قازاقستاندا تاپقا نەمەسە دەڭگەيگە ءبولىپ قاراۋعا بولمايدا دەيمىز-اۋ.  بىراق، سونىڭ (جوعارعى تاپ، ورتا تاپ، تومەنگى تاپ) بار ەكەنىن ءبارىمىز بىلەمىز عوي. تەك مويىنداعىمىز كەلمەيدى. ءيا، مەن بايلار مەن كەدەيلەردىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق تۋرالى ءسوز ەتكەلى وتىرمىن.  بيلىكتىڭ بيىگىندەگى دالىزدە جۇرگەن كوپ لاۋازىمدى باسشىلاردىڭ جاقىن تۋىستارى قازاقستانداعى، «قازاقستانداعى» دەيمىز-اۋ الەمدەگى ەڭ باي ادامداردىڭ قاتارىنا قوسىلىپ جاتقاندارى از ەمەس. بۇل تۋرالى nur.kz سايتى جازادى (http://www.nur.kz/kk/962832-biliktegilerdinh-biznes-imperiyalary.html).

امەريكانىڭ Forbes.com سايتى پلانەتا ميللياردەرلەرى تىزىمىنە قۇلىباەۆتاردىڭ وتباسىن ەنگىزگەن.  49 جاستاعى تيمۋر مەن 48 جاستاعى دينارا قۇلىباەۆانىڭ ورتاق بايلىعى 4 ميلليارد 200 ميلليون دوللاردى قۇرايدى ەكەن.  دينارا قۇلىباەۆا – قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قىزى. ول قازاقستاننىڭ ەڭ باي ادامدارى تىزىمىندە ءۇشىنشى ورىندا تۇر. ايتا كەتەيىك، تيمۋر مەن دينارا قۇلىباەۆتار حالىق بانكىنە «المەكس» كومپانياسى ارقىلى قوجالىق ەتەدى. حالىق بانكى شەتەل ينۆەستورلارى كەتكەننەن كەيىن جۋىردا عانا HSBC بانكىن (اتاۋى Altyn bank دەپ وزگەرگەن) ساتىپ العانىن ەسكەرسەك، قازىر ەرلى-زايىپتى جۇپتىڭ مەنشىگىندە ەكى بانك بار.

Forbes.kz سايتىنىڭ بولجامىنا سۇيەنسەك، 2013 جىلدىڭ مامىرىنداعى ەسەپ بويىنشا، 595 ميلليون دوللارى بار 52 جاستاعى ۆيتسە-پرەمەر، پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ قىزى ءارى مارقۇم توپ-بيزنەسمەن، بۇرىنعى توپ-شەنەۋنىك راحات اليەۆتىڭ بۇرىنعى ايەلى داريعا نازارباەۆا قازاقستاننىڭ ەڭ باي ادامدارىنىڭ تىزىمىندە 13-ورىندا تۇر. ول بايلىعى جاعىنان ءسىڭلىسى دينارادان 10 ورىن تومەندك كورىنەدى. سايتتىڭ جازۋىنشا، ونىڭ بايلىق كوزدەرى – مەديا، تەلەكوممۋنيكاتسيالار، دەۆەلوپمەنت جانە قارجى سالاسى. ال داريعا حانىمنىڭ تۇلا بويى تۇڭعىشى، استانا قالاسى اكىمىنىڭ 30 جاستاعى ورىنباسارى ءنۇرالى اليەۆتىڭ بايلىعى 200 ميلليون دوللاردى قۇرايدى ەكەن.

نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەكى ءىنىسىنىڭ ءبىرى – كاسىپكەر بولات نازارباەۆ. بولات نازارباەۆ ەڭبەك جولىن سوۆحوزدا سلەسار-سانتەحنيك رەتىندە باستاعان. قازىر ول – «قازاقمىس» كورپوراتسياسى ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ مۇشەسى.  KASE كەلتىرگەن دەرەككە سايكەس، 2014 جىلعى قىركۇيەكتىڭ 1-ىندەگى ەسەپ بويىنشا، Bank RBK اكتسيونەرلەرىنىڭ تىزىمىندە  7,83 پايىزدىق ۇلەسى بار جاڭا اكتسيونەر بولات نازارباەۆتىڭ دا ەسىمى كورسەتىلگەن.

قازىر 45 جاستاعى قايرات ساتىبالدىۇلى – 35 جاسىندا ۇقك گەنەرالى بولدى. ول جاقىندا Kaspi حولدينگىنىڭ اكتسيونەرلەرى مەن ينۆەستورلارىنىڭ بىرىنە اينالدى. بۇل حولدينگ Kaspi Bank اكتسيالارىنىڭ شامامەن 90 پايىزىنىڭ جاناما يەگەرى بولىپ تابىلادى.

باقىلاۋشىلاردىڭ پىكىرىنشە، پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جاقىن ادامدارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ بىلىكتى، داعدارىستاردى شەشۋگە قابىلەتتى مەنەدجەرلەر – قازىرگى قورعانىس ءمينيسترى 58 جاستاعى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ پەن استانانىڭ قازىرگى اكىمى 61 جاستاعى ادىلبەك جاقسىبەكوۆ. يمانعالي تاسماعامبەتوۆ پەن ادىلبەك جاقسىبەكوۆتىڭ تۋىستارىنىڭ ىشىندە ءساتتى كاسىپكەرلىككە جەتكەندەرى بار. ولاردىڭ ىشىندە جۇرتقا ەڭ تانىمالى – قورعانىس ءمينيسترى تاسماعامبەتوۆتىڭ كۇيەۋبالاسى، كاسىپكەر ءارى مۋلتيميلليونەر كەڭەس راقىشەۆ دەۋگە بولادى.

كەڭەس راقىشەۆ «قازكوممەرتسبانك» ديرەكتورلار كەڭەسىنە كىرگەن. ول وزگە كوممەرتسيالىق قۇرىلىمدارعا دا مۇشە. Forbes.kz سايتى كەڭەس راقىشەۆتىڭ بايلىعىن 684 ميلليون دوللار دەپ باعالايدى; ول قازاقستاننىڭ ەڭ باي 50 ادامى تىزىمىندە 10-ورىندا تۇر.

Forbes.kz سايتى جاقسىبەكوۆتەر وتباسى بايلىعىن 628 ميلليون دوللار دەپ باعالاعان. سايت دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك،  جاقسىبەكوۆتىڭ وتباسى مۇشەلەرى – تسەسنابانك، «تسەسنا-استىق» كونتسەرنى» جشس، «مەدەت-حولدينگ» جشس، «تسەسنا-كاپيتال» بروكەرلىك كومپانياسى مەن «تسەسنا-گارانت» ساقتاندىرۋ كومپانيالارىنا باقىلاۋ جۇرگىزەدى.

Qazaq banki اكتسيونەرلەرى تىزىمىندە جوعارى لاۋازىمدى شەنەۋنىكتەردىڭ ەكى تۋىسى بار. قازاقستان پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ بالاسى نۇرحان نۇرلانوۆ – 9 پايىز ۇلەسكە يە. باق «ۆيتسە-پرەمەر باقىتجان ساعىنتاەۆتىڭ كۇيەۋبالاسى» دەپ اتايتىن باقىت يبراگيمنىڭ بانكتە 10 پايىز ۇلەسى بار.

ءتۇيىن: ميللياردەرلەر قازاقستاندا دا جەتەرلىك. Forbes.com-نىڭ رەيتينگىسىنە سۇيەنسەك، قازاقستاندىق بايلاردىڭ قارجىسى 25 ميلليارد دوللاردان اسىپ جىعىلادى.  ال  رەسمي دەرەكتەرگە ۇڭىلسەك، قازاقستاننىڭ قازىرگى دەڭگەيى  ء(جىو كورسەتكىشى بويىنشا)  افريكانىڭ ەڭ كەدەي ەلدەرى مەن چاد رەسپۋبليكاسىنىڭ دەڭگەيىنە جەتكەن (http://alashainasy.kz/economica/kazakstan-alemdeg-en-kedey-elderdn-kataryina-kosyildyi-73713/).

ەستەرىڭىزدە بولسا، مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى بۇگىنگى ەكونوميكالىق ءھام كۇنكورىس احۋالىنا قاتىستى،  «قازىرگى جاعدايدا قاراپايىم حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ۇمىتپاۋ قاجەت. بۇگىن الەم بويىنشا 1,5 ميللياردقا جۋىق ادام كۇنىنە ءبىر-اق دوللارعا ءومىر سۇرەدى. ال شامامەن 2,5 ميلليارد ادام ءبىر كۇندە 2 دوللاردان دا از اقشا الادى. بۇل – جەر-جاھانداعى حالىقتاردىڭ 40 پايىزى. افريكا مەن ازيانىڭ كوپتەگەن ەلدەرى وسىنداي پروبلەماعا تاپ بولىپ وتىر»،-دەگەن ەدى.

ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ ەسەبىنە قاراعاندا، ەلىمىزدە الەۋمەتتىك جاردەم اقى   الاتىن ادامدار سانى 100 مىڭعا دا جەتپەيدى. جالپى قازاق ۇكىمەتى كىمدى كەدەي دەپ ەسەپتەيدى؟ قازاقستاندا بيلىك ءسىزدى كەدەي دەپ ەسەپتەۋى ءۇشىن كىرىس ادام باسىنا شاققاندا ايىنا  8 مىڭ تەڭگەدەن اسپاۋى كەرەك.  بۇل – ەڭ از جالاقىنىڭ 40 پايىزى. ءتورت ادامنان تۇراتىن وتباسىنا ايىنا 50 مىڭ تەڭگەدەن ارتىق تابىس كىرسە، ول وتباسىنى مەملەكەت بايلار توبىنا جاتقىزباسا دا، كەدەيلەر قاتارىنا قوسپايدى. رەسمي بيلىك كەدەيلىك شەگىن بارىنشا تومەندەتە وتىرىپ، ەلدىڭ تارتىمدى ءيميدجىن قالىپتاستىرماق بولادى. ايتپەسە، بۇگىنگى قازاقتىڭ شىلقىپ بايىعاندارى مەن قىزىل سيراق كەدەيىنىڭ اراسىنداعى كىرىس 30 ەسەدەن اسقانىن بيلىك مويىندامايدى. مىسالى، قوڭتورعاي تىرلىكى كەشەتىن وتباسىندا ءبىر ادامنىڭ كىسىنىڭ ايلىعى 40 000 تەڭگە بولسا، شونجاردىكى 1 ملن. 200 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى. شىن مانىسىندە، بىزدەگى اۋىل ادامدارىنىڭ كەدەيشىلىگى قالا كەدەيلەرىنەن بەس-ون ەسەگە ءوسىپ كەتتى. ەڭ كەدەي ادامدار وڭتۇستىك وڭىرلەردە، سوسىن، سولتۇستىك پەن باتىس ايماقتارىندا (مۇنايلى ولكە؟..) تۇرىپ جاتىر دەسەك، تاناۋلارىنا ەسەكقۇر تۇسكەن باي-شونجارلاردىڭ دەنى – استانادا ەكەنىن جوعارىداعى دەركتەر دالەلدەپ بەرەدى. ونىڭ ۇستىنە،  جاڭا وداقتىڭ (ەاەو) ساياسي ءھام  قارجىلىق سالقىنى قازاقستان ەكونوميكاسىن ودان ءارى السىرەتىپ جىبەرگەنى راس. ەندىگى قازاقتىڭ نەگىزگى تالعاجاۋ ەتەتىنى قارا نان مەن قارا سۋ بولسا، ءماسىموۆ مىرزا جەتەكشىلىك ەتەتىن ۇكىمەت – وعان دا اۋىز سالا باستادى. بۇقارا – بۇعان دا شىداپ باعۋدا. شاراسىز، ويتكەنى.   ال، بايلىعى اسىپ-تاسقان مىرزالار مەن حانىمدار قارجىلىق قيىندىق قوس وكپەدەن العان تۇستا مەملەكەت ءۇشىن نە ىستەدى؟ نە ىستەپ كەلەدى؟ جابىلا جاۋاپ ىزدەپ كورەيىكشى...

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz