وسىدان ەكى جىل بۇرىن پاي­دالانۋعا بەرىلگەن حالىق­ارا­لىق «التىنكول» تەمىرجول بەكەتى مەن تەمىرجولشىلارعا ار­نا­لىپ سا­لىنعان نۇركەنت قا­لا­شى­عى­نىڭ ورتاسىنداعى مىڭ گەك­تار­دان اس­تام جەرگە ورىن تەپ­كەن «قور­عاس – شىعىس قاق­پا­­سى» ەركىن ەكو­نو­ميكالىق اي­ماق قۇ­را­مىنا تە­مىر­جول قۇرعاق اي­لا­عى، لوگيس­تي­كا­لىق جانە ين­دۋست­ريالدىق ورتا­لىق­تار قام­تىل­عان. بۇدان تىس مۇندا بولا­شاق­تا تۇرعىن ۇيلەر كەشەنى سالىن­باق­­شى. «قورعاس – شى­عىس قاق­پا­سى» ارنايى ەكونو­مي­كالىق اي­ما­عى مەملەكەتتىك باع­دارلاما نەگىزىندە، ەلىمىزدىڭ ين­دۋست­ريال­دى-يننوۆاتسيالىق دا­مۋىن جە­دەل­دەتۋ ءۇشىن قازاقستان پرە­­زي­دەنتىنىڭ 2011 جىلعى 29 قا­را­­شاداعى جارلىعىمەن قۇرىل­دى.

مۇنداعى149 گەكتاراۋ­ماق­قا سالىناتىن «قۇرعاق پورت» اي­لا­عىنىڭ ەلىمىزدىڭ ەكو­نو­مي­كا­لىق دامۋى مەن حالىقارالىق تران­زيتتىك الەۋەتىنىڭ ارتۋىنا بەرەر بەرەكەسى ەرەكشە بولماق. قۇرعاق ايلاققا قىتاي مەم­لەكەتى تارا­پىنان تار تاناپتى 3, قازاقستان تاراپىنان كەڭ جو­لاقتى وسىنشا تەمىرجول جە­لىسى تارتىلىپ، ۇس­تىمىز­دەگى جىل­دىڭ شىلدە ايىندا كورشى ەكى ەل ءبىر-بىرىمەن جۇك ال­ماسا باس­تادى. سول سياقتى بۇل اي­ماقتا قۇر­عاق ايلاقپەن جاپ­سار­لاس­تى­رىپ189 گەكتاراۋماققا لو­­گيس­تي­كا­لىق ورتالىق جاسالىپ، ونداعى قوي­مالاردا مىڭداعان توننا جۇك ساقتالىپ، سان تاراپقا جو­نەل­تىلەدى. سونىمەن قاتار 230 گەك­تار جەرگە يندۋستريالدىق اي­ماق جاساۋعا قازىر ورىن دا­يىن­­دالۋدا. ياعني، بۇل ەركىن ەكو­نوميكالىق ايماق قۋاتتى ءوندى­رىس ورىندارىنىڭ وركەندەۋىنە دە جول اشپاق. قۇرىلىس جۇ­مىس­­تارىنا باستاپقىدا جالپى 227 ميلليارد تەڭگە جۇمسالاتىن بول­سا، ونىڭ 150 ميللياردى جە­كە ين­ۆەس­تورلار ەسەبىنەن قاراس­تىرىلادى. وسى الىپ قۇرى­لىس­تىڭ ءبارى اينا­لاسى ەكى-ءۇش جىل­دا تولىق قۋاتىندا ىسكە قو­سى­لىپ، مۇندا قازىرگى بول­جام بو­يىن­شا مىڭداعان ادامعا جا­ڭا جۇ­مىس ورنى اشىلماقشى. «ب­ا­­­زيس» قۇرىلىس كومپا­نيا­سى­نىڭ جيىنجايىندا «نۇركەنت بو­لا­شاق­تىڭ قالاسى» دەگەن ماز­مۇن­دا وتكەن كەڭەستە «قازاقستان تە­مىرجولى» اق پرەزيدەنتى اس­قار مامين «قور­عاس – شىعىس قاق­پاسى» ەركىن ەكونو­ميكالىق اي­ماعىندا 10 مىڭعا جۋىق ادام ەڭ­بەك ەتىپ، 2020 جىلعا دەيىن 50 مىڭ ادام جاڭا قالاعا قونىس­تا­ناتىنىن ايتىپ ءوتتى. 2035 جىلعا دەيىن نۇركەنتتە 100 مىڭ ادام تۇراتىن زاماننىڭ ەڭ وزىق ۇل­گى­سىندە سالىنعان جاس قالا بوي كوتەرمەك.

ايماق قۇرىلىسىنا قازىردىڭ وزىندە قازاقستاندىق 20-دان اس­تام قۇرىلىس كومپانيالارى تار­تى­لىپ وتىر. ال ۇستىمىزدەگى جىل­دىڭ 19 قازانىنان باستاپ «He­wiett Pa­card»، «Toyota»، «DHL»، تا­عى باسقا دا الەمگە تانىمال كوپ­تەگەن كوم­پانيالار ءوز تاۋار­لا­رىن وسى جەر­دەن ورتا ازيا مەن باتىس ەۋرو­پاعا تاراتپاقشى. بۇ­لار نەگىزىنەن الەم ەلدەرىنە وزىق ۇلگىدەگى جەڭىل، اۋىر اۆتو­كو­لىكتەر، باسقا دا قۇ­رىل­عىلار سا­تاتىنىن وتانداستا­رىمىز جاق­سى بىلەدى. ال اقش، جا­پونيا سياق­تى شەتەلدىكتەر ءۇشىن مۇ­حيت، تە­ڭىزبەن جونەلتكەن جۇگى باتىس ەۋ­روپا مەن ورتا ازيا مەم­لە­كەت­تەرىنە ءبىر اي مەرزىمدە ءجۇزىپ جەتسە، باتىس قىتاي – باتىس ەۋ­روپا تران­زيتتىك تەمىرجولمەن جۇك بار-جوعى 9 كۇندە دىتتەگەن جە­رىنە اپا­رى­لادى.

جاڭا باستالعان قۇرىلىستا قازىر «BI - Group»، «بازيس» ، «Kaz SMU -1997» سياقتى ءىرى قۇرىلىس ۇيىمدارى جۇمىس اتقارادى. ايماق­تاعى جالپى قۇرىلىس جۇ­مىستارىن جۇرگىزۋدى (باس مەر­دى­گەر) اعىلشىن كاسىپكەرلەرى قولعا العان. قۇرىلىستىڭ باس مەردىگىرى «DP WQRLD» كومپانياسى.

سوڭعى جىلدارى قورعاس پەن پەنجىم اۋىلدارىنىڭ اراسىندا پايدا بولعان «قورعاس» شەكارا ماڭى حالىقارالىق ىنتى­ماق­تاس­تىق ورتالىعى»، «التىنكول» حا­لى­قارا­لىق تەمىرجول بەكەتى، نۇر­كەنت قا­لا­شىعى، مەملەكەتتىك «جۇ­مىسپەن قامتۋ – 2020» باعدار­لا­ماسى بويىنشا سالىنعان تۇر­عىن­ ۇيلەر، بۇرىن ەلسىز جاتقان قۇم­­دى شولەيت ايماققا جان ءبىتى­رىپ، كورگەننىڭ كوزىن قىزىق­تى­رۋ­شى ەدى. مىنە، ولار­دىڭ قاتارىنا بوس جاتقان جەر­لەرگە «قورعاس – شى­عىس قاق­پاسى» ەركىن ەكونو­مي­كا­لىق ايماق قۇرىلىسى سىنالاپ ەنگىزىل­دى. وسى­نىڭ ءبارى ەلىمىزدىڭ ەكو­نو­ميكالىق الەۋەتىن ەسەلەپ ارت­تى­رۋ­مەن قاتار، جەر­گىلىكتى حالىق­تىڭ الەۋمەتتىك جاع­دايىن جاق­سار­­تۋعا ۇلكەن دەمەۋ بولماقشى.

وبلىس اكىمى تەمىر­جول­شى­لار­عا ارنالىپ سالىنعان نۇركەنت قا­لاشىعىنىڭ ءوسۋ باعىتىمەن تا­نىستى. قالاشىق ىرگەسىنەن500 گەكتارجەر ءبولىنىپ، «قورعاس – شى­عىس قاقپاسى» ەركىن ەكونو­مي­كالىق ايماققا قونىس­تا­نۋ­شى­لارعا تۇر­عىن ۇيلەر سالىنباقشى. جيىندا وسى تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ باس جو­باسى تانىستىرىلدى. كەڭەستە «Khor­gos Gateway» جشس باس دي­رەكتورى كارل گەيسەن ءسوز سوي­لەپ، تەمىرجول ارقىلى حا­لىق­ارا­لىق جۇك تا­سى­مالى سوڭعى سەگىز اي­دا ءۇش ەسە وس­كەنىن، «قۇرعاق پورت» جۇمىسى بۇ­دان ءارى جان­دا­نىپ، جۇك تاسى­مالى قار­قىن­داي بەرەتىنىن جەتكىزدى. سونىمەن قا­تار ول بيىل 100 ادام جۇ­مىس­قا قابىلداپ، ولاردى ين­ديادا وقى­تىپ، الەمنىڭ بارلىق «قۇر­عاق پورتتارىنىڭ» جۇمى­سىمەن تا­نىستىرعانىن، الدا­عى جى­لى تا­عى 200-دەن استام جەرگىلىكتى جاس­تار جۇمىسقا الى­نىپ، شەتەل­دەر­دە وقىتىلاتىنىن بايانداپ ءوتتى.

وبلىس اكىمى اماندىق باتالوۆ «قورعاس – شىعىس قاق­پا­سى» ەركىن ەكونوميكالىق ايما­عى­نىڭ قۇرىلىس باسىنداعى ساپارىن اياق­تاعان سوڭ، اۋدان حالقىنىڭ باس­قا دا تىرشىلىك تىنىسىمەن تانىس­تى. وبلىس باسشىسى وتكەن جى­لى جەر­­گىلىكتى ديقاندارعا بەرگەن ۋا­دەسى بويىنشا پەنجىم اۋى­لىن­دا­عى №6 جانە №1 قىرماننىڭ كۇر­­دەلى جون­دەۋدەن وتكىزىلىپ، اس­فالت­تالعانىن كوردى. قىرماندا جۇگەرى وسىرەتىن قوجالىقتاردىڭ جە­تەك­شىلەرىمەن اڭگىمەلەستى. جۇ­گە­رىشىلەر وزدەرىن تولعاندىرىپ جۇرگەن ءبىراز ماسەلەلەردى وبلىس اكى­مىنە جەت­كىز­دى. بۇرىن ۇزاق جىل­دار بويى شار­ۋاشىلىقتىڭ باس اگرونومى قىز­مەتىن اتقارعان، بىلگىر جۇگەرىشى، ەڭبەك ارداگەرى اقزام ماريپوۆ وسى اۋىلداعى ەكى قىرماندى كۇردەلى جون­دەۋ­دەن وت­كىزۋگە كومەكتەسكەنى ءۇشىن وبل­ىس اكىمىنە اۋىلداس­تارى­نىڭ ال­عى­سىن جەتكىزدى. سونىمەن قاتار جۇز­دە­سۋدە جۇگەرى ءوسىرۋشى ديقان­دار­دىڭ وندىرىستىك باستى پروب­لە­ما­لارى ەگىستىك سۋاراتىن سۋ جول­دا­رىن قايتا جوندەۋ، جۇگەرى ءدانىن كەپ­تىرەتىن زاۋىتتار سالۋ، جەڭىل­دىكپەن بەرىلەتىن تىڭايت­قىش­تار­دىڭ كو­لە­مىن ۇلعايتۋ سياقتى ما­ڭىز­دى ما­سە­لەلەردى جەتكىزدى.

ۇستىمىزدەگى جىلى جاركەنتتىك ديقاندار جالپى 25412 گەكتار­دان استام القاپقا جۇگەرىنىڭ ءارتۇرلى سۇرىپتارىن ءوسىردى. قا­تار­داعى تا­ۋار­لى جۇگەرىمەن بىر­گە ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك، شىعىس اي­ماق­تارىن تۇ­قىمىمەن قامتا­ما­سىز ەتەتىن وڭىردە «دالا ارۋى­نىڭ» ەليتالىق تۇ­قىم­دىق تۇر­لە­رى دە مول ەگىلگەن بولا­تىن. سون­داي قۋاتتى قوجا­لىق­تار­دىڭ ءبىرى، وسى پەنجىم اۋىل­دىق وكرۋگىن­دەگى «قوجامبەرديەۆ. ا.» جشق. وب­لىس باسشىسى اتالعان قوجالىق كوم­بايندارى وراق سالعان القاپقا كە­لىپ، ەگىن جيناۋ ناۋ­قانىنىڭ با­رىسىمەن تانىستى. بۇل قوجا­لىق بيىل 500 گەكتاردان استام جەرگە قاتارداعى جۇگەرى سۇرىپ­تارىن ءوسى­رىپتى. وراق تۇسكەن القاپ­تاعى جۇ­گە­رىنىڭ «تۇلپار» اتتى سور­­تىنىڭ گەك­تارىنان ورتا ەسەپ­پەن 10 تون­نادان سوبىقتى جۇگەرى جينال­عا­نىن قوجالىق اگرونومى الىم­جان گاشيموۆ وبلىس باس­شىسىنا ماق­تانىشپەن جەتكىزدى.

وبلىس باسشىسى كىشىشىعان اۋىلىنىڭ ىرگەسىندە ەگىن وراعى قى­زۋ قارقىن العان «ەرنار» جشق مەحانيزاتورلارىنا دا ات باسىن بۇردى. قوجالىق توراعاسى تاسقىن جا­پارقۇل بيىل ساتىپ الىپ، ناۋ­قانعا قوسقان رەسەيلىك «ۆەك­تور» كوم­باينىنىڭ ەرەك­شە­لىگىن بايان­دادى. بۇل تەحنيكا ال­قاپ­تان ورعان جۇگەرى سوبىعىنىڭ بىر­دەن ءدانىن ۋاتىپ جينايدى. ءپى­سىپ-جەتىلىپ، ۋاتىلىپ جينالعان ءدان القاپتان بىردەن «كراحمال - سىر­نە» زاۋىتىنا جونەلتىلەدى. ءسوي­تىپ قوجالىق ەڭبەككەرلەرىن قىر­­مانعا تاسىپ، سۇرىپتاپ، كەپ­تىرۋ سياقتى باسى ارتىق جۇ­مى­س­تان قۇتقارادى. ءدان «كراحمال - سىرنە» زاۋىتىنا 22 پايىز ىلعال­دىلىقپەن وتكى­زىلىپ، كەپتىرۋ تسە­حىن­­دا قۇرعا­تى­لادى.

ساپار سوڭىندا جاركەنت «كراح­­مال - سىرنە» زاۋىتىنىڭ بيىل پايدالانۋعا بەرىلگەن جۇ­گەرى ءدانىن كەپتىرۋ تسەحنىڭ جۇ­مى­سىمەن تانىسىپ، زاۋىت ەڭ­بەك­كەرلەرى قانشا جۇگەرى ءدانىن وڭ­دەپ ۇقساتاتىنىن كاسىپورىن باس­شىسى زاكير كۋزيەۆتەن سۇراپ ءبىلدى. جالپى 9,5 ميلليون ەۆرو اقشاسىنا سالىنعان جاڭا قۇ­رىل­عى زاۋىتتىڭ جۇگەرى ءدانىن قا­بىلداۋ اۋقىمىن ۇلعايتپاق. وتكەن جىلى بۇل زاۋىت جار­كەنت­تىك دي­قانداردان 30 مىڭ تون­نا «دالا ارۋىنىڭ» ءدانىن قا­بىل­داپ ۇقساتسا، بيىل بۇل كور­سەت­كىش ەكى ەسە وسپەك. ءسوي­­تىپ، بۇل كاسىپ­ورىن­­نىڭ ءونىم وڭ­دەۋ اۋ­قى­مى كە­ڭىپ، وعان قو­سىمشا جان-جاقتان مال مەن قۇسقا قۋاتتى جەم ىزدە­گەندەر قاتارى كوبەيىپ، «دا­لا ار­ۋىنىڭ» دانىنە سۇرا­نىس ار­تىپ كەلەدى.

پانفيلوۆ اۋدانى

Abai.kz