قالدىبەك قۇرمانالى، كومپوزيتور، ش.قالداياقوۆ اتىنداعى حالىقارالىق ءان فەستيۆالى ديرەكتسياسىنىڭ باس ديرەكتورى، «ءشامشى» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى:
– «قالدىبەك–كومپوزيتور، قالدىبەك – جۋرناليست، قالدىبەك – ىسكەر ازامات» دەپ ەل-جۇرت ءسىزدى تانىپ، باعالايدى. دەسەك تە، ءسىزدىڭ يلىكپەيتىن قىرسىقتىعىڭىزدى ءسوز ەتىپ، قايران قالىپ جۇرەدى. تىك مىنەزىڭىزدەن تاياق جەگەن كەزدەرىڭىز بولدى ما؟
– مىنەز – اللادان بەرىلەتىن قاسيەت. مەندە ەشقانداي جاساندىلىق جوق. انامنان وسىنداي بوپ تۋىلعانمىن. مەنىڭشە، ەڭ باقىتتى ادام – مىنەزىن وزگەرتپەگەن ادام. نەگىزى، تامىرى مىقتى، ءوزىنىڭ ايتارى بار ادام ەش ۋاقىتتا مىنەزىن وزگەرتپەيدى. بىزدە كوبى، كەرىسىنشە، مىسالى، باستىعىنا جالتاڭداپ، دوس-جاراندارىنىڭ ىعىنا جىعىلىپ، بيلىككە جاعىنۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر جاعدايلارعا تاۋەلدى بولىپ، ايەلىنىڭ قاس-قاباعىنا قاراپ، مىڭ قۇبىلىپ جۇرەتىندەردى ءوز باسىم تولىققاندى ازامات دەپ قابىلدامايمىن. وندايلار ءبىزدىڭ قوعامدا جەتىپ-ارتىلادى. ال تىك مىنەزىمنىڭ پايداسى بولماسا، زيانىن كورگەن ەمەسپىن.
– تەلەديداردى قوسىپ قالساڭ – قالدىبەك، راديونى باسىپ قالساڭ
–قالدىبەك، گازەت-جۋرنالدى اشىپ قالساڭ – قالدىبەك… ارينە، ونەر ادامىنا كوپشىل بولۋ كەرەك شىعار، دەگەنمەن ۇنەمى ەل الدىندا ءجۇرۋدى جاقسى كورەتىن سياقتىسىز…
– مەنىڭ انام 12 پەرزەنت كوتەرگەن. قازىر دۇنيەدە بارى سەگىزبىز – التى ۇل، ەكى قىز. مەن سەگىزىنشى ۇلمىن. جالپى، ءبىزدىڭ وتباسىمىزدا ۇندەمەي قالاتىن ادام جوق. ءوزىم بالا كۇنىمنەن بەلسەندى بولىپ، ادىلەتسىزدىككە قارسى تۇرىپ ءوستىم. سودان بارلىق جەردە ءبىرىنشى بولۋعا تالپىندىم. ەگەر دە مەن ونەردەن باسقا سالادا، مىسالى قۇرىلىستا، بيزنەستە، ساياساتتا جۇرسەم، ءبارىبىر اللا بەرگەن بار مۇمكىندىكتى پايدالانا وتىرىپ، ءوز بيىگىمە كوتەرىلەر ەدىم. مەن ەتىكشى بولسام دا مىقتى ەتىكشى بولار ەدىم. بۇل ماقتانشاقتىق، اتاققۇمارلىقتان ەمەس، بۇل – بويداعى ىشكى قۋات، كۇش-جىگەردەن. مىسالى، قۇداي ءبىر ادامعا بار ونەردى ءۇيىپ-توگىپ بەرەدى. ول وتە كەرەمەت دانىشپان بولۋى مۇمكىن. الايدا ءوزىنىڭ ونەرىن ناسيحاتتاپ، جۇرتقا جەتكىزۋگە كەلگەندە ەنجار. بىراق مىنەزىنىڭ جوقتىعىنان كوپتەگەن يگىلىكتەردەن قۇرالاقان قالىپ جۇرەدى. ال تالانتىنا توقمەيىلسىپ، ونى ارى قاراي ناسيحاتتاپ، جەتىلدىرىپ دامىتقىسى كەلمەيتىن ادام – اقىماق. اللا تاعالا ماعان تالانتپەن قوسا، ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەت پەن بەلسەندىلىكتى بەرىپتى. نەگە پايدالانباسقا؟!
– ءسىز كەز كەلگەن نارسەگە سىني كوزقاراسپەن قارايسىز. قاشان دا داۋ-دامايدىڭ، قايشىلاسقان پىكىرتالاستاردىڭ بەل ورتاسىندا جۇرەسىز. تابيعاتىڭىزدان سوندايسىز با، الدە بۇل انشەيىن يميدج بە؟
– ادام سويلەيمىن دەپ سويلەمەيدى. باياعىدا ءبىر جيىندا عالىم الكەي مارعۇلان قازاقتىڭ ارعى-بەرگى تاريحىن ايتىپ كەلە جاتىپ ادەبيەت جايىندا ۇزاق وي تولعاپتى. سوندا مۇحتار اۋەزوۆ: «الەكە، ءسىز ادەبيەتكە ۇزاعىراق كەتىپ قالعان سياقتىسىز، ءوز سالاڭىزدىڭ جايىن ايتپايسىز با؟» – دەسە، الەكەڭ: «كوپ بىلەتىن ادام كوپ سويلەيدى. مەنىڭ بىلەتىنىم كوپ، سونىڭ ءبارىن ايتقىم كەلەدى»، – دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن. مەن ءبارىن كورىپ، ءبىلدىم دەپ ايتا المايمىن، بىراق ايتقىم كەلەتىن دۇنيەلەرىم بارشىلىق. مەن «قۇداي بەرگەن تالانتىما عانا سۇيەنىپ، جازۋىمدى جازىپ، ءانىمدى شىعارىپ قانا جۇرسەم بولدى. ۇلت پەن جەر ماسەلەسى، ءتىل مەن ءدىن ماسەلەسى، باسقا دا قوعامدىق-ساياسي پروبلەمالار – مەنىڭ اينالىساتىن شارۋام ەمەس» دەيتىندەردىڭ قاتارىنان ەمەسپىن. دەگەنمەن مۇنداي جاندارعا وكپەلەۋگە دە بولمايدى. دەڭگەيى سول بولسا قايتەسىز. ال مەنىڭ ونەرىمنەن باسقا دا قارىم-قابىلەتىم بولسا، ءتۇرلى قايشىلىقتاردا ءوز پىكىرىمدى دالەلدەپ شىعۋعا مۇمكىندىگىم بولسا – نەگە ۇندەمەي قالۋىم كەرەك؟ مەن ونەردەگى كەيبىر اعالارىم مەن ىنىلەرىم سەكىلدى «ءۇيىم جوق، كۇيىم جوق، ماعان اتاق بەرىڭدەر» دەپ ەشقاشان كوپ الدىندا جەكە باسىمنىڭ پروبلەماسىن قوزعاعان ەمەسپىن. پالەن جىل بويى الماتىدا قاڭعىرىپ، كەڭسايدا قونىپ جۇرگەن كەزىمدە دە اقيقاتقا اراشاشى بولۋعا ۇمتىلدىم. ال مەنىڭ كەيبىر اقىن باۋىرلارىم: «مەن ادەبيەت ءۇشىن دەنساۋلىعىمدى قۇرتتىم، ەگەر ماعان ءۇي بەرسە، مەن بۇدان دا كۇشتى شىعارما جازار ەدىم» دەگەندى ايتادى. ال ەل مۇڭىن جوقتايتىن كوپ اعالارىمنىڭ ءوز مۇڭىن ايتقاندا ەتەكتەرى جاسقا تولىپ كەتەدى. مەنى وسى كۇنگە جەتكىزگەن – ەڭ ءبىرىنشى ونەرىم، العا قويعان ماقساتىم مەن ۇكىلەگەن ءۇمىتىم. وسى تۇرعىدان العاندا بيلىكتىڭ كوزى سوقىر ەمەس ەكەن ايتەۋىر. قازىر، قۇدايعا شۇكىر، ءۇي-جايىم بار، بالا-شاعالىمىن. ال ءبىر جەردە وتكىر سىن ايتىپ، اشىق پىكىرىمدى ءبىلدىرىپ، ويىمدى تۋرا ايتىپ جۇرگەن بولسام، ول ەڭ الدىمەن مەنىڭ ۇلتتىق مۇددە ءۇشىن كۇرەسكىم كەلەتىندىگىنەن. مەن ەشقاشان ءسوز ايتار مىنبەر ىزدەمەيمىن، مەنى جۇرت وزدەرى شاقىرادى. بىراق تىڭدار قۇلاق بولماسا، مەن دە ءسوزىمدى زايا قىلمايمىن.
– باياعىدا ءبىر اعامىزدىڭ «قالدىبەكتى ەل اناۋ دەيدى، مىناۋ دەيدى، بىراق ونىڭ ايتقاندارىنىڭ كوبى ساياسي مالىمدەمە سياقتى» دەگەنىن ەستىگەنىمىز بار ەدى. تانىمال ادامدار تۇبىندە ساياساتپەن اينالىسىپ كەتىپ جاتادى. اسىرەسە، ونەر ادامدارى. جالپى، ونەر ادامىنىڭ ساياساتپەن اينالىسقانىنا قالاي قارايسىز؟
– ونەر ادامدارى ساياساتپەن اينالىسپاسىن دەگەن زاڭ جوق. جالپى، ساياساتپەن كىم اينالىسۋى كەرەك: ينجەنەر مە، مەتاللۋرگ پا، قۇرىلىسشى ما؟ قازىرگى بيلىكتەگىلەردىڭ بارلىعىنىڭ ماماندىعى ساياساتكەر ەمەس قوي. دەگەنمەن بۇعان بىرجاقتى قاراۋعا بولمايدى. «ولەڭگە اركىمنىڭ-اق بار تالاسى» دەگەندەي، ساياساتقا دا اركىمنىڭ تالاسى بار. ال «ساياسات – سايقالدىڭ ءىسى» دەگەندى ايتىپ جۇرگەن ادامداردىڭ ءوزى سايقال. ەگەر دە سەنىڭ بويىڭدا ۇلتقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىڭ بولسا، ەلدى كوركەيتۋگە بايلانىستى ناقتى ءىس-جوسپارىڭ، ۇتىمدى ويلارىڭ بولسا، نەگە بيىك مىنبەرگە ۇمتىلماسقا، نەگە ساياساتپەن اينالىسپاسقا؟! وكىنىشكە قاراي، ساياساتتىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن كەيبىر اتقامىنەرلەر بەلگىلى ونەر ادامدارىن وزدەرىنىڭ ساياسي ۇپايلارىن ۇلعايتۋ ءۇشىن پايدالانادى.
– اسىرەسە، سايلاۋ سياقتى ناۋقان كەزىندە دەيسىز عوي…
– وسىعان بايلانىستى مىناداي ءبىر قىزىق اڭگىمە بار. بىردە بىرەۋ «تەرىسقاقپاي» ءازىل-سىقاق تەاترىنىڭ كەزىندەگى جەتەكشىسى، اكتەر اسقار نايمانتاەۆتان «سوڭعى كەزدەرى سىزدەر ەل الدىنا شىعۋدى قويدىڭىزدار، ەفيرلەردەن دە كورىنبەي كەتتىڭىزدەر عوي»، – دەپ سۇراپتى. سوندا ول: «بيىل سايلاۋ بولماي كەتتى»، – دەپ جاۋاپ قايىرىپتى. الگى كىسى: «نەمەنە، دەپۋتاتتىقا تۇسەيىن دەپ ءجۇرسىڭ بە؟» – دەپ قايىرا سۇراپتى. «سايلاۋ جاقىنداعاندا دەپۋتاتتار وزدەرى شاقىرادى»، – دەگەن ەكەن اسقار.
– قوعامنىڭ قانداي دا ءبىر قىسىلتاياڭ كەزەڭدەرى بولماسىن، جەكە باس قايعىسىنان گورى ۇلتتىق مۇددەنى، ەلدىك ماقساتتى العا قوياتىن تۇلعالى ازاماتتار بولعان. سىزدىڭشە، بۇل ماسەلە قازىرگى قوعامدا قالاي كورىنىس تابۋدا؟
– كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ، ۇلتتىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىنە ونىڭ ءاربىر ازاماتى كىشكەنە بولسا دا ءوز ۇلەسىن قوسادى، بىراق ۇلتتى العا سۇيرەيتىن جەكە تۇلعالار عانا. ءار زامان، ءار عاسىر وسىنداي تۇلعالاردى تۋدىرۋمەن قوسا، ولاردىڭ بالاعىنان تارتاتىندار مەن ەل ءۇشىن قىزمەت ەتۋگە مۇمكىندىك بەرمەيتىندەردى دە قوسا تۋدىرادى. ايتسە دە بۇل – زاڭدىلىق. ەگەر دە جەر بەتىندەگى ادامداردىڭ بارلىعى «گۋماننىي» بولسا، بۇكىل قازاق ءبىر-بىرىنە «ءسىز» دەپ سويلەيتىن بولسا، مەن جىندانىپ كەتەر ەدىم. سول سياقتى ءبىر عانا نوتادا تۇرىپ، ءبىر سارىندى ىرعاقپەن ءان ايتۋ مۇمكىن ەمەس. بىرقالىپتى تىرشىلىك ادامدى تەز جالىقتىرىپ جىبەرەدى. جىلدىڭ اۋىسپالى ءتورت مەزگىلى بولاتىنى سياقتى ادامداردىڭ دا قاسيەتى اشىلىپ تۇرۋى شارت. دەسەك تە، كوپتەگەن زيالى، ءبىلىمدى دەگەن ادامداردىڭ وزدەرى ەلدىڭ ءسوزىن سويلەۋگە كەلگەندە تارتىنشاقتاپ قالىپ جاتادى. سوندىقتان دا جاڭاعى ايتىپ وتكەنىمىزدەي، «ساياساتتا نەم بار، ونىمەن ساياساتكەرلەر اينالىسسىن» دەگەن نەمقۇرايدىلىق – مەڭىرەۋ ادامدارعا عانا ءتان. بۇل نەدەن دەيسىز عوي؟ بۇل ۇلت مۇددەسىنەن گورى جەكە باستىڭ قامىن كۇيتتەۋدەن. مىسالى، ءبىر زيالى، ىقپالى بار دەيتىن تۇلعاعا ايەلى نەمەسە باسقا دا جاقىن تۋىسى «ءاي، نەڭ بار سول جەردە، ول سەنسىز دە ايتىلاتىن نارسە، باسقالار سويلەسىن. بالامىز وقۋعا تۇسەيىن دەپ، قىزىمىزدىڭ قىزمەتى وسەيىن دەپ تۇرعاندا كەسىرى ءتيىپ كەتەر. ءۇي الا الماي قالاسىڭ» دەگەندەي بىردەمەلەردى ايتىپ باسىپ تاستايدى. مىنە، وسىلايشا، وزىندىك مەنى جوق تالاي تۇلعالار ەلگە پايداسىن تيگىزە الماي ءجۇر. مەن كەيدە مۇنداي كەرتارتپا ادامداردى ايايمىن. ال ۇلت ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتىپ، بارىن بەرگەن تۇلعالاردى قاشاندا ۇلگى تۇتىپ جۇرەمىن. مىسالى، دۇنيەدەن ءوتىپ كەتكەن وزبەكالى جانىبەكوۆ، كەڭەس نۇرپەيىسوۆ اعالارىم قازاققا قانشاما نارسە بەرىپ كەتتى. بۇگىندە كەيبىر تىزگىن ۇستاعان اعالارىم ماعان «قالدىبەك، سەنىڭ مىقتى ويلارىڭ بار، پىكىرلەرىڭ دە ورىندى. بىراق سەن قىزبالىققا سالىنبا، سوزدەرىڭ پالەنشە مەن تۇگەنشەگە ءتيىپ كەتپەسىن. ەندىگى جەردە مىنا ماسەلەنى ايتساڭ بولادى»، – دەپ وتىرىك ماقتاپ، قولقا سالادى. سوندا مەن، «قاجەتتى ماسەلەنى نەگە وزدەرىڭىز قوزعاپ، ايتپايسىزدار؟»، – دەسەم، قۇلاعىما اقىرىن سىبىرلاپ: «شىراعىم، مۇنى بىزگە ايتۋعا بولمايدى، ايتا المايمىز دا»، – دەيدى ۇيالماي.
– سوندا بۇگىنگى قازاق زيالىلارى دەپ كىمدەردى تانۋعا بولادى؟
– باياعىدا بىرەۋلەر زيالى قاۋىمدى «زياندى قاۋىم» دەپ جازدى. جالپى، ءبىزدىڭ قازاق زيالى دەپ كىمدەردى تانيدى ءوزى؟. زيالى دەپ وقىعان ادامدى ايتامىز با، الدە لاۋازىمدى قىزمەتى بار كىسىنى ايتامىز با؟ نەمەسە وقىماعان، بىراق ومىردەن كورىپ-تۇيگەنى مول، بۇكىل ءبىر اۋىل-ايماقتى ۇيىتىپ وتىرعان كونەكوز قاريانى ايتامىز با، بولماسا اتاق-ابىرويى جەتەرلىك جازۋشىنى ايتامىز با – ول جاعىن ەشكىم تاپ باسىپ ايتا الماس. دەگەنمەن «بىزدە زيالى قاۋىم جوق» دەپ ايتا المايمىز. ولاي دەسەك، ءوز ۇلتىمىزدى جوققا شىعارعان بوپ قالامىز. ەلدىڭ قايماقتارى بولىپ سانالاتىن زيالى قاۋىم وكىلدەرىن ەكى توپقا ءبولىپ قاراستىرۋعا بولادى. بىرىنشىسىنە – وتە ءبىلىمدى، قاجەت تۇستا ۇلتتىڭ ءسوزىن سويلەۋگە بار جانە ءوز ءسوزىن ىسىمەن دالەلدەي الاتىن، باسىمدى بالەگە تىعام دەپ قورىقپايتىن ازامات تۇلعالاردى، ەكىنشىسىنە – بىلىمدىلىگىنەن باسقا وسى قاسيەتتەرگە قاراما-قارسى قاسيەتكە يە ادامداردى جاتقىزۋعا بولادى. بۇگىنگى زيالىلاردىڭ شامامەن 90 پايىزىن وسى ەكىنشى توپقا جاتقىزۋعا بولادى. ايتسە دە بۇلاردى دا كىنالاي المايسىڭ. ولاردىڭ بويىندا مىقتىلارعا ءتان ەرىك-جىگەر، وجەتتىلىك بولماسا، ۇساق-تۇيەك پەندەشىلىگى باcىم تۇرسا، نە داۋ ايتۋعا بولادى؟ شىنداپ كەلگەندە، ۇلتتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن زيالىلار وزدەرىنە زيانى ءتيىپ كەتسە دە ۇلتتىڭ ءسوزىن سويلەمەسە اۋىرىپ قالۋى مۇمكىن. وندايلار بىزدە كوپ ەمەس. 10-اق پايىز. سوندىقتان دا قازىرگى قازاقتى العا سۇيرەۋ ءۇشىن 90 پايىزدى قۇرايتىن توعىشار زيالىلار، تيتتەي دە بولسا پەندەشىلىكتەرىن جويىپ، الگى قالعان 10 پايىز كۇرەسكەر زيالىلارعا ىشتەي بولسا دا بولىسىپ، تىلەكشى بولۋى قاجەت. مۇنىڭ ءوزى ۇلكەن ساۋاپ بولار ەدى. بىراق ءوز بيىگىنە جەتىپ، «ەلدىڭ اتىن شىعارعان زيالى» دەپ جۇرگەن كىسىلەر كۇرەسكەر ەمەس.
نەگىزى، قازاق حالقى بىرەۋدىڭ ايتقانىنان گورى ىستەگەنىنە قاراپ بوي تۇزەيتىن حالىق. مىسالى، ءبىر اقىن وكىمەتتەن ءۇي الىپتى دەسە، باسقالارى ەكىنشىسىنە «ەي، سەن دە اقىنسىڭ عوي، ارەكەت جاسامايسىڭ با» دەيدى. سودان كەيىن عانا بارىپ الگى بايعۇس قۇجاتتارىن جيناستىرىپ، باسپانالى بولۋعا ارەكەت ەتە باستايدى. بىرەۋ كىتابىن شىعارسا، سوعان قاراپ باسقالارى دا شىعارا باستايدى. بىراق بۇل ماسەلەدە تەك جاقسىلىقتى كورۋ ارقىلى عانا جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزۋ كەرەك.
– «ايتىلعان ءسوز – اتىلعان وق» دەمەكشى، ايتقاندارىڭىز وزىنە ءتيىپ كەتكەن كىسىلەر تاراپىنان، ءتىپتى قاۋىپسىزدىك سالاسىنىڭ ادامدارى تاراپىنان سىن-ەسكەرتپەلەر العان ەمەسسىز بە؟
– ادەتتە بەلگىلى ءبىر ماسەلەلەرگە بايلانىستى تەلەارنالار مەن باسىلىمداردا اشىق پىكىر بىلدىرگەننەن كەيىن ماعان قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ادامدارى كەلىپ «اڭگىمە» ايتادى، ءار سوزىمە ءمان بەرگەندەي استىن سىزىپ وتىرىپ ەسكەرتۋ جاسايدى. بىردە مەن ولارعا «ءتىل، جەر، ءدىن ماسەلەسى ۇلتتىق، مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك تۇرعىسىنان قورعالا ما؟» دەدىم. ولار «ارينە» دەدى. «ەگەر مەن ءتىلىمدى، جەرىمدى، ءدىنىمدى قورعاپ ءسوز ايتسام، وندا تۇرعان بۇرىس نە بار؟ سەندەردىڭ ايلىق الىپ اتقاراتىن جۇمىستارىڭدى مەن تەگىن ىستەپ ءجۇرمىن عوي؟» – دەدىم سوسىن. اينالىپ كەلگەندە، مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىن، ءتىلىمىزدى، جەرىمىزدى، ءدىنىمىزدى قورعايتىن سول قاۋىپسىزدىك سالاسىنىڭ ماماندارى ەمەس پە؟
– ءوزىڭىز ونەر ادامىسىز، جۋرناليستىگىڭىز جانە بار. ءبىر اۋىز سوزگە سىيمايتىن ويلارىڭىز بولسا، نەگە ماقالالار جازىپ، كىتاپ شىعارمايسىز؟
– بۇگىندە ءشامشى تۋرالى ۇلكەن زەرتتەۋ ەڭبەك جازۋ ۇستىندەمىن. عىلىمي جەتەكشىم – اكادەميك عاريفوللا ەسىم اعامىز. مەنىڭ بۇل زەرتتەۋىم ءشامشى تۋرالى جازىلعان تۇڭعىش عىلىمي جۇمىس بولماق. قازىرگى ۋاقىتتا ءوزىمنىڭ كورگەن-تۇيگەندەرىمدى ءبىر جۇيەگە كەلتىرىپ، ەكى كىتاپ جازۋعا دايىندىق ۇستىندەمىن. وندا مەنىڭ ومىرىمدە ەرەكشە ورىن العان وقيعالار تۋرالى، ماعان شاپاعاتى تيگەن تۇلعالار تۋرالى، ۇلتىن ويلايتىن ازاماتتاردان العان جاقسى قاسيەتتەردىڭ اسەرى حاقىندا باياندالماق. كىتاپتىڭ كەيىپكەرلەرى بۇگىندە دۇنيەدەن وتكەن زامانبەك نۇرقادىلوۆ، التىنبەك سارسەنباەۆ، ءمادينا ەراليەۆا، بەكزات ساتتارحانوۆتاردان باستاپ قازىردە كوزى ءتىرى تۇلعالى اعالارىم بولماق. ءبىرىنشى كىتابىم ونەر ادامدارى تۋرالى بولسا، ەكىنشى كىتابىمدا بۇگىنگى قوعامدىق-ساياسي ومىرگە دەگەن ءوز كوزقاراسىمدى اشىپ جازعىم كەلەدى. مۇنداعى ويىم – ەلگە سىرىمدى ايتا وتىرىپ، وسى ۋاقىتقا دەيىن نە ىستەپ، نە قويدىم دەگەندەي وزىمە ءوزىم ەسەپ بەرۋ.
– تالانتتى باعالاۋدىڭ ولشەمى بار ما؟
– بىردە جازۋشىلار وداعىندا كەزەكتى ادەبي جيىن ءوتىپ جاتتى. سوندا ءبارى جابىلىپ، تۇڭعىش جيناعى شىققان ءبىر جاس اقىندى بىت-شىتىن شىعارىپ سىناپ جاتتى. ايتاتىندارى «نەگە سەن جاقسى ولەڭ جازبايسىڭ» دەگەنگە سايادى. الگى اقىن جىگىتتى اياپ كەتتىم دە، مىنبەرگە شىعىپ «اينالايىن، اعالار، نەگە سىزدەر بۇل اقىننان مۇمكىن ەمەس نارسەنى تالاپ ەتەسىزدەر؟ ونىڭ بويىنا قۇدايدىڭ بەرگەن تالانتى سول-اق بولسا قايتەسىڭدەر؟ سونشاما نە ءۇشىن اق تەر-كوك تەر بولاسىزدار؟ سوندا ول جاقسى ولەڭ جازعىسى كەلمەي ءجۇر دەيسىزدەر مە، مىقتى اقىن بولعىسى كەلمەي ءجۇر دەيسىزدەر مە؟ اللانىڭ بەرگەن مۇمكىندىگىنەن اسىپ، ەشكىم ارتىق ەشتەڭە تۋدىرا المايدى ەمەس پە؟! بۇل كىنالاۋلارىڭىز ورىنسىز» دەگەندى ايتتىم. وتىرعانداردىڭ اۋزىنا قۇم قۇيىلعانداي بولدى. سوندا مەن 23 جاستاعى جىگىت ەكەنمىن. ال ەندى بۇل ماسەلەنىڭ تاعى ءبىر ەكىنشى جاعى بار. مىسالى، بىرەۋ اقىندىققا، سۋرەتشىلىككە، انشىلىككە نەمەسە باسقا دا ونەرگە مىقتى قارقىنمەن كەلەدى دە، كەيىننەن بولدىم-تولدىم دەگەندەي ءوز دەڭگەيىن تىم بولماسا ۇستاپ قالا الماي جاتادى. مىنە، سونداي كەزدەردە «سەن كەزىندە مىقتى شىعارمالار تۋدىرىپ ەدىڭ عوي، سەنىڭ تالانتىڭ بيىك ەدى عوي، ەندى نەگە جاقسى دۇنيەلەر تۋدىرمايسىڭ» دەپ جاناشىرلىقپەن ايتۋعا بولادى. دەمەك، مۇنداي دارىندار قۇدايدىڭ بەرگەن زور مۇمكىندىكتەرىن پايدالانا المايدى، تالانتتارىن ەڭبەكپەن ۇشتاستىرا المايدى دەگەن ءسوز. مىسالى، مۇنداي ءۋاجدى «سەن كەرەمەت ءانشى ەدىڭ عوي. دەپۋتاتتىق مانساپقا بولا نەگە ونەردەن الىستاپ كەتتىڭ» دەپ بەكبولات تىلەۋحانوۆقا ايتۋعا بولادى. ول ۇلتىنا ءانشى بەكبولات رەتىندە ۇشان-تەڭىز قىزمەت ەتەر ەدى. كەيدە مەن «شىركىن-اي، بەكبولاتتىڭ شەكسىز تالانتىن ماعان بەرسە عوي» دەپ ويلايمىن…
– جاقىندا تەلەارنالاردىڭ بىرىندە بولعان تارتىستا ءبىر اعامىز «قالدىبەك كومپوزيتور ەمەس، ول جاي عانا مەلوديست، ارى كەتسە، اۋەسقوي سازگەر عانا. ونىڭ مۋزىكالىق ءبىلىمى جوق» دەگەندى ايتىپ قالىپ ەدى. بۇعان نە دەيسىز؟
– بۇكىل ەل بولىپ ايتاتىنداي كەرەمەت ءان تۋدىرا الماعان ادام سيمفونيا، وپەرا سياقتى مىقتى دۇنيەلەردى شىعارا الادى دەپ ءوز باسىم سەنبەيمىن. مىسالى، ماقالا جازا الماعان ادام جازۋشى بولا المايدى، جارىتىپ اڭگىمە جازا الماعان ادام رومان جازا المايدى. سول سياقتى مەنى «ساموزۆانەتس، مەلوديست» دەپ ىشتارلىقپەن كەمسىتىپ جۇرگەن «كومپوزيتور» اعالارىمنىڭ ەل بىلەتىن ءبىر ءانى دە جوق. ولاردىڭ ايىرماشىلىعى – ارنايى مۋزىكالىق ءبىلىم العاندىقتارىندا عانا. ارى كەتسە، تاباقتاي ديپلومدارى بار. مەن ەشبىر قازاقتان «مەنى كومپوزيتور دەپ اتاڭدار» دەپ سۇراعان ەمەسپىن. ازدى-كوپتى شىعارعان اندەرىمدى جۇرت جاقسى قابىلداپ، مويىنداپ جاتسا، قولپاشتاپ، قۇرمەتتەپ جاتسا، مەن كىنالى ەمەسپىن عوي. ولار ودان دا قاپتاپ كەتكەن ءدۇبارا اندەرگە نەگە شۇيلىكپەيدى؟ بۇل ەندى – پەندەشىلىك. بىراق مەن بۇعان باس اۋىرتقىم كەلمەيدى. ويتكەنى ءبارى وتپەلى. ءبىر كەزدەرى بار قازاق جاپپاي قىتايدىڭ ارزان اياقكيىمدەرىن كيۋگە ءماجبۇر بولدى ەمەس پە؟ سوندا ومىرباقي وسىلاي بوپ قالاتىنداي ۇرەيلەندىك. قازىر ەل ەكونوميكاسى تۇزەلىپ كەلەدى ەمەس پە؟! سول سياقتى ناشار اندەردىڭ دە ءداۋىرى وتەدى دە، ءتاۋىر دۇنيەلەر قالادى. سوندىقتان دا مەن مىناۋ وتپەلى دۇنيەدە ەشكىمنىڭ اتاق-ابىرويىنا جارماسىپ ءومىر سۇرگىم كەلمەيدى.
– الداعى 30 مامىر كۇنى رەسپۋبليكا سارايىندا ءان كەشىڭىز وتەيىن دەپ جاتىر ەكەن. شىعارماشىلىق قادامدارىڭىزعا ساتتىلىك تىلەيمىز. ايتىڭىزشى، جالپى، ونەر كەشتەرىنە، كونتسەرتتەرگە قانداي ادامدار بارادى؟
– ءار كونتسەرتتىڭ ءوز كورەرمەنى بار. جالپى ءبىزدىڭ حالىق ونەرگە قۇرمەتپەن قارايدى. ال بىردە-ءبىر شەنەۋنىك كونتسەرتكە ارنايى بيلەت ساتىپ الىپ بارعان ەمەس. ولارعا شاقىرۋ بيلەتىن بەرسەڭ دە، كەلە قويمايدى. سودان رەسپۋبليكا سارايىنا جينالاتىن 3000 ادامدى ەمەس، الگى ءۇش شەنەۋنىكتى كۇتىپ وتىراسىڭ. ولاردىڭ كەيبىرەۋى كونتسەرتىڭە كەلگەننىڭ وزىندە باسىندا ءبىر كورىنەدى دە، ارتىنشا جوق بولىپ كەتەدى. سوسىن «ولار ەل قامى ءۇشىن قىزمەتتەن قولى تيمەي، ەلباسى تاپسىرماسىن ورىنداۋمەن شاپقىلاپ جۇرگەن شىعار» دەپ ويلاساڭ، كەيىن الاڭسىز بيليارد ويناپ، ءبىر جەردە كوڭىل كوتەرىپ جۇرگەنىن ەستيسىڭ. دەمەك، مەنىڭ شىعارماشىلىعىمدى تۇسىنۋگە وندايلاردىڭ ورەسى جەتە قويماس. مادەنيەت پەن ونەرگە دەگەن وسىنداي كوزقاراستىڭ قالىپتاسۋى وسى سالاداعى كادر ماسەلەسىنىڭ دۇرىس جولعا قويىلماعاندىعىنان. بۇل ماسەلە باسقا سالاعا دا قاتىستى. وسى تۇرعىدان العاندا، بەلگىلى سالانى دامىتۋ ءۇشىن ونداعى بىلىكتى كادرلار تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. اكىمدەر مەن مينيسترلەردى قايتا-قايتا اۋىستىرا بەرگەننەن ەشقانداي ءىستىڭ ناتيجەسى شىقپايدى. مەن بيلىككە سىن ايتىپ وتىرعانىم جوق. بۇل مەنىڭ ونەر ادامى رەتىندە، ازامات رەتىندە ايتىپ وتىرعان، جاقسى بولسىن دەگەن سىڭايداعى جەكە پىكىرىم.
الاشقا ايتار داتىم!
مەن بيلىكتە دە، وپپوزيتسيادا دا بولعان ەمەسپىن. الدەكىمدەردەي جوعارى جاقتىڭ تاپسىرماسىمەن نەمەسە وپپوزيتسيانىڭ دايىنداۋىمەن ءسوز ايتىپ جۇرگەن ادام ەمەسپىن. مەن – ءوزىنىڭ ايتار وي-پىكىرى بار جەكە مەملەكەتپىن! دەگەنمەن ءاربىر قاتارداعى ازاماتتار، ەڭ باستىسى ۇلتقا قانداي پايدا كەلتىرۋگە بولادى، سونى ويلانسا دەيمىن. مەنىڭشە، ەگەر دە بارلىق دەڭگەيدەگى اتقامىنەر شەنەۋنىكتەر، بيلىكتەگى لاۋازىمدى ازاماتتار وزدەرىنە تيەسىلى مىندەتتەمەلەردى ءۇتىر-نۇكتەسىنە دەيىن، تيتتەي دە شاشاۋ شىعارماي، دالمە-ءدال، ناقتى اتقاراتىن بولسا، وندا وپپوزيتسياعا جۇمىس قالماس ەدى. دەمەك، بيلىكتىڭ قانداي دا ءبىر اتقارعان شارۋالارىندا ىلعي دا بوس كەڭىستىك قالىپ قويادى. وسىنداي وسال تۇستا ۇرىمتال ءساتتى پايدالانىپ، ساياسي ۇپاي جينايتىندار دا ارامىزدا ءورىپ ءجۇر. ەلدە ءبارى جاقسى بولسا شۋلاپ نەمىز بار؟ مەن دە تىپ-تىنىش ءانىمدى جازىپ، كونتسەرتىمدى قويىپ جۇرە بەرمەيمىن بە؟! سايىپ كەلگەندە، وپپوزيتسياعا جۇمىس تاۋىپ بەرىپ وتىرعان بيلىكتىڭ ءوزى. مۇمكىن، بۇل ساياسي ويىن عانا شىعار. بىراق ويىننان ءورت شىعاتىنىن ەستەن شىعارماعانىمىز دۇرىس. بۇگىن قازاق 67 پايىزعا جەتتىك. ەندى ءبىراز جىلدا 80, 90 پايىزعا دا جەتەرمىز. ەندىگى كەزەكتە سول كەزدە نە ىستەيتىنىمىزدى، قانداي رۋلىق ەمەس ۇلتتىق مەملەكەت قۇراتىنىمىزدى وسى ساتتەن باستاپ ويلاسۋىمىز كەرەك.

سۇحباتتاسقان المات ءيسادىل
«الاش ايناسى» گازەتى 27 مامىر 2009 جىل