جاقىندا رەسەي فەدەراتسياسى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى قورعانىس مينيسترلەرى رەسەيدىڭ «تايسويعان»، «جامان-تاۋ» جانە «سارى-شاعان» اسكەري-جاتتىعۋ پوليگوندارى ورنالاسقان جەرلەردەگى جالعا بەرىلگەن 1,6 ملن. گەكتار جەردى قازاقستاننىڭ وزىنە قايتارۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويدى.

بۇل اقپاراتتى كوپشىلىك جاقسىلىققا بالاپ، قۋانىپ جاتتى. بىراق، بۇل كەلىسىمنىڭ ەكىنشى جاعى بار. رەسەي ءوزىنىڭ 7 اسكەري-جاتتىعۋ پوليگونىن ورنالاستىرۋ ءۇشىن 90-جىلداردىڭ باسىنان باستاپ قازاقستاننان 11ملن. گەكتار جەردى جالعا العان بولاتىن. ول ءۇشىن رەسەي جاعى قازاقستانعا باسىندا 27,5 ملن. دوللار تولەۋگە كەلىسىپ، 2007-جىلى ول سوما 24,8 ملن. دوللارعا كەمىدى.

كەيىن تاعى ءبىر كەلىسىم بويىنشا 23,4 ملن. دوللارعا ازايعان  جالعا الۋ تولەماقىسى سوڭعى كەلىسىم بويىنشا  تاعى دا 4 ملن. دوللارعا كەمىپ، ەندى رەسەي فەدەراتسياسى بارلىق اسكەري-جاتتىعۋ پوليگونى ءۇشىن 19,3 ملن. دوللار تولەيتىن بولدى.

ۋاقىت وتكەن سايىن تولەم كولەمى كەمىگەنمەن اسكەري جاتتىعۋلار سانى  ازايعان جوق. ءتۇرلى سىناقتار مەن جارىلىستاردان قورشاعان ورتا مەن ادام دەنساۋلىعىنا تيگىزەر زيانى بۇرىنعىدان ارتپاسا كەمىگەن ەمەس.

بۇل تۋرالى قازاقستاننىڭ «انتيگەپتيل» ەكولوگيالىق قوزعالىسى ءجيى ايتىپ، دابىل قاعىپ كەلەدى.

سونىمەن بىرگە، رەسەي جاعى ەندى «بايقوڭىر» عارىش ايلاعىنان دا 11,6 مىڭ گەكتار جەردى قازاقستانعا قايتارماقشى. جالپى كەلىسىم بويىنشا «بايقوڭىر» كەشەنى مەن اتتاس قالانى قوسقاندا 672 گەكتار جەر جالعا بەرىلگەن بولاتىن. ول ءۇشىن رەسەي فەدەراتسياسى 115 ملن. دوللار تولەيدى. بۇل سوما ءتۇرلى ينفلياتسيالار مەن دەۆالۆاتسيالارعا قاراماستان 1994-جىلدان بەرى وزگەرىسسىز قالىپ وتىر.

كەرىسىنشە «بايقوڭىردان» ۇشاتىن پروتون زىمىرانى قازاقستان حالقى مەن قورشاعان ورتاعا وراسان زور زيانىن تيگىزۋدە. وتكەن جىلعى 210 مىڭ كيىك پەن 90 مىڭ مالدىڭ قىرىلۋى پروتون زىمىرانىنا پايدالانىلاتىن ۋلى گەپتيل سەبەپ بولدى دەيدى «انتيگەپتيل» قوزعالىسىنىڭ بەلسەندىلەرى.       

قىسقاشا انىقتاما: «انتيگەپتيل» ازاماتتىق قوزعالىسى 2013- جىلدىڭ 05-شىلدەسى كۇنى «بايقوڭىر» عارىش ايلاعىنان 02-شىلدەدە ۇشىرىلعان «پروتون» زىمىرانى اپاتقا ۇشىراپ، 600 توننادان اسا ۋلى گەپتيل جەرگە توگىلۋىنە قارسىلىق توبى رەتىندە  استانا قالاسىندا قۇرىلدى. ونىڭ نەگىزگى ماقساتى – قازاقستاندا قورشاعان ورتانى ادامنىڭ ءومىر سۇرۋىنە قولايلى جاعدايدا ساقتاۋ جانە ادام دەنساۋلىعىن قورعاۋ.

قوزعالىس نەگىزگى 4 باعىتتا جۇمىس ىستەيدى:

1. گەپتيل وتىنى پايدالانىلاتىن پروتون زىمىرانىن بايقوڭىر عارىش ايلاعىنان ۇشىرۋدى مۇلدەم توقتاتۋ،

2. رەسەيدىڭ اسكەري-جاتتىعۋ پوليگوندارىن جابۋ،

3. الەمدىك يادرولىق وتىن قالدىقتارىنىڭ بازاسىن جاساۋعا جول بەرمەۋ،

4. اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋعا جول بەرمەۋ.

قوزعالىس قۇرىلعاننان بەرگى ۋاقىتتا 50-دەن اسا ءتۇرلى شارالار ۇيىمداستىردى. ونىڭ العاشقىسى 08-شىلدە 2013-جىلى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگىنەن «پروتون» زىمىرانىن ۇشىرۋدى توقتاتۋدى تالاپ ەتۋدەن باستالدى.

ودان كەيىنگى ۇيىمداستىرىلعان شارالاردىڭ ىشىندە مىنالاردى ايرىقشا اتاپ وتۋگە بولادى:

01-قازان 2013-جىلى قر ۇكىمەتىنە ارنايى حات تاپسىرۋعا بارعان قوزعالىس بەلسەندىلەرى ۇستالدى. شاراعا قاتىسقان 9 بەلسەندى ءارتۇرلى اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى.

19-قازان 2013-جىلى قوزعالىستىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «قازاق جەرىن لاستاما!» اتتى رۇقسات ەتىلگەن ميتينگ  وتكىزىلدى. ميتينگىگە 300-دەن اسا ادام قاتىستى.

13-قاڭتار 2014-جىلى قوزعالىس مۇشەلەرى جەكە اكتسيالار جاسادى. ءبىرىنشى بولىپ قوزعالىس بەلسەندىسى ماقسات ءىلياسۇلى باستاعان جەكە اكتسيالار تىزبەسى سول جىلدىڭ 29-جەلتوقسانىنا دەيىن جالعاستى. شاراعا قاتىسقانداردىڭ باسىم بولىگى رۇقسات ەتىلمەگەن ميتينگ ۇيىمداستىردى دەگەن جەلەۋمەن ءتۇرلى اكىمشىلىك جازاعا تارتىلىپ، ءارتۇرلى كولەمدە ايىپپۇل سالىندى.

02- اقپان 2014-جىلى قوزعالىس مۇشەلەرى «پروتون» زىمىرانىنىڭ ۇشىرىلۋىنا قارسى جۇگىرۋ شاراسىن ۇيىمداستىردى. شاراعا قاتىسقان 11 بەلسەندى ۇستالىپ، ارقايسىسىنا 5 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش كولەمىندە ايىپ سالىندى. 

28-مامىر 2014-جىلى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا قوسىلۋعا قارسىلىق بىلدىرگەنى ءۇشىن 20-دان اسا ادام قامالىپ، «انتيگەپتيل» قوزعالىسىنىڭ 10 مۇشەسى ۇستالدى. ولاردىڭ  بىرەۋى 3 تاۋلىككە، توعىزى 4 تاۋلىككە قامالدى. قامالعانداردىڭ ىشىندە بەلگىلى جۋرناليست وركەن جويامەرگەن دە بولدى.

17-قازان 2014-جىلى رەسەي ەلشىلىگىنە بارىپ، «پروتون» زىمىرانىن ۇشىرۋدى توقتاتىپ، اسكەري-جاتتىعۋ پوليگوندارىن جابۋدى تالاپ ەتكەن قوزعالىستىڭ  4 مۇشەسى ۇستالىپ، 10-نان 50-گە دەيىنگى ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش كولەمىندە ايىپ سالىندى.

18-25-ماۋسىم ارالىعىندا «انتيگەپتيل» قوزعالىسى «شىندىق ەكسپەديتسياسىن» جاساقتاپ، ونىڭ 5 مۇشەسى، ماقسات ءىلياسۇلى، ەدىل ماكەن، جەڭىس تىلەۋباي، اماندىق داۋلەتبەكۇلى جانە نۇرلان جاباەۆ كيىكتەر جاپپاي قىرىلعان اقمولا، سولتۇستىك قازاقستان، قوستاناي جانە اقتوبە وبلىستارىن ارالاپ، كيىكتىڭ، مالدىڭ جاپپاي قىرىلۋ سەبەبىن انىقتاپ قايتتى. ولار كيىكتىڭ، مالدىڭ جاپپاي قىرىلۋىنا گەپتيلدىڭ تىكەلەي قاتىسى بار دەپ مالىمدەدى.

28- ماۋسىم 2015-جىلى قازاقستاننىڭ ءتورت وبلىسىندا 200 مىڭنان اسا كيىكتىڭ قىرىلۋىنا بايلانىستى قوزعالىس مۇشەلەرىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «بۇگىن كيىك – ەرتەڭ ءبىز» اتتى فلەشموب وتكىزىلدى. قاتىسۋشىلار «بايتەرەك» مونۋمەنتى جانىندا ولگەن كيىكتەردى بەينەلەدى.

28-تامىز 2015-جىلى استانا قالاسىنداعى «كيىكتەر» فونتانىنىڭ جانىندا «كەلەسى كىم؟» دەپ اتالاتىن «پروتون» زىمىرانىن ۇشىرۋعا قارسى شارا ۇيىمداستىرىلدى. شاراعا قاتىسقان 10 ادام ىشكى ىستەر باسقارماسىنا جەتكىزىلىپ، 4 ساعات قاماۋدا وتىردى.

29-قاڭتار 2016-جىلى ەل اراسىندا «پروتون زىمىرانىنىڭ ۇشىرىلۋىن قولدايسىز با، الدە قارسىسىز با؟» دەگەن ساۋالناما جۇرگىزىلدى. ساۋالناماعا قاتىسقانداردىڭ 99%  پروتون زىمىرانىنىڭ ۇشىرىلۋىنا قارسى ەكەندىكتەرىن ءبىلدىردى.  

بۇدان بولەك «انتيگەپتيل» ازاماتتىق قوزعالىسى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى پان گي مۋنعا، رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتينگە، قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا، بىرنەشە مينيسترلەرگە، حالىقارالىق ەكولگيالىق ۇيىمدارعا حات جازدى.

بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ ارنايى وكىلدەرى باسكۋت تۋنچاك پەن ماينا كيايمەن كەزدەستى.

قر اۋىل شارۋاشىلىق مينيسترلىگىنىڭ، قر ۇكىمەتىنىڭ كيىكتەردىڭ جاپپاي قىرىلۋ سەبەبىن انىقتاۋ جونىندەگى كوميسسياسىنىڭ وتىرىستارىنا قاتىستى.

قوزعالىس مۇشەلەرى گەپتيل وتىنىن پايدالاناتىن «پروتون» زىمىرانىن قازاقستاندا ۇشىرۋدى توقتاتىپ، رەسەيدىڭ 7 اسكەري-جاتتىعۋ پوليگونىن جاپقانشا ءوز جۇمىستارىن جالعاستىرا بەرەتىندەرىن مالىمدەۋدە.

«انتيگەپتيل» قوزعالىسىنىڭ مۇشەلەرى بيلىك تاراپىنان ۇدايى قىسىم كورىپ كەلەدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن قوزعالىس مۇشەلەرى مۇساعالي دۋامبەكوۆ 1 جىلعا شارتتى تۇردە باس بوستاندىعىنان ايىرىلسا، ساكەن بايكەنوۆتىڭ 2 جىلعا شارتتى تۇردە باس بوستاندىعى شەكتەلدى. قازىر قوزعالىس بەلسەندىسى بولاتبەك ءبىلالوۆتىڭ ۇلتارالىق ارازدىق تۋعىزدى دەگەن جەلەۋمەن 3 جىلعا شارتتى تۇردە بوستاندىعى شەكتەلدى.      

ماقسات ءىلياسۇلى،

«انتيگەپتيل» قوزعالىسىنىڭ ۇيلەستىرۋشىسى

Abai.kz