تالاي كۇيشى تاپپاي كەتكەن سيقىرلى ءۇن
شىنىمدى ايتسام، العاشىندا ماقالانىڭ تاقىرىبىن باسقاشا قويعىم كەلگەن. الايدا، ابەن اعا ءبىر كەزدەرى وقىعان ولەڭدەردىڭ ىشىندەگى وسى ەكى جول كوڭىل تۇكپىرىنە ورنىعىپ الىپ، ءتىل ۇشىنا ورالدى تا تۇردى...
مەن ابەن اعانىڭ كۇيگە بار ىنتا-شىنتاسىمەن عاشىق ەكەنىن جاقسى ءبىلۋشى ەدىم. ونى ۇلى ايدىننىڭ دومبىرا ۇيرەنىپ جۇرگەندە ءار كۇيگە ولەڭمەن بەرگەن باعاسىنان-اق اڭعاراتىنمىن. قازاقتىڭ كۇيلەرى جايلى تولعاۋ-پوەمالارى ءبىر توبە. دەسە دە، وسى ەكى جول ولەڭدە ابەن ءوزىنىڭ تاعدىرى تۋرالى ايتتى-اۋ دەگەن وي سانامدى شىرماپ الىپ، الدەبىر الەمگە جەتەلەي بەرگەن...
دومبىرامەن دوستاسپاعان جىر تەرمە،
دوداعا ساپ، ءتۇسىردى ابدەن قۇر تەرگە.
تالاي كۇيشى تاپپاي كەتكەن سيقىرلى ءۇن،
تالاي ساۋساق ءدوپ باسپاعان ءبىر پەرنە...
ءبىر قاراعاندا اڭگىمە كۇي تۋرالى بولىپ وتىرعانداي. ال، كەلەسى شۋماقتا اقىن:
ءمينوت سايىن مي قابىعىن مىڭ قاجاپ،
تاعدىرىنا تارتقىزاتىن كۇندە ازاپ.
قالت-قۇلت ەتىپ كەمەم كەتىپ بارادى،
جانارىندا دۇنيەنىڭ ءبىر عاجاپ، – دەپ تولعايدى. تابىلماعان سيقىرلى ءۇن دە، ءدوپ باسىلماعان ءبىر پەرنە دە ابەن اعانىڭ ءوزى دەگەن تۇسىنىك تۇيسىگىمدە ورنىعىپ العانىن ءوزىم دە اڭعارماي قالىپپىن.
سەبەبى، قالت-قۇلت ەتكەن كەمە اقىننىڭ ءوز تاعدىرىن ءدال بەينەلەسە، عاجاپ دۇنيە ونىڭ پوەزياسى ەكەنىنە سەنىمدى بولاتىنمىن.
ءبىزدىڭ جاستىق شاعىمىزدا كومپيۋتەر دە، عالامتور دا بولعان جوق. ۇيالى تەلەفون شىعادى دەگەن وي ءۇش ۇيىقتاساق تۇسىمىزگە كىرمەيتىن. كەرەك ادامىمىزدى ات سابىلتىپ ىزدەپ باراتىن ەدىك. جاڭالىق، جاقسىلىق اتاۋلىنى گازەت-جۋرنالداردان وقىپ، بىلەتىنبىز. ابەن داۋرەنبەكوۆتىڭ شىعارماشىلىعىمەن دە العاش وسىلاي تانىسقام. ۇتىمدى ۇيقاس، ورايلى وي، تۇششىمدى تىلمەن جازىلاتىن ولەڭدەرى جان-جۇرەگىڭدى بىردەن باۋراپ الادى ەكەن. تانىسۋعا، تىلدەسۋگە اسىقتىق. اقىرى جولىعۋدىڭ ءساتى دە تۇسكەن. وعان سەبەپ بولعان دا ءبىر جايسىز جاعداي. ابەننىڭ جارى – قاينيجامال جەڭگە قايتىس بولىپ، كوڭىل ايتۋعا باردىق. ورداش كەندىرباەۆ، جاماۋ بۇقارباەۆ، توقتاسىن سۇگىربەكوۆ، جومارت يگىمان سىندى جەتىسۋدىڭ ولەڭ ولكەسىندەگى تانىمال تۇلعالار جول باستادى. ارالارىنداعى ەڭ جاسى ءوزىم ەكەنمىن.
ءداستۇر بويىنشا كوڭىل ايتقاننان كەيىن سىرتقا شىعىپ، باردى-جوقتى اڭگىمە ەتىپ تۇرعانبىز. جانىمىزعا ابەننىڭ ءوزى كەلە قالدى. ءبىز بايەك بولىپ: «اعا، نە ىستەيىك؟ قانداي جۇمىس بار؟» – دەپ جاتىرمىز عوي. ابەن بولسا: «جىگىتتەر بار شارۋانى كەشە-اق رەتتەپ تاستاعان. ەشتەڭەگە اۋرە بولماڭدار. قازىر تۇسكە قاراي وسىندا ءبىراز ادام جينالادى. سول كەزدە سەندەر انا ءبىر جاتقان وتىندى جارعان بولىپ جۇرىڭدەر. سوندا ولار: «بۇل جىگىتتەر كىمدەر؟» – دەپ سۇرامايدى ما. سوندا مەن: «بۇلار جەتىسۋدىڭ مىقتى اقىندارى، مەنىڭ ىنىلەرىم...» – دەپ جاۋاپ بەرەمىن. عاجاپ ەمەس پە» – دەگەن ەدى ماقتانىشپەن.
اقىننىڭ بۇل ءسوزى مەنى العاشىندا تاڭداندىرعانى راس. قوساعى قايتىپ، قايعى قوناقتاپ جاتقاندا قايداعى ءبىر ماقتاندى ايتقانى نەسى دەپ ويلاعانمىن. بۇل ونىڭ جاساندى قىلىعى ەمەس، تۇرعان بويى تابيعاتى سول ەكەنىن كەيىننەن بارىپ ۇققان ەدىم.
سول كۇننەن باستاپ ابەن اعامەن ەتەنە ارالاسىپ كەتتىك. سىرتتا جۇرگەندە الدەقالاي تالدىقورعانعا جول تۇسە قالسا ابەن، توقتاسىن، ورداش اعالارعا جولىقپاي كەتپەۋشى ەدىك. ادال نيەت، العاۋسىز كوڭىلدى مەن سولاردان سەزىندىم. باۋىرلارىنا تارتتى، باستارىنا كوتەردى، جەتىستىگىمە قۋاندى، جاقسىلىقتارىن ايامادى. ات جالىن تارتىپ ءمىنىپ، ازدى-كوپتى مۇمكىندىكتەر پايدا بولعاندا اعالاردىڭ سول قامقورلىعىنا جاۋاپ بەرۋگە تىرىسقانىمىز دا سوندىقتان.
الماتى وبلىسىنىڭ ورتالىعى تالدىقورعانعا كوشىرىلىپ، «جەتىسۋ» گازەتىنىڭ قىزمەتكەرى قاتارىندا سوندا قونىس اۋدارعانىمىزدا، مەنىڭ پاتەرىم ابەن اعامەن كورشىلەس بولىپ شىقتى. كەشكىسىن جۇمىستان قايتىپ كەلە جاتقانىمدا ول مەنى الدىمنان توسىپ الادى. «قۋات، مەن ءبىر ادەمى شۋماق جازىپ قويدىم. الايدا ونى تىڭداۋ ءۇشىن جاقسى كوڭىل-كۇي كەرەك...» – دەيدى ول قۋلانا جىميىپ. مەن دۇكەن جاققا جۇگىرە جونەلەمىن. وتتى سۋسىن اسقازانعا بارعاننان كەيىن ابەن اعا قاعازدارىن الىپ، ولەڭگە كەزەك بەرەدى. دۇرىسى، ءبىر عانا شۋماعىن وقىدى.
قاشقان ويدى قاۋمالاپ، قۇرىقتى ساپ،
ءبىر قوراعا قامادىم ۇرىپ، تۇساپ.
بىرىكپەگەن باستارى باتشاعارلار،
ءبىر-بىرىمەن سوندا دا قىرىقپىشاق...
– مىناۋىڭىز عاجاپ ولەڭ عوي! قايداعى ارحايزم سوزدەردى قايدان تاۋىپ الاسىز؟! اقىننىڭ ويلارىن باس بىلمەگەن اساۋ جىلقىلارعا تەڭەۋ قالاي ساناڭىزعا كەلىپ ءجۇر؟!– دەيمىن اعاعا جەل بەرىپ، – قانە، ءارى قاراي وقىپ جىبەرىڭىزشى؟
– بۇگىنگە وسى جەتەدى. كەلەسى شۋماعىن ەرتەڭ سەن جۇمىستان قايتقانشا جازىپ قويارمىن.
الداعانىنا ءماز بولىپ ول قالادى، الدانعان بولىپ مەن كەتەمىن. وسى جاعداي بىرەر كۇننەن كەيىن تاعى قايتالانادى. اپتا ما، اي ما، ەكۋلەپ ءجۇرىپ التى شۋماق ولەڭدى اقىرى جازىپ بىتىردىك-اۋ. ءبىر جولى ولەڭدى تولىق وقىپ بەردى:
...جۋاستاۋى،
بار ءارى ۇرىنشاعى،
باياعىنىڭ سەكىلدى قىڭىر شالى.
قۇلاتام دەپ قۇر اتتى تەپكىلەپ تۇر،
شىعىپ تۇرعان ءبىر بايتال ىڭىرشاعى.
شىنىمەنەن تۇر ما ەكەن قۇلاتام دەپ،
تورەلىگىن ايتسىنشى ءبىر اتاڭ كەپ.
جىلقى مىنەز جانۋار ويلارىمدى،
وزگەگە دە، وزىمە سىناتام كوپ.
تاڭ الدىندا شومىلعان كوك مۇنارعا،
قايران زامان!
ەركىندىك جوق بۇلاردا.
سايىن دالا، سايراندى شاعىن اڭساپ،
قارا تاپپاي ءجۇر مە الدە سوقتىعارعا.
جاقسىلىعى بارما ەدى الدىندا كوپ،
قۇرىق سالىپ، قۋالاپ، سالدىم با الەك.
بىرىكپەدى باستارى،
وكىنەمىن،
وبالىنا بەكەرگە قالدىم با دەپ.
بىرىكپەسە باستارى، بىرىكپەسىن،
وزدەرىنەن وزدەرى ۇرىكپەسىن.
جىن-شايتانعا اينالعان جانۋار-وي،
شىعاردى ابدەن جانىمنىڭ سىلىكپەسىن.
شىعارمانىڭ تىلدىك ەرەكشەلىكتەرىن ايتپاعاندا، ابەن سياقتى جۇرت مويىنداعان اقىننىڭ ء«سوزدىڭ وبالىنا قالدىم با دەپ وكىنۋى» مەنى تاڭداندىرعان. ولەڭنىن اياقتالعانىن وزىمشە اتاپ وتتىك.
بىردە الدىمنان تاعى دا توسىپ الىپ، جاڭا ولەڭ جازعانىن ايتتى. ادەتتەگىدەي، تىڭداۋدىڭ قامىن جاساعانمىن. كوڭىلدى قالپىنا كەلتىرىپ العاننان كەيىن ابەن اعا تاماعىن قىرناپ قويىپ:
– ولەڭنىن تاقىرىبى «قۇسايىنعا حات» – دەدى.
قۇسايىن دەپ وتىرعانى جاركەنت قالاسىندا تۇراتىن ابەكەڭنىن اتالاس اقىن ءىنىسى.
– قانە، باستاڭىز؟...
– قۇسايىن، حات جازبايمىن كۇندە ساعان،
وزگەمەن دە ازىراق تىلدەسە الام.
جالعىز قالدىم،
جابىقتىم،
جالىقتىم دەپ،
سەن بولماساڭ مۇڭىمدى كىمگە شاعام...
شەكە تامىرىم بىلەۋلەنىپ كەتتى بىلەم، ء«ارى قاراي وقىماي-اق قويىڭىز!» – دەدىم اشۋعا بۋلىعىپ.
– نە بولىپ قالدى؟
– ء سىز مەنى ماقتامەن باۋىزدادىڭىز-اۋ، – دەيمىن مەن. – ازىراق تىلدەسە الاتىن «وزگەلەرىڭىز» كۇندە جانىڭىزدان تابىلىپ، بارلىق ەركەلىكتەرىڭىزدى كوتەرىپ جۇرگەن ءبىز ەكەنبىز دە، «مۇڭىڭىزدى شاعاتىن» جاقىن جانىڭىز جىلىنا ءبىر قاراسىن كورسەتپەيتىن، كورسەتە قالسا كەلە سالىپ تاستاي قاشۋعا دايىن تۇراتىن قۇسايىن ەكەن عوي. ونداي بولسا سول باۋىرىڭىزبەن بولىڭىز، بىزگە جولاماي-اق قويساڭىز دا بولادى...
وسىلاي دەپ جورتا ايتتىم. ازىراق وكپەم بولسا دا، اقىن كوڭىلدىڭ ءبىر ساتتىك بۇلقىنىسىنان تۋعان ولەڭ ەكەنىن بىلگەن ەدىم. كوڭىلى بالاداي اپپاق ابەن اعا اياق استىنان بايەككە ءتۇسىپ، تىپىرلادى دا قالدى:
– قۋات، جانىم-اۋ، وسى جاعىن ويلاماپپىن. بۇل ولەڭدى ەشقاشان جاريالامايمىن دەپ ۋادە بەرسەم، كەشىرەسىڭ بە؟!
وسىعان ءباتۋالاسىپ تاراستىق. ارادا از كۇن وتكەننەن كەيىن ابەن اعام ىزدەپ كەلىپ تۇر. ۇسقىنى بىردەمە ءبۇلدىرىپ قويعان بالاعا ۇقسايدى. قال-جاعداي سۇراسقاننان كەيىن:
– ءاي، قۋات، وتكەن جولعى ولەڭ جازىلىپ قويعان ەدى. قايتالاي وقىسام، ءتاپ-ءتاۋىر دۇنيە سياقتى. تاستاۋعا وبالسىنىپ تۇرعانىم... ەگەر رەنجىمەسەڭ، سونى جاريالاۋعا رۇقساتىڭدى بەرسەڭ قايتەدى؟
– ابەن اعا-اۋ، سىزگە تيىم سالاتىن مەن كىممىن؟ ءجاي، ءىنى رەتىندە ەركەلەپ وكپەلەگەنىم عوي. قالاساڭىز ءوزىم-اق گازەتكە باستىرىپ بەرەيىن،– دەدىم.
گازەتتىڭ ادەبيەت جانە مادەنيەت ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولعاندىقتان ءبىر توپ ولەڭدەرىمەن قوسا قۇسايىنعا ارنالعان حاتىن دا جارىققا دايىنداپ، شىعۋىنا ىقپال ەتكەنىم راس. كەيىن قۇسايىننىڭ جاۋاپ ولەڭىن دە وبلىستىق گازەتكە شىعاردىق. الايدا بۇل ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە.
جالعىزلىكتى ەر ادامنىڭ جاعدايى قايبىر جاقسى بولسىن. اراعا كۇن سالىپ، رەداكتسياعا قاتىناپ تۇرادى. بىردە ماعان كىرسە، ەندى بىردە امىرە ارىنگە، ءنۇسىپباي ابدىراحىمعا، جۇماتاي امىەەۆكە سالەمدەسە كەلەدى. وبلىستىق اكىمدىكتە قىزمەت جاسايتىن اقىن احمەت كەندىربەكۇلىنا قاينى مەن جەزدە بولىپ ەركەلەيدى. ءبارىمىز بالا پەيىلدى اعانىڭ كوڭىلىن اۋلاپ، قالتاسىن قۇر جىبەرمەۋگە تىرىسامىز. ابەن اعانى ءبىر قۋانتقانىمىزعا ريزا بولاتىنبىز.
بىردە ەرتەڭگىسىن جۇمىس بولمەمە كەلسەم، ابەن اعا ەرە كىردى.
– ءاي، قۋات، مىنانى اعاڭنىن ساعان قايتارعان قارىمتاسى دەپ قابىلدا. ولەڭنەن باسقا مەنىڭ نەم بار ەدى، مويىنىمدا قارىز بولىپ كەتپەسىن! – دەپ ءبىر بەت قاعازدى ستولىما قويىپ، شىعىپ كەتتى. الىپ قاراسام، ماعان ارنالعان ولەڭ ەكەن. بۇعان دەيىن ەش جەردە جاريالانباعاندىقتان ونى نازارلارىڭىزعا ۇسىنۋدى ءجون كوردىم.
قۋاتقا
جاڭىلمايدى سازىنان بۇلاقتارىم،
سازى ەمەس ول ءبىر ايدىڭ، ءبىر اپتانىڭ.
ول، جالعاعان عاسىردان – عاسىرلارعا،
ۋاقىتتىڭ سىرعىعان سىناپتارىن.
ەگىز ەمگەن ءتول ەدىڭ جىر – انانى،
بۇرالاڭى جىلداردىڭ سىنالادى.
بۇلاقتاردىڭ جۇرەگى توقتامايدى،
بۇلبۇلداردىڭ تۇرعاندا بۇلاق ءانى.
بۇلاقتاردىڭ جۇرەگى توقتاماسىن،
توقتامايدى،
وعان تۇك جوق تالاسىم.
الديلەگەن جانىمدى ادەمى جىر،
كۇننەن-كۇنگە سۇيكىمدى بوپ باراسىڭ.
جاعاداعى جايقالتىپ قۇراقتارىن،
جاڭاشا ءبىر سايرايدى بۇلاقتارىڭ.
مەن دە سايراپ كورەيىن ءوز الىمشە،
قۋات بەرشى جانىما، قۋاتجانىم!
سويتكەن ابەن اعا دا بۇگىن ارامىزدا جوق. تەك، جۇرەكتى سىزداتار ساعىنىش قانا ساناڭدا شارق ۇرادى. سول ساعىنىش ءبىر ساتتە ولەڭ بولىپ ءورىلىپ، جانىڭدى جاي تاپتىراتىنداي. ەندەشە وسى ءبىر جىر شۋماقتارىن اقىننىڭ رۋحىنا باعىشتاعان قۇرانىم دەپ قابىل الىڭىزدار.
قاشقان ويلار،
قۇرىقتاۋعا كونبەگەن.
ولەڭ – دەرتىڭ،
ءون-بويىڭدى مەڭدەگەن.
اڭدىپ ءجۇرىپ، اقىرى الىپ تىنعان-دى،
ءولدى دەۋگە ءوزىڭدى، ابە، سەنبەپ ەم.
سىرلى جۇرەك،
سامعاپ ۇشار وي باردا،
سەزىمىڭە سەرگەلدەڭ مۇڭ بويلار ما.
توقتاعۇل مەن جىرعا قوستىڭ جامبىلدى،
ءانىڭدى ايتپاي تارقامايتىن تويلار دا.
ورگە تارتىپ ولەڭ-جىردىڭ ولشەمىن،
قايىسپاۋشى ەڭ قاپەلىمدە كەلسە مۇڭ.
جاقىن تارتقان، جاي سۇراسقان جاندارعا،
«مەنىڭ اتىم ابەن اعا...» – دەۋشى ەدىڭ.
ەرتتەپ ءمىنىپ قارا ولەڭنىن تور اتىن،
ءارى الاسا،
ءارى اتاندىڭ زور اقىن.
ابەن كەتىپ بارا جاتسا كوشەمەن،
ولەڭ كەتىپ باراتقانداي بولاتىن.
بويىڭدا الاۋ،
مازداعاندا زەرەڭدە وت،
عۇمىر-داۋرەن كەتكەن ەدى ولەڭ بوپ.
الدەقايدان سىبدىر قاقسا سىرلى ساز،
ءوزىڭ بە دەپ قاراي بەرەم ەلەڭدەپ.
قۇيعان ەدىڭ جۇرەكتەرگە سەزىم – نۇر،
جاداۋ جىردان جانىمدى، اعا، بەزىندىر.
ابەن رۋحى ولەڭ بولىپ ءالى دە،
تالدىقورعان كوشەلەرىن كەزىپ ءجۇر!
قۋات قايرانباەۆ،
قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، اقىن.
Abai.kz
