– ارىس قالاسىنداعى جالپى ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ، ماسكەۋدەگى لومونوسوۆ اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتىنە وقۋعا ءتۇستىم. بۇل وقۋ ورنىنان قارجى جانە نەسيە ماماندىعىن مەڭگەردىم. ەڭبەك جولىمدى 90 جىلدارى بانك سالاسىنان باستادىم. دوستارىممەن بىرلەسىپ بانك اشىپ، سوندا ءبىرشاما ۋاقىت جۇمىس ىستەدىك. مۇنان سوڭ دا قارجى، ودان كەيىن تەمىر جول سالاسىندا دا ەڭبەك ەتتىم. مينيسترلىكتىڭ جۇمىسىنا دا ارالاسىپ كوردىم. ءسوزدىڭ قىسقاسى، مەملەكەتتىك قىزمەتكە كەلەم دەۋ ويىمدا بولمادى. بۇگىندە تاعدىردىڭ جازۋىمەن وسى سالانىڭ جۇگىن ارقالاپ جۇرگەن جايىم بار. 2000 جىلدان بەرى مەملەكەتتىك قىزمەتتەمىن. سونىمەن قاتار، اكەم دە ءومىرىن مەملەكەتتىك قىزمەتكە ارناعان. سوندىقتان دا بولسا كەرەك، وسى سالاعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىم وياندى. ماسەلەن، كاسىپكەرلىك، نە بولماسا باسقا دا سالاعا دا بارۋعا بولاتىن ەدى. بىراق، بۇل سالالاردان تاجىريبەم جوق.

– جەتىستىككە ءوز كۇشىڭىزبەن جەتتىڭىز بە؟ الدە بىرەۋدىڭ ىقپالى بولدى ما؟

– بۇگىنگى جەتىستىككە ءوز كۇشىننەن جەتتىم. ەشكىمنىڭ ىقپالى بولمادى.

– مەملەكەتتىك قىزمەت سىزگە نەسىمەن ۇنايدى؟

– ءوزىم جەتەكشىلىك ەتەتىن دەنساۋلىق جانە الەۋمەتتىك سالالارى، جاستارعا قاتىستى كوپتەگەن ماسەلەلەر تۋىنداپ جاتادى. وسى كۇرمەۋى شەشىلمەگەن ماسەلەلەردى رەتىمەن قالپىنا كەلتىرىپ، سەپتىگىمدى تيگىزسەم دەيمىن. جالپى، حالىققا قاجەتتى ماسەلەلەردى شەشۋ، كەز كەلگەن قيىندىقتىڭ ءتۇيىنىن تارقاتۋ، جاعداي جاساۋ ماعان ۇنايدى. وسىدان بولسا كەرەك، مەملەكەتتىك قىزمەتكە كەلگەنىم. وكىنىشتىسى، قازىر جۇرتشىلىق اراسىندا مەملەكەتتىك قىزمەتكە قاتىستى جاعىمسىز پىكىرلەر قالىپتاسقان. ياعني، «شەنەۋنىكتەر ءوز جۇمىستارىن دۇرىس اتقارمايدى» دەپ قارالاپ جاتادى. مۇنىسى دۇرىس ەمەس. جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك وكىلدەرى الدارىنا تۇسكەن ماسەلەنى شاماسى كەلگەنشە شەشۋگە تىرىسادى. ال، كۇردەلىرەك بولسا، مينيسترلىك تاراپىنان نەمەسە دەپۋتاتتار ارقىلى شەشۋگە اتسالىسادى. مۇنىڭ ءوزى دە قانشاما ەڭبەكتى قاجەت ەتەدى. نەگىزى تۇرعىندار ءوز ءوتىنىشىن ءتيىستى باسشىلارعا جەتكىزە الماي جاتادى. وسىنىڭ سالدارىنان ولاردا مەملەكەتتىك قىزمەتكە دەگەن جاعىمسىز پىكىر قالىپتاساتىنى بار. وسى رەتتە، مەن حالىقپەن تىكەلەي بايلانىس ورناتۋ ماقساتىندا فەيسبۋك الەۋمەتتىك جەلىسىن تىركەلدىم. ونداعى ويىم كوپتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن تۇيتكىلدى ماسەلەنى ءوزارا تالقىلاپ، مۇمكىندىگىنشە شەشىپ بەرۋ. ماسەلەن، كەز-كەلگەن مەكەمەگە بارساڭ ء«بارى كەرەمەت، جۇمىستار جاسالىپ جاتىر» دەپ جىلى جاۋىپ قايتارادى. ال، ونداعى جۇمىسشىلارمەن جانە حالىقپەن تىكەلەي بايلانىساتىن بولساڭ، كەز كەلگەن ماسەلەنىڭ تارقاتىلماعان ءتۇيىنىن تابۋعا بولادى. وسى جاعدايدا الەۋمەتتىك جەلىنىڭ كوپ كومەگى ءتيىپ جاتىر. مۇندا قوعامنىڭ كەز كەلگەن وكىلىمەن بايلانىسقا ءتۇسىپ، پىكىر الماسۋعا بولادى. سونداي-اق، جاستاردىڭ باسىم بولىگىن عالامتوردان تابامىز. ياعني، جاستارمەن بايلانىسۋدىڭ بىردەن ءبىر ءتيىمدى جولى وسى الەۋمەتتىك جەلى بولىپ تۇر. تەلەديدار، گازەتتەن بولەك، سايتتاردا شىعۋعا بولادى. اتقارىپ جاتقان جۇمىسىمىز حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ جاتقانى جونىندە الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى ءبىلىپ وتىرامىز.

– جاستارمەن جۇمىس ىستەۋ قيىندىق تۋعىزباي ما؟

– جوق، كەرىسىنشە جاستارمەن جۇمىس ىستەۋ ماعان ۇنايدى. ولاردىڭ بەت-بەينەسى، كوڭىلى ءالى كىرشىكسىز. اقتى اق، قارانى قارا دەپ قابىلدايتىن كەزى. سونىمەن قاتار، سوڭعى كەزدە جاستارمەن تابيعات اياسىندا، نە بولماسا ءىس-شارالار بارىسىندا كەزدەسىپ ءجۇرمىن. ونداعى ويىم ولار وزدەرىن تولعاندىرعان ماسەلەسىن ەمىن-ەركىن، ەشقانداي قىسىمسىز جەتكىزسىن، دەيمىن. وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى جانە ستۋدەنت ەمەس، ءبارىمىز ءبىر دەڭگەيدەگى ادامدار رەتىندە سەزىنۋمىز كەرەك. سوندا عانا ماسەلەلەر بۇكپەسىز ايتىلادى. ستۋدەنت دەگەنىمىز وزىندىك پىكىرى قالىپتاسقان تۇلعا سانالادى. سوندىقتان دا وسى توپتىڭ وكىلدەرىمەن كەزدەسۋدى قۇپ كورەمىن. بىرىنشىدەن، جاستاردىڭ ماسەلەسىن ءبىلىپ الاسىڭ. ەكىنشىدەن، تاربيە جايىنا دا كوڭىل بولۋگە بولادى. ولاردىڭ ءدال قازىر وزگەرەتىن شاعى. ياعني، جات پيعىلدى اعىمداردىڭ جەتەگىنە كەتۋ، كەلەڭسىزدىككە ۇرىنۋى سەكىلدى جاعدايلارعا بوي ۇرىندىرۋى مۇمكىن. سونىمەن قاتار، قازىرگى جاستار «تانىسىڭ، اقشاڭ بولماسا ماسەلەڭ شەشىلمەيدى» دەگەن پىكىردەن شىعا الماي ءجۇر. مۇنىسى دۇرىس ەمەس. ەڭ الدىمەن وزىنە قاجەتتى ءبىلىمىڭدى ال. ەگەر ءبىلىمىڭ بولماسا، ەشقايدا قاجەتسىز بولىپ قالاسىڭ. مەكتەپ قابىرعاسىنان ءبىلىمدى بويعا جاقسىلاپ سىڭىرە ءبىلۋ كەرەك. ءبىزدى كەزىندە وقىتقان ۇستازدارىمىز ء«بىلىمدى سىعىلعان ليمونداي ەتىپ الۋ كەرەك» دەپ ايتاتىن. ياعني، وزىنە قاجەتىڭنىڭ ءبارىن الۋىڭ قاجەت. قازىرگى جاستاردى پاتريوتتىق رۋحقا تاربيەلەۋمىز كەرەك. بىزدە كوپ ۇلتتار مەكەن ەتەدى. ءبىزدىڭ بۇگىنگى جەتىستىگىمىز ىرىس-ىنتىماقتىڭ ناتيجەسى. وسىنى جاستارعا تۇسىندىرگەنىمىز ابزال.

– جاستاردىڭ بويىنان قانداي قاسيەتتەردى ىزدەيسىز؟

– جاس كەزىمىزدە بويىمىزدا رۋحاني قۇندىلىقتار باسىم بولدى. ەر-ازاماتتارشا ايتقان سوزىمىزدە تۇراتىنبىز. ماسەلەن، توبەلەستە جەڭىلىپ قالعان جاق ءوزىنىڭ جەڭىلگەنىن مويىنداپ، سىيلاستىق تانىتاتىن. تىپتەن، باسىندا سونداي ءوزارا كەلىسىم جاساپ الاتىنبىز. ال، قازىر جاستارىمىز ءبىرىن-ءبىرى مويىندامايدى. «جىعىلعان كۇرەسكە تويماستىڭ» كەرىن كەلتىرىپ تۇرادى. جەڭىلىپ بارا جاتسا، تاپانشاسىمەن سۇلاتىپ سالادى. ءبىر-بىرىڭنەن مىقتى بوپ كورىندىڭ. اقىرى نە بولادى؟ وسى جاعىن ءجىتى ويلانا بەرمەيدى. ارنارسەنىڭ وزىندىك ءتارتىبى، كەلىسىمى، شەگى بولۋى كەرەك. تاعى ءبىر ماسەلە، ءبىزدىڭ قوعامدا بالانىڭ تاربيەسىن مەكتەپ ۇجىمىنا تاپسىرىپ قويعان. ءبىر جاعداي بولسا، مەكتەپ ديرەكتورى، ورىنباسارى جانە مۇعالىمدى كىنالاپ شىعا كەلەدى. ال، اتا-انالار بالا تاربيەسىنە نەگە قارامايدى؟ جاقىندا وسىعان بايلانىستى باس قوستىق. وندا مۇعالىمدەر، اتا-انالار كوميتەتى، ىشكى ىستەر قىزمەتكەرلەرى قاتىستى. جيىندا جاسوسپىرىمدەر اراسىندا بەلەڭ الىپ وتىرعان قىلمىسقا قاتىستى كوپتەگەن جايتتار نازارعا الىندى. مىسالى، ءبىر بالا 7 رەت قىلمىس جاساعان. ول ءوز قاتەلىگىن ءتۇسىنۋدىڭ ورنىنا، سول قاتەلىكتى ءۇستىن-ءۇستىن جالعاستىرا بەرگەن. وسى سەكىلدى جاعدايلار كوپتەپ ورىن العان. جالپى، جيىندا ايتىلعان ماسەلەلەردى تۇتاستاي تىڭداعان سوڭ، اتا-انالارعا «ال سىزدەر بالانىڭ تاربيەسىنە جاۋاپ بەرمەيسىزدەر مە؟ الدە سىزدەردى بالاڭىزدىڭ بولاشاعى الاڭداتپايدى ما؟ ول سەنىڭ بولاشاق ۇرپاعىڭ ەمەس پە؟ كەلەشەك عۇمىرىڭنىڭ جالعاسى عوي. سوندا ونىڭ كەلەڭسىزدىككە ۇرىنۋىنا قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرا بەرەسىز بە؟» دەگەن سۇراقتاردى توتەسىنەن قويدىم. ال، ولاردىڭ بار ايتارى «ازاننان كەشكە دەيىن جۇمىستامىز. بالانى تاربيەلەۋگە ۋاقىتىمىز جوق». كەزىندە كەڭەستىك كەزەڭدە بالا تاربيەسىنە كوڭىل بولمەگەن اتا-انالار جۇمىستان شىعارىلاتىن. بالكىم وسى جۇيە بويىنشا بالاسىن دۇرىس تاربيەگە سالا المايتىن اتا-انالاردى جۇمىستان شىعارۋدى قولعا الارمىز دەگەن پىكىر دە ءبىلدىردىم. «قيت» ەتسە، جۇمىس دەپ بالاعا دەگەن جاۋاپكەرشىلىكتەن قاشقاننان گورى، ەڭ الدىمەن سولاردىڭ ءوسىپ-ءونۋىن اتا-انا قاداعالاۋى مىندەتتى. ال، بالانىڭ تاربيەسىن، ونىڭ ادام بولىپ قالىپتاسۋىن مۇعالىمگە ىسىرىپ قويا سالۋ ءجونسىز. مەكتەپتەن دۇرىس ءبىلىم الىپ شىعۋى كەرەك. ماسەلەن، جاستار ورتالىعى وبلىسقا قاراستى اۋدان-قالالاردىڭ بارلىعىندا بار. سونداعى وكىلدەرگە: «سەندەر قاستارىڭا تەك بەلسەندى جاستاردى عانا جيناي بەرمەي، ءتۇرلى ءىس-شارالاردان شەت قالىپ جۇرگەن قاتارلاستارىڭدى دا قوسىڭدار. بالكىم، ولاردىڭ دا قوعامعا قوسار ۇلەسى نە بولماسا پايداسى بولار» دەپ ايتتىم. وسىنداي تاپسىرمالار بەرىلدى. مۇنىڭ ناتيجەسىن الداعى ۋاقىتتا كورەمىز دەگەن ۇمىتتەمىن.

– ەگەر ءسىز وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى بولماساڭىز، قاي سالانى تاڭدايتىن ەدىڭىز؟

– مەن ويلايمىن مۇعالىم بولار ەدىم. ويتكەنى، ماعان بەرىلگەن ديپلومدا «قارجى جانە نەسيە، ەكونوميكالىق ساياسات وقىتۋشىسى» دەلىنگەن. وسىعان بايلانىستى مۇعالىمدىككە كەتىپ قالۋىم مۇمكىن ەدى. بىراق، ۇستازدىق تاجىريبەم جوق.

– قانشا ءتىلدى بىلەسىز؟

– ناقتى قازاق پەن ورىس تىلدەرىن بىلەمىن. جالپى، اعىلشىن ءتىلىن بىلمەسەم دە تۇسىنەم، ويىمدى جەتكىزەمىن. بىراق، كاسىبي تۇرعىدا سويلەي المايمىن. اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنسەم دەيمىن. ويتكەنى، بۇل تىلگە دەگەن سۇرانىس ارتىپ تۇر.

– قىزمەتتەن شارشاعاندا قالاي تىنىعاسىز؟

– جۇمىستان قانشاما كۇيزەلىس الاسىڭ. سوندىقتان دا ونى باسۋ ءۇشىن سپورتپەن شۇعىلدانامىن. كۇندەلىكتى بولماسا دا، دەمالىس كۇندەرى سپورت زالعا بارۋدى قۇپ كورەمىن. بالا كەزىمدە قازاقشا كۇرەسكە قاتىسقانمىن. سودان سوڭ ستۋدەنتتىك شاقتا دا بويىمىز كىشى بولعانىنا قاراماستان، باسكەتبولعا قاتىسىپ جۇردىك. ءتىپتى، ۋنيۆەرسيتەت تاراپىنان ۇيىمداستىرىلعان جارىستارعا دا كوماندامەن بىرگە قاتىسقانىم بار.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

سۇحباتتاسقان – لاۋرا ساپاربەكوۆا

دەرەككوز: "وڭتۇستىك رابات" گازەتى

تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: ەرلان ايتاحانوۆ، وقو اكىمىنىڭ ورىنباسارى: «بۇگىنگى جەتىستىگىمە ءوز كۇشىممەن جەتتىم».

Abai.kz