الەمدىك ستاندارتتارعا ساي كاسىپتىك تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋ باعىتىنا ەلىمىز ەندى عانا بەت بۇردى. بۇل قاجەتتىلىكتەن تۋعان قادام. ويتكەنى، كوللەدجدەرى ايتپاعاندا، جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرگەن مامانداردىڭ ءوزى ەلىمىزدەگى ءىرى وتاندىق، شەتەلدىك كومپانيالاردا جۇمىس ىستەۋگە ءبىلىم-بىلىگى جەتپەيتىنىن ءومىر كورسەتىپ ءجۇر. كەيبىرىن جۇمىسقا العاننىڭ وزىندە كومپانيالار جاس ماماندى وندىرىسكە قايتا وقىتۋعا ءماجبۇر بولادى. وسى ماسەلەنى شەشۋدىڭ وڭتايلى جولى – كاسىپتىك تەحنيكالىق ءبىلىمدى الەمدىك ستاندارتقا كوشىرۋ بولاتىن. سوعان بايلانىستى ەلباسى «جاقىن ۋاقىتتا الەمدىك دەڭگەيدە ءبىلىم بەرەتىن كەمى ەكى كوللەدج قۇرۋىمىز كەرەك» دەپ ناقتى تاپسىرما بەرگەن ەدى. بۇگىندە پيلوتتىق جوبا نەگىزىندە سالىنعان جوعارى كاسىپتىك تەحنيكالىق مەكتەپ اتىراۋ قالاسىندا جۇزدەگەن شاكىرتتى مۇناي-گاز سالاسى ماماندىقتارىنا وقىتىپ جاتىر. الەمدىك دەڭگەيدەگى العاشقى كاسىپتىك ءبىلىم ورداسى «ارەس Petrotechnic جوعارى تەحنيكالىق مەكتەبى» دەگەن اتاۋ يەلەنگەن. جاقىندا ءبىز وسى مەكتەپتىڭ ديرەكتورى ەرمەك كۇزەنباەۆقا جولىعىپ، ارنايى سۇحباتتاسقان ەدىك.

–ەرمەك باقىتۇلى، بۇل مەكتەپ اشىلعالى دا ەكى جىلداي ۋاقىت بولعان ەكەن. بۇگىنگى جاعدايلارىڭىز قالاي، كوزدەگەن ماقسات-مۇددە تۇرعىسىنان كورىنۋگە مۇمكىندىكتەرىڭىز بار ما؟

–البەتتە. قۇرىلعان كۇننەن باستاپ، ءبىز ءوز ماقساتىمىزعا ساي جۇمىسىمىزدى باستادىق. ەلىمىزدە مۇناي-گاز سالاسىندا كوپتەگەن شەتەلدىك، وتاندىق كومپانيالار جۇمىس جاسايتىنى بەلگىلى. سولار بىزگە وتاندىق كادرلاردىڭ تالاپقا ساي بولمايتىندىقتان مامانداردى شەتەلدەردەن اكەلۋگە ءماجبۇر بولاتىندىقتارىن العا تارتاتىن. ولار جەرگىلىكتى جاس مامانداردى العاننىڭ وزىندە قايتادان وقىتۋلارىنا تۋرا كەلەدى. وعان كومپانيانىڭ اقشاسى جۇمسالعانىمەن، اينالىپ كەلگەندە ول دا ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىنىڭ اقشاسى. سوندا ءبىز ءبىر ادامدى ەكى قايتارا وقىتىپ شىعىندالامىز. وسىلاردىڭ ءبارىن ەسكەرە وتىرىپ ەلباسىمىز ەلىمىزدە الەمدىك ستاندارتتارعا ساي تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەر اشۋ جونىندە تاپسىرما بەرگەن بولاتىن. وسى تاپسىرما نەگىزىندە 2013 جىلى مەكتەبىمىز ءوز ستۋدەنتتەرىن قابىلدادى. الەمدىك دەڭگەيدىڭ باستى ماقسات ەتىپ العاندىقتان بىزدەگى وقىتۋشى قۇرام كانادالىق بىلىكتى مامانداردان قۇرالدى. شەتەلدە ارنايى بىلىكتىلىكتەن وتكەن جەرگىلىكتى مۇعالىمدەر دە بار. ءبىرىنشى ءۇش ماماندىق بويىنشا 300 وقۋشى قابىلدادىق. ونىڭ ءبىرىنشىسى كەن ورنىن پايدالانۋ، ەكىنشىسى مۇناي مەن گازدى ءوندىرۋ تەحنولوگياسى جانە ءۇشىنشىسى باقىلاۋ-ولشەۋ پريبورلارى مەن اۆتوماتتاندىرۋ تەحنولوگياسى ماماندارى. ال قازىرگى ۋاقىتتا وسى ءۇش ماماندىق بويىنشا 600 ستۋدەنت ءبىلىم الىپ جاتىر. الداعى ۋاقىتتا مۇنايدى حيميالىق وڭدەۋ، بۇرعىلاۋ تەحنولوگياسى، باقىلاۋ-ولشەۋ قۇرالدارىنىڭ ينجينيرينگى سياقتى تاعى ءۇش ماماندىق اشىلاتىن بولادى.

–وقىتۋ باعدارلامالارىڭىزدىڭ وزگەشەلىكتەرىنە توقتالا كەتسەڭىز...

ء–بىزدىڭ وقىتۋ باعدارلامامىز جۇمىس بەرۋشى كومپانيالار جانە كاناداداعى ستراتەگيالىق ارىپتەسىمىز «سايت پوليتەحنيك» ينستيتۋتىنىڭ ماماندارىمەن بىرلەسىپ ازىرلەنگەن. بىزدە مەملەكەتتىك وقىتۋ ستاندارتى دەگەن بار، ول بارىمىزگە ورتاق. ال ءبىلىم بەرۋ تەحنولوگياسى، ادىستەمەسى، مازمۇنى ءبىزدىڭ مەكتەبىمىزدە باسقا. وقۋ باعدارلامالارى مودۋلدىك نەگىزدە قۇرىلعان. ول دەگەنىمىز، مىسالى مۇناي-گاز سالاسى كومپانيالارىندا جاڭا تەحنولوگيا ەنگىزىلگەندە، جالپى بارلىق وزگەرىستەر مەن جاڭاشىلدىقارعا ساي وقىتۋ باعدارلامالارى ىسكە قوسىلادى. كومپانيالارداعى ءوندىرىس تەحنولوگيالارى ۇنەمى جەتىلدىرىلىپ وتىراتىنىن دا ايتا كەتكەن ءجون. ءبىز سول جەتىلدىرۋلەرگە ىلەسىپ وتىرامىز. جۇمىس بەرۋشى كومپانيالارمەن ارادا يندۋستريالدىق كەڭەسىمىز بار، وسى كەڭەسپەن وقىتۋ باعدارلاماسىنىڭ مازمۇنىن ۇنەمى كەلىسىپ، تالقىلايمىز. بۇل كەڭەس بىزگە وندىرىسكە ەنگىزىلگەن جاڭا جۇيە، تەحنولوگيالىق وزگەرىسكە بايلانىستى ۇسىنىستارىن، پىكىرلەرىن ايتادى. سوعان سايكەس ءبىز وقىتۋ مودۋلدەرىن جاڭا وزگەرىسكە سايكەستەندىرەمىز. بىزدە ستۋدەنتتەر تەك قانا اعىلشىن تىلىندە ءبىلىم الادى. ويتكەنى، مۇناي-گاز سالاسىندا نەگىزىنەن قولدانىلاتىن ءتىل – اعىلشىن ءتىلى.

–ال سىزدەرگە وقۋعا ءتۇسۋدىڭ ءتارتىبى قانداي؟

          –جاڭا ايتىپ وتكەنىمدەي بىزدە تەك قانا اعىلشىن تىلىندە وقىتىلاتىندىقتان ۇمىتكەرلەر ارنايى ەمتيحان، تەست تاپسىرادى. جالپى ۇبت-نىڭ ناتيجەسى بويىنشا قابىلداي المايمىز. ءبىزدىڭ ءوزىمىزدىڭ باعالاۋ جۇيەمىز بار. ۇمىتكەرلەر ەكى كەزەڭنەن تۇراتىن سىناقتان وتەدى. ءبىرىنشى كەزەڭدە ينتەرنەت ارقىلى ونلاين ەمتيحان تاپسىرادى نەمەسە كاسىپتىك باعدار بەرۋ جوباسى بويىنشا ءبىز ءار وبلىس، اۋداندارعا شىعىپ مەكتەپ بىتىرۋشىلەرمەن، مۇعالىمدەرمەن كاسىپتىك تەحنيكالىق ماماندىقتاردىڭ ماڭىزىن ءتۇسىندىرۋ باعىتىندا كەزدەسۋ وتكىزەمىز عوي، سونداي كەزدە بىزگە سول جەردەن ەمتيحان تاپسىرۋعا بولادى. ال ەكىنشى كەزەڭدە العاشقى سىناقتان وتكەندەر ءبىزدىڭ جوعارعى تەحنيكالىق مەكتەپ بازاسىندا ەمتيحان تاپسىرادى. وقۋ مەرزىمى ەكى جىل، ون اي. ءبىزدىڭ مەكتەپ ارنايى جوبادا سالىنعاندىقتان ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازامىز دا تالاپقا ساي. ارنايى سالىنعان ءتورت جاتاقحانامىز بار. ستۋدەنتتەر تەگىن وقىتىلادى. شەتەلدەن، ەلىمىزدىڭ باسقا وڭىرلەرىنەن كەلەتىن مۇعالىمدەرگە دە بولەك ورىن جاي قاراستىرىلعان. اللا بۇيىرتسا، 2016 جىلى العاشقى تۇلەكتەرىمىزدى ۇلكەن ومىرگە اتتاندىرامىز.

          –قازىرگى ۋاقىتتا قانشا كومپانيامەن بىرلەسىپ جۇمىس جاساپ جاتسىزدار، ولاردىڭ تاراپىنان دەمەۋشىلىكتەر دە جاسالا ما؟ بولاشاقتا جۇمىس تابۋعا سەپتىگىن تيگىزە مە؟

          –قازىرگى ۋاقىتتا 18 كومپانيامەن كەلىسىمشارت جاسالعان. اتاپ ايتساق، «قازمۇنايگاز»، «ەمبىمۇنايگاز»، «اتىراۋ مۇناي وندەۋ زاۋىتى»، «تەڭىزشەۆرويل»، «نسيوسي»، «شليۋمبەر» سياقتى  ءىرى كومپانيالار. ولارمەن جاسالعان كەلىسىمشارت بويىنشا ستۋدەنتتەرىمىز وقۋ بارىسىندا تىكەلەي وندىرىستە ارنايى تاجىريبەدەن وتەدى. سوندىقتان ولاردى كومپانياعا جۇمىسقا العاندا قايىرا وقىتۋدىڭ قاجەتى جوق. ءتىپتى، سول كومپانيالارداعى ەڭبەك قاۋىپسىزدىگى شارتتارى دا ارنايى وقىتىلاتىندىقتان جۇمىس بەرۋشى مۇنداي قىسقا مەرزىمدىك وقىتۋلارعا دا ۋاقىتىن جوعالتپايدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بىزدەن شىققان ماماندار وندىرىسكە ءجۇز پايىز دايىن كۇيىندە بارادى. ءبىزدىڭ وقۋ ورنىنىڭ نەگىزى ماقساتى دا سول. ال كومپانيالار، البەتتە، وسىنداي دايىن ماماندار بولعاندىقتان ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە قاجەتتى كادرلاردى بىزدەن الۋعا تىرىسادى. قازىرگى ۋاقىتتا بىرقاتار كومپانيالار اقىلى وندىرىستىك تاجىريبەدەن وتۋگە بىرنەشە ستۋدەنتتەرىمىزدى شاقىرىپ وتىر. ولارمەن ارنايى اڭگىمەلەسۋلەر جۇرگىزگەن بولاتىن. اقىلى دەم وتىرعانىم، ستۋدەنتتەر ءوندىرىستى تاجىريبەدەگى جۇمىس كۇندەرىنە ساي ەڭبەكاقى الادى. بىرقاتارىن بولاشاقتا جۇمىسقا تارتۋ جونىندە دە كەلىسىم جاساسۋ ۇستىندە. جالپى، ءبىزدىڭ وقۋ ورنىن بىتىرگەندەردىڭ جۇمىسقا تۇرۋ مۇمكىندىگى اناعۇرلىم جوعارى. ەندى دەمەۋشىلىك ماسەلەسىنە كەلەتىن بولساق، «قازمۇنايگاز» جانە تاعى باسقا كومپانيالاردىڭ دەمەۋشىلىگىمەن بىزدە 10 ايلىق قىسقا وقۋ كۋرستارىن دا وقىتۋ جولعا قويىلعان. مۇندا نەگىزىنەن تۇرمىسى تومەن وتباسىنان شىققان، كوپ بالالى وتباسى، بالالار ءۇيىنىڭ تاربيەلەنۋشىلەرى، مۇناي-گاز سالاسىندا جۇمىس جاسايتىن ديناستيا وتباسىلاردىڭ بالالارى وقيدى. بۇگىندە 160 بالا قىسقا كۋرستا مۇناي-گاز سالاسىنا قاجەتتى ماماندىقتاردى مەڭگەرۋدە. ونى بىتىرگەندەرگە دە ءتۇرلى حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي جانە مەملەكەتتىك ۇلگىدەگى سەرتيفيكاتتار بەرىلەدى.

          –مەكتەپتىڭ مۇعالىمدەرى نەگىزىنەن كانادالىقتار ەكەن، ال سوندا جەرگىلىكتى مۇعالىمدەر سىزدەرگە قايدان كەلەدى؟ بىزدە كاسىپتىك تەحنيكالىق باعىتتا ءتىل مەڭگەرگەن مۇعالىمدەر تاپشى عوي...

          ء–دال قازىرگى ۋاقىتتا بىزدە كانادادان كەلگەن 21 نۇسقاۋشى ساباق بەرەدى. ولارعا جەرگىلىكتى ەكى مۇعالىمنەن بەكىتىلگەن. ءوزىمىزدىڭ مۇعالىمدەر ازىرگە تاعىلىمدامادان وتۋشىلەر بولىپ سانالادى. ولار وزدەرىنىڭ ماماندىقتارى بويىنشا ءوزىنىڭ وقۋ جوسپارىن، وقۋ-ادىستەمەلىك قۇرالدارىن جاسايدى. بۇعان قوسا، كاناداعا بارىپ بىلىكتىلىك كۋرستارىنان ءوتىپ كەلدى. مۇندا كەلگەندە دە بىلىكتىلىك كۋرستارىنان ءوتىپ وتىرادى. وسىلايشا تاعىلىمدامادان ءوتۋ باعدارلاماسىنان وتكەننەن كەيىن بارىپ مۇعالىم مارتەبەسىنە يە بولادى. بۇگىندە جەرگىلىكتى 8 مۇعالىم وسى مارتەبەنى يەلەنىپ، ءوز بەتتەرىمەن شەتەلدىك ينسترۋكتورلارسىز ساباق بەرىپ جاتىر. جالپى، وسىلايشا ەكى-ءۇش جىل كولەمىندە شەتەلدىك مۇعالىمدەردى تولىق جەرگىلىكتى ماماندارمەن الماستىرامىز دەگەن جوسپارىمىز بار. شەتەلدىك نۇسقاۋشىلار قاسىنداعى جەرگىلىكتى ەكى تاعىلىمدامادان ءوتۋشى ءارى كەتسە ءۇش جىل كولەمىندە بارلىق تاعىلىمدامادان ءوتىپ، شەتەلدىكتەردىڭ دەڭگەيىنە كوتەرىلۋى ءتيىس. بىزدەن بىتىرگەندەرگە ەكى ديپلوم بەرىلەدى، ءبىرىنشى «سايت پوليتەحنيك» ينستيتۋتىنىڭ حالىقارالىق ديپلومى، ەكىنشىسى قازاقستاندىق ديپلوم بولادى. تۇلەكتەرىمىز حالىقارالىق ديپلومىمەن الەمنىڭ كەز كەلگەن ەلىندە جۇمىس جاساي الادى.

          –سىزدەردىڭ وقىتۋ-ادىستەمەلەرىڭىز دە بىزدەگى باسقا تەحنيكالىق كوللەدجدەرمەن سالىستىرعاندا بولەك شىعار؟

          –بىزدە ستۋدەنتتەر مەملەكەتتىك تاپسىرىس نەگىزىندە وقىتىلىپ جاتقاندىقتان وقۋعا تۇسكەن ءاربىر ادامنىڭ قىرلارىن اشۋعا، وقۋعا دەگەن ىنتا-ىقىلاسىن، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋعا باسا كوڭىل بولىنەدى. ويتكەنى، ەشكىمدى ماجبۇرلەپ وقىتا المايسىڭ. سوندىقتان ادامدى ىنتالاندىرۋ كەرەك. ونىڭ ءوزى جاڭا ادىستەمەنى قاجەت ەتەدى. مىسالى ءبىر كۇنى توپتى بىرگە وقىتسا، كەلەسى كۇنى كوماندالارعا ءبولىپ وقىتۋ، ودان سوڭ توپتىڭ ءوزىن ۇشكە ءبولىپ وقىتۋ ادىستەمەلەرىن قولدانۋ تيىمدىلىگىن بايقاتتى. ادام جەكەلەي وقىعاندا كەيدە جاۋاپكەرشىلىكتى تومەندەتىپ، وزىنە ءوزى جەڭىلدىكتەر جاساۋى ابدەن مۇمكىن. ال كوماندالارعا بولىنگەندە كوماندانىڭ نامىسىن جەر قىلماۋ ءۇشىن وزىنە قوسىمشا جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەپ وقيدى. كوماندانى ارتقا تارتۋدىڭ ءوزى ءار ادامعا اۋىر تيەتىن جاعداي. سوندىقتان ءار كوماندا مۇشەسى، كەلەسىسىنەن تومەندەپ قالماۋ ءۇشىن ءبىلىم اعاندا ءوزىنىڭ بار مۇمكىندىگىن تەجەمەي جۇمسايدى. بىزدەگى كوماندالاردىڭ ءبىلىمىن باعالاۋ جۇيەسى دە سولاي قۇرىلعان، ەگەر ءبىر مۇشەسىنىڭ كورسەتكىشى تومەن بولسا، ول بارلىق كوماندانىڭ جەتىستىگىنە ۇلكەن نۇقسان كەلتىرەدى. قازاقتا «قوياندى قامىس، ەردى نامىس ولتىرەدى» دەگەن ءسوز بار ەمەس پە، سەن ءۇشىن بۇكىل كوماندا تومەندەپ قالماسىن دەسەڭ، نامىسىڭدى جانى. سونداي-اق بىزدە ستۋدەنتتەردىڭ قوعامدىق بەلسەندىلىگى دە جوعارى. ستۋدەنتتىك ۇكىمەت، پارلامەنت، ءبىلىم مينيسترلىگى سياقتى لاۋازىمدار بويىنشا ستۋدەنتتەر ءوز ىشىندە كادىمگىدەي قىزمەت اتقارادى. ءتۇرلى ماسەلەلەردى شەشىپ وتىرادى، ءتۇرلى ءىس-شارالار ۇيىمداستىرادى. ستۋدەنتتەردىڭ وزدەرى ارنايى قۇرعان كلۋبى بار. وسى كلۋبقا وندىرىستە ۇزاق جىل جۇمىس جاساپ جاتقان مامانداردى شاقىرىپ كەزدەسۋلەر وتكىزەدى، تاجىريبەلەرىن ۇيرەنىپ، اڭگىمەلەرىن تىڭدايدى. مۇنىڭ ءبارى ولاردىڭ بولاشاق مىقتى مامان رەتىندە قالىپتاسۋىنا ايتارلىقتاي ىقپال ەتەرى ءسوزسىز.

–اڭگىمەڭىزگە راحمەت، جۇمىستارىڭىزعا جەمىس تىلەيمىز!

سۇحباتتاسقان مەڭدوللا شامۇراتوۆ

Abai.kz