44 بالا شالدىققان

تۋبەركۋلەز – ادام اعزاسىنا تۋبەركۋلەز تاياقشالارىنىڭ ەنۋىنەن پايدا بولاتىن جۇقپالى اۋرۋ. وعان تىرناقتان باسقا بارلىق دەنە مۇشەلەرى شالدىعادى. ونىڭ پايدا بولۋىنىڭ نەگىزگى فاكتورلارى – الەۋمەتتىك جاعدايدىڭ تومەندەۋى، ەكولوگيا، دۇرىس تاماقتانباۋ، يممۋنيتەتتىڭ السىرەۋى، سۋىق تيۋ، سترەسس، ناۋقاس ادامدارمەن قارىم-قاتىناستا بولۋ. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنشە، تۋبەركۋلەزبەن اۋىراتىنداردىڭ 75 پايىزى 20-40 جاس ارالىعىنداعىلار. بۇگىندە وبلىستىق تۋبەركۋلەزگە قارسى ديسپانسەردە 1870 ناۋقاس ەسەپتە تۇرسا، 2014 جىلى ديسپانسەرلىك ەسەپكە 2367 ادام الىنعان. بيىل ەسەپكە الىنعانداردىڭ ىشىندە 44 بالا مەن 62 ءجاسوسپىرىم بار. وسى جىلدىڭ 9 ايلىق قورىتىندىسى بويىنشا بالالار اراسىندا اۋرۋشاڭدىق كورسەتكىشى 8,9 پايىزعا تومەندەسە، جاسوسپىرىمدەر اراسىندا ءبىر دەڭگەيدە ساقتالىپ وتىرعانىن ايتادى. ناۋقاستاردىڭ باسىم بولىگى – ماقتارال، قازىعۇرت، شاردارا، ارىس، ورداباسى، تۇلكىباس، شىمكەنت قالاسىنىڭ تۇرعىندارى. ءبىر قۋانارلىعى، مامانداردىڭ سوزىنشە، سوڭعى 3 جىل كولەمىندە تۋبەركۋلەزدىڭ اسقىنعان تۇرلەرىمەن تىركەۋگە الىنعاندار جوق. وسىدان-اق، وڭىرىمىزدە تۋبەركۋلەزگە شالدىققانداردىڭ سانى جىل وتكەن سايىن ازايىپ وتىرعانى اڭعارىلادى. مۇنىڭ بارلىعى دا جۇيەلى جۇرگىزىلەتىن جۇمىستار مەن ۋاقىتىلى ەم-دومنىڭ ارقاسى بولسا كەرەك.

ءمان بەرىڭىز!

ديسپانسەردىڭ باس دارىگەرى بولاتحان ساعىمبەكوۆتىڭ  ايتۋىنشا، بۇل دەرت باياۋ داميدى، بىراق ۇزاققا سوزىلادى. الايدا، ونىڭ جىلدام باستالاتىن جەدەل ءتۇرى دە بار. اۋرۋدىڭ قاي ءتۇرى بولماسىن ونى ەمدەۋ ءۇشىن ۇزاق ۋاقىت پەن شىدامدىلىق كەرەك. ەگەر اۋرۋدى ەرتە انىقتاپ، دەر كەزىندە ەمدەسە، تولىققاندى ايىعىپ كەتۋگە بولادى. سوندىقتان دا:

— جوتەل،

— السىزدىك،

— دەنە قىزۋىنىڭ كوتەرىلۋى،

-كەۋدە تۇسىنىڭ اۋرۋى،

-تابەتتىڭ، سالماقتىڭ، جۇمىسقا دەگەن قابىلەتتىڭ تومەندەۋى بايقالىسىمەن-اق، دارىگەرگە قارالۋ كەرەك. سەبەبى، تەك دارىگەر عانا ءسىزدىڭ جاعدايىڭىزدى سارالاي الادى. كەرەك بولسا، رەنتگەنوگرافيا، فليۋروگرافياعا جىبەرەدى. سونداي-اق، اۋرۋدى انىقتاۋ ءۇشىن، قاقىرىقتى ساراپتاماعا جىبەرسە، بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرگە تۋبەركۋلين سىناعىن (مانتۋ) قويادى. ەگەر ساراپتاما قورىتىندىسى وڭ بولسا، ناۋقاس تەز ارادا اۋرۋحاناعا جاتقىزىلىپ، وعان اۋرۋىنا بايلانىستى ەم-دوم تاعايىندالادى.

ەم-دوم

ديسپانسەردە دەرتتى انىقتاۋ جانە ەمدەۋ ءۇشىن قىسقا مەرزىمدى قاتاڭ باقىلاۋدا جۇرگىزىلەتىن ەم (دوتس), ساۋمال ءىشۋ باعدارلاماسى ەنگىزىلگەن. دوتس باعدارلاماسىنا سايكەس مەملەكەت ناۋقاستاردى قۇنارلى تاعاممەن، ءدارى-دارمەكتەرمەن تەگىن قامتاماسىز ەتسە، ساۋمال ناۋقاستاردىڭ يممۋنيتەتىن كوتەرۋدە تاپتىرماس ەم. وسى باعدارلاما اياسىندا تۋبەركۋلەزدەن كەيىنگى قالدىقتى وزگەرىستەرى بار جانە وكپە-برونحى اۋرۋلارىنا شالدىققاندار ەمىن «بالىقشى» شيپاجايىندا جالعاستىرا الادى. بۇدان بولەك، وبلىستاعى بارلىق تۋبەركۋلەزگە قارسى مەكەمەلەردە باكتەريوسكوپيالىق زەرتحانالار جۇمىس ىستەيدى. ال، تۋبەركۋلەزدىڭ جۇقپالى ءتۇرىن انىقتاۋ ماقساتىندا قوسىمشا جاڭا 6 ميكروسكوپيالىق زەرتحانا بار. سونداي-اق، مۇندا حيميورەزيستەنتتى تۋبەركۋلەزدى دياگنوستيكالاۋ، تۋبەركۋلەزگە قارسى دارىلەرگە سەزىمتالدىق تەستى قويىلادى. رەسپۋبليكا بويىنشا تەڭدەسى جوق «باكتەك» اپپاراتى ارقىلى سەزىمتالدىقتى 2 ساعاتتا انىقتاۋعا بولادى. دارىگەرلەردىڭ ايتۋىنشا، جۇرگىزىلگەن ءتيىمدى شارالاردىڭ ارقاسىندا باسقا ءوڭىر-لەرمەن سالىستىرعاندا وبلىس-تا تۋبەركۋلەزبەن اۋىراتىن ناۋقاستاردىڭ سانى ءبىرشاما ازايىپ كەلەدى. بىراق، ماماندار ساقتىقتا قورلىق جوق ەكەنىن ايتادى. سوندىقتان دا، جىلىنا ءبىر رەت پروفيلاكتيكالىق تەكسەرۋدەن وتۋگە كەڭەس بەردى. ال، تۋبەركۋلەزگە قارسى كۇرەسۋ ءۇشىن:

– بتسج ۆاكتسيناسىنان كەيىن تىرتىق دامىعان بالالارعا ەكپەنى قايتالاپ ەگۋ كەرەك;

– ناۋقاستىڭ ەمىن ورتالىقتان باقىلاۋ قاجەت;

– حيميوپروفيلاكتيكانى جانە امبۋلاتورلىق ەمدى تىكەلەي باقىلاۋدى كەڭەيتۋ كەرەك;

– تۋبەركۋلەز وشاعىنداعى جۇمىستاردى كۇشەيتۋ كەرەك.

يشانباي قۇدايبەرگەنوۆ، ۇيىمداستىرۋ ادىستەمەلىك ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى:

– ەگەر دە ءاربىر ادام ءوز دەنساۋلىعىنا نەمقۇرايلى قاراماي، جىلىنا پروفيلاكتيكالىق تەكسەرۋدەن ءوتىپ تۇرسا عانا اۋرۋدىڭ الدىن الۋعا بولادى. بىراق، كوپ جاعدايدا ناۋقاستار دەرتىن اسقىندىرىپ الىپ كەلەدى. اسقىنعان اۋرۋدى ەمدەۋ ارينە قيىن. بىراق، بىزدە بارلىق ەم تەگىن جاسالادى.

ايتپاقشى…

وبلىسىمىزدا تۋبەركۋلەزبەن اۋىراتىنداردىڭ سانى جىل وتكەن سايىن ازايىپ وتىرعاندىعى قۋانتارلىق جايت، ارينە. بۇل وبلىستىق تۋبەركۋلەزگە قارسى ديسپانسەر ماماندارىنىڭ قارقىندى جۇمىسىنىڭ ناتيجەسى ەكەنىن دە ايتا وتكەن ءجون. بىراق، ءبىر اتتەگەن-ايى بار. ول اتالمىش ديسپانسەردىڭ قالانىڭ قاق ورتاسىندا قالىپ كەتكەنى بولىپ تۇر. قازىر ەمدەۋ مەكەمەسىنىڭ جان-جاعىندا تۇرعىن ۇيلەر، بازار، باسقا دا اۋرۋحانالار بار. 1925 جىلى مەكەمەنىڭ ىرگەتاسى قالانعاندا شاھار حالقىنىڭ سانى – 691 571 ادام بولاتىن. ۋاقىت وتە شىمكەنتتىڭ اۋقىمى ۇلعايىپ، حالىق سانى ءبىرشاما ءوستى. ءسويتىپ، اۋرۋحانا قالانىڭ قاق ورتاسىندا قالىپ قويدى. اۋرۋدىڭ اۋامەن تارالاتىنىن ەسكەرسەك، سول ماڭداعى تۇرعىنداردىڭ الاڭداۋشىلىعىن تۇسىنۋگە بولادى. سەبەبى، مۇنداعى جۇرت ديسپانسەر ەمدەلۋشىلەرىنىڭ عيمارات اۋلاسىندا ەمىن-ەركىن جۇرگەنىن، ولارعا كەلۋشىلەردىڭ سانى ۇزىلمەيتىنىن ءجيى ايتىپ ءجۇر. ءدال وسىنداي جاعداي قالالىق تۋبديسپانسەردە دە قالىپتاسىپ وتىر. وسىعان وراي بىرقاتار حالىق قالاۋلىلارى ۇكىمەت باسشىسىنان اتالعان ەمدەۋ مەكەمەلەرىن ەپيدەميولوگيالىق تۇرعىدان قاۋىپسىز قالا سىرتىنا شىعارۋ ماسەلەسىن سۇراعان بولاتىن. دەپۋتاتتىق ساۋالدىڭ تولىق ءماتىنىن گازەتىمىزدىڭ №44 سانىندا جاريالادىق.

ال، ءسىز نە دەيسىز، وقىرمان؟!

ايجان ەرمەكقىزى