ۇەۇ-لارعا سىياقى. ول نە ءۇشىن كەرەك؟

قازاقستاننىڭ ازاماتتىق اليانسى (قاا) «ۇەۇ-لاردىڭ قىزمەتىنىڭ ماسەلەلەرى بويىنشا كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرگە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىندا  ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردى (ۇەۇ-لاردى) قارجىلاندىرۋدىڭ ءۇش ءتۇرىن ۇسىنىپ وتىر. سونىڭ ءبىرى – ۇەۇ-لارعا ارنالعان سىياقى.

«ۇەۇ-لارعا سىياقى بەرۋدى ەنگىزۋ ەلىمىزدىڭ دامۋىنا ايتارلىقتاي ۇلەس قوسقان بارىنشا كاسىبي ۇەۇ-لاردى ىنتالاندىرۋ، سونداي-اق كونكۋرستار مەن تەندەرلەرگە قاتىسپايتىن ۇيىمداردى قولداۋ ءۇشىن قاجەت»،- دەپ سانايدى قاا-نىڭ پرەزيدەنتى نۇرلان ەرىمبەتوۆ.

نەگىزگى قىزمەتى تابىس تابۋعا باعىتتالعان بيزنەس ۇيىمدارىنان ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ ءبىر ايىرماشىلىعى - ءوز قىزمەتىن تەگىن ۇسىنادى. وسىلايشا، مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ زاڭىنىڭ اياسىندا مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك تاپسىرىستىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى ۇەۇ-لاردى ءوزىن دامىتۋعا (قۇرال-جابدىقتار ساتىپ الۋعا، قىزمەتكەرلەرىن وقىتۋعا) قارجى جۇمساۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرۋدا. الايدا، قاا ازىرلەگەن زاڭ جوباسىندا ۇەۇ-لاردى ينستيتۋتسيونالدىق تۇرعىدان دامىتۋعا ارنالعان مەحانيزم قاراستىرىلعان. سونداي مەحانيزمدەردىڭ ءبىرى – ۇەۇ-لارعا ارنالعان سىياقى. قاا ساراپشىلارىنىڭ پىكىرىنشە، بۇل جەردە «سىياقى» دەگەن تەرميننىڭ قولدانىلۋى ۇەۇ-لارعا مەملەكەت قاراجاتىن تەگىن بولۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ماسەلەن، «دارىن» نەمەسە «پارىز» سىياقىلارى سياقتى...

سونىمەن بىرگە، زاڭ جوباسىندا جازىلعانداي، سىياقىلاردى بەرۋدىڭ اشىق ءتارتىبى قاراستىرىلعان. بىرىنشىدەن، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردى سىياقى الۋعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى جانىنان قۇرىلعان ۇەۇ-لارمەن ءوزارا ءىس-قيمىل جونىندەگى ۇيلەستىرۋ كەڭەسى ۇسىنادى. ەڭ باستىسى ءاربىر ۇسىنىس وكىلەتتى ورگاننىڭ جانىنداعى ساراپشىلار كوميسسياسىنىڭ سىناعىنان وتەدى. ۇەۇ-لاردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋگە قوسقان ۇلەسىن باعالاۋ كەزىندە قوعامدىق پىكىر، ءباسپاسوز بەتتەرىندەگى رەتسەنزيالار، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ جانە بارلىق دەڭگەيدەگى ۇەۇ-لارمەن ءوزارا ءىس-قيمىل جونىندەگى كەڭەستەردىڭ پىكىرى ەسكەرىلەدى.

ەكىنشىدەن، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارعا سىياقىنى جەكەلەگەن مەملەكەتتىك ورگان ەمەس، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى تاعايىندايدى. ۇشىنشىدەن، ۇەۇ-لارعا ارنالعان سىياقىلار ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ مۇشەلەرىنىڭ اراسىندا بولىنبەيدى، ول تەك جارعىلىق ماقساتتارعا سايكەس قانا جۇمسالادى. بۇل جەردە ەسكەرەتىن ءبىر نارسە بار. ياعني، ۇەۇ-لارعا سىياقىعا بەرىلگەن اقشانى قايىرىمدىلىق ماقساتقا، سول ۇيىمنىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق جاعىنان جاراقتاندىرىلۋىنا جانە قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋعا، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ۇەۇ-لاردىڭ ينستيتۋتسيونالدىق دامۋىنا جۇمساۋعا بولادى.

ايتا كەتەرلىك جايتتىڭ ءبىرى، وركەنيەتتى ەلدەردىڭ بارلىعىندا ۇەۇ-لارعا قارجىلىق قور جيىپ، ءوزىنىڭ ماتەريالدىق بازاسىن نىعايتۋعا ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى. ماسەلەن، ەۋروپانىڭ كوپتەگەن ەلدەرى وسىنداي زاڭنامانى ونداعان جىلدار بويى قولدانىپ كەلەدى. سونداي-اق، دامىعان مەملەكەتتەردىڭ سالىق زاڭناماسىندا ۇەۇ-لاردى قولداۋعا ءوز تابىسىنىڭ ءبىر بولىگىن اۋداراتىن ازاماتتار مەن كوممەرتسيالىق قۇرىلىمداردى ىنتالاندىرۋدىڭ ءارتۇرلى مەحانيزمدەرى بار. مىسالى، ول ناقتى ءبىر ۇەۇ-نىڭ ەسەپ-شوتىنا ءوز تابىسىنىڭ 1 پايىزىن اۋدارۋعا ازاماتتارعا مۇمكىندىك بەرەتىن نورمالار. مۇنداي نورمالار سونداي-اق، كاسىپكەر-مەتسەناتتارعا، قايىرىمدىلىق كورسەتەتىن جاندارعا ارنايى جەڭىلدىكتەر بەرەدى. ال قازاقستاننىڭ زاڭدارىندا مۇنداي مەحانيزمدەر جوق. سول سەبەپتەن ۇەۇ-لاردىڭ كوپشىلىگى حالىققا بارىنشا شىعىندى ساناۋلى قىزمەت تۇرلەرىن كورسەتۋگە ماتەريالدىق مۇمكىندىگى بولماعاندىقتان، قۇنى ارزانعا تۇسەتىن كەڭەس بەرۋ قىزمەتتەرىن عانا ۇسىنادى. ءوزىنىڭ نەگىزگى جۇمىسىمەن اينالىسا وتىرىپ، وتاندىق ۇەۇ-لاردىڭ ءوزىنىڭ ماتەريالدىق جانە الەۋمەتتىك مارتەبەسىن كوتەرۋگە، كاپيتال جيناپ، قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋعا ەشقانداي مۇمكىندىكتەرى جوق. قاا ازىرلەگەن جوعارىداعى زاڭ جوباسى وسىنداي كەمشىلىكتەردىڭ ورنىن تولتىرۋدى، وتاندىق ۇەۇ-لاردى جان-جاقتى دامىتۋدى كوزدەپ وتىر.

ءامىرلان ءالىمجان.

Abai.kz