گ. ابدىقالىقوۆا،

باعزى داۋىرلەردەن ءاربىر قوعامنىڭ تەمىرقازىعى مەن دىڭگەگى سانالاتىن وتباسى ينستيتۋتىنىڭ حالقىمىزدىڭ ومىرىندەگى الەۋمەتتىك ءرولى مەن اسىل قۇندىلىعى ەرەكشە.  عاسىرلار بويى «وتان – وتباسىنان باستالادى» دەگەن ءتامسىل قازاق قوعامىندا بۇلجىماس تۇجىرىم رەتىندە تامىرىن تەرەڭدەتىپ، ۇلى دالا ەلىنىڭ مىزعىماس الەۋمەتتىك تۇعىرناماسىنا اينالدى. سوندىقتان، وتباسىلىق اۋلەتتىڭ نەگىزگى تىرەكتەرى – قاريانى قادىرلەۋ مەن  اكەنى قۇرمەتتەۋ، انانى ارداقتاۋ جانە بالاعا جاستايىنان ءتالىمدى تاربيە بەرۋ ۇلتىمىزدىڭ ۇلاعات مەكتەبى جانە ونەگەلىك سالتى رەتىندە بەكىگەن.  ۇرپاعىنىڭ بويىنا ۇلتتىڭ ساليقالى سالت-ساناسىن ءسىڭىرىپ، ۇلىن يماندىلىققا، قىزىن يناباتتىلىققا تاربيەلەگەن، اقادال ەڭبەگىمەن ەل-جۇرتقا ەلەنگەن وتباسى قاشاندا بەرەكەلى شاڭىراق رەتىندە ءوز اۋىل-ايماعىندا ەرەكشە بەدەلگە يە بولعان. ياعني، ءىرى دالا فيلوسوفتارىنىڭ ءبىرى بۇقار جىراۋدىڭ «اقتىڭ ءۇيى – اق مەشىت» دەگەن ءسوزىنىڭ استارىندا تەرەڭ اقيقات جاتىر. مۇنداي كوشەلى وتباسىنىڭ ۇيىنە ارنايى ءتۇسىپ، اق داستارحانىنان ءدام تاتۋ ۇلكەن قۇرمەت سانالعانى بەلگىلى.

ەل دامۋىنىڭ ۇزاق مەرزىمگە بەلگىلەنگەن باعدارلاماسى – «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىنىڭ تۇپكى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى دەنى ساۋ، باسەكەگە قابىلەتتى، ءبىلىمدى ۇرپاق وسىرۋگە، اعا بۋىننىڭ قامسىز قارتتىعىنا قولداۋ كورسەتۋگە، انا مەن بالانىڭ قۇقىعىن قورعاۋعا، ءار وتباسىنىڭ بەرەكەلى ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان. قوعامدا وسىنداي رۋحاني-الەۋمەتتىك دىڭگەگى بەرىك وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى تەرەڭدەتۋ ماقساتىندا ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆ 2014 جىلى جار­لىعىمەن قىركۇيەك ايىنىڭ ەكىنشى جەكسەنبىسىن «وتباسى كۇنى» مەرە­كەسى رەتىندە بەكىتىپ، ايتۋلى داتا بيىل ەكىنشى جىل اتاپ وتىلمەك. 

قىتايدىڭ ۇلى عۇلاماسى كونفۋتسيدىڭ «قوعامدى توپتاستىرۋ ءۇشىن ەڭ اۋەلى وتباسىنى نىعايتۋ جانە قارتتار مەن اتا-انالارعا قۇرمەت كورسەتۋ قاجەت» دەگەن ءسوزى بۇگىنگى قوعامدا دا ءوزىنىڭ ءمان-مازمۇنىنىن ازايتا قويعان جوق. وسى تۇرعىدان العاندا، بىلتىردان بەرى وتكىزىلە باستاعان «مەرەيلى وتباسى» بايقاۋى ەلدىڭ وركەنىن وسىرەر ونەگەلى شاڭىراقتاردى ۇلكەن-كىشىگە ۇلگى ەتىپ، وتانىمىزدا وتباسىن ۇلىقتاۋدىڭ مەملەكەتتىك تۇرعىداعى جاڭا قادامى رەتىندە قالىپتاسۋدا. بۇل – مازمۇنى جاعىنان دا، تاربيەلىك-ونەگەلىك تۇرعىدان دا وزگەشە ءىس-شارا. ياعني، اعا بۋىنعا «ارتىمدا قانداي ۇرپاق قالدىرام؟» دەگەن وي سالىپ، جاس بۋىندى اكە سالعان جولدى جاي عانا جالعاستىرىپ قويماي، تىڭ يدەيالارمەن بايىتىپ، جاڭاشا قارقىنمەن جەتىلدىرۋگە جەتەلەيتىن، قوعامدى ىزگىلەندىرىپ، رۋحاني بايىتاتىن «مەرەيلى وتباسىنىڭ» ءمانى تەرەڭدە جاتىر. 

وتكەن جىلى «مەرەيلى وتباسى» ۇلتتىق كونكۋرسىنىڭ تۇڭعىش جەڭىمپازدارىن ماراپاتتاۋ سالتاناتىندا سويلەگەن سوزىندە مەملەكەت باسشىسى ن.ءا.نازارباەۆ ءححى عاسىردىڭ ورتاسىندا «وتباسىلارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى مولشىلىقتا، مامىراجاي ءومىر ءسۇرىپ، بالالارىن تاربيەلەۋدى، ولارعا ساپالى ءبىلىم بەرۋدى باستى مۇرات ەتەتىن، اعا بۋىنعا قامقورلىق تانىتىپ، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستاناتىن ەلدەر ەڭ دامىعان مەملەكەتتەر بولاتىنىن» اتاپ كورسەتتى. بۇل جاھاندانۋ ءداۋىرى دە وتباسى مەن باقىتتى نەكە قۇندىلىقتارىنىڭ باعاسىن ارتتىرا ءتۇسىپ، ونى جەتىستىككە جەتۋدىڭ باستى شارتى رەتىندە بيىككە كوتەرگەنىن كورسەتەدى.

ەلباسىنىڭ وتباسىعا جاعداي جاساپ، ونىڭ بەدەلىن ارتتىرۋ ماقساتىندا بەرگەن تاپسىرمالارىنىڭ اياسىندا «وتباسىلىق قاتىناستاردى، مورالدىق-ەتيكالىق جانە رۋحاني ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى نىعايتۋدىڭ 2015-2020 جىلدارعا ارنالعان جالپىۇلتتىق ءىس-شارالار جوسپارى» بەكىتىلدى. ءوز كەزەگىندە اتالعان جوسپار ەلىمىزدە وسى باعىتتا جۇرگىزىلەتىن بارشا جۇمىستا باسشىلىققا الىناتىن قۇجاتقا اينالىپ، ونىڭ ورىندالۋىن جەرگىلىكتى ۋاكىلەتتى ورگاندار باقىلاۋىندا ۇستاپ وتىر.  

وتباسىعا قاتىستى ماڭىزدى جۇمىستىڭ نەگىزگى مايەگى بولىپ وتىرعان قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جانىنداعى ايەلدەر ىستەرى  جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ قۇرامىن كۇشەيتۋ تۋرالى تاپسىرماعا سايكەس ونىڭ قۇرىلىمى وزگەرتىلىپ، جۇمىسىنا ازاماتتىق قوعامنىڭ بەدەلدى وكىلدەرى تارتىلدى. اتاپ ايتساق، دارا داۋسىمەن تانىلعان دارىندى ءانشى، كوپبالالى انا قاراقات ءابىلدينا، قازاق قىزدارىنىڭ قاتارىندا تۇڭعىش رەت ەڭ جوعارى اسكەري شەن –  گەنەرال اتاعىن يەمدەنگەن پروكۋراتۋرا سالاسىنىڭ ساڭلاق مامانى ساۋلە ايتپاەۆا، قوعامدىق بەلسەندىلىگىمەن تانىلىپ، ەرتە جاستاعى ىقتيارسىز نەكەگە قارسى شارالار قولدانىپ، اتا-انانىڭ اسىراۋىنسىز بالالارعا قولداۋ كورسەتىپ جۇرگەن ءاسيا حايرۋللينا، تالانتتى تەلەجۇرگىزۋشى رەتىندە كوپشىلىككە تانىمال بولعان بەلگىلى جۋرناليست ايگۇل مۇكەي جانە باسقا دا بەلسەندى قايراتكەر قىزدار بار. سونىمەن بىرگە، بۇل جۇمىستى جۇرگىزۋدە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ بەلسەندىلىگىنىڭ ارتا ءتۇسۋىن – وتانىمىزدىڭ كۇش- قۋاتى وتباسىنىڭ يگىلىگى مەن ءال-اۋقاتىنا بايلانىستى ەكەندىگىن شىنايى قابىلداۋ دەپ ۇعىنۋعا بولادى.

بۇگىنگى عىلىم مەن تەحنيكا ءورىس جايىپ وتىرعان وركەنيەتتى قوعامدا وڭىرلەردەگى الەۋمەتتىك ءال-اۋقات احۋالىنا مونيتورينگ جاساپ وتىرۋ اسا ماڭىزدى. بۇل ماقساتتا 20 باعىت بويىنشا الەۋمەتتىك پروبلەمالار كارتاسى جاسالىپ، دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگىنىڭ حالىققا ۇسىنىپ وتىرۋى قۇپتارلىق. بۇل كارتاعا جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى قىلمىس جاساۋ دەڭگەيى، حالىق اراسىنداعى، سونىڭ ىشىندە ايەلدەر مەن بالالاردىڭ ەسىرتكىگە اۋەستەنۋشىلىگى، انا مەن بالانىڭ ءولىم-ءجىتىم دەڭگەيى، ءجاسوسپىرىم قىزداردىڭ اراسىنداعى جۇكتىلىك، جەتىم بالالار مەن اتا-انا قامقورلىعىنسىز قالعان بالالاردىڭ سانى سياقتى كورسەتكىشتەر جيناقتالىپ، ولار بويىنشا نىسانالى شارا قولدانۋعا سەپتىگىن تيگىزۋدە.  

جەتىم جانە قامقورشىسىز قالعان بالالاردىڭ بىرىڭعاي جالپىۇلتتىق دەرەك قورىن قالىپتاستىرۋ بويىنشا ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى دايەكتى جۇمىس جۇرگىزە باستاۋى دا ءىستىڭ ىلگەرى باسۋىنا سەپتىگىن تيگىزبەك. بۇل رەتتە اقپاراتتىق جۇيەنىڭ وڭتايلى ءتۇرى ويلاستىرىلۋى بالالاردىڭ بۇل ساناتىنا قاتىستى مۇددەلىلىك تانىتاتىنداردىڭ (بالا اسىراپ العىسى كەلەتىن ادامدار; پەرزەنتحانالار، بالالار ۇيلەرىنىڭ باسشىلارى، قامقورشىلىق جانە قورعانشىلىق ورگاندارىنىڭ ماماندارى; ورتالىق مەملەكەتتىك ورگاندار ء(بىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى،  دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگى، ادىلەت مينيسترلىگى، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى، قازاقستاننىڭ شەتەلدىك مەكەمەلەرى جانە ت.ب.) ءوزارا ءىس-قيمىلىن وڭايلاتىپ، ءوزارا ۇشتاستىرۋعا كومەكتەسەدى. بۇل جۇمىستىڭ باعدارلامالىق قامتاماسىز ەتىلۋى ءۇشىن 2015-2017 جىلدارعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتە 330 ملن. تەڭگە قاراجات كوزدەلگەن.

قازىرگى اقپاراتتىق قوعامدا تەلەديدار، ءباسپاسوز ارقىلى جاستارعا وتباسىلىق قۇندىلىقتاردىڭ ءمانىن، باقىتقا جەتۋ جولىندا شاڭىراقتىڭ ىرگەسىن بەرىك ۇستاۋ قاجەتتىگىن، ءاربىر جاراسىمدى جانۇيا مەملەكەتتىڭ مىقتى ۋىعى ەكەنىن جان-جاقتى ءتۇسىندىرىپ، ساناسىنا ءسىڭىرۋدىڭ ماڭىزى زور. بۇگىنگى تاڭدا «وتباسىلىق قاتىناستاردى، مورالدىق-ەتيكالىق جانە رۋحاني ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى نىعايتۋدىڭ 2015-2020 جىلدارعا ارنالعان جالپىۇلتتىق ءىس-شارالار جوسپارىن» اقپاراتتىق سۇيەمەلدەۋ بويىنشا جۇمىس جۇيەلەنىپ، ءبىر جىل ىشىندە رەسپۋبليكالىق جانە وڭىرلىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا وتباسى ينستيتۋتىن ىلگەرىلەتۋگە باعىتتالعان 8500-گە ماتەريالدىڭ كوپشىلىك نازارىنا ۇسىنىلۋى ەلەۋلى كورسەتكىش. 

بالا اسىراپ الاتىن ازاماتتاردىڭ قۇقىقتىق ورتاسىن كۇشەيتۋ ماقساتىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە جەتىم بالالار مەن اتا-انا قامقورلىعىنسىز قالعان بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىنىڭ تۇجىرىمداماسى ازىرلەندى.  وندا ومىرلىك قيىن جاعدايعا تاپ بولعان وتباسىلاردى، بالالاردى  قورعاۋدىڭ قۇقىقتىق نەگىزدەرى، بالا اسىراپ الۋدىڭ تەتىكتەرى ويلاستىرىلعان. 

ەلدە بالا اسىراپ الۋ ىسىندە وڭ وزگەرىستەردىڭ ورنىعىپ، سونىڭ ارقاسىندا بىرنەشە ينتەرناتتىق ۇيىمداردىڭ جابىلعانى كوڭىلگە قۋانىش ۇيالاتادى. جۇرگىزىلىپ وتىرعان جۇمىستار قازىنالىق جەتىم بالالار ۇيىنەن گورى وتباسىلىق ۇلگىدەگى بالالار ءۇيىن اشۋدىڭ تيىمدىلىگىن انىق بايقاتتى.  اتاپ ايتساق، جامبىل وبلىسىندا وسىنداي 4 وتباسىلىق بالالار ءۇيى، قىزىلوردا وبلىسىندا وتباسىلىق بالالار اۋىلى اشىلدى. 

ناتيجەسىندە جەتىمىن جىلاتپاعان، جەسىرىن قاڭىتپاعان ۇلتتىق قاسيەتىمىز قايتا جاڭعىرىپ، 2008-2013 جىل ارالىعىندا رەسپۋبليكامىزدا  بالالار ۇيلەرىندەگى 22 مىڭ 163 ءسابي وتباسىلىق ورتاعا ورالعان. بيىلعى جىلدىڭ التى ايىندا قازاقستاندىق ازاماتتاردىڭ وتباسى قامقورلىعىنا الىنعان 256 بالامەن تولىقسا، 118 بالا پاتروناتتىق تاربيەگە بەرىلدى، 158 بالانى  اسىراپ الدى.

انا مەن بالانى قولداۋ، جەتىم بالالارعا قامقورلىق جاساۋ باعىتىندا ورتالىق مەملەكەتتىك ورگاندار جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارمەن بىرلەسىپ، قازىرگى كەزدە جۇمىس ىستەپ تۇرعان، جاس نارەستەلى انالارعا ارنالعان «انالار ءۇيى» – «دوم مامى» داعدارىس ورتالىقتارىنا قولداۋ كورسەتۋ ءىسى بىرتىندەپ جولعا قويىلۋدا. دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگى استانا قالاسىنىڭ، سولتۇستىك قازاقستان، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستارىنىڭ اكىمدىكتەرى دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارمالارى مەن داعدارىس ورتالىقتارىنىڭ اراسىندا «انالار ءۇيى» – «دوم مامى» جوباسى بويىنشا مەموراندۋمدارعا قول قويدى. ىشكى ىستەر مينيسترلىگى تاراپىنان كامەلەتكە تولماعاندار ءىسى جونىندەگى ينسپەكتورلار مەن ايەلدەردى زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ جونىندەگى بولىمشەلەردىڭ اتالعان ورتالىقتارمەن بىرلەسە جۇمىس ىستەۋى جولعا قويىلدى. ايەلدەردى  تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتان  قورعاۋ بويىنشا  ىشكى ىستەر بولىمشەلەرى قابىلداپ وتىرعان شارالار تۋرالى قوعامنىڭ كەڭىنەن قۇلاقتانۋىنا، اداسقان جاستاردى جولعا سالۋعا ءمان بەرىلۋدە. بۇل جەرلەردە باستى ماقسات – جازالاۋ ەمەس، قولداۋ كورسەتۋ جانە وتباسىن ساقتاپ قالۋ ەكەنى باستى نازاردا ۇستالۋدا.  قازىرگى كەزدە ەلىمىزدىڭ 15 وڭىرىندە «انالار ءۇيى» - «دوم مامى» اتاۋىمەن قيىن جاعدايعا تاپ بولعان جاس انالارعا قولداۋ كورسەتۋگە ارنالعان 20 ورتالىق جۇمىس ىستەپ جاتىر. مۇنداي مەكەمەلەردىڭ جۇمىسى جاس ايەلدىڭ ۇلكەن وكىنىشكە اپارىپ سوقتىراتىن قادامدار جاساماۋىنا باعىتتالعان. بۇگىنگە دەيىن وسىنداي ورتالىقتارعا 1000-عا جۋىق ايەل حابارلاسىپ، ولارعا ءتيىستى قىزمەت كورسەتىلگەن.

«بالاسىن تاستاپ كەتۋ» سياقتى ادامي تۇسىنىككە جات قادام قاي قوعامدا بولماسىن كەزدەسىپ تۇراتىن جاعىمسىز قۇبىلىس. بىراق، ونىڭ كوبەيىپ كەتۋ سەبەبىن انىقتاپ، الدىن الۋ جولدارىن قاراستىرۋ بارشا قوعامنىڭ الدىندا تۇرعان مىندەت. سوڭعى جىلدارى بۇل ماسەلەنى قوسا العاندا، وتباسىنىڭ ءرولى، ونىڭ ءمانى ءارتۇرلى الاڭداردا تالقىلانۋدا. ولارعا بەلسەندى تۇردە قاتىسىپ جۇرگەن ۇلتتىق كوميسسيا مۇشەلەرى اتا سالتىمىزعا ءتان مورالدىق-ەتيكالىق جانە رۋحاني ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى جاڭعىرتۋ قاجەتتىگى ماسەلەلەرىن العا تارتۋدا.

ەلباسىنىڭ مەملەكەت پەن جەكە مەنشىكتىڭ سەرىكتەستىگى نەگىزىندە جۇمىس ىستەيتىن، جاس وتباسىلارعا، جالعىزباستى انالارعا، بالالارعا، قارتتارعا جان-جاقتى كومەكتەسەتىن  ينستيتۋتتار جەلىسىن دامىتۋ جونىندەگى تاپسىرماسىن ىسكە اسىرۋعا «وتباسىلىق تاربيە ينستيتۋتى»، «قازاق قىزى»، «وتباسىم»، «جاس وتباسى مەكتەبى»، «وتباسىلىق تاربيەلەۋ» سياقتى قوعامدىق بىرلەستىكتەر ۇلەس قوسۋدا. ولار قوعامدا وتباسى مەن وتباسىلىق قۇندىلىقتار مارتەبەسىن نىعايتۋ، جۇرتشىلىقپەن وتكىزىلەتىن  اعارتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە ادىستەمەلىك كومەك كورسەتۋ بويىنشا ءتيىمدى جۇمىس اتقارۋدا.

ەل پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ ەرەكشە ستراتەگيالىق ساياساتىنىڭ ارقاسىندا  قازاقستان مەملەكەتى دەگەن ۇلكەن شاڭىراقتىڭ ۋىقتارى – ءاربىر وتباسىنىڭ ورتاسى تولىپ، رۋحاني-الەۋمەتتىك دىڭگەگى بەكي تۇسۋدە.  ماسەلەن، ستاتيستيكاعا جۇگىنسەك، 1994 جىلى ەلىمىزدە دۇنيەگە كەلگەن سابيلەردىڭ سانى 305 مىڭ 624 بالانى قۇراسا، اراداعى جيىرما جىل ىشىندە نارەستەلەردىڭ دۇنيەگە كەلۋى ساتىلاپ ءوسىپ، 2014 جىلى 399 مىڭ 951 بالا دۇنيەگە كەلدى. ياعني، سالىستىرمالى كورسەتكىش 100 مىڭعا جۋىق سابيگە ارتۋىن رەسپۋبليكامىزدا انا مەن بالاعا جاسالىپ جاتقان مەملەكەتتىك قامقورلىقتىڭ شىنايى ۇلگىسىنىڭ ەلەۋلى ناتيجەسى دەپ باعالاۋعا بولادى.

البەتتە، قوعام بولعان سوڭ وتباسى جانە نەكە ينستيتۋتىنا قاتىستى كۇردەلى ماسەلەلەر مەن كوكەيكەستى پروبلەمالاردىڭ دا بار ەكەنىن اشىق ايتۋىمىز كەرەك. بۇل تۇرعىدا جاس وتباسىلاردىڭ اجىراسۋى، تاستاندى بالالاردىڭ تاعدىرى، تۇرمىستاعى زورلىق-زومبىلىق سياقتى كەلەڭسىز فاكتىلەردىڭ ورىن الىپ جاتاتىنى جۇرتشىلىققا ءمالىم.  قوعامداعى مۇنداي قولايسىز وقيعالار تىم ەتەك الىپ كەتپەسە دە، ەل ىشىندە تارالا باستاۋى الاڭداتارلىق جايت.  سوندىقتان، وسىنداي كەسەلدى قۇبىلىستارمەن بۇكىل حالىق بولىپ كۇرەسىپ، تۇنىعىمىزدى لايلاماي، تۇمامىزدى تازا ۇستاۋ بارشامىزدىڭ ورتاق پارىزىمىز.

وتباسى ينستيتۋتىن نىعايتۋدا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستارعا ءبىرشاما شولۋ جاساي وتىرىپ، ەلىمىزدەگى ونەگەلى وتباسىلاردىڭ مەرەيىن تاسىتاتىن «مەرەيلى وتباسى» ۇلتتىق كونكۋرسىنىڭ بيىلعى وتكىزىلۋ بارىسىنا كەلسەك، بايقاۋدىڭ وڭىرلىك كەزەڭى اياقتالىپ، بۇگىن جەڭىمپازدار فينالدىق سايىسقا قاتىسادى. ياعني، ۇلتتىق كونكۋرستىڭ قورىتىندىسى رەسپۋبليكامىزداعى 4 ميلليون 728 مىڭنان استام وتباسىنىڭ ورتاق قۋانىشى، ءتول مەرەكەسى.

قازىردىڭ وزىندە كونكۋرسقا دەگەن جۇرتشىلىقتىڭ ىقىلاسى مەن قىزىعۋشىلىعىن تانىتاتىن فاكتورلار انىقتالىپ وتىر. مىسالى، بيىلعى جىلى وعان قاتىسۋشىلار سانى وتكەن جىلعىدان 1,7 ەسە كوبەيگەن. قاتىسۋشىلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى – اۋىلدىق جەرلەردىڭ تۇرعىندارى (2014 جىلى – 16%); وتكەن جىلعىمەن سالىستىرعاندا كوپ بالالى وتباسىلار سانى ەكى ەسە، جاس وتباسىلار سانى ءبىر جارىم ەسە كوپ.

كونكۋرسقا 319 ەڭبەك اۋلەتتەرى مەن 19 ەتنوس وكىلدەرى قاتىسىپ وتىر. بۇل وتباسىلاردى ەرەكشەلەندىرەتىن قاسيەت – پاتريوتيزم، اعا بۋىن وكىلدەرىنە دەگەن قۇرمەت، رۋحاني-ادامگەرشىلىك نەگىزدەردىڭ بەرىكتىگى.   سولاردىڭ ىشىندە وتانعا، قوعام يگىلىگىن ارتتىرۋعا اتا كاسىپتى جالعاستىرۋ، اكە-شەشە ۇستانىمىن دامىتۋ ارقىلى قىزمەت ەتىپ جۇرگەن،  وتباسىندا العان تاربيەنىڭ ارقاسىندا قازاقستان اتىن الەمگە تانىتقان وتباسىلار حالىق نازارىنا ىلىگىپ، قۇرمەتكە بولەنەرى انىق.

وتكەن جىلى ۇلتتىق كونكۋرس جەڭىمپازدارىن ماراپاتتاۋ راسىمىندە ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆ «اۋلەتتىڭ ىزگىلىكتى جولىن جالعاستىرعان ۇرپاق – ەڭ مەرەيلى ۇرپاق» دەپ اتاپ كورسەتتى. بۇل – «مەرەيلى وتباسى» ۇلتتىق كونكۋرسىنىڭ ماعىناسىن اشاتىن باستى ۇرانىنا اينالۋى ءتيىس. جارقىن مەرەكە وتباسىنىڭ مەرەيى ارقىلى جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا وتانشىلدىق ءدانىن ەگەتىن، ولاردى اتا-اناسىنداي وتباسى قۇرۋعا ۇمتىلدىراتىن تاعىلىمدى ءىس-شارا رەتىندە جالعاساتىنىنا سەنىم مول. ياعني، «مەرەيلى وتباسى» ۇلتتىق كونكۋرسى ۇرپاقتار ساباقتاستىعىن جاريا ەتەتىن، اۋلەتتىڭ ءبىر بۋىنى باستاعان جاقسى باستاماسىن ەكىنشى بۋىنى جالعاستىرعانىن، ۇلى دالا ەلىنە قىزمەت ەتۋدىڭ ەڭ وزىق ۇلگىلەرىن كورسەتىپ، سۇيسىندىرەتىن، ونەگە الاتىن سايىس بولۋىمەن دە قوعام الدىنداعى قۇندىلىعى ارتا تۇسپەك.