2014 جىلدىڭ 22 قىركۇيەگى كۇنى، قازاق ءتىلىنىڭ زاڭ جۇزىندە مەملەكەتتىك مارتەبە يەلەنگەنىنە 25 جىل تولادى. الايدا بۇل زاڭ ءالى كۇنگە ءوز دەڭگەيىندە تولىق  ىسكە اسقان جوق. قازاق ءتىلى شىنايى مەملەكەتتىك ءتىل بيىگىنە كوتەرىلمەدى. ورىس ءتىلى ءالى دە كەڭەس وداعى كەزىندەگىدەي، زور ۇستەمدىككە يە. تاۋەلسىز مەملەكەت ءۇشىن بۇل – ۇلكەن ولقىلىق، بوداندىق سانادان ارىلماعاندىقتىڭ بەلگىسى.

       قازاقستان رەسپۋبليكاسى كەشەگى كەڭەستەر وداعىنىڭ قۇرامىندا بولعان مەملەكەتتەردىڭ ىشىندە، ءوزىنىڭ ۇلتتىق ءتىلىن قومسىناتىن، ونىڭ قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا – بيلىك جۇرگىزۋدە، زاڭ شىعارۋدا، ساياساتتا، ەكونوميكادا، عىلىم مەن بىلىمدە، ۇلتارالىق قارىم-قاتىناستا ءوز رۋحاني قۋاتىن كەڭىنەن  قولدانۋعا  قول جەتكىزە الماعان بىردەن-ءبىر ءالجۋاز، نامىسسىز مەملەكەت سانالادى. اششى دا بولسا اقيقات وسى. قازاقتار رەسپۋبليكا حالقىنىڭ   65 پايىزىن قۇراسا دا، ءوزارا ورىسشا سويلەسەتىن ادەتتەن ارىلماي كەلەدى. بيلىك مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭدى سىيلاماعان سوڭ، ءبىر-بىرىمەن قازاقشا ءتىل قاتىسپاعان سوڭ، جيىندارىن ورىس تىلىندە وتكىزگەن سوڭ،  قاراپايىم حالىق قانداي جولمەن ءجۇرسىن؟! بيلىك باسىندا جۇرگەن قانشاما قازاق باسشىلاردىڭ بالالارى، نەمەرەلەرى ءوز انا تىلىندە سويلەۋدى ۇيات ساناسا نە ءۇمىت، نە قايىر؟

      قر پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆتىڭ جارلىعىمەن بەكىتىلگەن تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى بويىنشا رەسپۋبليكا حالقى 2020 جىلى 100 پايىز قازاق تىلىنە كوشۋى ءتيىس. جيىرما بەس جىلداعى جاعدايىمىز بەلگىلى، ال التى جىل ۋاقىتتا ونىڭ ورىندالا قويارىنا  كىم سەنەدى؟

      مەملەكەتتىك ءتىلدى ورنىقتىرۋ ءۇشىن قاتاڭ تۇردە  مەملەكەتتىك تالاپ  قويىلۋى كەرەك. جوعارىدان باستالعان كوزبوياۋشىلىق، وزىڭمەن-ءوزىڭ  قازاقشا  سويلەس دەپ الدارقاتۋ، جالپاقشەشەيلىككە سالىنۋ، تاتۋلىق پەن تۇتاستىقتى سىلتاۋراتىپ، وزگەلەردىڭ ىعىنا جىعىلا بەرۋ، باسقا ەلدەردەگى، ماسەلەن ۋكرايناداعى، دۇربەلەڭدى تىلگە تەلۋشىلىك سياقتى  ارەكەتتەر الىسقا اپارمايتىنى، ماقساتقا جەتكىزبەيتىنى ايقىن.

قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك مارتەبەسىمەن قاتار ۇلتارالىق قاتىناس ءتىلى بولۋى ءتيىس. بۇرىننان قويىلىپ كەلە جاتقان تالاپتىڭ – ورىس تىلىنەن «رەسمي ءتىل» دەپ  اتالاتىن قوساقتامانى الىپ  تاستاۋدىڭ  دۇرىستىعىن  ءومىردىڭ ءوزى  الدەقاشان-اق دالەلدەدى.

بىلتىرعى 2013-2014 وقۋ جىلىنان باستاپ، اعىلشىن ءتىلى  مەكتەپتەردە ءبىرىنشى سىنىپتان باستاپ وقىتىلادى. بىراق مەملەكەتتىك ءتىلدى ءۇش ءتىلدىڭ ءبىرى ەتۋ – بۇل قازاق ءتىلىن السىرەتۋ جانە ورىس ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە زاڭداستىرۋعا باعىتتالعان ۇكىمەتتىڭ قيتۇرقى ساياساتى دەپ بىلەمىز. ۇشتىلدىلىكتىڭ باسى بالاباقشا مەن باستاۋىش سىنىپتان باستالادى. ءتىپتى بۇرىنعى كەڭەستەر وداعىنىڭ وزىندە بالاعا شەت ءتىلدى باستاۋىش سىنىپتاپ كەيىن ۇيرەتەتىن. ال جاپونيادا بالا 12 جاسقا دەيىن تەك ءوزىنىڭ انا تىلىندە تاربيەلەنىپ، ءبىرىنشى كەزەكتە انا قۋاتىن بويىنا سىڭىرەدى. مۇنان كەيىن 100 ءتىل مەڭگەرسە دە ءوز ەركى. وسىلاي ەتكەن جاعدايدا عانا ءبۇلدىرشىن ساناسىندا ەلدىك، ۇلتتىق، پاتريوتتىق سەزىمدەر بەرىك ورىن تەبەدى. الەم عالىمدارىنىڭ زەرتتەۋىنشە دە سولاي.

قازاق مەكتەپتەرى ساپالى  ءبىلىم بەرمەيدى دەگەن  سىڭارجاق كوزقاراستان ارىلاتىن مەزگىل  جەتتى. وقۋلىقتارداعى، وقىتۋداعى كەمشىلىكتەردى جەدەل تۇزەتۋ، قازاق تىلىندە ساباق وتەتىن  ماماندارعا  جۇكتەلەر  جاۋاپكەرشىلىكتى ارتتىرۋ، مەملەكەتتىك تىلدەگى بالاباقشالاردىڭ سانىن ەداۋىر ارتتىرۋ ارقىلى وڭدى بەتبۇرىس جاساۋعا بولادى. سوڭعى كەزدەرى قۇپيا ۇستالىپ كەلگەن ءبىر ماسەلەگە توقتالا كەتەلىك. استانا قالاسىندا قازاق بالالارىنىڭ 47 پايىزى، ال رەسپۋبليكا بويىنشا 37 پايىزى ورىس مەكتەپتەرىندە ءبىلىم الۋدا. ماسقارا ەمەس پە؟ ەگەر جاعداي كەرىسىنشە بولسىن دەسەك، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ءوز ساياساتىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋى قاجەت.

ەلىمىز تۇراقتى تۇردە قارقىندى دامۋى ءۇشىن ەل تەلەۆيزياسىنىڭ ۇلتتىق تۇعىرى دا مىزعىماس بەرىك بولۋى شارت. قالاي ايتساق تا تەلەارنالار كوممۋنيكاتيۆتىلىگى جاعىنان بارلىق اقپارات قۇرالدارىنان اسىپ ءتۇسىپ، قوعامدىق ويدى قالىپتاستىراتىن نەگىزگى قۇرالعا، ءتىپتى ۇستازعا اينالدى. قازىرگى بۋىن تۇگەلدەي سول كوگىلدىر ەكراننىڭ تاراتاتىن حابار، باعدارلاما، فيلمدەرىنىڭ ت.ب. نەگىزىندە بوي تۇزەپ ءوسىپ كەلەدى. تاڭ ازاننان قارا كەشكە دەيىن كەز كەلگەن ۇيدە اتا-اجە، اتا-انا ەمەس، تالىمگەر – تەلەديدار. قازىرگى بالا – ەرتەڭگى ۇلت بولاشاعى ەكەنىن تەرەڭنەن تۇسىنسەك، ءبۇتىن حالىق بولاشاعىن تاربيەلەپ جاتقان تەلەۆيزيانىڭ كورسەتۋ مادەنيەتىن قاداعالايتىن، رەتتەپ وتىراتىن مەملەكەتتىك مەكەمە قاجەت.

       وسى ۋاقىتقا دەيىن تەك ەكى زاڭدى عانا مەملەكەتتىك تىلدە دايىنداپ، قابىلداعان رەسپۋبليكا پارلامەنتىن تاۋەلسىز ەل مۇددەسىن كوزدەيدى دەپ ايتا المايسىڭ.

مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ تاعدىرىنا الاڭداعان رەسپۋبليكالىق «مەملەكەتتىك ءتىل» قوعامدىق قوزعالىسى، ءتىل جاناشىرلارى مەن ۇلت زيالىلارى مەملەكەتتىك ءتىل توڭىرەگىندەگى ءالى كۇنگە شەشىمىن تاپپاعان ماسەلەلەرگە الاڭداي كەلە، بيلىك باسىنداعىلارعا مىنانداي تالاپتار قويادى:

1. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنتى مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى جاڭا زاڭدى قازاق تىلىندە دايىنداپ، قابىلداسىن. سول زاڭدا مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر، دەپۋتاتتار مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلۋگە مىندەتتى دەپ كورسەتىلسىن! مەملەكەتتىك تىلدە جۇمىس ىستەگىسى كەلمەيتىن ۇكىمەت پەن پارلامەنت تاراتىلسىن;

2. بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاننىڭ اقپارات كەڭىستىگىن رەسەيدىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ون-ون بەس ەسە باسىمدىقپەن جاۋلاپ العانى ەشكىمگە قۇپيا ەمەس. ەل اۋماعىنا تارايتىن 5 مىڭنان اسا رەسەي گازەت-جۋرنالدارىمەن قوسا تولىپ جاتقان سپۋتنيكتىك ارنالار  ەكسپانسياسىنىڭ  سالدارىنان مەملەكەتتىك ءتىل ورىسىنە كەرى اسەر  ءجۇرىپ جاتىر. قازاقستاننىڭ  اقپارات كەڭىستىگىن  باسقا ەلدەردىڭ  يدەولوگياسىن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا پايدالانۋعا جول بەرىلمەسىن، رەسەيلىك ينتەرنەتتىك اقپارات تاسقىنىنا  شەكتەۋ قويىلسىن، وتاندىق، قازاق ءتىلدى كىتاپتاردى ساتاتىن  كىتاپ دۇكەندەرى مەن كىتاپحانالاردى  اشۋ ءىسى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جۇرگىزىلسىن;

3. «تەلەراديو حابارلارىن تاراتۋ تۋرالى» زاڭدا كورسەتىلگەن 50 دە-50 مولشەرىنە باعىنباعان  تەلەارنالار كوپ. ولاردىڭ كەيبىرى، ءتىپتى مەملەكەتتى دە، زاڭدى دا مازاق ەتىپ كەلەدى. نتك، كتك ارنالارى «تەك كۇلكى ءۇشىن» دەيتىن قازاقشا اتاۋى جازىلعان، بىراق قازاقشا ءبىر اۋىز دا ءسوز قوسپايتىن شەتەلدىك «ماقاۋ» سايقىمازاق كورىنىستەردى كورسەتۋدى ادەت ەتۋدە. قازاقستاننىڭ ەكسپانسياعا ۇشىراعان اقپارات كەڭىستىگىن ءوز ۇلتىنىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارىن ناسيحاتتايتىن دارەجەگە كوتەرۋ كەزەڭى الدەقاشان جەتتى دەپ بىلەمىز. سوندىقتان وتاندىق تەلەارنالاردىڭ بارلىعىندا جارتىلاي قازاقشا، جارتىلاي ورىسشا، دۇبارالىقتى ناسيحاتتايتىن دۇنيەلەردى تاراتۋدى توقتاتاتىن كەزەڭ جەتتى. وسىنداي ارامزا قۋلىققا بارعان  تەلەارنالارعا ايىپ سالىنسىن. حالىقتىق رۋحانياتتان باستاۋ العان شىعارمالار تەلەارنالاردا، راديودا، باسىلىمداردا ءجيى بەرىلىپ جاتسا عانا وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ بويىندا ۇلتتىق رۋح قالىپتاساتىنى حاق;

4. «قازاقستاندىق ۇلت» ساياساتى «ەل بىرلىگى» دوكتريناسىنان الىنىپ تاستالعانىمەن، ول قوعامعا سىنالاي ەندىرىلىپ جاتىر. «قازاقستاندىق  ۇلت» ساياساتى قوعامدىق ۇيىمدار مەن زيالى قاۋىمنىڭ ءجىتى نازارىندا بولعاندىقتان، ونى ەندىرۋگە باعىتتالعان كەز كەلگەن  شارا رەسپۋبليكا  اۋماعىندا تاعى دا قارسىلىق تۋدىراتىندىعىن ەسكەرتەمىز;

5. ەلباسىنىڭ وزىنەن باستاپ ۇكىمەت باسشىلارى مەن لاۋازىمدى قىزمەت يەلەرى بارلىق وتاندىق، شەتەلدىك رەسمي كەزدەسۋلەردە مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋگە  مىندەتتەلىپ، رەسپۋبليكا كولەمىندەگى مەملەكەتتىك  ءىس-شارالار مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزىلسىن. رەسپۋبليكا مينيسترلىكتەرى، مەملەكەتتىك ورگاندار، دەپارتامەنت، باسقارمالاردىڭ ءىس-قاعازدارى تولىقتاي  مەملەكەتتىك تىلگە كوشۋى كەرەك. مەملەكەتتىك  ءتىلدى بىلمەيتىندەر ىلەسپە اۋدارما  قىزمەتىن پايدالاناتىن بولسىن.

«مەملەكەتتىك  ءتىل» قوعامدىق قوزعالىسى اتىنان بۇل ۇسىنىس-تالاپتاردىڭ كەيبىرەۋى بۇدان بۇرىن دا  بيلىكتىڭ  الدىنا تارتىلعانمەن، «باياعى جارتاس سول جارتاس كۇيىندە»  قالىپ كەلەدى. ەرتە مە، كەش پە، مالىمدەمەدە  كوتەرىلگەن ماسەلەلەر ءتيىستى ورىنداردا تالدانىپ، ناقتى زاڭ جوبالارىمەن  مىندەتتەلەتىن  شەشىمدەر شىعادى  دەگەن  ۇمىتتەمىز.

«مەملەكەتتىك ءتىل» قوعامدىق قوزعالىسى

Abai.kz