ادەتتە كۇز كەلە قوعام ومىرىندە ساياسي ناۋقاندار باستالاتىن. ال بيىلعى كۇز قارجىلىق داعدارىستان تۋعان اپالاس-توپەلەستەن باستالار ءتۇرى بار. وقۋشىلاردىڭ مەكتەپكە بارار الدىندا، ەگىن جيناۋ ناۋقانى ەندى قىزار شاقتا، كەدەيشىلىكتىڭ كەبىن كيگەن جۇرت قىسقا دايىندالۋدى باستاعان كەزدە ەل بيلىگى تەڭگەنى تەڭسەلتىپ، ەركىن نارىققا جونەلتتى دە جىبەردى. 
 مۇناي قۇنىنىڭ قۇلدىراۋىن، قىتاي مەن اقش-تاعى قور بيرجالارىنىڭ قۇجىراعا قۇلاۋىن، رەسەي ءرۋبلىنىڭ ىرىقتان كەتكەنىن سىلتاۋ ەتكەن قازاقستان بيلىگى ايدان تۇسكەن تۇكبىلمەستىڭ تۇرىمەن تەڭگەنى تەنتىرەتىپ جىبەردى. البەتتە، بۇل قۇيقاسى قالىڭ قارجىلىق تاقىرىپتىڭ تاۋسىلماس اڭگىمەسى بولسا كەرەك.  

دەگەنمەن، وسى داعدارىستىڭ ساياسي استارىندا جاتقان قازاقستاندىق قيتۇرقىلىقتى سارالاعان «دات»-تىڭ «باس وقىرمانى» ەرمۇرات باپي مەن بەلگىلى ساياساتتانۋشى، مادەنيەتتانۋشى-عالىم ەرلان سايىروۆتىڭ سۇحباتتاسۋى ءبىراز ماسەلەنىڭ باسىن  شالىپ وتكەن سياقتى. وقىپ كورىڭىزدەر.
 

– ەرلان مىرزا، ارينە، ءسىز قارجى-ەكونوميكالىق سالانىڭ مامانى ەمەس ەكەنىڭىزدى بىلە تۇرسام دا، قازاق تەڭگەسىن تەڭسەلتىپ كەتكەن قارجى-ەكونوميكالىق داعدارىستىڭ ساياسي استارى مەن اسپەكتىلەرىن ساياساتتانۋشى مامان رەتىندە تالقىلاۋعا شاقىرىپ وتىرمىن. ەڭ الدىمەن گازەت وقىرماندارىنا مىنا ءجايتتى تۇسىندىرەيىكشى: قازاقستان ۇكىمەتى مەن ۇلتتىق بانك تەڭگەنى ەركىنە جىبەرگەندە،  ساياسي ءبيلىك دەربەس شەشىم شىعاردى دەپ ويلايسىز با؟
– ۇلتتىق بانك ەلدىڭ، قوعامنىڭ تۇرمىسىنا اسەر ەتەتىن ماسەلەلەر بويىنشا مىندەتتى تۇردە جوعارعى بيلىكپەن كەڭەسەدى. بىرىنشىدەن، دەۆالۆاتسيا – دۇنيەجۇزىلىك قارجىلىق-ەكونوميكالىق داعدارىسقا بايلانىستى ءماجبۇرلى قادام. ونى ەلباسى قاداپ تۇرىپ ايتتى. ەكىنشىدەن، ءسوز جوق، بۇل شەشىم ۇكىمەتپەن، جوعارعى بيلىكپەن كەلىسىلگەن قادام دەپ بىلەم. 
– سىزبەن ساياسي ساراپشى رەتىندە وسى ورايدا ءسوز قوزعار بولسام، نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «الدىمەن – ەكونوميكا، سودان كەيىن عانا – ساياسات» دەگەن پرەزيدەنتتىك پوستۋلاتى كوكەيگە كەلەدى. ءسىز وسى رەتتە مىناداي جاعدايعا قانداي ءۋاج ايتاسىز: تەڭگەنى ەركىن نارىققا جىبەرۋ قاجەتتىگى رەسەي ءرۋبلى تەڭسەلە باستاعان وتكەن جىلدىڭ كۇز ۋاقىتىندا تۋعان جوق پا ەدى؟ ەل ەكونوميكاسىنىڭ 70–80 پايىزى رەسەيمەن ارالاس-قورالاس بولىپ تۇرعان كەزدە نازارباەۆ ءوزى ءجيى ايتاتىن ەكونوميكاسىن نەگە ءبىرىنشى كەزەككە قويمادى دەپ ويلايسىز؟ 
– مەن بۇل ارادا نۇرسۇلتان نازارباەۆتان بۇرىن، قارجى-ەكونوميكالىق سەكتوردىڭ دامۋ بولاشاعىن، كەلە جاتقان قاتەردى بولجاي الماعان ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانككە قاتىستى ايتقىم كەلەدى. ءيا، قازاقستان – شيكىزاتقا تاۋەلدى ەل. بۇگىنگى تاڭدا ەكسپورت سترۋكتۋراسىنىڭ 86 پايىزى مۇناي-گاز جانە ءتۇرلى-ءتۇستى مەتالداردان قۇرالعان. ارينە، مۇنداي ەكونوميكا الەمدىك تسۋنامي سياقتى جويقىن كۇشكە اينالىپ جاتقان كەزدە ءوزىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنەن ايىرىلىپ قالادى. وكىنىشكە قاراي، سوڭعى ون جىلدا قازاقستاندا سترۋكتۋرالىق-قۇرىلىمدىق رەفورمالار جاسالمادى. ول ۇكىمەتتىڭ قۇزىرىنداعى ماسەلە ەدى. ۇكىمەت مۇنايعا دەگەن باعانىڭ قىمبات ەكەندىگىن ەسكەرە وتىرىپ، سودان تۇسكەن قارجىنىڭ قۇرىلىمدىق رەفورماعا، ينفراقۇرىلىمداردى دامىتۋعا جۇمسالۋىن باستى نازاردا ۇستاۋى كەرەك بولاتىن. ءىس جۇزىندە ۇكىمەت ەكونوميكادان تىس ماسەلەنىڭ بارلىعىمەن اينالىستى، بىراق ەكونوميكالىق دامۋ بولجامىن جاساي المادى. 
ەڭ اياعىندا ۇكىمەتتىڭ ساياساتپەن اينالىسقانىن قايتەرسىز؟ كونستيتۋتسيادا جازىلعان نەگىزگى فۋنكتسياسى قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماسەلەلەرى بويىنشا ۇكىمەت ەشقانداي العى شارت جاساعان جوق. سوندىقتان دۇنيە ءجۇزىن قارجى قيىندىعى شارپىعان كەزدە قازاقستان وسى تىعىرىققا  تاپ بولدى. سوڭعى جەتى ايدىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ ەكسپورتتىق تاۋارلارىنىڭ 70 پايىزى شەتكە شىقپاي قالدى. بۇل جاعداي بۇگىنگى تاڭدا بيۋدجەتكە، سالىققا، ەلىمىزدەگى قارجىلىق جۇيەگە كەرى اسەرىن تيگىزىپ وتىر. ۇكىمەتتىڭ جۇمىسىنا «قاناعاتتانعىسىز» دەگەن باعانى ەركىن قويۋعا بولادى. ال رەسەيمەن ارالاس-قۇرالاسقا كەلەتىن بولساق، ەكى اراداعى ورتاق شەكارا 2 مىڭ شاقىرىم، ايماقتىق ساۋدا-ساتتىق سولتۇستىك ايماقتاردا جوعارى دەڭگەيدە، حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگىنىڭ ءال-اۋقاتى وسىعان بايلانىستى. وسى فاكتوردى قالاي ەسكەرمەۋگە بولادى؟ سوندىقتان مەن  پرەزيدەنتكە ەكونوميكالىق قاۋىپ-قاتەرلەر تۋرالى بولجامدار جاساپ وتىرۋى ءتيىس قۇرىلىمداردىڭ كىناسى بارىنەن باسىم دەر ەدىم. ماسەلەن، سوڭعى جىلدا تەڭگەنى قالىپتى ۇستاپ وتىرۋ ءۇشىن ۇلتتىق قوردان 28 ميلليارد دوللار بولىنگەن ەكەن. بۇل جاعدايدى مەن ەكونوميكانى باسقارۋدىڭ ەكونوميكالىق تەتىكتەرىن ۇتىمدى پايدالانۋ دەي المايمىن. ەكونوميكانى ۇلتتىق قورداعى دايىن اقشامەن باسقارىپ وتىرۋعا سونشالىقتى ميلى باس قاجەت ەمەس. وسى ۋاقىتتا قازاقستاننىڭ نەگىزگى ساۋدا ارىپتەستەرى قىتاي مەن رەسەي ءوزىنىڭ ۆاليۋتاسىنا دەۆالۆاتسيا جاسادى. قازاقستاننىڭ نەگىزگى ساۋدا ارىپتەسى قىتاي ءوندىرىسىنىڭ الەمدىك نارىقتاعى ۇلەسى تومەندەپ بارا جاتقان جاعدايىنا ەكونوميكالىق ساراپتاما جاسالۋى ءتيىس ەدى. قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ قۇلدىراۋ ءۇردىسى، رەسەيگە سالىنعان باتىس ەلدەرىنىڭ سانكتسيالارى قازاقستاندى دا شارپىپ وتەرىن پرەزيدەنتكە باتىل تۇردە ەسكەرتىپ وتىرۋ قاجەت بولعان.
ال بۇل ارادا ءماسىموۆتىڭ ۇكىمەتى نەمەن اينالىسقانىن ەل تۇگىلى، ساياساتتىڭ ءبىر شەتىندە جۇرگەن ءبىز سياقتى ساياساتتانۋشىلاردىڭ وزدەرى بىلمەيدى. جىل اياعىندا رەسەيدە قارجىلىق دەفولت بولۋى مۇمكىن دەگەن دە بولجام بار. ال مۇمكىن بولار بۇل جاعدايعا قازاقستان ۇكىمەتى دايىن با؟ ونداي جاعداي ورىن السا، قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىنا تاعى دا قيىندىق تۋاتىنى ءسوزسىز. رەسەيمەن ەركىن ەكونوميكالىق، ايماقتىق ساۋدا-ساتتىق ءبىرىنشى ورىندا تۇرعان جاعدايدا ءماسىموۆتىڭ ۇكىمەتى رەسەيلىك دەفولتقا ساقاداي-ساي بولۋى كەرەك. قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىنا وسى داعدارىستان شىعۋدىڭ ءبىر عانا امالى بار. ول – ەكونوميكالىق رەفورمالار جۇرگىزۋ. بۇل رەفورما وسىدان ون-ون بەس جىل قولعا الىنۋى ءتيىس ەدى. بىراق مۇنايدىڭ باعاسى جوعارى بولعانىنا مالدانعان ۇكىمەتتىڭ باسى اينالىپ، كوزىن تۇمان باستى.
– تۇمان – جەل تۇرسا، سەيىلەتىن قۇبىلىس قوي. ال مەن ايتار ەدىم – ۇكىمەتتىڭ كوزىن شەل باستى دەپ...
– تولىق كەلىسەمىن! تەڭگەنىڭ بۇگىنگى باعامىنىڭ ەلگە اسەرى قىسقا ۋاقىتتىق عانا قۇبىلىس دەسەك، الدىمىزدا نە كۇتىپ تۇرعانىن بولجاپ ايتۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى. ويتكەنى كەشەلى-بۇگىن لاتىن امەريكاسىنداعى مەملەكەتتەردىڭ باسىم كوپشىلىگىنىڭ ۆاليۋتاسى دەۆالۆاتسياعا ۇشىرادى. ەۋرونىڭ باعاسى قۇنسىزدانىپ كەلە جاتىر. ازياداعى قىتاي، يندونەزيا، مالايزيا، ونىڭ ار جاعىنداعى اۆستراليا ەلدەرىنىڭ ۆاليۋتاسى دەۆالۆاتسياعا ۇشىراۋ سەبەبى – وتاندىق ونىمدەرىنىڭ باسەكەلەستىككە قابىلەتتىلىگى تومەندەۋى ابدەن مۇمكىن.
سول سەبەپتى ەلىمىزدە ەكونوميكالىق قۇرىلىمدارعا رەفورمالاردى جاساۋ الدىڭعى كەزەكتە قولعا الىناتىن ماسەلە بولۋى ءتيىس. قازاقستاندا ەكسپورتتىڭ 90 پايىزى شيكىزاتتان قۇرالعان ەكونوميكانى ديۆەرسيفيكاتسيالاۋ قاجەت. بيۋدجەتتى تولتىراتىن ەكسپورتتان تۇسەتىن قارجىنىڭ 30–40 پايىزى وزىمىزدە وندىرىلگەن ونىمدەر بولۋىنا قول جەتكىزسەك، تەڭگەمىز تەڭسەلمەيتىن جاعدايعا جەتەر ەدىك. ۇكىمەت قاعاز جۇزىندە قالعان سان ءتۇرلى باعدارلامالاردى جانداندىرىپ، وتاندىق ونەركاسىپتى قولدايتىن ناقتى قادامدارعا قولداۋ كورسەتۋى كەرەك. 
ال ءسىزدىڭ سۇراعىڭىزدىڭ وزەگىنە كەلەتىن بولساق، باسقا جول بار ما؟ جوق! ال بۇل شارانى ءىس جۇزىنە اسىرۋ ءۇشىن، ۇكىمەت حالىق اراسىندا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن كەشەندى جۇرگىزۋ كەرەك بولاتىن. ول جوق. نەشەتۇرلى ۇگىت-ناسيحات ورگاندارى ءوزىنىڭ جۇمىس ىستەي المايتىندىعىن كورسەتتى. ول ۇكىمەتتىڭ قۇزىرەتىندەگى مىندەت ەدى. 
مەن بۇگىندە ەلباسى ەلىمىزدەگى ءبىرىنشى وپپوزيتسيونەر دەپ ايتار ەدىم. بۇگىن ەلباسى مەن ازاماتتىق قوعام – ءبىر لاگەردە، مەملەكەتتىڭ شەنەۋىكتەرى، رەتروگراد – ەكىنشى لاگەردە. ماسەلەن، ەسەكەشوۆ پەن ساعىنتاەۆ سياقتى لاۋازىمدى شەنەۋنىكتەر ەلدىڭ ورتاسىندا، زاۋىت جۇمىسشىلارىنىڭ الدىندا جالىنداپ سويلەپ، تىعىرىقتان شىعۋدىڭ ءادىس-تاسىلدەرىن ۇسىنىپ، جۇيەلى ءسوز ايتا الادى دەپ، كوزىڭىزگە ەلەستەتە الاسىز با؟ مەن ەلەستەتە المايمىن. سوندىقتان حالىقتىڭ تىلىندە سويلەي الاتىن، قۇرىلىمدىق رەفورمالاردى ءىس جۇزىنە اسىرۋعا پوشىمى ساي، جاڭا لەپپەن قىزمەت اتقارۋعا دايىن ازاماتتار ۇكىمەت قۇرامىنا كەلۋى كەرەك. ولاي بولماعان جاعدايدا ءحالىمىز مۇشكىل بولارىنا داۋىڭىز بولماسىن.
كونستيتۋتسيا بويىنشا ۇكىمەت – ەلدىڭ ەكونوميكالىق، قايتالاپ ايتامىن، ەكونوميكالىق ساياساتىنا جاۋاپتى ورگان. ۇكىمەتتە وسىنداي جاعدايدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن زەرتتەۋ جاسايتىن ءارتۇرلى ساراپتامالىق، جوبالاۋ ورتالىقتارى بيۋدجەتتىڭ، سالىق تولەۋشىلەردىڭ قارجىسىنا ءومىر سۇرە وتىرىپ، قول قۋسىرىپ، قاراپ وتىرعان. سوندىقتان ەلدەگى بۇگىنگى جاعدايعا ۇكىمەت تىكەلەي جاۋاپ بەرەدى. 
– ال ەلدىڭ قارجى نارىعى وسىنداي توقىراۋعا تاپ بولعان كەزدە ۇكىمەت باسشىسى كارىم ءماسىموۆ وتستاۆكاعا نەگە كەتپەدى؟ ەسى دۇرىس بيلىگى بار ەلدەردە مىندەتىن اتقارا الماعان ۇكىمەت وتستاۆكاعا كەتىپ جاتپاۋشى ما ەدى؟
– ءبىز ەۋروپالىق ساياسي مادەنيەتكە ەندى كەلە جاتىرمىز. ەۋروپا ەلدەرى مەنسىنبەيتىن گرەتسيانىڭ پرەمەرى الەكسيس تسيپراس ەكونوميكالىق ساياساتى ىسكە اسپاي قالعان كەزدە وتستاۆكاعا كەتتى. قازاقستاندا دا سوڭعى سەگىز جىلدا ەكونوميكالىق سولاقاي ساياسات جۇرگىزگەنىن ءوز مويىنىنا الىپ، ۇكىمەت مىندەتتى تۇردە وتستاۆكاعا كەتۋى كەرەك. سودان كەيىنگى كەزەكتە جاڭا نەگىزدە كواليتسيالىق ۇكىمەت جاساقتالۋى ءتيىس. ويتكەنى ەلىمىزدەگى داعدارىستىڭ تابيعاتى وتە بولەك، بۇل قارجىلىق قانا ەمەس، ەلىمىزدەگى بۇكىل ونەركاسىپتىڭ بارلىق سالالارىن شارپىپ وتىر. سول سەبەپتى دە 90-جىلداردىڭ باس كەزىندەگىدەي باتىل قادامدارعا بارۋىمىز كەرەك. 
– ال مەنىڭ تۇسىنىگىمدە ءماسىموۆتىڭ وتستاۆكاعا كەتپەگەن سەبەبى – ەكونوميكانى تىعىرىققا تىرەگەن ونىڭ ۇكىمەتى بولا تۇرسا دا، تەڭگەنىڭ تاعدىرىن شەشكەن ول ەمەس. ول ساياسي تاپسىرىستى ورىنداۋشى قۋىرشاق كەيپىندەگى لاۋازىم يەسى...
– ءبىز ءوزىمىزدىڭ ەموتسيالىق كوڭىل-كۇيىمىزگە ەمەس، زاڭدا بەلگىلەنگەن باپتارعا قارايمىز. قازاقستاننىڭ اتا زاڭى بويىنشا، ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق ساياساتىنا جاۋاپتى ۇكىمەت دەسەك، ونىڭ باسشىسى كارىم ءماسىموۆ بارلىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىنا الۋى ءتيىس. 
– ال وتكەن اپتادا ەلدىڭ ەكس-پرەمەرى اكەجان قاجىگەلدين باس بانكير قايرات كەلىمبەتوۆتى وتستاۆكاعا جىبەرىپ، ونىڭ ورنىنا وراز جاندوسوۆتى تاعايىنداۋ جونىندە ەل پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا ۇسىنىس جاساعانىن بىلەسىز. ەكس-پرەمەر تۋراسىن ايتتى: «سۋايت بانكيرگە ەل دە، شەتەلدىك ينۆەستورلار دا ەندى سەنبەيدى»، – دەپ. بىراق سول سۋايتىڭىز قارجىدان قاعىلعان ەل-جۇرتقا اقىل ايتىپ، ءالى سول ورنىندا وتىرعانىن قالاي باعالايسىز؟
– دەۆالۆاتسيانى جاساۋ تەك قانا ۇلتتىق بانكتىڭ جەكە شەشىمى ەمەس. دەگەنمەن دە، ۇلتتىق بانك، ۇكىمەت وسى ماسەلەنى حالىق پەن قوعامنىڭ تالقىسىنا سالىپ، كەڭەسۋى كەرەك ەدى. بۇكىل شەشىمنىڭ بارلىعى قوعامنان تىس، تاسادا جاسالدى. وسىنداي شەشىمدەردىڭ بۇرىس قابىلدانۋىنىڭ نەگىزگى سەبەبى – بيلىك پەن قوعام ەكى الەمدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ۇكىمەت وزىنشە رەفورما جاسايدى، وسى قوعامنىڭ وكىلى – حالىق سول رەفورمانى قالاي ىسكە اسىرۋ تەتىكتەرىنەن حابارسىز وتىرادى. وسى قاراما-قايشىلىقتى جويۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن ەڭ ءبىرىنشى – بيلىك قۇرىلىمدارىنا، ۇلتتىق كومپانيالارعا، تابيعي مونوپوليالارعا قوعامدىق باقىلاۋ قويىلۋى كەرەك. سەبەبى بىزدەگى ەكونوميكالىق ۇعىم شاتىسىپ كەتكەن. ماسەلەن، مەملەكەتتىڭ قارجىسى دەپ ايتامىز، نەگىزىنەن ول سالىق تولەۋشىلەردىڭ قالتاسىنان شىعاتىن اقشا، ەلىمىزدەگى ەڭبەك ەتۋگە قابىلەتتى 8 ميلليونعا جۋىق ازاماتتاردىڭ قارجىسى. سوندىقتان قوعامدىق نەگىزدە بيلىككە باقىلاۋ تەتىكتەرى جاسالسا، ءبىراز ماسەلە شەشىلەرى ءسوزسىز. ال قازىرگى جاعدايدا كەلىمبەتوۆتىڭ كەلىپ-كەتكەنىنەن ەشتەڭە وزگەرمەيدى. 
– ايتپاقشى، اكەجان قاجىگەلدين وسى مالىمدەمەسىندە ەلدى تىعىرىقتان قۇتقاراتىن بىردەن-ءبىر تەتىك – 2000 جىلدارى اياقسىز قالعان رەفورمانى جالعاستىرۋ دەدى. ەكس-پرەمەر «اياقسىز قالعان» دەگەندە، ەكونوميكالىق رەفورمانى عانا ايتىپ وتىرماعان سياقتى. ەلدى تىعىرىقتان قۇتقاراتىن كۇش – ساياسي رەفورما ەكەنىنە داۋ ايتپاسسىز، ەرلان مىرزا؟ 
– اكەجان ماعجانۇلىنىڭ پىكىرىمەن مەن دە تولىق كەلىسەمىن. وسى ماسەلەنىڭ ءتۇپ-تامىرىن ارعى تۇبىنەن، 90-جىلداردىڭ باسىنان باستاپ قازساق، ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسى تىعىرىققا تىرەلگەن كەزدە ۇكىمەتتە قىزمەت ەتكەن ازاماتتاردىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگىن اتاپ وتكەنىمىز ءجون. سول كەزدەگى مۇنايدىڭ باعاسى ون دوللار بولعان كەزدە ەلىمىزدە ەكونوميكالىق رەفورمالار جاسالدى. اكەجان قاجىگەلدين، نۇرلان بالعىمباەۆ، سەرگەي پاۆلوۆ، وراز جاندوسوۆ، زەينوللا حاكىمجانوۆ، ەركىن قاليەۆ سىندى داعدارىس مەنەدجەرلەرى ۇكىمەت قۇرامىنا قايتىپ كەلۋى كەرەك. ەگەر ولار سىن ساعاتتا ەلگە قىزمەت ەتۋگە كەلمەسە، ەكونوميكالىق جاعدايىمىز وڭالمايدى. ولاردىڭ سالماعى بۇگىنگى مينيسترلەردىڭ دەڭگەيىنەن اناعۇرلىم باسىم: ولار بۇگىنگىلەردى تۇرعان ورىندارىندا جانشىپ تاستايدى. سالماقتى مەنەدجەرلەردىڭ بيلىككە ورالاتىن كەزى كەلدى. تاستى دالاعا لاقتىرىپ جىبەرۋ بار بولسا، ونى دەر كەزىندە ءبىر ۋىسقا جيناپ الۋ زاڭدىلىعىن جوققا شىعارۋعا بولماس. 
– ءجون-اق! ال ەكونوميكا سالاسىن قويا تۇرىپ، ساياساتقا كەلەر بولساق، باۋىرجان بايبەكتىڭ الماتى اكىمى قىزمەتىنە تاعايىندالعانى جونىندە نە ايتار ەدىڭىز: بۇل تاعايىنداۋ «تاق مۇراگەرى» ستسەناريىنىڭ جالعاسى ما؟
– ەلىمىزدە جاڭا بۋىن وكىلدەرى بەلگىلى ءبىر دەڭگەيگە كوتەرىلىپ كەلە جاتىر، بۇل – ەلباسىنىڭ دۇرىس ساياساتى دەپ ويلايمىن. ويتكەنى جاڭاشا ويلايتىن، جاڭا فورماتسيانىڭ وكىلدەرى بيلىككە كەلۋى كەرەك. ماسەلەن، الماتى – ۇلكەن ينفراقۇرىلىمدى مەگاپوليس، بۇل جەردە كۇرمەۋى شەشىلمەگەن ينفراسترۋكتۋرالىق، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق پروبلەما وتە كوپ. ولاردى بۇرىنعى ءداستۇرلى جولمەن شەشۋ مۇمكىن ەمەس، سوندىقتان بۇل جاققا باسقاشا، ءتىپتى توسىن كوزقاراسپەن قارايتىن توپ كەلۋى كەرەك بولدى. الداعى ۋاقىتتا بۇل قادام ىسكە اسا ما، جوق پا – ول جاعى بەلگىسىز. بىراق الماتىداعى جۇرتشىلىقتىڭ باسىم بولىگىنە بايبەكتىڭ العاشقى ءىس-قادامى ۇناپ جاتقان سياقتى. الماتى قالاسى قازاقستاننىڭ ءبىر كىشكەنتاي عانا مودەلى دەسەك، بايبەككە جۇكتەلگەن مىندەت اۋىر، ونى اتقارا الۋى – الداعى كۇننىڭ ەنشىسىندەگى شارۋا.
ال «مۇراگەرلىك» ماسەلەگە كەلەر بولساق، بۇگىندە ءوزىن ىشتەي تاقتان ۇمىتكەر سانايتىن امبيتسيالى ازاماتتار دا، ولاردى قولدايتىن ءتۇرلى كلاندار دا از ەمەس. بايبەكتىڭ «مۇراگەرلىگى» ينتەرنەت جەلىسىندە عانا جۇرگەن اڭگىمە. ول ماسەلەنى تەك قانا ەل پرەزيدەنتى عانا بىلسە كەرەك. 
– ال ساياسي تاقىرىپتى ارى قاراي تارقاتار بولساق، وسى كۇزدە ەل پرەزيدەنتى مەرزىمىنەن بۇرىن پارلامەنتتىك سايلاۋ جاريالاۋى مۇمكىن بە؟ مىناداي ەكونوميكالىق داعدارىس جاعدايىندا جانە ايتقانىن ەكى ەتپەيتىن بۇگىنگى نۇروتاندىق «قالتالى» پارلامەنت تۇرعان كەزدە بۇيرەكتەن سيراق شىعارۋ قاجەت پە؟
– بىرىنشىدەن، ەلىمىزدە قوعامنىڭ ساياسي مادەنيەتى جەدەل قاداممەن ءوسىپ كەلە جاتىر. ال بيلىكتىڭ زاڭ شىعارۋشى ورگانى – پارلامەنت سول ساياسي مادەنيەتتىڭ شاپشاڭ قيمىلىنا ىلەسە الماي وتىر. پرەزيدەنتتىڭ ءوزى بەس ينستيتۋتسيونالدىق رەفورما جاسايمىز دەپ مالىمدەدى. ول رەفورمانى ساياسي رەفورمالىق ترانسفورماتسيا جاساماي وتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان پرەزيدەنت نازارباەۆ ءۇش بىردەي سوزىندە پرەزيدەنتتىك-پارلامەنتتىك جۇيەنى قالىپتاستىرۋ كەرەك ەكەنىن ءوزى ايتتى. ياعني، ەلدى دامىتۋدىڭ جاڭاشا فورماسىن ويلاستىرىپ ءجۇر دەپ ايتۋعا بولادى. بۇگىنگى ەكونوميكالىق داعدارىستى، ەكىنشى جاعىنان، ەلىمىزدە ساياسي جۇيەنى ترانسفورماتسيا ارقىلى جاڭا قازاقستاندى جاساۋعا ۇلكەن مۇمكىندىك بەردى دەپ قاراستىرۋىمىز كەرەك. داعدارىس – تەك تاۋەكەل ەمەس، ونى مۇمكىندىكتەر باستاۋى دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك. وسى تۇرعىدان العاندا، پارلامەنت جاڭادان جاساقتالۋى كەرەك، ونىڭ قۇرامىنا ءارتۇرلى ساياسي كۇشتىڭ وكىلدەرى ەنىپ، ۇكىمەتتىڭ ءىس-قيمىلىن قاداعالاۋ پارلامەنتتىڭ فۋنكتسياسىنا بەرىلسە، جاڭا رەفورمانىڭ العى شارتى دا وسىدان باستالادى.
– ەندەشە، ەرلان مىرزا، قىتايلىقتار «وزگەرىستەر زامانىندا ءومىر ءسۇرۋدى جازباسىن» دەپ تىلەسە دە، ءبىز سول وزگەرىستەر كەزەڭىنە جەتەيىك. قوعامدى ترانسفورماتسيالاۋ قانشالىقتى قيىندىقتار اكەلەر بولسا دا، ءبىز وعان ءزارۋ ەكەنىمىز ايدان انىق. سول كۇندەرگە امان جەتەيىك!

 سۇحبات ءسال ىقشامدالىپ الىندى.

تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: تەڭگەنى تەڭسەلتكەن كىم؟

دەرەك كوزى: «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» (پروەكت «DAT» №28 (299) وت 27 اۆگۋستا 2015 گ.

دات!

Abai.kz