تاجىكستاننىڭ ىرگەسىندەگى احۋال مازسىز بولىپ بارادى
اۋعانستاننىڭ سولتۇستىگىندە سوعىس قيمىلدارىنىڭ جيىلەپ كەتۋى ونىمەن كورشىلەس ورتالىق ازيا ەلدەرىن الاڭداتىپ وتىر.
قۇندىز ءۋالاياتىندا تاليبان سودىرلارىنا كولىك ۇستىنەن وق اتىپ تۇرعان پوليتسيا وكىلى. اۋعانستان، 3 مامىر 2015 جىل.
اۋعانستاننىڭ سولتۇستىگىندە، ورتالىق ازيا ايماعى شەكاراسىنا جاقىن ماڭدا بيىل سوعىس قيمىلدارى جيىلەپ كەتتى. بۇل جاعداي اسىرەسە اۋعانستانمەن شەكتەسەتىن ەلدەردىڭ بيلىگىن الاڭداتىپ وتىر. اۋعان ۇكىمەت كۇشتەرىنە قارسى سوعىسىپ جاتقان توپتار اراسىندا ورتالىق ازيادان شىققان «وزبەكستان يسلام قوزعالىسى» (ويق) ەكسترەميستىك توبىنىڭ سودىرلارى دا بار.
اۋعانستانداعى كەسكىلەسكەن شايقاستاردىڭ ءبىرازى تاجىكستانمەن شەكتەسەتىن باداحشان جانە قۇندىز ءۋالاياتتارىندا بولدى. بۇل ەگەر اۋعانستانداعى سوعىس قيمىلدارى ورتالىق ازيانىڭ وزگە ەلدەرى، مىسالى اۋعانستانمەن 1206 كيلومەترگە جەتەتىن ورتاق شەكاراسى بار تاجىكستانعا قاراي اۋسا، وندا قاۋىپ كولەمى ارتا تۇسەدى دەگەن بولجام تۋدىرىپ وتىر.
اۋعانستانداعى سوعىستىڭ تاجىكستانعا ويىسۋ قاۋپى اسا ۇلكەن بولماسا دا، ىقتيمالدىعى جوعارى. بىراق اقش، رەسەي مەن قىتايدىڭ تاجىكستانعا تونگەن بۇل قاۋىپتى باسا نازاردا ۇستاپ وتىرعانىنىڭ ارقاسىندا بۇل ەلدىڭ اۋعانستاننان تونەتىن قاۋىپتەن زارداپ شەگۋى نەعايبىل.
اقش-تىڭ قولداۋى
اقش 8 شىلدەدە تاجىك قاۋىپسىزدىك كۇشتەرىنە اۋعانستانمەن شەكاراسىنداعى تاۋلى، الىس ايماقتاردى باقىلاۋ ءۇشىن جول تالعامايتىن 80 اسكەري كولىك تاپسىردى.
جالپى، اقش تاجىكستانعا ون جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى شەكارادا قاراۋىل بەكەتتەرىن سالۋعا قارجى ءبولىپ، جاڭا اسكەري كيىم-كەشەك، قارۋ-جاراققا جاتپايتىن اسكەري قۇرالدار بەرىپ كومەكتەسكەن.
ۆاشينگتون وزبەكستانعا دا كوپ كومەك كورسەتتى. اقش بۇل ەلگە 300-دەن اسا ميناعا ءتوزىمدى بروندى اسكەري كولىك بەرگەن. اقش بۇعان دەيىن تۇركىمەنستانعا دا اسكەري كومەك كورسەتەتىنىن مالىمدەگەن.
رەسەي اسكەرى
تاجىكستاننىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە رەسەي دە كوپ كومەك كورسەتىپ كەلەدى. رەسەي اسكەرى تاجىكستاندا 1890 جىلداردان بەرى تۇر. رەسەيدىڭ 201-موتواتقىشتار ديۆيزياسى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس اياقتالعاننان بەرى تاجىكستاندا تۇراقتاپ قالعان. تاياۋدا رەسەيلىك اسكەريلەر بۇل ديۆيزياداعى اسكەريلەر سانىن 7 مىڭ 500-دەن 9 مىڭعا دەيىن كوبەيتەتىنىن حابارلاعان.
رەسەي بۇعان قوسا 201-ديۆيزيانى سوڭعى ۇلگىدەگى زاماناۋي قارۋمەن، ونىڭ ىشىندە جەتىلگەن اسكەري ۇشاق، شابۋىلداۋشى تىكۇشاق جانە ۇشقىشسىز باسقارىلاتىن ۇشاقتارمەن قايتا قارۋلاندىرىپ جاتىر. 2012 جىلى رەسەي تاجىكستاندا پايدالانىپ وتىرعان ءۇش اسكەري بازاسىنىڭ جالعا الۋ مەرزىمىن 49 جىلعا ۇزارتقان.
رەسەي اسكەريلەرى تاجىك ساربازدارىمەن بايلانىسىن كۇشەيتىپ، تاجىكستاننىڭ اۋعانستانمەن شەكاراسىنا ءۇش قاباتتان تۇراتىن قورعانىس جەلىسىن ورناتتى. تاجىك شەكاراشىلارى مەن رەسەي فەدەرالدىق قاۋىپسىزدىك قىزمەتىندەگى (فسب) كەڭەسشىلەردەن سىتىلىپ كەتكەن كەز-كەلگەن شەكارا بۇزۋشى تاعى ەكى قابات قورعانىس جەلىسىنە تاپ بولادى نەمەسە شەكاراشىلارعا تاجىكستاننىڭ ىشكى جاعىنداعى رەسەيلىك اسكەري بازالاردان كومەككە اسكەري ۇشاقتار جەتىپ بارادى.
تاجىكستاننىڭ شەكاراداعى قورعانىسىن كۇشەيتۋگە رەسەي باستاعان ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمى (ۇقشۇ) دا كومەك كورسەتىپ كەلەدى. ۇقشۇ تاجىك بيلىگىن قاجەت بولسا اسكەر جىبەرۋگە دايىن ەكەنىن جانە اۋعانستانمەن شەكاراسىنا جاقىن ماڭعا 72 ساعاتتا اسكەري كۇش تۇسىرە الاتىنىن ۇنەمى ەسكەرتەدى.
قىتايدىڭ كومەگى
قىتاي سوڭعى جىلدارى ورتالىق ازيا ەلدەرىنە، ونىڭ ىشىندە تاجىكستانعا ينۆەستيتسيا سالۋدان جەتەكشى ورىنعا شىقتى. قىتاي بۇعان قوسا تاجىكستاننىڭ قاۋىپسىزدىك كۇشتەرىن ون جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى تىكۇشاقتار، اسكەري فورما مەن اسكەري قۇرال-جابدىقتارمەن قامتاماسىز ەتىپ كەلەدى. بىلتىر قىتايدىڭ ەسىرتكىمەن كۇرەس اگەنتتەرى تاجىك ارىپتەستەرىمەن بىرگە تاجىكستان تەرريتورياسىندا بىرلەسكەن وپەراتسيالار جۇرگىزدى.
رەسەي، اقش پەن قىتاي دا تاجىكستاننىڭ اسكەري جانە قاۋىپسىزدىك كۇشتەرىمەن بىرلەسكەن جاتتىعۋلار وتكىزىپ، ولاردى دايىندىقتان وتكىزىپ وتىرادى.
قىتاي، اقش جانە رەسەي تاجىكستاننان وزگە ورتالىق ازيانىڭ اۋعانستانمەن شەكارالاس ەكى مەملەكەتى – وزبەكستان مەن تۇركىمەنستانعا بىردەي وسىنشالىقتى نازار اۋدارعان ەمەس.
تۇركىمەنستان كوپ جاعدايدا سىرتتىڭ كومەگىنەن باس تارتىپ كەلگەن. ەندى اشعابات اۋعانستاننان ورتالىق ازيانىڭ بارلىق ەلدەرىنە تونەتىن قاۋىپكە تاپ بولىپ وتىر. 2014 جىلدىڭ اقپان ايىنان بەرى شەكارا بۇزۋشىلار اۋعانستانمەن شەكارادا كەمىندە التى تۇركىمەن شەكاراشىسىن ءولتىردى.
پەكين، ماسكەۋ جانە ۆاشينگتون تاجىكستاننىڭ اۋعانستانمەن شەكاراسىندا قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدە بىردەي جۇمىس ىستەپ وتىر. تاجىكستان شەكاراسىندا ۋاقىتشا عانا جانجال تۋىنداماسا، ودان ۇلكەندەي قاۋىپ ءتونۋى ەكىتالاي.
بىراق ءۇش ەل تاجىكستاننىڭ ىشكى قاۋىپسىزدىگىنە كەپىلدىك بەرە المايدى. تاجىك ۇكىمەتىنىڭ سوڭعى ايلارداعى ەلدەگى يسلام ءدىنىن ۇستانۋشىلارعا باقىلاۋدى قاتايتۋى جانە وپپوزيتسيالىق توپتاردىڭ مارگينالدانۋى – تاجىكستانداعى تۇراقتىلىققا شىنىمەن قاۋىپ توندىرەتىن ماسەلە بولىپ وتىر.
(بريۋس پاننيەردىڭ ماقالاسىن اعىلشىننان اۋدارعان - ايبەك بەيسەباەۆ).
دەرەك كوزى: http://www.azattyq.org/
