ جارقىن ايعاعى بولدى.

كەز كەلگەن مەملەكەت ءۇشىن باستى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – مەملەكەتتىك شەكارالاردى حالىقارالىق-قۇقىقتىق رەسىمدەۋ. سوندىقتان دا ءوز كورشىلەرىمەن قۇرلىقتا ون ءتورت مىڭ شاقىرىمعا جۋىق شەكاراسى بار قازاقستان ءۇشىن تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى ومىرلىك ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى مەملەكەتتىك شەكارانى نىعايتۋ بولدى. ءبىز ۇلتتىق مۇددەلەردى ۇدايى قورعاي وتىرىپ، وسى ماسەلەلەردىڭ ماسەلەسىن سابىرلى، ساليقالى تۇردە ءبىرجولا شەشۋ ءۇشىن مەملەكەت باسشىسىنىڭ قانشالىقتى كۇش-جىگەر جۇمساعانىن تەك قانا بولجاپ بىلە الامىز. ءبىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىزدىڭ ديپلوماتيالىق تالانتىنىڭ ارقاسىندا قازاقستاننىڭ سىرتقى شەبى – بەيبىتشىلىك پەن تاتۋ كورشىلىك شەكاراسى بولىپ وتىر.وڭىرلىك جانە جاھاندىق قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋدىڭ العى شەبىندە ءجۇرۋ تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىنىڭ باستى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.

  تابىس ستراتەگيالارى 

«ساياسات دەگەنىمىز قاتتى قات-قاباتتاردى ءبىر مەزگىلدە ءارى قۇشىرلانىپ ءارى سالقىنقاندى كورەگەندىكپەن تابان تىرەي وتىرىپ، باياۋ بۇرعىلاۋ. بۇكىل تاريحي تاجىريبە، ەگەر الەمدە مۇمكىن ەمەسكە ۇدايى ۇمتىلىس بولماسا، مۇمكىن بولارلىققا دا قول جەتكىزە الماسىمىزدى كورسەتەدى. بۇعان قابىلەتتى ادام كوسەم بولۋعا، ونىڭ ۇستىنە، ول باتىر بولۋعا دا ءتيىس. ەگەر ول ءوزى ۇسىنعىسى كەلەتىن ءىس ءۇشىن الەم اسا اڭگۇدىك نەمەسە اسا سۇمىراي بولىپ شىقتى دەپ ويلايتىن بولسا، ءوزىنىڭ ءمىز باقپايتىنىنا نىق سەنىمدى ادامنىڭ عانا; بارلىعىنا قاراماستان، «دەگەنمەن دە!» دەپ ايتا الاتىن ادامنىڭ عانا – سونداي ادامنىڭ عانا ساياساتقا كاسىبي بەيىمى بار». ماكس ۆەبەر («ساياسات بەيىمدىلىك پەن كاسىپ رەتىندە») 

ءار جولى، «ەكونوميكالىق پروبلەمالار»، «داعدارىس» جانە تاعى سول سياقتى سوزدەردى ەستىگەن كەزدە پيكەتتەر مەن ميتينگتەر، جالاقى مەن زەينەتاقىنىڭ كوپتەگەن ايلار بويى ىركىلۋى، ەڭ قاجەت تاۋارلاردى تالوندارمەن بەرۋ، بوس سورەلەر، اقشانىڭ ورنىنا بەرىلەتىن «چەكتەر»، جۇمىسسىزدىق، ۇرەي بيلەگەن قىستار مەن بولاشاعىمىز بۇلىڭعىر بولعان كەزدەر، جادىمىزدا قالعان قيىن-قىستاۋ 90-شى جىلدار ەسىمە تۇسەدى. قازاقستاندىقتاردىڭ قازىرگى ۇرپاعى ءوز اكەلەرىنىڭ قانداي ءداۋىر سىناقتارىنان وتكەنىن ەلەستەتە دە المايتىن شىعار.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنداعى قازاقستاننىڭ جاعدايىن «جاعدايدى ەشبىر اسىرەلەمەي، تىكەلەي ايتايىن، 1990-شى جىلداردىڭ باسىندا ءبىز شىڭىراۋدىڭ جيەگىندە تۇردىق» دەپ سيپاتتادى. بۇل شىنىندا دا سولاي بولدى. تىنىشتىقتىڭ تىرەگى ءالسىز، بولاشاعىمىز بۇلىڭعىر، قاۋىپ-قاتەردە سان جوق ەدى.

ءاربىر ادامنىڭ ومىرىندەگى سەكىلدى ساياساتكەر ءۇشىن جانە ساياساتتا ەڭ قيىنى – تاڭداۋ جاساۋ. دەگەنمەن، مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوز تاڭداۋى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىگى مۇلدەم عالامات، ويتكەنى ونىڭ تاڭداۋىنىڭ ارتىندا ميلليونداردىڭ تاعدىرى تۇر.

كۇيرەگەن يمپەريانىڭ ەكونوميكالىق جانە ساياسي كوللاپسى جاعدايىندا قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى الدىندا قيىن تاڭداۋ – جاڭا ەلدىڭ ەكونوميكالىق دامۋى مەن ساياسي ترانزيت مودەلىن تاڭداۋ، ياعني ءمانى جاعىنان ءوزىنىڭ مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن حالقىنىڭ بولاشاعىن تاڭداۋ مىندەتى تۇردى. ول ەسكى جانە جاڭا دۇنيەنىڭ، سونداي-اق، ەۋروپا مەن ازيانىڭ تاجىريبەسىن تەرەڭ تالداي كەلىپ، ولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ قاجەتتىسىن قازاقستانعا بەيىمدەپ سينتەزدەپ الدى.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ بۇل باعىتتى قىسقا تۇردە «الدىمەن – ەكونوميكا، سودان سوڭ ساياسات» دەپ تۇجىرىمدادى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ ۇلتتىق ەكونوميكانى دامىتۋعا، ينۆەستيتسيالار تارتۋعا جانە قازاقستاندىقتاردىڭ ءال-اۋقاتىن ۇنەمى ارتتىرۋعا باسا نازار اۋدارۋى ءوزىنىڭ جەمىسىن بەرىپ وتىر.

مەن وسى ارادا وقىرماننىڭ نازارىن ەلدىڭ ەكونوميكالىق، ساياسي جانە الەۋمەتتىك ورلەۋى ءۇشىن ۇلكەن ماڭىزعا يە بولعان ەكى باعدارلامالىق قۇجاتقا بۇرعىم كەلەدى. ەڭ الدىمەن، بۇل مەملەكەت باسشىسىنىڭ 1997 جىلعى العاشقى جولداۋى، وندا قازاقستاندى 2030 جىلعا دەيىن ۇزاق مەرزىمدى دامىتۋ ستراتەگياسى جاريالاندى. بۇل قۇجاتتا قازاقستان دامۋىنىڭ جالپى جولى، سونداي-اق، جەتى باسىم باعىت بويىنشا ناقتى ۇزاق مەرزىمدى ماقساتتار ايقىن بەلگىلەندى. بۇل ءمانى جاعىنان بولاشاقتىڭ بەينەسىن كوزبەن شولىپ قاراۋمەن بىردەي ەدى. ال سول كەزدىڭ ناقتى جاعدايى بۇل بەينەدەن وتە الىس بولاتىن…

1997 جىلى بۇۇ-نىڭ ادامي دامۋ يندەكسى بويىنشا قازاقستان الەمنىڭ 174 ەلى ىشىندە – 93-ورىندا، ال بۇرىنعى كسرو رەسپۋبليكالارى اراسىندا 7-ورىندا تۇردى. 1990-1995 جىلدارى ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى 4,7 جىلعا قىسقاردى، ءبىلىم الۋشىلار سانى 30 %-عا ازايدى، حالىقتىڭ جان باسىنا شاققانداعى ۇلتتىق تابىس 7 ەسە كەمىدى جانە 1995 جىلى ءبىزدىڭ ەلىمىز بۇل كورسەتكىش بويىنشا 129-ورىنعا ءتۇسىپ قالدى. رەسپۋبليكاداعى حالىق سانى قىسقارا باستادى. بەس جىل ىشىندە بالا تۋ كوەففيتسيەنتى 1000 ادامعا شاققاندا 19,1-دەن 14,7-گە دەيىن ازايدى. تۋبەركۋلەز، ىسىك، تەرى اۋرۋلارى، جۇرەك-قان تامىرلارى اۋرۋلارى سەكىلدى الەۋمەتتىك اۋرۋلار كەڭىنەن تارادى. بالالار ءولىمى جانە دەنساۋلىق جاعدايى بويىنشا اسكەري قىزمەتكە جارامسىزدىق جاعدايلارى كوبەيىپ كەتتى. جۇمىسسىزدار، ۋاقىتشا جۇمىسسىزدار نەمەسە «لاجسىزدان دەمالىستا جۇرگەندەر» سانىن ءدوپ باسىپ ايتۋ مۇمكىن ەمەس ەدى.

 وسىنداي جاعدايدا «قازاقستان-2030» ستراتەگياسى  ومىرگە جولداما الدى.               باعدارلامالىق ماقساتتارمەن سالىستىرعاندا پرەزيدەنتتىك ستراتەگيا قازاقستاندىقتارعا اناعۇرلىم كوپ نارسە بەرگەندىگىنە سەنىمدىمىن. وندا جالپى قۇندىلىقتار ايشىقتى تۇردە جانە دۇرىس تۇجىرىمدالعان، ول  قوعامعا ءۇمىت ۇيالاتتى، رۋح بەردى، سول كەزدە ورىندالۋى مۇمكىن ەمەستەي كورىنگەن نارسەلەرگە سەنىممەن قول سوزدىردى. كەيىننەن نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءوزى اتاپ وتكەندەي، «بۇل قۇجات كوزقاراسىمىزداعى اسا  ماڭىزدى سەرپiلiس بولدى».

بۇل – جاڭا ساياسي باعدار مەن بولاشاقتىڭ جاڭا ستراتەگياسى.   2012 جىلعى جەلتوقسان ايىندا نۇرسۇلتان نازارباەۆ «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىن جاريالادى. ەڭ عاجايىپ عيماراتتاردىڭ ءبىرى – جاڭا وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ سىڭعىرلاعان سيقىرلى زالىندا قازاقستان ەۆوليۋتسياسىنىڭ جاڭا كەلبەتى جارقىراي اشىلىپ، ونىڭ التىن ءداۋىرى باستالدى، ول – ماڭگىلىك ەلگە باستار جول.

«قازاقستان-2050» ستراتەگياسى – قازاقستاننىڭ ءححى عاسىردىڭ ورتاسىندا وركەنيەتتى ەلدەردىڭ الدىڭعى قاتارىنان ويىپ تۇرىپ ورىن الۋعا جاساعان قارىشتى قادامى، ايشىقتى ىزدەرى، اتاپ ايتقاندا، الەمدەگى دامىعان وتىز ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋ تراەكتورياسى.              بۇل قۇجاتتىڭ اۋقىمدى تاريحي بولاشاعى بۇكىل ەلىمىز ءۇشىن، ونىڭ ىشىندە زاڭ شىعارۋ ۇدەرىسىندە دە كۇرەتامىر باعىتتاردى ايقىنداپ، پارلامەنت جۇمىسىنداعى باستى باعدارشامعا اينالدى. ءبىزدىڭ سايلانىمنىڭ ءرولى ەرەكشە، ول الەمدەگى دامىعان وتىز ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋ جولىنداعى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك جاڭارۋىن زاڭنامالىق تۇرعىدان قامتاماسىز ەتۋ بولىپ تابىلادى.

 پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ ىسكە اسىرعان ەكونوميكالىق مودەل الەمدىك داعدارىس جايلاعان جاعدايدا اسا ءتيىمدى ءارى تۇراقتى مودەل بولىپ تابىلادى. ونىڭ جارقىن دالەلى – مەملەكەت باسشىسىنىڭ تەك ءبىزدىڭ ەلدە عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، شەتەلدەردە دە ۇلكەن سەرپىلىس تۋعىزعان قازاقستان حالقىنا جولداۋى، وندا «نۇرلى جول» جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتى جاريا ەتىلدى.

 بۇل – تەڭدەسى جوق اۋقىمدى تاريحي قۇجات. ونىڭ اۋقىمدى ەكەندىگى جوسپارلارىنىڭ ۇلانعايىر كەڭدىگىنەن جانە ولاردىڭ ماتەريالدىق جاعىنان مولىنان قامتاماسىز ەتىلۋىنەن كورىنەدى. ونىڭ تاريحي ەكەندىگىن ەلباسىنىڭ الەمدەگى گەوساياسي جاعدايعا وتە ءدال باعا بەرۋىمەن قاتار، ەلىمىزدىڭ جۋىق اراداعى پەرسپەكتيۆالىق دامۋ ۆەكتورىن ايقىنداپ بەرگەندىگى جانە قازاقستاننىڭ تاعدىرى ءۇشىن ساياسي جاۋاپكەرشىلىكتى ەل باسشىلىعىنىڭ ءوز موينىنا الۋعا دايىن ەكەندىگى راستادى. ال پرەزيدەنتتىڭ ءىس-قيمىل جوسپارىن ۋاقتىلى ىسكە اسىرۋ ءبىزدىڭ ەلدە  قاۋىپ-قاتەر مەن داعدارىسقا قارسى تۇرىپ قانا قويماي، الەمنىڭ ەڭ دامىعان وتىز ەلىنىڭ قاتارىنا كىرۋ جولىن ودان ءارى جالعاستىرۋعا دا مۇمكىندىك بەرەدى.

       ەۋرازيا يدەياسى: جيىرما جىلدان كەيىن

«جاھاندىق ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانىڭ جاڭا، بارىنشا ءتيىمدى ءارى ءادىل ساۋلەتى كەرەك. ءبىز بۇرىن قۇرىلعان جانە جاڭادان قۇرىلىپ جاتقان ينتەگراتسيالىق بىرلەستىكتەردىڭ، ەكونوميكالىق وداقتاردىڭ ءبىر-بىرىنە قارسى قويىلماۋىن جاقتايمىز. كەرىسىنشە ولار ءبىر-بىرىمەن جەمىستى جانە سىندارلى تۇردە ىنتىماقتاسا جۇمىس ىستەۋگە ءتيىس». ن.ءا. نازارباەۆ

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى كۇنى – تەك قازاقستاندىقتار ءۇشىن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە بۇكىل ەۋرازيالىق  ۇلكەن قوعامداستىق، قازاقستاننىڭ الەمدەگى بارلىق دوستارى مەن ارىپتەستەرى ءۇشىن ماڭىزدى بولىپ تابىلاتىندىعىنا سەنىمدىمىن.

ءححى عاسىردىڭ ەۋرازيالىق فورمۋلاسى ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىزدىڭ بۇگىندە شىندىققا اينالعان ينتەگراتسيالىق تۇجىرىمداسىندا جاڭاشا كورىنىس تاپتى. وداقتىڭ بارلىق ەلدەرىندە  جۇرتشىلىق پەن ساياسي ەليتا پىكىر الۋاندىعى، ەگەمەندىك جانە نارىقتىق ەكونوميكا يدەياسىن توڭىرەكتەپ جۇرگەن كەزەڭدە، ينتەگراتسيا تاقىرىبىنا ەشكىم كوڭىل بولمەدى جانە كەيبىرەۋلەردىڭ نارازىلىعىن تۋعىزىپ، ءتىپتى ونى قابىلداعىسى دا كەلمەدى. بۇل جاعدايدا تەك نۇرسۇلتان نازارباەۆ قانا كورشى مەملەكەتتەرمەن بارلىق قاتىناستاردى ءۇزۋدىڭ  بولاشاعىمىز ءۇشىن قاۋىپتى ەكەندىگىن جاقسى ءتۇسىندى.

1991 جىلعى 21 جەلتوقساندا ەلباسىنىڭ ۇسىنىسى بويىنشا الماتى قالاسىندا  كەڭەستىك كەزەڭنەن كەيىنگى 11 رەسپۋبليكا باسشىلارىنىڭ كەزدەسۋى بولىپ ءوتتى، وندا «تمد-نىڭ الماتى دەكلاراتسياسى» قابىلداندى، بۇگىندەرى ونىڭ تاريحي ماڭىزىنىڭ ولشەۋسىز زور ەكەندىگى ايان. ماسەلەن، بەلوۆەجە توعايىنداعى وڭاشا كەلىسىم الەمگە كسرو-نىڭ تاراعانىن ءمالىم ەتسە، تمد-نىڭ الماتى دەكلاراتسياسى جىلدار بويى تىرنەكتەپ جيناعان جەتىستىكتەردى ساقتاۋ ءۇشىن جاڭا بىرلەستىكتىڭ قۇرىلعانىن پاش ەتتى.

وسى ماقالانى جازۋ ۇستىندە مەن پرەزيدەنتتىڭ ممۋ-دەگى تاريحي لەكتسياسىنان جارتى جىل بۇرىن، 1993 جىلى مااستريحتتە وتكەن «Global Panel» حالىقارالىق كونفەرەنتسياسىندا سويلەگەن سوزىنە كوزىم ءتۇستى. ودان مىنا ءبىر ءۇزىندىنى كەلتىرمەسە بولماس:

«قازاقستاننىڭ بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ جانە ەۋروپانىڭ باسقا مەملەكەتتەرىمەن ءوزارا ءىس-قيمىلىنا قاتىستى ءبىر-ەكى اۋىز ءسوز ايتايىن. قازاقستان ەكونوميكالىق بىرلەسۋدى جاقتاپ كەلگەن  جانە الداعى ۋاقىتتا دا جاقتاي بەرەتىن بولادى. بولاشاق ەكونوميكالىق وداقتا قازاقستاننىڭ دا، ۋكراينانىڭ دا، ءبىزدىڭ تۋىستاس ورتالىق ازيا رەسپۋبليكالارىنىڭ دا جانە رەسەيدىڭ دە تۇپكىلىكتى مۇددەلەرى بار. مەن باسقا بىرقاتار پروبلەمالار بويىنشا نىق سەنىمدى بولماسام دا، بىرلەسۋدىڭ دۇرىستىعىنا سەنەمىن جانە سوعان جۇمىس ىستەيمىن. بۇعان، ارينە، جەكەلەگەن ەلدەر كۇلە قارار. بىراق كوبىسى تەرەڭ ويلانا باستادى. قانداي دا ءبىر كەدەرگى بولماسىن، ءبارىبىر شىندىق جەڭىپ شىعادى».

 جيىرما جىلدان كەيىن وسى شىندىق جەڭىپ شىقتى.

2015 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ جۇمىس ىستەيتىن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرىلدى. قازاقستان، رەسەي جانە بەلارۋس پارلامەنتتەرى ءۇش ەلدىڭ پرەزيدەنتتەرى اعىمداعى جىلعى مامىر ايىندا استانا قالاسىنداعى جوعارى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭەستىڭ وتىرىسىندا قول قويعان  ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرۋ تۋرالى شارتتى راتيفيكاتسيالادى.

قازاقستان كوشباسشىسى بىرنەشە رەت اتاپ وتكەنىندەي، بارلىعىمىزعا تۇسىنىكتى قاعيداتتار ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا نەگىز ەتىپ الىنعان، ولار: ەكونوميكالىق پراگماتيزم، ەگەمەندىكتى قۇرمەتتەۋ، ينتەگراتسيانىڭ ەرىكتىلىگى، بارلىق شەشىمدەردى قابىلداۋ كەزىندەگى تەڭدىك، ەۆوليۋتسيالىق دامۋ، ەۋرازيالىق كەڭىستىكتىڭ اشىقتىعى.

قازاقستان پارلامەنتى راتيفيكاتسيالاعان ەكونوميكالىق وداق قۇرۋ جونىندەگى شارت  شەڭبەرىندە مەملەكەتتەر ەگەمەندىگىنىڭ تەڭدىگى، ولاردىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرىنىڭ تەڭقۇقىقتىعى مەن ولاردىڭ ەسكەرىلۋى قاعيداتى قامتاماسىز ەتىلگەن، قانداي دا ءبىر تاراپتىڭ ۇستەمدىككە يە بولۋىنىڭ كەز كەلگەن مۇمكىندىگىنە جول جوق.

مەملەكەت باسشىسى: ء«بىزدىڭ بىرلەستىكتە مەملەكەتتەردىڭ ساياسي ەگەمەندىگى بەرىك ءارى مىزعىماستاي، بۇل – اكسيوما. ونىڭ ۇستىنە، ەكونوميكالىق ينتەگراتسيالار ۇلتتىق مەملەكەتتىلىكتى نىعايتۋ، دامۋدى، ونى تۇراقتى ەكونوميكا ارقىلى ودان ءارى  تۇراقتاندىرا ءتۇسۋ ءۇشىن»، – دەپ اتاپ وتكەن.

ەلباسى قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىن كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتايدى. ول تاۋەلسىزدىكتىڭ باس ساۋلەتشىسى جانە ونىڭ جاسامپاز قۇرۋشىسى رەتىندە «قازاقستان رەسپۋبليكاسى» دەگەن اتپەن سالىنىپ جاتقان عيماراتتىڭ ءاربىر ساۋلەتشىلىك وي-نيەتىنىڭ، ونىڭ ءاربىر كىرپىشىنىڭ، ءاربىر بەلاعاشى مەن ارماتۋراسىنىڭ باعاسىن جاقسى بىلەدى. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق شارتىن جاساسۋعا بايلانىستى تۋىنداعان ءارتۇرلى الىپقاشپا سوزدەر مەن پىكىرتالاستارعا جاۋاپ رەتىندە ول كىسى: «ەگەر، قانداي دا ءبىر بىرلەستىكتەر ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنە، ءبىزدىڭ كونستيتۋتسيامىزعا نۇقسان كەلتىرەتىن بولسا، ءبىز بۇل ۇيىمدى تاستاپ، ودان جەدەل تۇردە شىعامىز»، – دەپ مالىمدەگەن بولاتىن.

سوندىقتان، ەشكىم دە، پرەزيدەنتتىڭ ءوزى ايتقانداي، باستى قۇندىلىعىمىز – قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن تاۋەكەلگە تىگىپ وتىر نەمەسە بىرەۋلەرگە وسىنداي مۇمكىندىك بەرىپ وتىر دەپ ويلاماۋعا نەمەسە كۇدىكتەنبەۋگە ءتيىس. قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگى – نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ بۇكىل ءومىرىنىڭ مۇراتى، ول ءۇشىن ەلباسى بار كۇش-جىگەرىن، ءتىپتى، جۇرەگى مەن جانىن دا بەرەتىنىن مەن نىق سەنىممەن ايتا الامىن.  وسىلايشا، قازاقستان پراگماتيزم جانە باسقا مەملەكەتتەرمەن ەكى جاقتى ءارى كوپجاقتى نىساندا ىنتاماقتاستىقتى كەڭەيتۋ قاعيداتتارىنا ادال ەكەنىن كورسەتىپ وتىر.

 استانا ۋاقىتى

«استانالار ساۋلەتىنىڭ وزىندىك ساياسي ماقساتى بار: ول ۇلتتى ورنىقتىرا تۇسەدى، وزىنە عىلىم مەن ساۋدانى تارتادى، حالىقتى  ءوز ەلىن سۇيۋگە تاربيەلەيدى، بۇل دەگەنىڭىز ­– مەملەكەتتەگى اتقارىلاتىن بارلىق ۇلى ىستەردىڭ قاينار كوزى ەمەس پە».  كريستوفەر رەن، اعىلشىن ساۋلەتشىسى

1994 جىلعى 6 شىلدەدە جوعارعى كەڭەستە پرەزيدەنت استانانى اقمولاعا كوشىرۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتتى. بۇل شەشىمنىڭ توڭىرەگىندە قانداي قىزۋ پىكىرتالاستىڭ وربىگەنى ءبارىمىزدىڭ ەسىمىزدە. شىندىعىندا ول كەزەڭ مەملەكەتىمىزدىڭ تاريحىنداعى قيىن كەزەڭ ەدى، ول كەزدە – ەلدىڭ سول كەزەڭنەن امان-ساۋ ءوتۋىنىڭ ءوزى باستى پروبلەما بولاتىن. سول كەزدە نەمىستەر وزدەرىنىڭ استاناسىن بوننان بەرلينگە كوشىرمەك بولىپ جاتقانى مەنىڭ ەسىمدە، باسپاسوزدە بۇل كوشكە 8-10 ملرد. ماركا كەرەك ەكەن دەگەن اڭگىمە ايتىلىپ ءجۇردى. قازاقستاننىڭ مۇنداي شىعىستارعا قاراجاتى جوق ەدى، ونىڭ ۇستىنە ول كەزدە اقمولانى بەرلينمەن سالىستىرۋعا دا كەلمەيتىن…

بۇل تاريحي ۇلى جوبا – جاڭا ەلوردامىز استانا نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ ساياسي ەرىك-جىگەرىنىڭ، مىزعىماس سەنىمىنىڭ جانە قايتپاس تاباندىلىعىنىڭ ارقاسىندا عانا جۇزەگە استى دەپ بۇگىن مەن نىق سەنىممەن ايتا الامىن. وسى كورەگەندىك جانە دانا مەملەكەتتىك شەشىم  ءۇشىن بولاشاق  ۇرپاعىمىز  قازاقستاننىڭ تۇنعىش پرەزيدەنتىنە ءاردايىم ريزا بولادى.

     قاسيەتتى سارىارقانىڭ تورىندە بوي كوتەرگەن جاڭا ەلوردا بۇكىل ەلىمىزدىڭ دامۋىندا وراسان زور جاڭعىرتۋشى ءرول اتقاردى. بۇگىندە  بۇكىل ەل «استانا ۋاقىتى» بويىنشا، جاڭعىرۋ ۋاقىتى بويىنشا ءومىر سۇرۋدە.

بۇگىنگى كۇنى استانادا بۇكىل مەملەكەتتىك بيلىك شوعىرلانعان. الايدا ول بيلىك شوعىرلانعان جەردەن دە ارتىق.

استانا – بۇكىل ۇلتتىڭ ەرىك-جىگەرىن شوعىرلاندىرىپ، بۇكىل حالىقتىڭ وكىلدەرىنىڭ باسىن قوسقان جەر.

ءبىزدىڭ استانامىزدىڭ رۋحى وسىنداي، ونىڭ دۇنيەگە كەلىپ، جاراتىلعانى  ءۇشىن ءبىز، بارىنەن بۇرىن، نۇرسۇلتان نازارباەۆقا قارىزدارمىز!

* * *

         بۇگىن – قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ كۇنى.

بۇل – حالىقتىڭ ءوز ەلباسىمەن، ال ەلباسىنىڭ ءوز ەلىمەن بىتە قايناسقان بۇكىل قازاقستاندىقتار مەرەكەسى.

 كەڭەستىك كەزەڭنەن كەيىنگى كەڭىستىكتە بولىپ جاتقان قايعىلى وقيعالاردى كورىپ وتىرىپ، ەلباسى مەن حالىق تاعدىرىنىڭ ءوزارا بايلانىستىلىعىن، ءوزارا تاۋەلدىلىگىن، ءوزارا شارتتاستىعىن تۇسىنەسىڭ. مىقتى ءارى جاۋاپتى كوشباسشىسى بولماي، شەتسىز-شەكسىز ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك پروبلەمالارعا ۇشىراپ جاتقان ەلدىڭ ازاماتتارى جاپپاي باسقا جەردەن ءوز باقىتتارىن ىزدەپ جۇرگەنىن كورگەندە وسىنى جاقسى تۇسىنەسىڭ.

قازاقتاردا «جول اشۋ» دەگەن ۇعىم بار، ونىڭ ماعىناسى ء«سات ساپار تىلەۋ» دەگەندى بىلدىرەدى. نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتى ءبىزدىڭ 17 ميلليون ازاماتىمىزعا ومىرلىك جاڭا جول اشتى جانە ءالى دە جولدارىن اشۋدا.

 ەلباسى ەلىمىز حالقىنىڭ 27 پايىزىن نەمەسە 4,4 ميلليون ادامدى قۇرايتىن قازاقستاندىق جاستارعا دا جول اشتى. قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىمەن بىرگە وسكەن ۇرپاق ءوز وتانىنىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن بوستاندىعىنا ەشكىمنىڭ قول سۇعۋىنا جول بەرمەيدى. «الاش تۋى استىندا كۇن سونگەنشە سونبەيمىز!» – مىنە، ءبىزدىڭ جاستارىمىزدىڭ رۋحى وسىنداي! ولار وزدەرىنە ەلباسىنىڭ اكەلىك قامقورلىقپەن ارناعان ءبىلىم بەرۋدى، دەنساۋلىق ساقتاۋدى دامىتۋ باعدارلامالارىن، «بولاشاق»، «قولجەتىمدى باسپانا»، «بالاپان» سياقتى مەملەكەتتىك باعدارلامالاردى بارىنشا باعالاي بىلەدى.

بۇل تاقىرىپتا ءالى دە ۇزاق اڭگىمەلەۋگە بولادى.

ارينە، قانداي دا ءبىر سالادا، مەملەكەتتە جانە تۇتاستاي قوعامدا، ءاربىر قازاقستاندىقتا شەشىلمەگەن پروبلەمالار مەن ومىرلىك قيىندىقتار كەزدەسەدى.

 ايتسە دە يدەيالار مەن جوسپارلار، مەملەكەتتىڭ جانە الەۋمەتتىڭ ىسكەرلىك بەلسەندىلىگى، ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ ءۇمىتى مەن كۇش-جىگەرى، ماقساتى مەن بولاشاققا دەگەن ۇمتىلىسى بار ەمەس پە! الەمدەگى ەڭ دامىعان وتىز ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋ، تاڭداۋلىلاردىڭ اراسىندا ولارمەن تەڭ بولۋ سياقتى جالپىۇلتتىق ستراتەگيا دا بار. نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جانە قازاقستان حالقىنىڭ «ماڭگىلىك ەل» بولۋعا ۇمتىلعان ۇلى مۇراتى تاعى بار.

«ماڭگىلىك ەل» دەگەنىمىز – قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىلىگى مەن تاۋەلسىزدىگىنىڭ مىزعىماستىعىنا جانە ماڭگىلىگىنە جوعارى دەڭگەيدە ۇمتىلۋ.

«ماڭگىلىك ەل» دەگەنىمىز – الەم تاريحىنىڭ بۋىرقانعان اعىسىندا ءوزىن ءوزى تانىتۋعا ۇمتىلعان حالقىمىزدىڭ عاسىرلىق ارمان-مۇددەلەرىنىڭ ورىندالۋى.

«ماڭگىلىك ەل» دەگەنىمىز – ءبىر ەل، ءبىر حالىق، ءبىر تاعدىر.

«ماڭگىلىك ەل» دەگەنىمىز – قاسيەتتى سارىارقانىڭ زەڭگىر كوك اسپانى استىندا ماڭگىلىككە سالىنعان استانا.

«ماڭگىلىك ەل» دەگەنىمىز – ءبىزدىڭ باستى جەتىستىگىمىز – ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدىڭ تورىنەن ورىن العان سۇيىكتى ەلىمىز.

ول ءبىزدىڭ تاريحي ورتاق بولاشاعىمىز – سالاماتتى ءارى ءوسىپ-وركەندەگەن قازاقستان!

بۇل اسقاق ارمانعا قول جەتكىزۋ ءۇشىن ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارۋ قاجەت.

«مەن ءۇشىن ماراپاتتىڭ ەڭ ۇلكەنى – ماعان وسى جىلدارى تۇراقتى تۇردە كورسەتىلىپ كەلە جاتقان بۇكىلحالىقتىق قولداۋ مەن حالىقتىڭ سەنىمى. بۇل سەنىم مەنى ەڭ قيىن ساتتەردە جىگەرلەندىرگەن ەدى جانە ءالى دە جىگەرلەندىرىپ كەلەدى… ءبىر نارسەنى انىق ايتا الامىن: مەن دەنساۋلىعىم مەن كۇش-قۋاتىم باردا وتانىم مەن قازاقستان حالقىنىڭ يگىلىگىنە قىزمەت ەتە بەرەمىن!».

جۇرەكتەن شىعىپ، جۇرەكتەرگە جەتكەن بۇل سوزدەردى ءبىزدىڭ ەلباسىمىز ايتقان ەدى.

لايىم، ءاماندا وسىلاي بولا بەرسىن!

مەرەكەلەرىڭىزبەن، قازاق ەلى!

قابيبوللا جاقىپوۆ،

قازاقستان رەسپۋبليكاسى

پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى.