نەمەسە «شولپانىمىز» – «گورودوك»، «شاڭىراعىمىز» – «مەتروپول»

ءبىر كەزدەرى تاۋەلسىزدىكتىڭ تۋى جەلبىرەپ، ازاتتىقتىڭ اق تاڭى اتقاندا ەلمەن بىرگە ەرەكشە شاتتانعانداردىڭ قالىڭ ورتاسىندا قوستانايدىڭ جۇرتشىلىعى دا بار  ەدى. ويتپەگەندە قايتسىن، وسىندا وزگە جۇرتتىڭ وكتەمى ءجۇرىپ، «اق دەگەنى العىس، قارا دەگەنى قارعىس» بولىپ تۇرعاندا ءوز ۇيىندە ەسىكتەن سىعالاعان جەتىم بالانىڭ كۇيىن كەشكەن قاسيەتتى انا ءتىلىمىزدىڭ باعى جانا ما دەپ ۇمىتتەنگەنبىز.

راس، العاشقى كەزدە سىرەسىپ قالعان سەڭ قوزعالعان سەكىلدى ەدى. وزگە جۇرتپەن، وكتەم حالىقپەن جاعالاسا ءجۇرىپ، قالادا جالعىز قازاق مەكتەبىن اۋپىرىممەن، ازەر دەگەندە اشتىق. وزگە جەردەن ورىن بولماي، بوس قالعان ورىس مەكتەبىنىڭ عيماراتىن سۇراعانىمىزدا ەستىمەگەن ءسوزىمىز قالمادى. سونىڭ ىشىندەگى ەڭ سىپايىسى «وڭباعان ۇلتشىلدار» بولدى. انشەيىندە شىرەنگەن شەنەۋنىكتەرىمىز تاسادا بۇعىپ قالدى. ال كۇن كوسەمنىڭ اتىن ءال-فارابي اتامىزدىڭ اتىنا وزگەرتۋگە كەلگەندەگى كەزدەسكەن قارسىلىقتارىمىزدى ايتساق، ءبىر تۇيەگە جۇك بولعانداي شىعار.

ءبىز باسىمىزدان وتكەن قۇقايىمىزدى نەگە تاپتىشتەپ ايتىپ وتىرمىز؟ ويتكەنى ءبىر كەزدەرى ارىستانشا ارپالىسىپ، ايۋداي اقىرىسىپ، قول جەتكىزگەن ازعانتاي جەتىستىگىمىزدەن ءبىرجولاتا ايىرىلىپ قالعانداي كۇي كەشۋدەمىز. قازىر قاراپ وتىرساق، ءبىر كەزدەرى، قالامىزداعى حالىقتىڭ 90 پايىزىنان استامىن ۇلى حالىقتىڭ وكىلدەرى قۇراعان شاقتا العاش «اققۋ» اتتى ءدامحانا اشىلعاندا  قۋانعاننان جۇرەگىمىز جارىلىپ كەتەردەي بولعان. سوسىن «سارىارقا» اشىلعاندا بوركىمىزدى  اسپانعا اتتىق، ال «شولپان» ەسىگىن ايقارا اشقاندا توبەمىز كوككە ەكى ەلى عانا جەتپەي قالعان.

بۇل بۇرىنعى «شولپان» ءدامحاناسىنىڭ «جاڭارعان» ءتۇرى

ەندى قازىر باياعى تاز قالپىمىزعا قايتا تۇسكەندىگىمىز وزەگىمىزدى ورتەمەي قويمايدى. بۇىندەرى سول تۇستاعى جاعدايعا جىلاپ كورىسەتىندەي بەيشارا بولدىق دەسەك، قاتەلەسە قويماسپىز. قازىر «اققۋ» دا، «سارىارقا» دا كوزىمىزدەن بۇل-بۇل ۇشتى. ءىز-ءتۇسسىز، قايدا كەتكەنى بەلگىسىز. ونىڭ ورنىنا «ۋ ناتالي»، «ۋ انتوشكي»، «ۋ ەۆگەني» دەگەن دۇكەندەر باستى. مەن ءتىپتى جاڭادان بوي كوتەرگەن «توپولەك»، «ۆەسنا» دەگەن سەكىلدى دۇكەندەردى ەسەپكە دە الىپ وتىرعان جوقپىن. ەڭ سوراقىسى بۇل ەمەس. ەڭ سوراقىسى بۇرىنعى قازاق اتاۋلارىنىڭ ورىسشا اتاۋلارمەن وزگەرتىلۋى. ءبىر كەزدەردەگى ءبارىمىزدىڭ كوزىمىزگە ىستىق كورىنەتىن «شولپان» ءدامحانامىز بۇگىندەرى ورىستىڭ «گورودوك» دەگەن اتاۋىنا يە بولىپ قالانىڭ قاق ورتاسىندا «مەن مۇندالاپ» تۇر. «سارىارقامىزدىڭ» ورنىن سيپالاپ قالدىق.

بۇرىنعى «شاڭىراعىمىز» بۇگىندەرى «مەتروپول» دا، بۇرىنعى «ديدارىمىز» قازىر «دۋبلينگە» اينالعان

وسىدان ون جىلداي بۇرىن قازاقتىڭ قاسيەتتى ۇعىمدارىنىڭ ءبىرى — «شاڭىراق» اتتى مەيرامحانا قالامىزدىڭ ورتاسىندا ءسان-سالتاناتىمەن بوي كوتەرگەندە ء«اپ، بارەكەلدى» دەپ ءبىر جاساپ قالعاندىعىمىز راس ەدى. الايدا ول قۋانىشىمىزدىڭ عۇمىرى ۇزاق بولمادى. قوجايىنى اۋىسىپ كەتكەنننەن كەيىن ول ءبىر-اق كۇندە «مەتروپول» بولىپ، «وركەنيەتىمىزدىڭ» ءورىسىن كەڭەيتىپ، تىنىسىمىزدى تارىلتىپ تاستادى. «جامان ادەت جۇققىش كەلەدى» دەگەن ەمەس پە، مۇنىڭ ءىزباسارلارى تابىلا كەتتى. ءبىزدى «ەۋروپالىق مادەنيەتكە» قاراي سۇيرەگىسى كەلەتىندەردىڭ قاتارى كوبەيدى. وسى داستۇرمەن ءبىر كەزدەردە «ديدار» دەگەن قۇلاققا دا جاعىمدى، ايتۋعا دا ادەمى «ديدار» دەگەن اتى بار مەيرماحانامىز ءبىر كۇندە الدىمەن «ناۆيگاتور» اتاندى. سوسىن اتى دارداي بولعانىمەن باعىت-باعدارىنان اداستى ما، الدە جۇرىسىنەن جاڭىلدى ما، كوپ ۇزاماي الىستاعى تۇماندى ەلدىڭ شاھارىنىڭ اتىن يەلەنىپ «دۋبلين» بولىپ قۇبىلا سالدى. ءبىر وكىنىشتىسى، كەزىندە تالايلارمەن جاعا جىرتىسىپ، قىزىلكەڭىردەك بولا ءجۇرىپ، وسىنداعى «قازاق ءتىلى» قوعامى بار، وزگە دە زيالى قاۋىم وكىلدەرى بار الگى «ديدار» دەگەن اتتى الىپ بەرۋگە بەلسەنەن كىرىسكەن ەدى. سونىڭ قوجايىنى، قالتالى ازاماتتى ەڭ بولماسا وسى اتاۋ ارقىلى ءوز جەرىندە، ورىس ورمانداي قوستانايدا وگەيسىپ جۇرگەن انا ءتىلىمىزدىڭ تامىرىنا قان جۇگىرتۋگە ىقپالى تيە مە دەپ ۇمىتتەنگەن ەدىك. سويتسەك، قايران قازاق ءتىلى كىم بولسا سونىڭ قۇرباندىعىنا  اينالىپ كەتىپتى عوي.

مەملەكەتتىك ءتىلدى مەنسىنبەيتىن ماڭدايشانىڭ ءبىرى، مىنە!

مىنەكەي، بىزدە انا تىلىمىزدە اتاۋى بار دۇنيەلەردىڭ بارلىعى دا قازىر ورىستانىپ جاتىر. تىلىمىزگە مۇرىن شۇيىرە قاراپ، ارام اقشادان قالتاسى قامپيعان بايشىكەشتەر قازىر مەملكەتتىك ءتىلىمىزدى مەنسىنبەگەندەرى شەكتەن شىققانى سونشالىقتى ولار قازىر دۇكەندەرىن، لومباردتارىن مەن مەيرامحانالارىنىڭ اتتارىن اعىلشىنشا قويۋعا جاپپاي كوشىپ جاتىر. بۇلاردىڭ ءتىل تۋرالى زاڭعا تۇكىرگەندەرى بار، ءوزى بي، ءوزى قوجا ەرەگىسسە ءتىپتى ماڭدايشاسىنا ءبىر ءارىپ تە قازاقشا جازبايدى. «مىقتى بولساڭ، قولىڭنان كەلگەنىن ىستەپ ال» دەگەندەي شىرەنەتىندىگىن قايتەرسىڭ. مۇمكىن بىزدىكى قاتە شىعار. مۇمكىن ءبىز ولاردىڭ وزدەرىنشە ۇشتىلدىلىك باعدارلداماسىن «وسىلايشا دامىتىپ» جاتقاندىعىن كورە الماي، بوسقا كىنالاپ وتىرعان شىعارمىز؟ ءبىر قىزىعى، وزگە تىلگە كوشىپ جاتقان الگىندەي عيماراتتاردىڭ كوپشىلىگىن يەسى ءوزىمىزدىڭ قاراكوزدەر بولىپ كەلەتىندىگىن قايتەرسىڭ. ءوز قولىڭدى ءوزىڭ كەسەسىڭ بە؟

ءجا، «ايتا-ايتا التايدى، جامال اپاي قارتايدى» دەگەندەي وسىنداي ورەسىزدىكتى، ءتىپتى زاڭسىزدىقتى نەگە جىپكە تىزگەندەي ەتىپ، وقىرماننىڭ قۇلاعىن سارسىتىپ وتىرمىز؟ مۇنىڭ ءتۇپ تامىرى قايدا جاتىر جانە بۇدان شىعاتىن جول قانداي؟ بىزدىڭشە، مۇنىڭ ەڭ باستى سەبەبى، الگى قوجايىنسىماقتاردىڭ ەگەر مەيرامحانا نەمەسە ءدامحانا اتتارىن قازاقشا قويسام مۇنداعى ءورىستىلدى تۇرعىندار كەلمەي قالۋى مۇمكىن دەگەن شولاق تا ساسىق ويلارىنان تۋىنداپ جاتقان سىڭايلى. ياعني كەمباعالدىق پيعىل (ورىسشا ايتقاندا «كومپلەكس نەپولنوتسەننوستي») ساناسىن ابدەن مەڭدەپ العان. بىردەڭە دەسەڭ «ويباي، بۇل جەكە ادامنىڭ قۇقىنا قول سۇعۋشىلىق، شاعىن بيزنەسكە قىسىم جاساۋشىلىق» دەپ بالتاسىن الىپ، ورە تۇرەگەلەدى. بيلىك سوسىن قورىققاننان ءبىر جەرىن قىسا قويادى. زاڭىمىز جالتاق، ءوزىمىز قورقاقا بوعان سوڭ، كىم كورىنگەننىڭ ەسىكتەن كىرە سالا، ءتور مەنىكى دەۋىنە تاڭ قالۋدىڭ ءوزى ارتىق شىعار. وزگەسى-وزگە سول ءتىل تۋرالى زاڭعا قاي دۇنيەنىڭ دە بۇرىنعى اتاۋى قازاقشا بولسا، ونى وزگەرتۋگە بولمايدى دەپ تايعا تاڭبا باسقانداي ەتىپ جازىپ قويساق. مۇنداي بەتىمەن كەتۋگە توقتاۋ سالىنار ەدى. كەزىندە كوشە اتاۋىن وزگەرتۋگە موراتوريي جاريالاۋعا كەلگەندە اسا ءبىر تاپقىرلىق تانىتاتىن مىقتىلارىمىزدىڭ وسىندايدا بەيشارا بولىپ قالاتىندىعىن قايتەرسىڭ.

بىراق، ءاي قايدام، وسىنداي ءبىر كىشكەنتاي عانا باتىلدىق جاساۋعا ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ ورەسى جەتە قويار ما ەكەن؟ بۇلاي كەتە بەرسەك قوستاناي اتاۋىنىڭ ءبىر كەزدەردە نيكولاەۆسك دەگەن اتاۋىنا قايتا ورالماسىنا كىم كەپىل؟

مۇراتبەك داۋرەنۇلى، قوستاناي

Abai.kz