بۇرىن كۇش-قۋاتى ۆيزانتيامەن پاراپار حازار قاعاناتى تاريحى جايىندا جارىتىپ ەشتەڭ بىلمەسەك، ونىڭ وزىندىك سەبەبى بار. حازار قاعاناتىنىڭ تاريحى جايىندا پاتشالى رەسەي دە، كسرو-دا ۇندەمەگەن، عالىمدارعا ەشتەڭە ايتقىزباعان. 1944 جىلى حازار قاعاناتى جايىنداعى ناقتى زەرتتەۋلەرگە ستاليندىك قاۋلىمەن تىيىم سالىنعان. 
بۇگىندە يزرايلدە، اقش پەن ەۋروپادا تۇراتىن ەۆرەيلەر ءوز تامىرلارىن يزرايلمەن ەمەس، حازار قاعاناتىمەن تىعىز بايلانىستىرا باستادى. ءتىپتى ەۆرەيلەردىڭ كوبىسى حازار قاعاناتىن وزدەرىنىڭ ءتول مەملەكەتى سانايدى. قازىر الەمگە ۇستەمدىگىن جۇرگىزىپ وتىرعان اتاقتى روتشيلدەر مەن روكفەللەرلەر، مورگاندار مەن ساركوزيلەر وزدەرىنىڭ تامىرىن ۇنەمى حازار قاعاناتىمەن بايلانىستىرادى. اقش پرەزيدەنتى باراك وبامانىڭ شەشەسى دە ەدىل وزەنى بويىنان شىققان ەۆرەيلەردىڭ ۇرپاعى دەسەدى. ءتىپتى ەۆرەيلەردىڭ 90 پايىزىن قۇرايتىن اشكەنازيلەر – حازار قاعاناتىنان شىققاندار دەگەن دە دەرەك بار. تاياۋدا اقش-تاعى قايىرىمدىلىق قورلار حازاريا تاريحىن قالپىنا كەلتىرۋگە 700 ميلليون دوللار بولۋگە شەشىم دە شىعارىپتى.
حازار قاعاناتىنىڭ مۇراگەرى رەتىندە تاريحشىلار ەدىل بۇلعارلارىن، كيەۆ ءرۋسىن، كاۆكازدىق الانيانى اتايدى. حازار قاعاناتىنىڭ اۋماعىنا قازىرگى قازاقستاننىڭ سولتۇستىك-باتىس جاعى، قىرىم، ۋكراينا، سولتۇستىك كاۆكاز، تومەنگى جانە ورتا پوۆولجە كىرگەن. ءبىر ميلليونداي حالقى بولعان. 
قازىرگى كيەۆ ورىستار جاۋلاپ العانعا دەيىن حازار قالاسى سانالعان. كاسپي تەڭىزى XIII عاسىرعا دەيىن حازار تەڭىزى دەگەن اتاۋعا يە بولعان. 
حازار اقسۇيەكتەرى يۋدەي ءدىنىن قابىلداعان. قاعاناتتىڭ رەسمي ءىس كاعازدارى كونە ەۆرەي جازۋلارىمەن جازىلعان. قاعاناتتىڭ اقشاسىندا «مۇسا – اللانىڭ ەلشىسى» دەگەن جازۋ بولعان. . 
حازاريا وسىلايشا الەمدىك ەمەس، تەك ەۆرەي حالقىنا ءتان ەتنيكالىق ءدىندى قابىلداعان تاريحتاعى جالعىز مەملەكەت. جالپى، حازاريا تاريحى – جاتقان جۇمباق. قاراڭىز، تۇركى جەرىندە كەنەتتەن الىپ يۋدەي مەملەكەتى پايدا بولادى دا، ءۇش عاسىردان سوڭ كەنەتتەن ءىز-ءتۇسسىز جوعالادى. حازارلاردىڭ تۇرىك بولعانى اقيقات. ەندەشە حازاردان شىقتى دەپ جۇرگەن ەۆرەيلەردىڭ تەگى سەميت ەمەس، تەگى تۇرىك بولىپ شىقپاي ما. مۇنداي ءسوزدىڭ استارىندا نە جاتىر؟..

تورەعالي تاشەنوۆ

الەۋمەتتىك جەلىدەگى (FB) پاراقشاسىنان الىندى.