«قىستا مالىڭدى باق، جازدا ءشوبiڭدi شاپ» دەپ دانا حالقىمىز تەگىن ايتپاسا كەرەك. سوندىقتان، قولدا بار مۇمكىندىكتى ءتيىمدى پايدالانىپ، جاز بەن كۇزگى ناۋقاندىق جۇمىستاردى ۇيىمشىل¬دىقپەن اتقارۋ باستى تالاپتىڭ ءبىرى. وسىنى ەسكەرگەن شارۋالار قازىر بارلىق كۇش-جiگەردى وسى ماقساتقا جۇمىلدىرىپ، ەگىن ورىپ، مال ازىعى قورىن دايىنداۋ قامىنا كىرىستى. دالا ءتوسىن دۇبىرگە بولەگەن ديقانداردىڭ قىزۋ تىرلىگى وبلىستىڭ بارلىق اۋدانىندا ءجۇرىپ جاتىر. وسىعان وراي، ەگىس القاپتارىنداعى ەڭبەك ءدۇبىرىن نازارىندا ۇستاپ وتىرعان وبلىس اكىمى اماندىق باتالوۆ سالا مامان¬دارىمەن بىرگە كەربۇلاق اۋدانىنداعى بىرقاتار شارۋا¬شىلىقتى ارالاپ، ەڭبەككەر¬لەردىڭ قال-جاعدايىن ءبىلىپ قايتتى. اماندىق عابباسۇلى ال¬دىمەن كوكسۋ اۋىلدىق وك¬رۋگىندەگى «زا¬رينا»، «ابى¬قان»، «اقىلباي» شا¬رۋا قو¬جا¬¬لىقتارىنىڭ تىنىس-تىر¬شىلىگىمەن تانىستى. وبلىس اكىمىن القاپ باسىن¬دا قار¬سى العان اتال¬مىش شارۋا¬شىلىق باسشىلارى ءبىر جا¬عادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارا ەڭبەك ەتىپ، ناۋ¬قاندىق جۇمىستاردى ۇيىم¬شىل¬دىقپەن اتقارىپ جات¬قاندىقتارىن اڭگىمە¬لەپ بەردى. ولاردىڭ بۇگىنگى تىر¬لىك¬تەرى جامان ەمەس، جەر، مال، اۋىل شارۋاشىلىعىنا قاجەت تەحني¬كالارمەن دە جەتكىلىكتى قامتاما¬سىز ەتىل¬¬گەن. ايتا كەتەيىك، بيىل اۋ¬داندا ەگىس القابى سەگىز مىڭ گەك¬تارعا ۇلعايتىلعان. ەلباسىنىڭ تاپسىرما¬سىنا سايكەس بوس جاتقان جەر¬لەر¬دىڭ باسىم بولىگى مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارىلىپ، سول جەر¬دەن تەلىمىن الىپ يگەرىپ وتىرعان «ابىقان» شا¬رۋا قوجالىعى بۇگىن¬دە ەگىس كو¬لەمىن كوبەيتىپ، ارپا-بيداي ەككەن. قازىر ورتا ەسەپپەن ءار گەكتاردان 26 تسەنتنەر¬دەن ءونىم جينالۋدا. ءبىز بارعان ساتتە دالا ءتوسىن دۇبىرگە بولەگەن كوم¬باينشىلار ەڭبەك كورىگىن قىزدىرىپ، ەگىن ورۋ ناۋ¬قا¬نىن قىزدىرىپ جاتتى. سول جەردە كوكتال وزەنىنە سا¬لىناتىن شاعىن سۋ ەلەكتر ستانسىلارىنىڭ جوباسى تانىستىرىلدى.

قۇنى 15,5 ملرد. تەڭگەنى قۇرايتىن بەس گيد¬رو¬¬¬ەلەكترستانسىسىنىڭ قۇرىلىسىن «جارىق ەنەر¬گو» ۇلتتىق ەنەرگەتيكا¬لىق كوم-پانياسى» جاۋاپ¬كەر¬شى¬لى¬گى شەكتەۋلى سەرىكتەس¬تىگى قول¬عا الىپتى. قازىرگى كەز¬دە جەر تەلىمى ءبولىنىپ، جو¬بالاۋ ىس¬تەرى جۇرگىزىلىپ جات¬قان كو¬رى¬نەدى. جاڭا جىل¬دان باستاپ ەلەكتر قۋاتىن ءون-دى¬رەتىن العاشقى ستانسى¬نىڭ قۇ¬رى¬لىسى باستالماق. جال¬پى قۋاتى 37 مەگاۆاتت بو¬لا¬تىن بەس ستانسى 2020 جىلعا دەيىن ىسكە قوسىلادى دەگەن بولجام بار. كوكسۋ اۋىلىنداعى سا¬بان¬نان بيووتىن جاسايتىن زاۋىتتىڭ تەحنو¬لوگيالىق جەلىسى دە نازارعا ۇسىنىل¬دى. كوكسۋ اۋىلىنىڭ اكىمى ەرعا¬لي ساتىمباەۆتىڭ سوزىنە جۇگىنسەك، وسى بيووتىننىڭ جى¬لىتۋ جۇيەسىندە قول¬دا¬نى¬لا باستاعانىنا ءبىر جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى.ەكولوگيالىق جاعىنان تازا ءونىم كەر¬بۇ¬لاق، ۇيعىر جانە اقسۋ اۋ¬دان¬دارىنداعى مەكتەپتەر مەن باسقا دا الەۋمەتتىك ماڭى¬زى بار نىسانداردا پاي¬دا¬لا¬نىلۋدا. قاجەتتى شيكىزات كەلىسىمشارت نەگىزىندە شارۋا قوجالىقتارىنداعى القاپ¬تاردان جينالادى. وڭىردەگى اۋقىمدى تىرلىك¬تەرگە كوز جەتكىزگەن وبلىس باسشىسى تالدىبۇ¬لاق اۋى¬لىنداعى «الاتاۋ دەيري» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سە¬رىك¬تەستىگىن¬دەگى شارۋا بارى¬سىنا دا نازار اۋ-دار¬دى. 2007 جىلى قۇرىلعان سەرىك¬تەس¬تىك مال جانە ەگىن شا¬رۋاشىلى¬عى¬مەن اينالى¬سا¬دى. بۇل جەردەگى ءىس بارىسىن راحىمجان ءالجان¬ۇلى بايان¬دادى. بارلىعى 10047 گەك¬تاردى قۇراعان قارا توپى¬راق¬تى القاپتا شابىندىق جانە جايىلىمدىق جەر بار. ەگىستىگىندە ارپا مەن كۇزدىك، جاز¬دىق بيداي جانە كوپ¬جىل¬دىق ءشوپ وسى¬رىلەدى. شىلىڭ¬گىر شىلدەنى ارتتا تاس¬تاعان ديقاندار قازىر ما¬ساق¬تى ءداندى داقىلداردى جيناۋ قامىندا. ونىڭ 750 گەكتارى ورىلىپ، 1 225 توننا استىق باستىرىلعان. ءار گەكتاردان ورتا ەسەپپەن 17 تسەنتنەردەن اينا¬لىپ، جالپى كۇتىلەتىن ءونىم كولەمى 5 مىڭ توننانى قۇراماق. بۇل ءوڭىر كار¬توبى¬مەن دە كوپكە تانىمال. ويت¬كەنى، ول جەردىڭ تابيعاتى وسى داقىلدى وسىرۋگە وتە ىڭعايلى. سوندىقتان دا ونى كۇتىپ-باپتاپ، ءوسىپ-جەتىلدىرۋ شارۋاسى ەش كەدەرگىسىز ات¬قا¬رىلادى. بيىل 100 گەكتار جەرگە گول¬لان¬ديالىق تەحنو¬لو¬گيا¬مەن سانتا، روزادا دەپ اتا¬لاتىن ەكى ءتۇرلى كارتوپ وتىر¬عى¬زىلعان. شارۋاشىلىق ما¬ماندارى¬نىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ ءار گەكتارىنا 19 مىڭ¬نان سۋبسيديا تولەنىپتى. ءار گەك¬تار¬دىڭ ورتاشا ونىمدىلىگى 250 تسەنت¬نەردى قۇراسا، ال-داعى ۋاقىتتا 25-26 توننا كولە¬مىندە كارتوپ الۋ جوس¬پار¬لانۋدا. شارۋاشىلىق سانعا ەمەس، ساپاعا ءمان بە¬رەدى. باعالى داقىل ارنايى قويمادا ساقتالىنادى. كە¬لەسى كەزەكتە اۋىسپالى ەگىستىك جۇيەسىن ساقتاۋ ءۇشىن ونىڭ ورنىنا كوپجىلدىق ءشوپ ەگىلمەك. سەرىكتەستىك اۋىل شارۋا¬شى¬لىعىنا قاجەت تەحنيكالارمەن دە تولىق قامتاماسىز ەتىلگەن. تۇقىم دا وزدەرىنەن تابىلادى. تۇراقتى تۇتى¬نۋشىلارى دا بار. جالپى، شارۋاشى¬لىقتا بارلىعى جۇزدەن اسا ادام ەڭبەككە تارتىلعان. ەلىمىز دۇنيەجۇ¬زىلىك ساۋدا ۇيى¬مىنا مۇشە. دەمەك، باسە¬كە¬لەستىك كوپ.

ال ەكولوگيالىق جاعىنان تازا ءارى ساپالى ونىمگە دەگەن سۇ¬رانىس ەش¬قاشان ۇزىلمەك ەمەس. وسى¬عان بايلانىستى اماندىق عاب¬باس¬ۇلى: – ءبىز دۇنيەجۇزىلىك ساۋ¬دا ۇيىمى¬نا كىردىك. بۇل ەلى¬مىزدىڭ ەكونوميكالىق ور¬لەۋى، جاڭعىرۋى مەن باسە¬كەگە قابى¬لەتتى بولۋى ءۇشىن اسا ماڭىزدى. سون¬دىقتان ءوزىمىز ءوسىرىپ، ءوندىرىپ وتىر¬عان اۋىلشارۋاشىلىق، باس¬قا دا سالا¬لارداعى ءونىم-دەرىمىزدى ەۋروس¬تان¬دارت¬قا ساي ەتىپ شىعارۋىمىز كە¬رەك. سون¬داي دارەجەگە قول جەت¬كىزىلسە، ەكو¬لوگيالىق جا¬عى¬نان تازا ونىمدەرىمىز قاي ەلدە بولسىن جوعارى باعا¬لانىپ، ۇلكەن سۇرانىس¬قا يە بولادى. ول ءۇشىن ۇكى¬مەت¬تەن قول¬داۋلار كورسە¬تىلىپ، سۋب¬سيديالار تولە¬نۋدە. ماسەلەن، بيىل 24 ملرد. تەڭگەدەن اسا سۋب¬سيديا ال¬دىق. وسىنى ءتيىمدى پاي¬دا¬لانساق، كوزدەگەن ماق¬¬¬سا-تى¬مىزعا جەتەمىز دە¬گەن وي¬دا¬مىن. ەلباسىمىز وبلىسقا جاساعان جۇمىس ساپارى با¬ر¬ىسىندا ءوڭىرى¬مىز ءۇشىن ءداس¬تۇرلى سانالا¬تىن قانت قى¬زىلشاسىن، جۇ¬گە¬رىنى، مال شارۋا¬شىلىعىن جانە تاعى سول سياقتى اۋىل شارۋا¬شىلىعى سالالارىن دامى¬تۋدى تاپسىردى. ەن¬دىگى كە¬زەكتە وسىنىڭ ءبارىن ەسكە¬رىپ، وڭ ناتيجە شىعا¬رۋى¬مىز قاجەت، – دەدى. وبلىس اكىمى قوعالى اۋىل¬¬دىق وكرۋگىندەگى ء«ما¬دي» شارۋا قوجالىعىندا دا بولدى. وندا ءمىنسىز جۇمىس اتقارىپ تۇرعان جاڭا زاما¬ناۋي كومباينداردى كورىپ، كوڭىل مارقايتتى. شارۋا قوجالىعىنىڭ باسشىسى قاي¬¬رات بەكيەۆتىڭ اي¬تۋىن¬شا، بۇل تەحنيكالار ەڭبەك ونىمدىلىگىن ارت¬تى¬رۋعا ەرەك¬شە ۇلەس قوسپاق. سول ال¬قاپتا نەسىبەسىن جەر¬دەن ايىرىپ جۇرگەن دي¬قاندار تامىلجىعان تا¬مىز¬¬دىڭ اپ¬تاپ ىستىعىنا قاراماستان ەگىن ورۋ ناۋ¬قانىنا قىزۋ كىرىسىپ، ەڭبەك كورىگىن قىز¬دىردى. تاسى ورگە دوما¬لاعان قوجالىق¬تىڭ نەگىزگى باعىتى ەگىن جانە مال شا¬رۋاشىلىعى. ولارعا بىل¬تىر جانە بيىل «اگروبيز¬نەس–2020» باع¬دارلاماسى اياسىندا ەگىن شارۋاشىلىعى بويىنشا 6,2 ملن. تەڭگە كولەمىندە دەمەۋقارجى بە¬رىلگەن. بار¬-لىعى الپىس ءبىر تەحني¬كاسى بار، وتكەن جىلى لي¬زينگ¬كە ءبىر تراكتور، ءبىر ءدارى شاشقىش، ەكى كومباين الىپ¬تى. سوندىقتان، ناۋ¬قاندىق جۇمىستاردى جۇرگى¬زۋدە ەش كەدەرگى جوق. القاپ باسىنداعى جاڭا كومبايندار وسىنىڭ دا¬لە¬لىندەي دالا ءتوسىن دۇبىرگە بولەۋدە. قالاي دەسەك تە، اۋىلدىقتار ءۇشىن جازدىڭ سوڭعى ايىندا مىندەت ەتىپ، قاي¬رات قىلار شارۋا جە¬تەر¬لىك. مۇنى «بايعازى» شارۋا قوجالىعىنىڭ دي¬قان¬دارى جاقسى بىلەدى. ال¬تىنەمەل اۋىلىنداعى اتال¬عان قوجالىق نەگىزىنەن ەگىن شارۋاشىلىعىمەن شۇعىل¬دانادى. سالا قىزمەتكەر¬لەرىنىڭ سوزىنە جۇگىنسەك، ماڭىزدى ناۋقانعا ولار دا بارىنشا ىجداھات¬تىلىق¬پەن دايىندالىپتى. قول¬داعى بار تەحنيكالارىن تۇ¬گەندەپ، ەسكىرگەندەرىن شا¬ما جەتكەنشە ليزينگ ار¬قىلى جاڭارتۋعا دەن قوي¬عان. جانار-جاعارمايدان دا تارشىلىق كورىپ وتىرعان جوق. قوجالىق باسشىسى يۋري دەمبيتسكي قازىرگە دەيىن 1100 گەكتار جەردەن استىق جينالىپ، 1900 توننا استىق باستىرىلعانىن جا¬نە ونىڭ ورتاشا ونىمدىلىگى گەكتارىنا 18 تسەنتنەردەن اينالعانىن ءسوز ەتتى. جالپى، بيىل كۇرەڭ¬بەل¬دىكتەر 80 مىڭ گەكتار جەر¬دەن ءداندى داقىلدار جي¬ناماق، ال ونىڭ 25 مىڭى بيداي. استىق ءتۇسىمىنىڭ ور¬تاشا ونىمدىلىگى 20-25 تسەنت¬نەردەن اينالۋدا. ەگىن ورىپ، ەلدىڭ ىرىسىن ىسى¬راپ¬سىز جيناۋ جۇمىسى قوڭىر كۇزگە دەيىن جالعا¬سا¬تىن بولادى.

ايگۇل بايبوسىنوۆا

كەربۇلاق اۋدانى.

Abai.kz