جوعارىدا كورسەتكەنىمدەي، ماڭعىستاۋ ءوندىرىسىنىڭ كۇرە تامىرى –  «قارا التىنىمىز»  بىتپەيتىن مۇڭ مەن شەرگە اينالدى!.. سوڭعى كەزدەرى  ولكەمىزدەگى مۇناي-گاز ءوندىرىسىنىڭ توڭىرەگىندەگى  بىلىق-شىلىقتار، «مۇناي باروندارى» تاراپىنان ورىن الىپ وتىرعان جونسىزدىكتەر، جەڭ ۇشىنان جالعاسقان قىلمىستىق ارەكەتتەر ۇدەگەن ۇستىنە ۇدەدى!.. ۇيىمداسقان مافيا دا، ناعىز كوررۋپتسيا دا وسى سالانىڭ اينالاسىندا!.. مەن تەك سوڭعى ءبىر-ەكى جىلدا عانا وسى مۇناي ماسەلەسىنىڭ توڭىرەگىندە ءبىر تومدىق كىتاپ جازاتىنداي ماتەريال جيناقتادىم-اۋ دەيمىن!.. باق-تاردا جارىق كورگەن ماقالالارىمدى ايتىپ وتىرمىن!.. مەن وسى كەلەڭسىزدىكتەردى كورىپ وتىرىپ،  ءارى ارلانىپ، قورلانىپ: «مۇنايىم بار – مۇڭىم بار!..»، «قور بولعان ماڭعىستاۋىم!..»، «ماڭعىستاۋدىڭ زيالى قاۋىم وكىلدەرىنە اشىق حات» اتتى ماقالالارىمدى جاريالادىم. قور بولعان ەمەي نەمەنە، ەگەر دە ايماعىمنان 147 ميلليارد تەڭگە (1 ميلليارد دوللار!..) قولدى بولىپ جاتسا!..

ماڭعىستاۋدىڭ جوعىن جوقتاپ جاتقان ەشكىم بولماسا!.. مولداۆاندىق وليگارح اناتول ستاتي توپتارىنىڭ 7-8 جىل قاتارىنان ءبىزدىڭ ەلدىڭ مۇناي-گاز قۇبىرلارىن رۇقساتسىز پايدالانۋى قالاي؟.. ولاردا ءتيىستى ليتسەنزيا دا بولماعان!.. ارينە، بۇل جەردە ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەردىڭ قاتىسۋىمەن جەڭ ۇشىنان جالعاسىپ جاتقان قىلمىس بار!.. «قازپولمۇناي»، «تولقىننەفتەگاز» باسشىلارىنىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالعان!.. بىراق، ودان نە قايىر؟.. جاۋاپ بەرەتىندەردىڭ ءبارى قاشىپ كەتكەن!..  ايتپاقشى، سەرگەي كورنەگرۋتس دەگەن مولداۆان 4 جىلعا سوتتالعان. ۇزاماي، ول دا اتىراۋداعى تۇرمەدەن قاشىپ كەتكەن!.. ءتىپتى، ونى «قاشىرتىپ جىبەردى!..» دەسە دە بولادى. بۇل – تەك جوعارىدا كورسەتىلگەن ەكى كومپانيانىڭ اراسىنداعى ءبىر عانا مىسال!.. ولاردىڭ قانشاسى بىزگە، ماڭعىستاۋلىقتارعا بەيمالىم، ونى ءبىر قۇداي بىلەدى!..

مەن سورلى: «كەلىمسەكتەرگە جەم بولعان ماڭعىستاۋىم!..»، «مۇنايى وزىنە سور بولعان  –  ماڭعىستاۋىم!..» اتتى ماقالالار، جاڭاوزەندىك مۇنايشىلاردى قولداۋ جونىندە «ماڭعىستاۋ جۇرتشىلىعىنا اشىق حات» جازىپ تا  الەكتەندىم!.. «مۇنايى ماڭدايىنا سور بولعان» دەپ قالاي ايتپايىن، ەگەردە «ماڭعىستاۋمۇنايگازدى» – جەكەگە تيىنعا ساتىپ الىپ، ونى  –  قايتا-قايتا ميللياردتاعان دوللارعا ساۋدالاپ وتىرسا!..

ءوز بايلىعى وزىنە بۇيىرماعان ەل سورلى بولماي قايتەدى!؟. بۇل رەتتە ءوز باسىم ءبىراز قىلمىستىق ارەكەتتەردى اشكەرەلەگەندەي بولىپپىن!.. جەمقورلىق اۋرۋى باسىنا كەتكەن زاماندا مەنىڭ مۇنىم – قوجاناسىرلىق-اۋ!.. بىزدەر، ماڭعىستاۋ حالقى، كۇيسەپ تۇرا بەرەتىن مال ەمەسپىز عوي!.. ويلاۋ تۇيسىگىمىز بار ەمەس پە؟.. قوي بولىپ جۇرە بەرسەك  – جەيتىن قاسقىر ارقاشان دا تابىلار!.. 

جوعارىدا كورسەتكەنىمدەي، ءبىز، ماڭعىستاۋ ەلى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى جىل سايىنعى وندىرىلەتىن مۇنايدىڭ 30 پايىزىن بەرىپ وتىرمىز، ءبىزدى مۇنايلى ولكەنىڭ بىرەگەيى دەسە دە بولادى. مىسالى، «قازمۇنايگاز» بارلاۋ – ءوندىرۋ» اكتسيونەرلىك قوعامى مۇناي ءوندىرۋ كولەمى جاعىنان ەلىمىزدەگى كومپانيالاردىڭ اراسىندا الدىڭعى ۇشتىككە ەنەدى. الدىڭعى جىلى 11,5 ملن. توننا مۇناي وندىرگەن بۇل كومپانيا تاۋلىگىنە، شامامەن، 232 مىڭ باررەل مۇناي بەرەدى. 2006 جىلى «قازمۇنايگاز ءبو» اق-ىنىڭ 67 پايىز اكتسياسى جەكەمەنشىككە وتكەن. بۇدان ءبىر جارىم جىل بۇرىن ۇكىمەت، مۇنايشىلاردىڭ قارسىلىعىنا قاراماي، «وزەنمۇنايگاز» بەن «ەمبىمۇنايگازدى» بىرىكتىرىپ، «قازمۇنايگاز ءبو» اق-ىن دۇنيەگە اكەلگەن بولاتىن (2011 جىلى. - رەد). «باقساق – باقا ەكەن» دەگەندەي، بيلىكتىڭ  سونداعى ارەكەتى بۇل كاسىپورىنداردىڭ اكتسيالارىن جەكە تۇلعالارعا ساتۋ ەكەن عوي!.. سوندا، ساتىپ العاندار – جوعارىداعىلاردىڭ وزدەرى بولىپ وتىر!.. كوردىڭىز بە قاراپايىم مۇنايشىلاردى قالاي الداپ سوققاندارىن!.. ال، مۇنايشىلارعا سول كەزدە قۇرعاق ۋادەنى ءۇيىپ-توگىپ بەرگەن جوق پا ەدى؟.. ء«بارىن دە قاتىرامىز، جالاقىلارىڭ كوبەيەدى، جاڭاوزەن قالاسىنىڭ دا الەۋمەتتىك جاعدايى جاقسارادى!..» دەگەن جوق پا ەدى؟.. ونىڭ ارتى نە بولدى؟.. ەرەۋىلدەرگە جالعاستى!.. قازىردە وسى كومپانيانىڭ اكتسيالارىن يەمدەنگەن 20 مىڭ جەكە تۇلعا بار كورىنەدى!.. ال، «وزەنمۇنايگاز» وندىرىستىك فيليالى مۇنايشىلارى اراسىندا ماڭعىستاۋلىق قانشا اكتسيونەر بار؟.. تۇسىنگەن ادامعا ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل جەردە بەلسەندى اكتسيونەرلەر دەگەن بار. وكىنىشكە وراي، جەكەمەنشىكتەگى 67 پايىز اكتسيانىڭ باسىم بولىگى – بەلگىلى دە، بەلسەندى اكتسيونەرلەردىڭ قولىندا. بۇل – مۇنايدان تۇسەتىن مول قاراجاتتىڭ تاعدىرى دا سولاردىڭ قولىندا دەگەن ءسوز!..

كەيبىر اقپارات كوزدەرىندە: «قازمۇنايگاز ءبو» كومپانياسىنىڭ اكتسيونەرلەر قۇرامىندا تيمۋر قۇلىباەۆ پەن ءۇندىس لاكشمي ميتتالدىڭ بار ەكەندىگى كورسەتىلگەن.

  2006 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا «قازمۇنايگاز ءبو» كومپانياسى «كوگىلدىر فيشكا» دەپ اتالاتىن IPO-عا، ياعني، قارجى نارىعىنا شىققاندا  –  بيرجادا 2 ميلليارد دوللارعا جۋىق قارجى پايدا تاپقان!.. مىنە، ولاردىڭ جوعارىدا كورسەتىلگەن ەكى بايىرعى كاسىپورىندى بىرىكتىرۋگە اسىققانداعى ماقساتتارى – بيرجا نارىعىنا ءوتۋ بولاتىن. بۇل، ارينە، جوعارىدا كورسەتىلگەن «مۇناي باروندارىنىڭ» ويىندارى. ال، ءبىزدىڭ جاڭاوزەندىك مۇنايشىلار بولسا: «تابىسىمىز از، كۇن كورىس قيىنداپ كەتتى!..» – دەپ، ەڭبەكاقىنى كوبەيتۋدى تالاپ ەتىپ، ەرەۋىلدەتۋگە كوشتى. اپىرم-اۋ، سوندا جوعارىدا كورسەتىلگەن 2 ميلليارد دوللار قارجى قايدا كەتتى؟.. جالپى، «قازمۇنايگاز ءبو» كومپانياسىنىڭ 67 پايىز اكتسياسىنىڭ جەكەمەنشىككە ءوتۋى – بارىپ تۇرعان قىلمىس!.. اتا زاڭىمىزدا: «جەر، ونىڭ بايلىعى – حالىقتىكى»، – دەلىنگەن. جەردىڭ يەسى ماڭعىستاۋ حالقى بولسا – ولارمەن نەگە ساناسپايدى؟.. شىندىعىندا، «قازمۇنايگاز ءبو» كومپانياسىنىڭ اكتسيالارى كىمدەرگە ساتىلعان، اكتسيونەرلەرى كىم؟.. حالىق ولاردى بىلمەيدى!.. نەگە بارلىعى قۇپيا؟.. بيلىكتەگىلەر ءوز مۇددەلەرىنە ساي «زاڭ-زاكوندى» قالايشا تاۋىپ العان؟..

ولكەمىزدەگى تاعى ءبىر ءىرى مۇناي كومپانياسىنا «ماڭعىستاۋمۇنايگاز» (بۇدان بۇلاي «ممگ» دەپ كورسەتىلەدى) اكتسيونەرلىك قوعامىنا كەلەتىن بولساق، بۇنىڭ بىتپەس جىرى ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا ءجۇر. سونىڭ ءبارى ەل ازاماتتارىنا جەتتى-اۋ دەيمىن. «ممگ» كاسىپورنى 1996 جىل قورىتىندىسىمەن تىم جاقسى پايداعا شىققان. سودان، كەلەسى 1997 جىلى ءار ءتۇرلى جەلەۋلەرمەن جۇمباعى كوپ يندونەزيالىق «سەنترال ازيا پەترولەۋم لتد» كومپانياسىنا ساتىلدى دا كەتتى!.. بۇل ساۋدا-ساتتىقتىڭ ناتيجەسىن، ياعني، «ممگ» اينالاسىنداعى ورەسكەل زاڭسىزدىقتاردى، ءتىپتى، قىلمىستىق ارەكەتتەردى ەل ءىشى ءبىلىپ وتىر. بىراق، ەشكىم جاق اشپايدى!.. بۇل نە دەگەن قۇدىرەت؟!. ولاردىڭ اۋىزدارىن كىم تىگىپ قويعان؟.. مەن ءتىپتى تۇسىنبەدىم.

مەن ايتار ەدىم: «ممگ»-نىڭ توڭىرەگىندەگى زاڭسىز ارەكەتتەر – ماڭعىستاۋلىقتار ءۇشىن ناعىز بارىپ تۇرعان قورلىق!.. اتا – بابالارىمىزدىڭ امانات ەتىپ كەتكەن مول بايلىعىنان ايىرىلىپ قالۋ - قورلىق ەمەي نەمەنە؟!. باستاپقى كەزدە «ممگ»-نىڭ 100 پايىز اكتسياسى سينگاپۋر ازاماتى احماد سادىقتىڭ، قر ازاماتتارى راشيد سارسەنوۆ پەن يۋري گيناتۋلليننىڭ (ارينە، بۇل ازاماتتار - قاعاز جۇزىندەگى اكتسيونەرلەر، ناعىز قوجايىنداردىڭ كىمدەر ەكەنىن وزدەرىڭىز دە ءبىلىپ وتىرسىزدار) «فورمالدى تۇردە» يەلىكتەرىندە بولدى. اراعا جىلدار سالىپ، «ممگ»-نىڭ اكتسيونەرلەر قۇرامىنا تيمۋر قۇلىباەۆ پەن ءۇندىس لاكشمي ميتتال ەنەدى. ءسويتىپ، بۇل كومپانيانىڭ اكتسياسى قايتادان بولىسكە تۇسەدى. 58 پايىز پاكەت – اكتسيا ت.قۇلىباەۆ پەن ل.ميتتالدىڭ يەلىگىنە وتەدى دە، 42 پايىز اكتسيا ر.سارسەنوۆتىڭ يەلىگىندە قالدى. كوردىڭىز بە  «ممگ» اينالاسىنداعى قيتۇرقى  بىلىقتاردى؟.. اقىرى، 25.11.2009 جىلى گوللانديالىق «Mangistau Investments B.V.» كومپانياسى «ممگ»-نىڭ 100 پايىز اكتسيالار پاكەتىن ساتىپ الىپ تىنادى!.. بۇل شەتەلدىك كومپانيانىڭ اكتسيونەرلەرى، ياعني، قوجايىندارى  – تەڭ دارەجەدەگى ۇلەسپەن قامتىلعان ءبىزدىڭ «قازمۇنايگاز» ۇك مەن قىتايلىق «CNPC» كومپانياسى. سوندا، وسى ارادا ءوز ەلىندە تىركەلگەن گوللانديالىق كومپانيا، نە ءۇشىن كەرەك بولدى؟.. ساتىپ الۋشى ينۆەستورلار «ممگ» اكتسياسىن وزدەرى نەگە تىكەلەي ساتىپ المايدى؟..

ماڭعىستاۋ مۇنايىنىڭ بىتپەس جىرى وسىلايشا سوزىلا بەرەدى. 2010 جىلى ەلىمىزدە 80 ميلليون توننانىڭ ۇستىندە شيكى مۇناي ءوندىرىلدى.  ناقتى قانشا توننا وندىرىلگەنى جىلدىڭ قورىتىندىسىمەن جاقىن ارادا شىعىپ قالار. ال، ەندى وسىنشا مۇنايدان تۇسەتىن پايدانى قاراپايىم جولمەن ەسەپتەپ قارايىقشى. قازىرگى ۋاقىتتا مۇنايدىڭ باعاسى 95 -100 دوللارعا دەيىن ءوستى (2010-2011 جىلدارداعى نارىق. - رەد). ونىڭ ءالى وسەتىن ءتۇرى بار. بۇل جەردە مۇنايشىلار كوڭىل ءبولسىن دەپ، تاعى دا قايتالاپ وتىرمىن. ەندى قاراڭىزدار، مۇنايدىڭ 1 باررەلىن (150 ليتر) ورتا ەسەپپەن 60 دوللار دەپ الايىق. ءبىر توننا مۇناي 1400-1600 ليتر بولادى دەسەك – سونشاما مۇنايدىڭ باعاسى - 600 دوللار. ال، 80 000 000 توننا شيكى مۇنايدىڭ قۇنى - 48 000 000 000 دوللار، نەمەسە، 7056 000 000 000 تەڭگە بولادى!.. بۇل – تەك قانا 2010 جىلى وندىرىلگەن مۇنايدىڭ قۇنى. ەندى قاراڭىز، مەن جوعارىدا كورسەتكەنىمدەي، ەلىمىزدە وندىرىلەتىن مۇنايدىڭ، كەم دەگەندە، 30 پايىزى ماڭعىستاۋدىڭ ەنشىسىندە دەگەندە  –  وتكەن جىلعى وندىرىلگەن 80 000 000 توننا مۇنايدىڭ 30 پايىزى  قانشا پۇل بولادى؟.. بۇل دەگەنىڭ ماڭعىستاۋدان ءوندىرىلىپ جاتقان مۇنايدىڭ قۇنى  –  14 400 000 000 دوللار بولادى دەگەن ءسوز!.. ەندى وسى دوللاردى تەڭگەگە شاعىپ كورىڭىزدەر. مىنە، بىزگە، قاراپايىم حالىققا جەتپەي جاتقان ناپاقا دەگەن وسى، جەرلەستەرىم!.. ارينە، بۇل جەردە كورسەتىلگەن ميللياردتاعان دوللاردان مۇناي وندىرىسىنە كەتەتىن ءار ءتۇرلى شىعىنداردى الىپ تاستالىق. ءتىپتى، ارتىعىمەن ايتقاندا، وسى كوپ سومالاردىڭ 50 پايىزى كورسەتىلگەن شىعىندارعا كەتتى دەلىك. سونداعى قالعان ميللياردتاعان دوللاردىڭ ءوزى از تابىس پا؟.. بۇل  –  تەك جاي عانا مىسال، قاراپايىم ەسەپ. جالپى، مۇناي-گاز ءوندىرىسىنىڭ قيتۇرقى تۇستارى جوق ەمەس. ءتىپتى، ناعىز كوررۋپتسيا، مافيالىق توپتار دەگەن توپ وسى مۇنايدىڭ اينالاسىندا!.. بۇل ورايدا مەنى كوپ ويلاندىراتىن، مازالايتىن ءبىر جايت بار. مەنىڭشە، بار پالە مۇنايىمىزدىڭ وففشورلىق ايماقتاردا ساتىلۋىندا جاتىر!.. مىسالى، ءبىزدىڭ مۇنايىمىز سەيشەل ارالدارىنداعى وففشورلىق ايماقتار ارقىلى ساتىلادى. بۇل ايماقتاردىڭ زاڭدارى بويىنشا  –  مۇناي ونىمدەرىنىڭ ساۋداسىنان سالىق ۇستالمايدى. ەندى قاراڭىز، ءبىزدىڭ مۇنايىمىز وسى وففشورلىق ايماقتاردان ءارى قاراي  الەمدىك قىمبات باعامەن ءوز تۇتىنۋشىلارىنا كەتەدى. ءسويتىپ، ءبىزدىڭ قازاق ەلىنە ونداي مۇناي ەكسپورتىنان تيىن-تەبەن دە قايتارىلمايدى ەكەن!.. ال،  ەل بيۋدجەتىن جيناقتاعاندا – بارلىق سالماق، نەگىزىنەن، وتاندىق كاسىپكەرلەردىڭ موينىنا تۇسەدى. سونىمەن قاتار، ءبىز قۇساعان جارلى قازاقتاردىڭ تابىسىنان ۇستالاتىن سالىق پەن جەكە كاسىپكەرلەردىڭ تابىسىنان ۇستالاتىن سالىققا تۇسەدى. ءسويتىپ، ءوز ەلىمىزدىڭ كاسىپكەرلەرىن تۇنشىقتىرىپ، ولاردىڭ قارقىندى دامۋىن تەجەيمىز!.. ەسەسىنە، شەتەلدىك الپاۋىت ميللياردەرلەردى تالتاڭداتىپ قويامىز!.. ولار: ەۆرەي الەكساندر ماشكەۆيچ، قىرعىز اليدجان يبراگيموۆ، وزبەك پاتوح شوديەۆ، كارىس ۆلاديمير كيم جانە ءۇندىس لاكشمي ميتتال!.. بۇل – نەنى بىلدىرەدى؟.. 

ەندى، قۇرلىقتىڭ مۇنايى تاۋسىلىپ قالعانداي، تەڭىز تۇبىنەن مۇناي وندىرۋگە كىرىستىك!.. مىسالى: «قاشاعان» كەنورنىنداعى مۇناي-گاز ءوندىرىسى، «جامان ايتپاي - جاقسى جوق»، ماڭعىستاۋعا وتە ۇلكەن قاۋىپ!.. كاسپي تەڭىزى، بارىمىزگە بەلگىلى، دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن كول بولىپ ەسەپتەلەدى جانە تۇيىق كول!.. كاسپيدەن شىعىپ، سارقىراپ اعىپ جاتقان وزەندى كورگەنىڭ بار ما؟.. اتى بار دا، زاتى جوق وزەندەر، بار بولسا، بار دا شىعار!.. كاسپي تەڭىزى، پارسى، مەكسيكا شىعاناقتارى قۇساپ، مۇحيتتارمەن بايلانىسپايدى. تەڭىز سۋى بۇلىنگەن جاعدايدا ۇلكەن ايدىنداعى (مۇحيتتارداعى) مول سۋلارمەن ارالاسا المايدى!.. «كاسپي تەڭىزى – تۇڭعيىق ۇلكەن كول»، – دەگەن تۇجىرىم اقيقاتقا جاقىن. وندايدا بۇلىنگەن تەڭىز سۋى  – ءوز قازانىندا قاينايدى عوي!.. مۇنداي جاعداي دا ۇلكەن كاتاستروفاعا الىپ كەلۋى ابدەن مۇمكىن!.. ارينە، ونىڭ بەتىن اۋلاق قىلسىن!.. قورشاعان ورتا بۇلىنسە – جاعاداعى حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋى ەكىتالاي!.. ءبىر عانا مىسال. 1985 جىلى «تەڭىز» كەنىشىندەگى № 37 ۇڭعىدا ورىن العان ۇلكەن اپات قالاي بولدى؟..  ويلاماعان جەردەن، اياق استىنان بولعان جوق پا؟.. قۇرامىندا كوپ مولشەردە كۇكىرتى بار مىڭداعان توننا ۋلى گاز ءبىر جىلداي اتقىلاپ، اقىرى اتموسفەراعا تاراپ كەتكەن جوق پا؟.. ال، كاسپي تەڭىزى استىنداعى مۇناي-گازدىڭ قۇرامىنداعى كۇكىرت  – «تەڭىز» كەنىشىندەگىنى ون ەسە وراپ وتەتىن كورىنەدى!.. كاسپي تەڭىزىنەن ايىرىلساق – نە كۇي كەشەمىز!.. «وتكەن جىلى، سول كاسپيدەگى «قاشاعان» كەنورنىندا ۇلكەن اپات ورىن الدى!..» – دەگەن الىپ-قاشپا اڭگىمەلەر ەل اراسىندا گۋلەپ ءجۇر!.. «تەڭىز ىشىندەگى بۇرعىلاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ تۇرعان مۇنارا قۇلاعان!..» – دەگەن دە پىش-پىش  ءسوز بار!.. ەگەر، مۇناي-گاز اتقىلاپ تۇرعان اپاتتى مۇنارا قۇلاعاندا - نە بولار ەدى؟!. وسى وقيعانى ماڭعىستاۋ حالقى ءبىلدى مە؟.. ارينە، بىلگەن جوق!.. نەگە ءبارىن جاسىرىپ، جىلى جاۋىپ تاستاي بەرەدى؟.. قايتا، قۇداي ساقتاعاندا، ايتەۋىر، ارتى امان!.. بىزدەر، ماڭعىستاۋلىقتار، باسقا پلانەتادا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز با؟.. اشىقتىق، جاريالىلىق دەگەن قۇردىمعا كەتتى مە؟.. وزدەرىن كۇنى-ءتۇنى ساڭقىلداتىپ ماقتايتىن بيلىكتىڭ اقپارات كوزدەرى قايدا؟..

بىزدەر، ماڭعىستاۋلىقتار، ەرتەڭگى كۇندى ويلايمىز با؟.. بولاشاق ۇرپاققا نە قالدىرامىز؟.. بار بايلىعىمىزدى كۇنى بۇگىن قۇرتۋىمىز كەرەك پە؟.. ۇرپاق تاعدىرى ءبىزدى نەگە ويلاندىرمايدى؟.. جان-جاعىنىڭ ءبارى تونالىپ جاتسا نەمەرە، شوبەرەلەرىمىز قايتىپ كۇن كورەدى؟.. ولارعا نە قالادى؟.. بارلىق مۇناي قورىمىزدى بۇگىن سارقىپ الاتىنداي، ءبىزدى، ءبىزدىڭ بيلىكتى جاۋ قۋىپ كەلە  جاتىر ما؟.. سونشاما نەگە اسىعامىز؟ الدە، بۇل  بۇگىنگى بيلىكتىڭ ءبارىن قۇرتپاق بولعان اشكوزدىگى مە؟.. مەن بۇل ومىرگە ءتىپتى تۇسىنبەدىم. مەنىڭ ەڭ باستى الاڭدايتىنىم: «قاسيەتتى اتا – بابالارىمىزدىڭ اماناتقا تاستاپ كەتكەن جەرى  – جاتقا جايلى توسەك، جۇمساق جاستىق بولىپ كەتپەي مە؟!» –  دەگەن ۇرەي. ال، جەرلەستەرىم، سىزدەردى قانداي ۇرەي مازالايدى؟.. سىزدەردىكى: «كوك قاعازدى قالاي كوبەيتسەم؟..» – دەگەن تىرلىك شىعار؟.. ماڭعىستاۋ وڭىرىندەگى قاي مۇناي ءوندىرۋشى كومپانيا بولسا دا (شەتەلدىك كومپانيا ما، بىرىككەن كاسىپورىندار ما، باسقا ما – ءبىز ءۇشىن ءبارىبىر), جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ءتيىستى ۇلەستەرىن، ياعني، ايماعىمىزعا تيەسىلى اكتسيالاردى بولەتىن ۋاقىتى جەتتى. جالپى، مۇناي-گاز سالاسىنداعى بارلىق كەلىسىم-شارتتاردى قايتا قارايتىن ۋاقىت تا ءپىسىپ – جەتىلدى!.. كونستيتۋتسيامىزداعى زاڭ تالاپتارىنا سايكەس، مۇناي-گاز سالاسىنداعى كونتراكتىلەر دە مىندەتتى تۇردە اشىق بولۋى ءتيىس!.. ءومىر تالابى، كۇنكورىس پەن تىرشىلىك تالابى وسى!..

جوعارىداعى قوردالانعان پروبلەمالاردى حالىقتىڭ تالقىسىنا سالىپ، كەڭ اۋقىمدى پىكىر الماسىپ، بولاشاق تىرشىلىكتىڭ ءجون-جوسىعىن ەسكەرىپ، تولىققاندى ءومىر ءسۇرۋدىڭ جولدارىن، امالدارىن ىزدەگەن دۇرىس بولار!.. قالاي بولعاندا دا، كيەلى ماڭعىستاۋعا ەكونوميكالىق تۇرعىدان تاۋەلسىزدىك كەرەك!..  

مەنى ماڭعىستاۋ قازاقتارىنىڭ (ايماعىمىزداعى ەڭ ناشار تۇراتىندار قازاقتار، مول مۇنايمىزدىڭ قىزىعىن كورە الماي وتىرعاندار دا سولار) قۇرىلتايىن وتكىزسەم دەگەن وي دا مازالاپ ءجۇر!.. جۇرتشىلىقپەن ۇلكەن اۋقىمدا باس بىرىكتىرۋ نيەتىم بار!.. ارينە، قۇرىلتاي وتكىزۋ وڭاي شارۋا ەمەس!.. كوپ تۇكىرسە – كول، كىم ءبىلىپتى، كوزدەگەن ماقساتىم جۇزەگە اسىپ تا قالار دەگەن سەنىمىم دە بار!.. ال، ەندى وسى شاراعا اتسالىسىپ، قولداۋ كورسەتەتىن ازاماتتار بولسا – قۇبا-قۇپ!.. ىنتالى توپ قۇرىسۋعا،   ۇيىمداستىرۋ القاسىنا مۇشە بولۋعا نيەت بىلدىرۋشىلەرگە – ەسىك اشىق!.. بۇل ۇسىنىسقا قۇلاق اسۋ  –  اسپاۋ – ءار ازاماتتىڭ ار-نامىسىنا سىن!..

(سوڭى. ماقالانىڭ باسى مىنا سىلتەمەدە: http://abai.kz/post/view?id=4558).

قامىسباي بەسىنبەرگەنۇلى

ماڭىستاۋ وبلىسى.

Abai.kz