ۇلتتىق بانك توراعاسى «قۇلامايدى، ءبارى جوسپارمەن بولادى» دەپ جۇرگەن ۇلتتىق تەڭگەنىڭ دوللارعا شاققانداعى باعامى ءبىر كۇننىڭ ىشىندە 35% قۇلدىرادى. جۇرتشىلىقتى سابىرعا شاقىرىپ، ءبىر-بىرىمىزگە قانشا باسۋ ايتقانمەن تەڭگەنىڭ قۇلاۋى قوعامنىڭ بارلىق سالاسىنا اسەر ەتەدى. ءسال-ءپال تىنىس الىپ، يىعى كوتەرىلەتىندەر - قازاقستاننىڭ شيكىزاتىن ەكسپورتقا شىعارۋشىلار مەن ءوندىرىس، وڭدەۋ سالالارىنىڭ كاسىپورىندارى. بۇعان دەيىنگى ءۇش دەۆالۆاتسيا دا سولاردىڭ مۇددەسىن قورعاپ جاسالعان ەدى. بىراق «باياعى جارتاس - ءبىر جارتاس». ەشنارسە وزگەرمەگەن، ياعني ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسى شيكىزاتتىق باعىتتان ايىرىلماعان. بۇعان قوسا ەڭبەك ونىمدىلىگى تومەن. بۇل - قازاقستاندا وندىرىلەتىن ونىمدەردىڭ وزىندىك قۇنى جوعارى دەگەن ءسوز. سوندىقتان شيكىزاتتىڭ باعاسى تۇسە باستاسا، قازاقستان ەكونوميكاسى ەسىرتكىگە تاۋەلدى  جانداي قالتىراي باستايدى. ال ونىڭ سالدارى وسىنداي دەۆالۆاتسيا سىندى كۇردەلى جاعدايلاردىڭ ورناۋىنا اكەلىپ سوقتىرادى. ەلىمىزدىڭ قازىرگى جاعدايىن اتاقتى ورىس اقىنىڭ ايگىلى ەرتەگىسىنىڭ مازمۇنىمەن سۋرەتتەسەك، بالىقشىنىڭ جارىق استاۋ جانىنداعى پۇشايمان كوڭىلى ەلەستەيدى.         

بولار ءىس بولدى – بوياۋى ءسىڭدى. ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟ تەڭگەنى قۇلاتۋ ارقىلى ۇكىمەت شيكىزاتتىق باعىتتاعى ەكسپورتەرلارعا جانە ءوندىرىس، وڭدەۋ سالالارىنداعى كاسىپورىنعا كومەك كورسەتىپ وتىر. ەندىگى ۋاقىتتا ولارعا ۇكىمەت تاراپىنان ءبىر تيىنى ۇرلانباي تىكەلەي قارجى بولىنبەۋى ءتيىس. ۇكىمەت قازاقستاندا شيكىزاتتىق ءونىم جوق دەپ ساناپ، بارلىق كۇش-قۋاتتى، ىنتانى ەكونوميكانىڭ وزگە سالالارىنا باعىتتاۋعا كوز جۇما كىرىسۋگە مىندەتتى. باسقا شەگىنەر جەر جوق.

تەڭگەنىڭ قۇلدىراۋى، ەڭ الدىمەن، الەۋمەتتىك جاعىنان از قورعالعان قاراپايىم حالىققا، مەملەكەتتىك، بيۋدجەت سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە، اسىرەسە، تومەنگى جانە ورتاڭعى بۋىنىنا اسەر ەتەدى. ەلباسى وسىنى ەسكەرىپ، ۇكىمەتكە ارناي تاپسىرما بەردى. اتالمىش كاتەگوريالارداعى تۇرعىنداردىڭ جاردەماقىسىن، شاكىرتاقىسىن، ەڭبەكاقىلارىن دەۆالۆاتسيا سالدارىنا سايكەس كوتەرۋ قاجەت. وسى ارقىلى جۇرتتىڭ تاۋار ساتىپ الۋ مۇمكىنشىلىگىن تومەندەتپەۋ تەتىگى جۇزەگە اسادى. تاۋار ساتىلسا، نارىقتىڭ كلاسسيكالىق «تاۋار – اقشا – تاۋار» اينالىم ۇلگىسى ءوز باعىتىمەن ءجۇرىپ وتىرادى. بۇل ءوز كەزەگىندە ەكونوميكاعا توقتاتپاي ءالسىز بولسا دا قان جۇگىرتىپ وتىرادى. قازاقستاندىق ءونىم وندىرۋشىلەر وسى قالىپتاسقان جاعدايدى ۇتىمدى پايدالانا ءبىلۋى دە ماڭىزدى.

بۇعان قوسا، ەل پرەزيدەنتى 2 دەڭگەيدەگى جانە تۇرعىن ۇي قۇرىلىس بانكتىڭ سالىمشىلارىنىڭ تەڭگەلىك دەپوزيتىنە وتەماقى بەرۋ قاجەتتىگىن ايتتى. وتە دۇرىس شەشىم. شەشىم جۇزەگە اسقان جاعدايدا، ۇكىمەت، بىرىنشىدەن، سالىمشىلاردىڭ سەنىمىن قايتارادى، ەكىنشىدەن، ەكونوميكانىڭ وزەكتى ءبىر سالاسى - قۇرىلىس سالاسىنا قولداۋ كورسەتەدى. اڭگىمە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنە تىكەلەي قاتىستى بولىپ وتىر. سەبەبى بۇل بانكتە زاڭ بويىنشا تەك تەڭگەمەن عانا دەپوزيت اشىلىپ، شەتەل ۆاليۋتاسىنا رۇقسات بەرىلمەيدى. دەمەك، سالىمشى بىردەن ۇكىمەتتىڭ ءوزى شىعارعان زاڭ شەڭبەرىندەگى تۇتقىنعا الىنعان نەمەسە كەپىلدىككە العان تۇلعاسى بولىپ سانالادى. تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانك سالىمشىلارىنا تولىق وتەماقى تولەۋ ارقىلى ۇكىمەت داعدارىس ۋاقىتىندا قۇرىلىس سالاسىنىڭ قۇلدىراپ كەتپەۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. ال بۇل ءوز كەزەگىندە قۇرىلىس ماڭىندا جۇرگەن وزگە كاسىپورىندارعا دا وڭ اسەرىن تيگىزەدى دەگەن ءسوز. باسقاشا ايتساق، جۇمىس ورىندارى ساقتالادى، سونىمەن قاتار قازاقستاندىقتاردىڭ وتە مۇقتاج الەۋمەتتىك ماسەلەسى دە كەيىن شەگەرىلىپ قالمايدى. سوندىقتان بۇل جەردە ۇكىمەت ەش ويلانباۋى جانە شۇعىل شەشىم قابىلداۋى ءتيىس. تەزىرەك قيمىلداعان سايىن، جاعدايدىڭ كۇردەلەنبەۋىنە جول اشىلادى.  

تەڭگە باعامى قۇلاعانعا دەيىن تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكتە سالىمشىلاردىڭ 270 ميلليارد تەڭگەسى جيناقتالعان ەكەن. دەمەك، سالىمشىلاردىڭ جوعالتقانى (35%) 94,5 ميلليارد تەڭگە. بۇگىنگى دوللاردىڭ باعامىمەن شاققاندا (1 دوللار – 252 تەڭگە) 377 ميلليون دوللار. ال ۇلتتىق بانك تەڭگە باعامىن ۇستاپ تۇرۋعا سوڭعى ۋاقىتتا 28 ميلليارد دوللار جۇمساعانىن ەسكەرسەك، اتالمىش سوماعا ۇكىمەتتىڭ شاماسى ابدەن جەتەدى. تەك ىنتا مەن ەكونوميكالىق مۇددەنى ويلايتىن بولسا، ارينە. ۇكىمەتتىڭ سالىمشىلاردىڭ وتەماقىسىنا جۇمساعان قارجىسى ۋاقىت وتە كەلە ەسەلەپ قايتاتىنى شىعار كۇندەي، تۋار ايداي انىق.

بۇل ءبىر عانا سالانىڭ ماسەلەسى. داعدارىس كەزىندە مۇنداي جەكەلەگەن سالالاردى تىم تومەندەتپەۋ ماڭىزدى ماسەلە. قازاقستانعا شيكىزاتتىق باعىتتان تولىق ارىلۋ كەرەكتىگىن وسى ءبىر داعدارىس تاعى دا ەسكەرتىپ وتىر.

سەرىك قونىرشين، ساراپشى.

Abai.kz