ارينە، تۇتاس ءبىر جىلعا ءتىل تيگىزۋگە بولمايتىن شىعار. ويتكەنى، ول - اركىمنىڭ ءوز جىلى، ونىڭ ىشىندە ونىڭ جەكەباسىنا، وتباسىنا قاتىستى جاقىن ءارى جىلى، قىمبات تا قادىرلى ۋاقيعالار بولۋى مۇمكىن.

بىراق، قوعامدىق تۇرعىدان العاندا بۇل جىل شىن مانىندە... جىلماعايلار جىلى بولدى. وسى ويىمدى تارقاتىپ بەرەيىن.

جىلدىڭ ەڭ باستى ساياسي وقيعاسى – پرەزيدەنت سايلاۋى ءوتتى. ارينە، قازىرگى پرەزيدەنتتىڭ ەل ىشىندە بەدەلى بولەك ەكەنىن تۇسىنىكتى. جانە دە وسى جىلى وزىمەن «جارىسقا تۇسەمىن» دەپ الەك بولعان جاساندى كانديداتتاردى ول ءسوزسىز جەڭەتىنى و باستان-اق بەلگىلى بولدى. بىراق بايگەگە نەگە شىن مانىندە لايىقتى تۇلعالار جىبەرىلمەدى؟ وسىنشاما ۋاقىت ىشىندە ەلدە ءادىل دە اشىق، باسەكەلى، سونىسىمەن بەدەلدى سايلاۋ وتپەي كەلە جاتقانىنا كىم كىنالى؟ ول ناقتى تۇلعالار، ياعني ەلدەگى قوعامدىق-ساياسي، يدەولوگيالىق احۋال مەن جۇمىس دەڭگەيى ءۇشىن تىكەلەي جاۋاپ بەرەتىن شەنەۋنىكتەر قايدا؟ نەگە ولار جىل سايىن جىلماعايلانىپ، جاۋاپكەرشىلىكتەن جالتارىپ كەتە بەرەدى؟

مەنىڭشە، كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ سىرتقى ارەناداعى باسەكەلەستىككە قابىلەتتىگى ونىڭ ىشكى باسەكەلەستىگىنە بايلانىستى. بىزدە ونداي بەسەكەلەستىك تە، ونداي بايلانىس تا اتىمەن جوق!

جىلدىڭ ەڭ باستى ەكونوميكالىق، قارجىلىق، الەۋمەتتىك وقيعاسى – تەڭگەنىڭ دەۆالۆاتسياسى. ياعني جىل باسىندا ءبىر دوللار ءۇشىن 182 تەڭگە بەرسەك، قازىر، جىل اياعىندا، 350 تەڭگەنى تەسىلىپ قالعان قالتامىزدان شىعارۋعا ءماجبۇرمىز. قاراپايىم تىلمەن ايتساق، بيۋدجەتتەن جالاقىنى تەڭگەمەن الىپ وتىرعان ءاربىر قازاقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى ەكى ەسەدەي تومەندەپ كەتتى! بيلىك ءبارىن سىرتقى سەبەپتەرگە تەلۋدە، ياعني «مۇناي باعاسى قۇلدىرادى، الەمدىك داعدارىس سالدارى» جانە تت. ولاي بولسا، 25 جىل ىشىندە ەكونوميكامىز دەگەن نەگە مۇنايعا تاۋەلدىلىكتەن قۇتىلا المادى؟ قولدا وراسان زور مۇمكىنشىلىكتەر بولدى ەمەس پە؟! ال ۇلتتىق ۆاليۋتامىزدىڭ كورشى رەسەيدىڭ رۋبلىنە تىكەلەي تەلىنىپ قالعانىن نەگە اشىق ايتپايمىز؟ جانە دە ونداي سىرتقى ەكونوميكالىق تاۋەلدىلىككە ۇشىراۋىمىزعا ناقتى كىم كىنالى؟

ول ادامدار دا جىلماعايلانىپ، جاۋاپكەرلىكتەن جالتارىپ كەتتى. كوبى، كەرىسىنشە، وردەن مەن مەدال الىپ جاتىر. بۇل دەگەنىڭىز كەلەسى جىل دا جىلماعايلىر جىلى بولادى دەگەن ءسوز!

ەكس-پرەمەر سەرىك احمەتوۆتىڭ سوتتالىپ، اناۋ-مىناۋ ەمەس، 10 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلۋىن بيلىك ماعىنداعى كلانارالىق قاقتىعىستىڭ شارىقتاۋ شەگىنىڭ ءبىر كورىنىسى، وزىندىك اپوگەيى دەپ ساناۋعا بولادى.

ارينە، زاڭ – بارشاعا ورتاق جانە دە ول لاۋازىمعا قاراماۋى ءتيىس.

بىراق ءبىزدىڭ جۇيەدە بۇعان دەيىن «باس جارىلسا، بورىك ىشىندە، قول سىنسا، قول ىشىندە» دەگەن پرينتسيپ ساقتالىپ كەلدى ەمەس پە؟ ياعني، ورىسشا ايتقاندا، «ون سۋكين سىن، نو ناش سۋكين سىن» دەگەن قاعيدا ۇستالىنىپ، تالاي زاڭ بۇزۋشى شەنەۋنىكتەر جازادان قۇتىلىپ كەتىپ جاتىر ەمەس پە؟ ال وسى جولى، احمەتوۆتىڭ كەشە عانا مەملەكەتتە ەكىنشى ادام بولعانىنا قاراماستان سوتقا تارتىلىپ، اسا قاتاڭ جازا الىپ، تۇرمەگە جابىلىپ جاتىر. مۇنىڭ ءوزى - بيلىككە ىقپال ەتەر توپتاردىڭ ءوزارا جانجالىنىڭ اسقىنىپ، باقىلاۋدان شىعىپ بارا جاتقانىنىڭ ءبىر كورىنىسى. بۇل قاقتىعىس ءوز جالعاسىن تابارى حاق، ويتكەنى بۇل جولى ۇتىلعان توپ ءۇنسىز قالماسى تۇسىنىكتى. سوندىقتان دا كەلەر جىلى ءبىز جاڭا جەمقورلىق سكاندال مەن سەنساتسيالاردىڭ كۋاسى بوپ، بۇل جولى «ايران ءىشىپ، قۇتىلىپ، شەلەك جالاعان باسقالاردى تۇتىلدىرىپ كەتكەن» جىلماعايلاردىڭ جاۋاپقا تارتىلۋىن كورىپ قالۋىمىز ابدەن ىقتيمال!

رۋحاني سالاعا قاتىستى ەكى وقيعانى اتار ەدىم.

ءبىرى – قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن تويلاۋ. و باستان يدەيا جاقى بولدى، ءوزىمىز دە ول باستامانى قولداپ پىكىر بىلدىرگەنبىز. بىراق، وسىنشاما عيبراتتى ءارى تاعزىمدى ءىس-شارا قوعامدىق سانادا لايىقتى ورىن قالدىردى دەپ ايتا الامىز با؟ تويلاۋ بولسا، بولعان شىعار، بىراق ويلاۋ، تاريح تەرەڭىنە بويلاۋ بولمادى! ءبارى سول ەسكى سارىن، كونە كليشەلەر مەن شاڭ باسقان شتامپتار! مەنىڭشە، وسىنداي مەرەيتويلاردى وتكىزۋدىڭ كونتسەپتسياسىن مۇلدەم وزگەرتۋ كەرەك.

ەكىنشىسى – قازاقتىڭ ءابىشىنىڭ – ءابىش كەكىلباەۆتىڭ ومىردەن وزۋى. قولدا باردىڭ قادىرى جوق دەگەندى وسىندايدا ايتقىڭ كەلەدى. وسى كۇندەرى جاعامدى ۇستاتقان ءبىر جايت – بىزدە كەكىلباەۆ سەكىلدى عۇلامانىڭ كىتابىن قولىنا ۇستاپ كورمەگەن... جاستار مەن شەنەۋنىكتەر بار ەكەن! مۇنىڭ ءوزى ءبىزدىڭ رۋحاني سالاداعى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ءبىر ەمەس، ءتورت اياعىنان اقساپ تۇرعان جەرى دەپ بىلەمىن!

بىراق ءبىر قۋانتارلىعى – ءابىش سەكىلدى عاسىردا ءبىر تۋار تۇلعالار تۋرالى اڭگىمەگە جىل سايىن اۋىسىپ وتىراتىن شەنەۋنىكتەردىڭ ەش ىقپالى  بولماس: قوعام مەن تاريح ءوز باعاسىن بەرەدى. بەرىپ تە جاتىر.

باق سالاسى، ءسوزسىز، رۋحاني سالاعا جاتادى ەمەس پە؟ ولاي بولسا، وسى جىلى بىرنەشە باق-قا كورسەتىلگەن قىسىم، ولاردىڭ بلوكيروۆكاعا ۇشىراۋى، ءتىنتىلۋى، تەرگەلۋى، ولارعا ونداعان ميلليونداعان تەڭگە سوماسىندا ايىپپۇل سالىنۋى دا وسى جىلدىڭ ەنشىسىندە بوپ، «قازاقستانداعى ءسوز بوستاندىعى» دەگەن اتى بار دا، زاتى جوق ۇعىمدى ودان سايىن تۇقىرتىپ جىبەردى. مەن ADAM جۋرنالى، «جاس الاش» گازەتى، «زونا.كز»، «راتەل.كز» جانە «ناكانۋنە.كز» سايتتارى تۋرالى ايتىپ وتىرمىن.

باق سالاسىنا عالامتور، سونىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك جەلىلەر دە بەلسەنە ارالاسا باستادى. سوندىقتان فەيسبۋكتە باسقا بىرەۋدىڭ كىتابىنان ءۇزىندى كەلتىرىپ، وعان قارسى پىكىر بىلدىرگەن مامبەتالين مەن نارىمباەۆتىڭ ءبىر اۋىز ءسوزى ءۇشىن وسىنشاما قاتال تۇردە قاماۋعا الىنىپ، سوتتالۋى دا وسى جىلدىڭ ەلەۋلى وقيعاسى بوپ قالادى.

ال ەندى ناۋقاندىق سيپاتى بار وسى باق-قا قارسى اكتسيالاردىڭ ارتىندا تۇرعان جىلماعايلاردىڭ قاشان اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەيمىز؟

وتكەن جىل قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتى مەن ونىڭ حالىقارالىق ارەناداعى ورنى تۋرالى اسا قاجەت اڭگىمەنى جاڭا زامان تالاپتارىنا ساي باستاۋعا كوپ سەبەپ پەن سىلتاۋ بەرىپ وتىر. سيريا، اۋعانستان، يراك، ۋكراينا، تۇركياداعى سوعىستىڭ لەبى وزىمىزگە دە جاقىنداعان سياقتى. باتىستىڭ دامىعان ەلدەرىمەن «قىرعي قاباق» سوعىستىڭ جاڭا مايدانىن جەكەدارا اشقان كرەملدىڭ گەوساياسي باستامالارى دا الەم جۇرتشىلىعىن قوبالجىتۋدا.

ەڭ باستىسى – الەمدىك گەوساياسي ارحيتەكتۋرانىڭ وزگەرۋى، جاھاندىق سيپاتتاعى مۇددەلەر قاقتىعىستارى جاعدايىندا ءبىزدىڭ پوزيتسيامىز قانداي بولۋى كەرەك دەگەن ساۋالعا جاۋاپ تابۋ. ازىرشە، سۇراقتار بارشىلىق، ال جاۋاپتار – جوقتىڭ قاسى، ال بارى بولسا – مۇلدەم ماردىمسىز.  

جىلماعايلار جىلى ءوتىپ بارادى. سوندىقتان دا مەن كەلە جاتقان جىلعا ەرەكشە ءبىر الاڭداۋشىلىقپەن جانە ءبىر ءتۇرلى ءبىر كۇمان مەن كۇدىكپەن قاراۋعا ءماجبۇرمىن.

ويتكەنى «جىلماعايزم» ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ باستى يدەولوگياسى بوپ بارادى. جاڭا جىلى (كەلە جاتقان جىلدارى) وسى دەرتتەن قۇتىلىپ، قۇلان-تازا ايىعۋعا جازسىن!

ءامىرجان قوسانوۆ

Abai.kz