ءجۇز مىڭداعان جۇرت تاريحي وتانىنا ورالىپ جاتىر. سەبەبى، شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى ەلگە اكەلۋ - قازاقستاننىڭ ۇزاق مەرزىمدىك ستراتەگيالىق ماقساتىنا ساي. سوندىقتان، رەپاتريانت ماسەلەسى ماڭىزدى مەملەكەتتىك شارالار قاتارىندا. مەملەكەت وعان قىرۋار قارجى بولەدى. مەملەكەتتىك باعدارلاماسى جاسالعان. «ورالماندار تۋرالى» زاڭ قابىلدانعان. بىراق ءبىزدىڭ بۇگىنگى تاقىرىبىمىز سىرتقى ميگراتسيا ەمەس. بىزدە ءالى تولىق زەرتتەلمەگەن، بولاشاعى بولجانباعان قۇبىلىس بار: ول - ىشكى كوشىپ-قونۋ ماسەلەسى.

سوڭعى جيىرما جىلدا تۇرعىلىقتى مەكەنجايىن تاستاپ، باسقا مەكەندەرگە كوشكەندەردىڭ سانى كۇرت ءوستى. بۇل ماسەلە نازاردان تىس قالىپ كەلەدى. جاپپاي بەلەڭ العان ىشكى ميگراتسيا كوپتەگەن ماسەلەلەردىڭ تۋىنداۋىنا تىكەلەي اسەر ەتىپ وتىر. مىسالى، ەلىمىزدىڭ ەڭ ءىرى مەگاپوليسى الماتى قالاسىندا ول قايشىلىقتار ەرەكشە، «كلاسسيكالىق» تۇرعىدا كورىنىس بەرۋدە: شاڭىراق پەن باقاي شيەلەنىسى، كۇشتىك قۇرىلىمدار مەن تۇرعىندار اراسىنداعى تەكە-تىرەس، جاپپاي جەر باسىپ الۋ جانە تۇرعىزىلعان ۇيلەردى بۇزۋ، ت.ت. وقيعالارى - الماتى قالاسىنىڭ باسشىلارىنىڭ دا، قالانىڭ بايىرعى تۇرعىندارىنىڭ دا، كەلىپ جاتقان ميگرانتتاردىڭ دا باس اۋرۋىنا اينالعالى قاشان؟! بۇدان، ارينە، «ماسەلە تەك الماتىدا ۋشىعىپ تۇر» دەگەن پىكىر تۋماسا كەرەك. ونىڭ كىشىگىرىم «كوشىرمەلەرى» استانا مەن بارلىق وبلىس ورتالىقتارىندا، ءومىر سۇرۋگە قولايلى بارلىق وڭىرلەردە «جەرگىلىكتى ماسەلەلەر» رەتىندە كەزدەسەدى. بىراق ماسەلەنى تۇتاس الساق، - ىشكى كوشi-قون مەملەكەتتىڭ تىكەلەي ارالاسۋىمەن، ەلىمىزدىڭ ستراتەگيالىق ماقساتتارىنا ساي شەشىلىپ وتىرۋدى قاجەت ەتەتىنىن كورەمىز. الايدا قازىر دە ونى ارنايى زەرتتەيتىن، شەشۋ جولدارىن ۇسىناتىن ينستيتۋت قۇرىلعان جوق. ياعني بۇل - ماسەلە رەتسىز ءجۇرىپ جاتىر دەگەندى بىلدىرەدى.

ميگراتسيا - سۋدىڭ ارنا تابۋىنا ۇقساس قۇبىلىس. تەك مۇندا سۋدىڭ ورنىنا ادامدار ءنوپىرى ءومىر سۇرۋگە قولايلى مەكەندەرگە قاراي لىقسيدى. مىسالى، ميگراتسيالىق پروتسەستەر بۇكىل الەمدە ۇزدىكسىز جۇرۋدە. حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ ەسەبى بويىنشا، قونىس اۋدارۋشىلاردى قىزىقتىرۋشى مەكەندەر (ارنا) قاتارىنا وكەانيا - 48%، سولتۇستىك امەريكا - 22,8%، ەۋروپا - 15,8% جاتادى ەكەن. ال لاتىن امەريكاسى مەن كاريب باسسەينى ارالىعىنداعى ەلدەردەن، كەرىسىنشە، كوشىپ كەتۋ باسىم (-15%). وسى ەسەپ بويىنشا 1990 جىلعى 16 298,3 حالىق سانىمەن قازاقستان دا تەرىس سالدودا تۇرعان ەدى، تەك سوڭعى ساناق قورىتىندىسى بويىنشا وڭ كورسەتكىشتەرگە جەتتىك (16 402 881 ادام). مەملەكەتتىڭ تەرىس ميگراتسيالىق سالدوعا ەنۋىنە، ەڭ الدىمەن، مەملەكەتتەگى ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە ساياسي جاعدايلار اسەر ەتەدى. 90-شى جىلدارى كسرو سياقتى الىپ مەملەكەتتىڭ ىدىراۋى سەبەپتى قازاقستاندا اۋىر ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك جاعداي ورىن الدى. سول كەزدە ءوز تاريحي وتاندارىنا نەمىستەر، گرەكتەر، پولياكتار جانە ورىستار جاپپاي قونىس اۋداردى. ولاردىڭ ورنىن اۋىل قازاقتارى تولتىرا باستادى. بىراق بۇل - اۋىل تۇرعىندارىنىڭ قالالارعا جاپپاي بەت بۇرۋىنىڭ باستى سەبەبى ەمەس. وعان ەڭ الدىمەن، ەلىمىزدىڭ اۋىلدى جەكەشەلەندىرۋ كەزەڭىندەگى جىبەرىلگەن ورەسكەل قاتەلىكتەر باستى سەبەپ بولدى. اۋىل جاعدايىنىڭ كۇرت تومەندەۋى جانە ونداعى جاپپاي جۇمىسسىزدىق اۋىلدىقتاردىڭ قالالار مەن ءىرى ەلدى مەكەندەرگە جاپپاي اعىلۋىنا اكەلدى. ال قالالار مەن ءىرى ەلدى مەكەندەر مۇنداي كوش تاسقىنىن قابىلداۋعا ءازىر ەمەس ەدى.
ستيحيالى تۇردە ءجۇرىپ جاتقان كوشى-قوننىڭ مەملەكەتتىڭ تۇراقتى دامۋىنا قانشالىقتى قاۋىپ توندىرە الاتىنى ايقىن ەمەس. «قازاقستاننىڭ دەموگرافيالىق ەسەبىنىڭ» 2008 جىلعى جيناعىندا مىناداي دەرەكتەر كەلتىرىلەدى: 1999 جىلى ىشكى كوشى-قون 232,4 مىڭ ادامدى، 2006 جىلى - 295,1 مىڭ ادامدى، 2007 جىلى - 311,7 مىڭ ادامدى قامتىعان. كوشىپ-قونۋشىلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى 18-40 جاس ارالىعىنداعى قازاق ۇلتىنىڭ وكىلدەرى: ولار كوشكىنشىلەردىڭ 1999 جىلى - 69,4%-ىن، 2006 جىلى - 79,1%-ىن، ال 2007 جىلى - 83,3%-ىن قۇرايدى. ياعني سىرتقى كوشى-قوندا وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ قازاقستاننان كەتۋى باسىم بولسا، ىشكى كوشى-قوننىڭ نەگىزىن قازاقتار قۇرايدى ەكەن. ءبىز بۇل ەسەپتىڭ قانداي جولمەن جاسالعانىن بىلمەيمىز. دەگەنمەن، ىشكى كوشى-قوننىڭ اۋقىمى بۇدان دا زور بولار دەپ ويلايمىز. سەبەبى، قازاقستاندا بۇرىنعى قۇجاتپەن تىركەلۋ ينستيتۋتى جويىلدى دا، ىشكى ميگراتسيا ستيحيالىق باعىتقا بەت بۇردى. مىسالى، جىل سايىن اۋىل مەكتەبىن بىتىرۋشىلەردىڭ اۋىلدا قالاتىنى نەكەن-ساياق بولۋى ادەتتى جاعدايعا اينالدى. ولاردىڭ كوبى ەلىمىزدىڭ تۇپكىر -تۇكپىرىنە شاشىراپ كەتۋدە. اۋىلدا ولاردىڭ بولاشاعىنا الاڭداپ، بەلسەندى ەڭبەككە جارامسىز اتا-انالارى قالۋدا.
كوشى-قون ماسەلەسى تۋرالى ورنىقتى پىكىر قالىپتاسپاعان. عىلىمي نەگىزدەمەسى بولماۋى سەبەپتى، عالىمدار دا بۇل ماسەلەدە ءارتۇرلى كوزقاراستا. مىسالى، ساياساتتانۋشى ءازىمباي عالي «قازاق تەزىرەك ۇلت بولىپ قالىپتاسۋ ءۇشىن ۋربانيزاتسيالانۋ ۇدەرىسىن باسىنان وتكەرۋى كەرەك. سوندىقتان، قازاقتىڭ قالالارعا اعىلۋى وڭ قۇبىلىس. ول حالىقتىڭ ۇلت رەتىندەگى باسەكەلەستىك قابىلەتىنىڭ ارتۋىن جەدەلدەتەدى» دەگەن پىكىردى العا تارتادى. ال ۇلتشىل پاتريوتتاردىڭ بارلىعى دەرلىك كەرىسىنشە پىكىر ايتۋدا. ولار «قازاقتىڭ قالاعا ۇدەرە كوشۋى اۋىلداردى قاڭىراتتى. جاعداي وسىلاي جالعاسا بەرسە، بولاشاقتا ەلىمىزدىڭ ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى السىرەۋىمەن قاتار، ۇلتتىق بولمىسىمىزدىڭ قازىناسىن ۇزدىكسىز تولىقتىرىپ وتىراتىن ورتادان دا اجىراپ قالۋىمىز مۇمكىن» - دەيدى.
جالپى، بۇل جەردە تورەلىك ايتۋ قيىن شارۋا. دەگەنمەن، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ءا.عالي ايتاتىن «ۋربانيزاتسيالانۋ ۇدەرىسىنەن باسىنان وتكەرۋ» پروتسەسى اۋىلداعىلاردىڭ قالاعا كوشۋىمەن شەشىلە سالمايدى. ول ءۇشىن مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق دامۋى ۋربانيزاتسيالانۋ پروتسەسىمەن قاتار، وسى ءۇردىستى قامتاماسىز ەتە الاتىنداي باعىتتا قۇرىلۋى ءتيىس ەدى. ياعني اۋىلدان شىققان 18 بەن 40 جاس ارالىعىنداعى بەلسەندى ازاماتتار تۇراقتى تابىس كوزىنە اينالعان جاڭا ماماندىقتاردى يگەرۋگە، ينتەللەكتۋالدى تۇرعىدا وسۋگە، تۇرعىن ءۇي مەن الەۋمەتتىك قورعاۋعا قول جەتكىزۋگە، بالالارىنا ءبىلىم بەرۋگە، تەگىن مەديتسينالىق كومەككە، كەز كەلگەن ۋاقىتتا قاجەتتى مولشەردە ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتىلۋىنە ەكونوميكالىق جاعدايلار جاسالىنۋى، وسى ماسەلەلەردىڭ الدىن الۋ شارالارى جاسالۋى كەرەك بولا-تۇعىن. سوندا عانا كوشىپ كەلۋشىلەر جاڭا ورتامەن شيەلەنىسسىز، جىلدام ينتەگراتسيالانىپ كەتەر ەدى. ياعني تاريحشى عالىم ايتىپ وتىرعان «ۋربانيزاتسيالانۋ» وركەنيەتتى تۇردە جۇزەگە اسار ەدى. بىراق ماسەلە، شىن مانىسىندە، بۇعان قاراما-قارسى باعىتتا ءوربىدى. مىسالى، اۋىلدان كوشكەندەردىڭ بارلىعى دەرلىك اۋىل ماماندارى - تراكتورشى، مالشى، ەگىنشى ت.س.س. ال ەندى ولار قالاعا كەلگەندە تىپتەن باسقا كاسىپتەرمەن اينالىسۋعا تۋرا كەلدى. كوبىسى ساۋداعا كەتتى، شاعىن وندىرىستەردە، قىزمەت كورسەتۋ سالالارىندا ەڭبەك ەتۋدە. ناتيجەسىندە، ءبىزدىڭ قوعام «اۋىلدىق جەردە وتە قات دايىن ماماندارىن جوعالتتى. ال ولاردىڭ قالالاردا يگەرگەن ماماندىعىنىڭ ساپاسى سىن كوتەرمەيتىندەي بولىپ شىقتى. ءسويتىپ، مەملەكەتتىڭ جالپى باسەكەلەستىك قابىلەتى ارتۋدىڭ ورنىنا تومەن قاراي قۇلدىرادى. شىنىندا دا، كەيىنگى كەزدە ۇكىمەت «جاستار - اۋىلعا!» - دەپ ۇران كوتەرىپ، جاستارمەن «جاعداي جاسايمىز» دەپ «كەلىسسوز» جۇرگىزە باستاۋىنىڭ ءوزى - وسى ماسەلەنىڭ قالاي ۋشىعىپ بارا جاتقانىن مويىنداۋدىڭ كورىنىسى. ءسويتىپ، ءبىز بۇعان دەيىنگى قالالارعا لاپ قويعان كوشى-قوننان «قازاق ۇلتىنىڭ ۋربانيزاتسيالانۋىن» كورە المادىق. كەرىسىنشە، كەرى كەتۋ، ءوز بولمىسىنان الشاقتاۋ، قازاقى داستۇرىنەن اۋىتقۋ، ۇلتتىق بولمىستى جوعالتا باستاۋ سياقتى قۇبىلىستاردى بويىمىزعا كوبىرەك سىڭىردىك دەسە بولادى.
كوشى-قون جاپپاي ەتەك العان 20 جىل از ۋاقىت ەمەس. بىراق ءالى كۇنگە دەيىن كوشى-قون ءۇردىسى نە مەملەكەت تاراپىنان، نە جەكە كاسىپكەرلەر تاراپىنان قولداۋ تاپپاي كەلەدى. ونىڭ باستى سەبەبى رەتىندە بىزدەگى ءوندىرىستىڭ تەك شيكىزاتتىق باعىتتا دامىپ وتىرعانىن ايتۋ قاجەت. شيكىزات وندىرىسىنە تاۋەلدى مەملەكەتتە جاپپاي جۇمىسپەن قامتۋ مۇمكىن ەمەس. مىسالى، مەملەكەتكە ەڭ كوپ تابىس اكەلەتىن مۇناي-گاز سالاسى ەڭ از مولشەردە جۇمىس كۇشىن تالاپ ەتەدى. ال قارا جانە ءتۇرلى-ءتۇستى مەتاللۋرگيا سالاسىنا ارنايى ماماندار قاجەت. مىسالى، تاۋ-كەن ءوندىرىسى اتادان بالاعا اۋىساتىن ءداستۇرلى كاسىپ قاتارىندا. ءالى دە ءداستۇر سولاي. سوندىقتان اۋىلدان كەلگەن شارۋا ول سالادا دا باسەكەگە قابىلەتسىز. ءسويتىپ، ولاردىڭ كوپشىلىگىنە ءبىر عانا جەردە لايىقتى جۇمىس تابىلاتىن بولدى: ول - كۇزەت!
كوشى-قون سالماعىنىڭ اۋىرتپالىعى نەگىزىنەن قازاقستاننىڭ ەكى قالاسىنا - الماتى قالاسى مەن قۇرىلىس قارقىنى بويىنشا الدا تۇرعان استانا قالاسىنا ءتۇستى. مۇندا استانانىڭ ماڭىزى ەرەكشە. سەبەبى، وندا بارلىق ۇكىمەتتىك مەكەمەلەر ورنالاسقان، ءبىلىمدى ازاماتتارعا مەملەكەتتىك قىزمەتكە ورنالاسۋ مۇمكىندىكتەرى مول. بۇل استانانىڭ تارتىمدىلىعىن ودان ارمەن ارتتىردى. ال ەندى، الماتىعا كەلسەك - ونى جىرى تاۋسىلمايتىن داستان دەسە بولادى. سەبەبى، بۇرىننان بەرى بارلىق قازاقتاردىڭ ارۋ قالا الماتىعا دەگەن «ەرەكشە ماحاببات سەزىمى» قالىپتاسقان. سەبەبى، ەلىمىزدىڭ اۋىل ينتەللەگەنتسياسىنىڭ، وبلىستىق قالالارداعى ءبىلىمدى مامان­داردىڭ باسىم بولىگىنىڭ جالىندى جاستىق شاعى وسى قالادا وتكەن. الماتىنىڭ ءوزى دە «ساعىنۋعا تۇرارلىق» قالا ەكەنى جاسىرىن ەمەس. وعان بارلىق جاعىنان ساي: اسەم تابيعاتى، وزىندىك اۋراسى، مادەني ورتاسى، ءبىلىم وردالارى جانە ت.ب. ەرەكشەلىكتەرى ءالى دە ءوزىنىڭ بۇرىنعى تارتىمدىلىعىن جوعالتقان جوق. سوندىقتان دا، قازىر بۇل قالادا ميگراتسيالىق تۇرعىدا ەلىمىزدەگى ەڭ شيەلەنىستى جاعداي ورىن الىپ وتىر. وعان سوڭعى كەزدە قالا ءماسليحاتىنىڭ «الماتىعا كەلگەن ادامداردى تىركەۋدى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ» تۋرالى ماسەلەنى كوتەرگەنى كۋا بولا الادى.
ۇلى وتاننىڭ تىنىسى اۋىلدا دا، قالادا دا بىركەلكى سەزىلىپ تۇرسا - ول قوعام باقىتتى قوعام، ونداي وتان - جەرۇيىق. وندا قوعامنىڭ ءاربىر مۇشەسى - قوعام ءۇشىن ماڭىزدى. ءبىز وسىنداي جاعدايدى تولىق ورناتپاي-اق قويالىق (كوممۋنيزم ورناتىپ كوردىك قوي، سول جەتەدى), بىراق ءبىز ءاربىر مەملەكەتتىك باسقارۋ دەڭگەيىندە، ءاربىر ازاماتىمىزدىڭ ساناسىندا، ءاربىر قازاقتىڭ جۇرەگىندە وسىنداي جاعدايعا جەتۋگە دەگەن ىنتا مەن نيەتتى قالىپتاستىرا الماي وتىرمىز. مىنە، سول قاسىرەت بولىپ تۇرعان جوق پا؟! سوندا عانا قالا ءوز ماسەلەسىمەن، اۋىل ءوز ماسەلەسىمەن اينالىسىپ، قالا مەن دالا اراسىنداعى انتوگونيزم جويىلا باستايدى. بۇل ايتۋعا جەڭىل بولعانىمەن، وڭاي شارۋا ەمەس. وعان جەتۋدىڭ ەڭ ماڭىزدى فاكتورىنىڭ ءبىرى - قوعامداعى مادەني بىرتەكتىلىككە تەزىرەك قول جەتكىزۋ. مىسالى، قازىرگى قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ ءتىل مەن سالت-ءداستۇر تۋرالى قويىپ وتىرعان تالاپتارى وسى ماقساتتارعا ساي كەلەدى. سەبەبى، قازاق ۇلتىنىڭ مەملەكەتقۇراۋشى ۇلت ەكەنىن مويىنداي وتىرىپ، ونىڭ مادەنيەتى مەن ءداستۇرىن، ءتىلىن مويىنداماسا - وتان ۇعىمى كومەسكىلەنەدى. «وتان» ۇعىمى ساناسىندا «شەگەلەنبەگەن» ۇرپاققا، ارينە، قايدا ءومىر سۇرسە دە ءبارىبىر. تەك، ءومىر سۇرۋگە قولايلى جاعداي بولسا بولعانى... «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن شەتەلگە وقۋعا كەتكەندەردىڭ كوبى ەلگە قايتقىسى كەلمەيتىنىن اشىق ايتا باستاعانىن كورىپ ءجۇرمىز. بۇل قۇبىلىستا دا كۇنكورىس قامىمەن عانا ورشىگەن ىشكى ميگراتسيانىڭ اسەرىنەن قازاقتىڭ ساناسىندا بۇرىننان كيەلى سانالاتىن «كىشى وتان»، «اتامەكەن»، «كىندىك قانىم تامعان جەر»، «تۋعان ولكە» سەكىلدى ۇعىمداردىڭ كومەسكىلەنە باستاعانىن، قازاقتاردىڭ بىرتىندەپ «الەمدىك ۇلتقا» اينالا باستاعانىن بىلدىرەدى. بىراق اسا قاتتى نازار اۋدارىپ ايتارلىق، ءبىر تۇيتكىل بار مۇندا - «ءوز بولمىسىنىڭ تۇعىرىن بەكىتە الماعان حالىق ءۇشىن بۇل دامۋدىڭ بەلگىسى بولا المايدى» دەگەن. كەرىسىنشە، بۇدان: «بۇل - قازاقتىڭ وزگە مادەنيەتتەرگە تەزىرەك جۇتىلىپ كەتۋىنىڭ، ۇلت رەتىندە ازىپ-توزۋىنىڭ بەلگىسى» دەگەن قورىتىندى وزىنەن-ءوزى سۇرانىپ تۇر. مىنەكي، سىرت قاراعان كوزگە «ەشكىمنىڭ دە شاتاعى جوق» ىشكى ماسەلەمىزدىڭ ءبىزدى قانداي جاعدايعا جەتەلەيتىنىن وسىدان-اق بايقاۋعا بولادى ەكەن!
ەندى ءسوزىمىز دايەكتى بولۋى ءۇشىن، ىشكى كوشى-قون ماسەلەسىن «شاڭىراق» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگى تاپسىرىسىمەن ف.ع.د. ۆ.كۋرگانسكايا جۇرگىزگەن زەرتتەۋ ماتەريالدارىنان بىرنەشە وزەكتى ماسەلەلەردى اتاي كەتەيىك.
- قالالارعا كوشىپ كەلۋشىلەردىڭ ىشىندە وندا ءسىڭىسىپ كەتۋگە، تەزىرەك جۇمىس تابۋعا جوعارى جانە ارنايى ءبىلىمى بارلاردىڭ مۇمكىندىگى مول (كوزى اشىق قازاق قاشاندا ەلدەگى بولىپ جاتقان جاعدايلاردى الدىن الا بولجاۋعا قابىلەتتى. سوندىقتان اۋىلدىڭ بولاشاعى جۋىق ماڭدا وڭالا قويمايتىنىن الدىمەن سەزەتىن دە سولار. ونىڭ ۇستىنە، ءبىلىمدى ادام قاي جەردە بولماسىن سۇرانىسقا يە بولا الادى);
- بولاشاق قونىستى تاڭداۋدا ول جەردە: 1) جۇمىس ورنىنىڭ بولۋى (69,12%); - (قازاقتى جالقاۋ دەپ كىم ايتادى؟) 2) بالالارىنا ساپالى ءبىلىم بەرۋ مۇمكىندىكتەرى (60,18%) (قازاق بۇرىن دا، قازىر دە بالالارىنا ءبىلىم بەرۋدى ماقسات تۇتقان جاسامپاز حالىق!); 3) ساپالى دەنساۋلىق ساقتاۋ قىزمەتىنىڭ بولۋى (27,48%) (ۇرپاعىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن ءوزىنىڭ دەنساۋلىعىنا ءمان بەرە بەرمەيتىن جانكەشتى حالىق ەكەنىمىزدىڭ كورىنىسى بۇل); 4) كاسىپكە قول جەتكىزەم دەگەن تىلەك (41,07%) (تىلەگى جاقسى، مۇنداي حالىقپەن قانداي دا شارۋانى بىتىرۋگە بولادى!); 5) باسپاناعا قول جەتكىزسەم دەگەن تىلەك (37,06%) (كەلۋشىلەردىڭ جارتىسىنان استامى باسپانا ماسەلەسىن العا شىعارمايدى. «ەلگە قايتامىن» دەگەن نيەت وي تۇكپىرىندە جاتىر. بۇل - جاقسىلىق); 6) ۋاقىتىمدى قىزىقتى وتكىزۋ ءۇشىن كەلدىم (18,86%) («اسىق ويناعان - ازار، دوپ ويناعان - توزار...» دەگەن تاربيەنىڭ ىقپالى. ونىڭ جاقسى-جامان جاقتارى بار. مادەنيەتتى ورتاعا تاپ بولۋعا ۇمتىلىس جاقسى بولعانىمەن، كوپشىلىگى «ول مەنىڭ نە تەڭىم» دەگەندەي بۇيىعى قاناعاتشىلدىققا جول بەرەدى...); 6) تۋىستارىمىزدى ساعالاپ، سوعان جاقىنداۋ كوشىپ كەلدىك دەگەن سەبەپ (27,71%) (قازاقتىڭ قانىندا بار تۋىسقانشىلدىق قاسيەت قازىر تومەندەگەن. كوپشىلىك ەشبىر تۋىسقا ەمەس، وزىنە-ءوزى سەنىپ كەلگەندى قالاعان. بۇل - حالىقتىڭ شىڭدالۋىنىڭ بەلگىسى).
ال ەندى، «بۇل قالاعا نەگە كەلدىڭ؟» دەگەن سۇراققا كەلۋشىلەردىڭ 77,5% «مۇندا جۇمىس بار دەگەن سوڭ كەلدىم» دەپ جاۋاپ بەرگەن. (وسى جاۋاپتان-اق، «ەگەر ولارعا تۇرعان جەرلەرىندە جۇمىس تاۋىپ بەرسە، وندا ولار كەلمەگەن بولار ەدى» قورىتىندى شىعىپ تۇر. بۇنى نە دەيمىز؟ ارينە، بۇل، ەڭ بىرىنشىدەن، اۋىلعا قاتىستى قاتە ساياساتتىڭ ناتيجەسى بولسا، ەكىنشىدەن، مۇنى وبلىس، اۋدان، اۋىل اكىمدەرىنىڭ جۇمىسىنىڭ تىكەلەي كورسەتكىشى دەپ باعالاعان ءجون. سوندا ولاردىڭ جۇمىس ىستەۋ قابىلەتىن ءدال وسى 77,5%-عا تومەن باعالاۋعا بولادى ەكەن). ال ەكىنشى ورىندا تۇرعان «بالالارىما ساپالى ءبىلىم بەرگىم كەلدى» دەپ جاۋاپ بەرگەندەر 57,5%-دى قۇرايدى ەكەن. سوندا مۇنى دا اۋداندىق ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ قىزمەتىنىڭ كورسەتكىشى دەپ باعالاۋعا بولا ما، ونى ەندى، وقىرماننىڭ وزىنە قالدىرايىق...
قۇرمەتتى وقىرمان، بۇل ماسەلە تۋرالى ءبىر ماقالادا ءبارىن ايتىپ شىعۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان مەن كەيبىر ماسەلەلەرگە عانا توقتالدىم. ەگەر ونىڭ مازمۇنىن ودان ءارى تەرەڭىرەك اشۋ تۋرالى سىزدەر تاراپىنان ءوتىنىش ءتۇسىپ جاتسا، مەن اۆتور رەتىندە، ارقاشاندا ونداي ءوتىنىشتى ورىنداۋعا ءازىر ەكەنىمدى جەتكىزە سىزدەرگە جەتكىزەمىن.

ءابدىراشيت باكىرۇلى، فيلوسوف-پۋبليتسيست

 Abai.kz