ۇلتتىڭ ۇلىلىعى جالپىادامزاتتىق مۇرات-مۇددەلەرگە جاۋاپ بەرۋىمەن ولشەنەدى. قازاق تاريحىندا يدەيالىق ساباقتاستىق پەن فيلوسوفيالىق انتروپولوگيالىق كونتسەپتسيا، ءارى رۋحاني ۇلاعات ءرولىن اتقارعان ونداي جادىگەر قۇبىلىستار مەن يدەيالار جەتكىلىكتى.

ءاربىر ورگانيزمنىڭ ساۋلىعىن قورعايتىن يممۋندىق قورعانىش تەتىگى بولاتىنى سياقتى، ۇلت رۋحىنىڭ ساۋلىعىن بەينەلەيتىن رۋحاني قۇبىلىس- سكەپسيس پەن انتيدوگماتيزم. ەل ءۇشىن قاۋىپتىسى وسى قاسيەتتەردىڭ قالعيتىن ساتتەرى. قازاق تاريحىنداعى وسىنداي كەزەڭ سوڭعى 300 جىلداعى قازاققا ءتاننىڭ بارىنە "جابايىلىق", "ەسكىنىڭ سارقىنشاعى" دەگەن ۇرەي تاڭباسى سىڭگەن، "مىناۋ مەنىڭ ۇلتتىق دارالىعىم!" دەيتىن تابيعي ماقتانىش سەزىمى تۇگىلى، بۇل تاقىرىپتى قوزعاۋدىڭ ءوزى قاۋىپتى بولعان بوداندىق كەزەڭ. ەل ەگەمەندىگى، قازىرگى زامانعى عىلىمي-فيلوسوفيالىق تاۋەلسىزدىك وتان، ۇلتتىق پاتريوتيزم ۇعىمىن قايتا تۋدىردى. ءبىزدىڭ تاريحىمىزدا ءبىز ۇيالاتىن ەشتەڭە جوقتىعىنا سەنىمىمىز ارتتى.

ۇلتتىڭ ۇلىلىعى جالپىادامزاتتىق مۇرات-مۇددەلەرگە جاۋاپ بەرۋىمەن ولشەنەدى. قازاق تاريحىندا يدەيالىق ساباقتاستىق پەن فيلوسوفيالىق انتروپولوگيالىق كونتسەپتسيا، ءارى رۋحاني ۇلاعات ءرولىن اتقارعان ونداي جادىگەر قۇبىلىستار مەن يدەيالار جەتكىلىكتى.

ءاربىر ورگانيزمنىڭ ساۋلىعىن قورعايتىن يممۋندىق قورعانىش تەتىگى بولاتىنى سياقتى، ۇلت رۋحىنىڭ ساۋلىعىن بەينەلەيتىن رۋحاني قۇبىلىس- سكەپسيس پەن انتيدوگماتيزم. ەل ءۇشىن قاۋىپتىسى وسى قاسيەتتەردىڭ قالعيتىن ساتتەرى. قازاق تاريحىنداعى وسىنداي كەزەڭ سوڭعى 300 جىلداعى قازاققا ءتاننىڭ بارىنە "جابايىلىق", "ەسكىنىڭ سارقىنشاعى" دەگەن ۇرەي تاڭباسى سىڭگەن، "مىناۋ مەنىڭ ۇلتتىق دارالىعىم!" دەيتىن تابيعي ماقتانىش سەزىمى تۇگىلى، بۇل تاقىرىپتى قوزعاۋدىڭ ءوزى قاۋىپتى بولعان بوداندىق كەزەڭ. ەل ەگەمەندىگى، قازىرگى زامانعى عىلىمي-فيلوسوفيالىق تاۋەلسىزدىك وتان، ۇلتتىق پاتريوتيزم ۇعىمىن قايتا تۋدىردى. ءبىزدىڭ تاريحىمىزدا ءبىز ۇيالاتىن ەشتەڭە جوقتىعىنا سەنىمىمىز ارتتى.

ساياحاتشى ماركو پولو تۋرالى كينوفيلمدە اتاقتى يتالياندىقتىڭ كوشپەلىلەرگە كەز بولاتىنى تۋرالى ەپيزود بار. جاتەلدىك قوناققا قاتتى قۋانعان دالالىقتار ۇلان-اسىر توي وتكىزەدى: قوناقجاي حالىق بايگەگە شاۋىپ، بالۋاندارى كۇرەسىپ ءماز-مەيرام بولادى. ءبارى اياقتالعاندا قوناعىنىڭ كوڭىل-كۇيىن بىلمەك بولعان ەل كوسەمى: -قالاي؟ ۇنادى ما؟ دەپ سۇرايدى ايگىلى ۆەنەتسياندىقتان. - يا. بىراق ومىرلەرىڭىز ازاپقا تولى ەكەن،- دەپ جاۋاپ بەرەدى جيھانگەز. كوش يەسى تۇنجىراپ تومەن قارايدى. ماتەريالدى يگىلىكتى جوعارى باعالايتىن وتىرىقشىلىق مادەنيەتتىڭ كوشپەندى تۇرمىس الدىنداعى مەنمەندىگىن بەينەلەيتىن باتىستىق ءفيلمدى قويۋشىلار ءۇشىن ولاردىڭ وتانىنا "قۇدايدىڭ قامشىسى" بولىپ قىرعيداي تيگەن اتيللا جەرلەستەرىنىڭ راحاتى جوق ءومىرسالتىنىڭ جانە ولار ءۇشىن تۇسىنىكسىز نومادتىق وتانشىلدىقتىڭ سىرى رۋلىق-تايپالىق جۇيەدە جاتىر.

جالعان يدەولوگيانىڭ جالعان سيپاتتاماسى مەن قۇلدىق ساناداعى ۇرەي-قورقىنىشتى ىعىستىرار بولساق، رۋلىق-تايپالىق جۇيە كوشپەلى قازاق تىرشىلىگىندە كوپسالالى قىزمەت اتقارعان ءمانى تەرەڭ ماڭىزدى رۋحاني قۇبىلىس. رۋلىق-تايپالىق جۇيەنىڭ كوشپەلى قوعامدا اتقارعان نەگىزگى فۋنكتسيالارى مىنالار:

-  ونتولوگيالىق ءمان

-  وزىندىك بارابارلىقتىڭ (سامويدەنتيفيكاتسيا) قالىپتاسۋىنىڭ فۋندامەنتى

-  ءپوزيتيۆتى ەموتسيونالدىق قۋات كوزى

-  ەكزيستەنتسيالدى قاۋىپسىزدىك سەزىمى قالىپتاسۋىنىڭ تەتىگى

-  گەنوفوند تازالىعىنىڭ ساقشىسى

-  دىنگە ينديففەرەنتتىلىكتىڭ سەبەپشىسى

-  وتانشىلدىقتىڭ باستاۋى

-  كوممۋنيكاتسيا، ديپلوماتيا ۇلگىسى

-  تولەرانتتىلىقتىڭ قاينارى.

رۋلىق جۇيەنىڭ ونتولوگيالىق قىزمەتى

ادامنان ادام قالىپتاسۋ پروتسەسى ءوزىن-ءوزى ساقتاۋ سۇراعىمەن عانا تۇيىقتالىپ قويمايدى: ول - تىرشىلىك ماعىناسى، ادامنىڭ وزدىگى ماسەلەسىن قۇرايدى. "مەن كىممىن؟" سۇراعى "مەن كىمدەردى بەينەلەيمىن؟، كىمدەردىڭ وكىلىمىن؟" (ارينە، تەك مۇنىمەن شەكتەلمەيدى) سۇراعىن قامتيدى. ال بۇل سۇراققا ادام ءومىر ءسۇرىپ جاتقان دۇنيە بولمىسىن تۇتاس قاراستىرعاندا عانا جاۋاپ الۋعا بولادى. فاناتتىق سىڭارجاقتىلىقتان مۇلدەم ادا كوشپەلى تانىمىندا كوكتەگى قۇدىرەت پەن جەردەگى الەۋمەتتىك قۇرىلىم ەشبىر جانجالسىز، قايشىلىقسىز ەركىن استاسىپ، نومادتىق دۇنيەنىڭ تۇپنەگىزىن قۇراپ جاتتى. دۇنيەجاراتىلىستاعى جانە كوشپەلى تۇرمىستاعى توقتاۋسىز وزگەرىستەرگە نەگىز بولاتىن، ءداستۇرلى دۇنيەتانىمدىق تىرەگى اسپان، كوك ءتاڭىرى بولسا، رۋحاني-الەۋمەتتىك ءومىرىنىڭ سەنىمدى نەگىزى، ءاربىر كوشپەلىنىڭ جانىنا جاقىن دا قىمبات، تىرشىلىگىنە ءمان، رۋحىنا قولداۋ بەرىپ، بۇل دۇنيەدەن تىسقارى قالماعاندىق سەزىمىن قالىپتاستىراتىن - رۋلىق-تايپالىق جۇيە بولدى. كوشپەندى قازاق مەتافيزيكانى ىعىستىرىپ تاستاعان جوق، ونى قابىلدادى جانە ءوز قازىناسىنا اينالدىردى. مۇسىلماندىق كەڭ تارالعاننان كەيىن دە كوشپەلىنىڭ وبرازدى ميفولوگيالىق ساناسىندا ارحايكالىق سەنىمدەر ساقتالدى (باقسىلىق، تاڭىرشىلدىك، زورواستريزم، ت.ب.), سونىڭ ىشىنەن ول وزىنە كەرەكتىسىن الىپ، ءدىني سينتەز قۇراپ، سينكرەتتى تانىمدى ۇستاندى. ءارى، ونىڭ تانىمىندا ۇشقارىلىق، فاناتيزم دەگەن اتىمەن جوق - نوماد قۇدايدىڭ وزىنە دە بايىپتى، ينديففەرەنتتى قاتىناستا. تۇرمىس قاجەتى مەن ىشكى قولداۋدى، "باسقا - بالەنى" دە وسى دۇنيەدەن، اعايىن اراسىنان تاپقان قازاق ءوز كوڭىلىن كوككە، قۇدىرەتكە ەمەس، جەردەگى اعايىنعا تىگەدى. "ەلىڭ، تەگىڭ كىم؟" دەگەن سۇراققا تۇتاس دۇنيەنىڭ ماعىناسىن سىيدىرىپ، بۇكىل ادامزاتتى ءبىر-اق ساتتە ءۇش جۇرتتىڭ ء(وز جۇرتى، ناعاشى جۇرت، قايىن جۇرت) بىرىنە جاتقىزىپ اعايىن-تۋىس-جەكجاتقا اينالدىراتىن جانە تولاسسىز كوممۋنيكاتسياعا ۇلاساتىن "حالىقتانۋدىڭ" (تەرمين م. قوزىباەۆتىكى) ەرەكشە ءتۇرىن جاسادى. ويتكەنى كوشپەندىنىڭ دۇنيەنى تۇتاس قابىلداۋ ەرەكشەلىگى سونداي، قاۋىمدىق وداق ىنتىماعى قورشاعان دۇنيەمەن ۇيلەسە ءبىلۋ كەپىلى رەتىندە قاراستىرىلادى. بىرلىك پەن ىنتىماقتىڭ ىدىراۋى جالپى گارمونيانىڭ ءبۇلىنۋى دەپ تۇسىنىلەدى.

وزىندىك بارابارلىقتىڭ (سامويدەنتيفيكاتسيا) قالىپتاسۋىنىڭ فۋندامەنتى

ونتولوگيالىق ماسەلەدەن زاڭدى تۇردە يندەنتيفيكاتسيا جانە وزدىك يدەنتيفيكاتسيا تۋرالى سۇراق تۋىندايدى. "بارابارلىق" (يدەنتيفيكاتسيا) ادامنىڭ وزىنە ءوزىنىڭ تەپە-تەڭدىلىگىنە قاتىستى قوسماندى سيپاتقا يە ۇعىم. بىرىنشىدەن، ("idem" - لات. "تو جە ساموە") ءوز-وزىنە نەمەسە وزگەگە ۇقساستىق دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل ماعىنادا "يدەنتتىلىك" - "وزگەرمەيتىن", سوندىقتان ء"وز-وزىنە ۇقساس" دەگەندى بىلدىرەدى، ال بۇل "وزگەرگىش", "ۇقساس ەمەس" ۇعىمىنا كەرى ماعىنادا. ەكىنشىدەن، "توت جە" - "باسقا ەمەس، ءدال سونىڭ ءوزى" ("ipse" - لات. "سام"), سوندىقتان بۇل ء"دال ءوزى". ريكەر پىكىرىنشە، بۇل - "وزگەرمەستىك" ماعىناسىنداعى بارابارلىقتى ەمەس، "ۇزدىكسىزدىكتى" - ياعني وزگەرىستەر بارىسىنداعى ءوز-وزىنە تەپە-تەڭدىكتى، "وزدىكتى" ساقتاپ قالۋ دەگەندى بىلدىرەدى. "ۇزدىكسىزدىك" ۇعىمى بۇل جەردە "ساباقتاستىق", ياعني ءوز ءومىرىن ءوز-وزىنە مۇرالاۋ دەگەن ماعىنادا قولدانىلۋدا.

بارابارلىق داعدارىسىن ءسوز ەتۋ ادامنىڭ ءوز-ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن تۇسىنبەيتىندىگى دەگەندى بىلدىرمەيدى. (باسقانى يدەنتيفيكاتسيالاۋ جانە ءوزىن باسقالارعا پرەزەنتاتسيالاۋ - كەز-كەلگەن ادامارالىق قاتىناستاردىڭ باستاۋى). يدەنتيفيكاتسيالىق داعدارىس تۋرالى ايتقاندا ادامنىڭ ءوز وبرازىنا ("مەن قانداي بولۋعا ءتيىسپىن؟") ءوزىنىڭ سايكەس كەلمەۋى، ءوز ومىرىندە ءوزىنىڭ جوقتىعى، نەمەسە دۇنيەدەگى ءوز ورنىنىڭ بەلگىسىزدىگى، تۇسىنىكسىزدىگىنەن تۋاتىن ۋايىم-سەزىمدەرىن ايتادى. حەسلە "بارابارلىق داعدارىسىن" ادام ومىرىندەگى ەمپيريالىق رەالدىلىقتىڭ ادامنىڭ ءوز-وزىمەن تۇسىنىستىگى اراسىنداعى كەلىسىمنىڭ جوقتىعىنان دەپ تۇسىندىرەدى.

مۇنداي ماسەلەنىڭ كوتەرىلۋى - "جاۋىردى جابا توقۋ", تەوريالىق ەرىگۋ ەمەس، ادام ءومىرىنىڭ شىندىعى. ءوزىنىڭ تاريحي ەسەيۋى بارىسىندا ادامزات ۋنيۆەرسالدى ادامگەرشىلىكتى ۇعىنۋعا ۇزاق بۇلتارىستارمەن جەتتى جانە بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ءار جولى اركىم-باسقانى ادام رەتىندە تانۋ ماسەلەسىمەن بەتپە-بەت كەلەدى، بىراق بارلىعى بىردەي وسىنى ۇعىنا، تاني، مويىنداي بەرمەيدى. بۇل پروتسەسس ءارتۇرلى مادەنيەتتەردە ءارتۇرلى جۇرەدى. دەمەك، بۇل دا ادامنىڭ وزىمەن ءوزىنىڭ جانە باسقانى وزىمەن يدەنتيفيكاتسيالاۋ ماسەلەسى تۇبەگەيلى شەشىلمەگەندىگىنىڭ دالەلى.

يدەنتيفيكاتسيالاۋ سيپاتى - بىرىنشىدەن، وزگەمەن يدەنتيفيكاتسيالانۋ قاجەتتىلىگى مەن ءۇشىن قانداي سيپاتقا يە، قانشالىقتى قاجەت؟; ال ەكىنشىدەن - باسقا اداممەن يدەنتيفيكاتسيالانۋ مەنىڭ تۇلعالىق دامۋىما تىكەلەي بايلانىستى. مەنىڭ بوگدە ادامدى قالاي، قانداي ساپادا، كىم رەتىندە قابىلدايتىنىم جانە مەنىڭ ونىمەن يدەتيفيكاتسيالانۋىمنىڭ ومىرلىك ماڭىزدىلىعىنىڭ دارەجەسى سونىمەن انىقتالادى.

ءدال وسى، مەنىڭ - باسقا ءبىر "مەنمەن" يدەنتيفيكاتسيالانۋىم ماسەلەسىنەن - سول وبەكتىنىڭ يدەنتيفيكاتسيالانۋ نەگىزىندە جاتقان بىرتۇتاستىعى - مەنىڭ ءوزىمدى ونىمەن قانشالىقتى يدەنتيفيكاتسيالاي الۋىممەن مولشەرلەس ەكەندىگى - كورىنەدى. بۇل قۇبىلىس "انتروپتى ءپرينتسيپتى" ەسكە تۇسىرەدى: "دۇنيە مەنىڭ وزدىگىمنىڭ (ساموست) مازمۇنىنا اينالۋ ءۇشىن تىرشىلىك ەتەدى، ويتكەنى ول دۇنيەنى تانيتىن مەنمىن، ءوز بويىمدا دۇنيەدەگى بولمىستىڭ وزدىگى (ساموست بىتيا) شوعىرلانعاندىقتان مەن وزدىك رەتىندە تىرشىلىك ەتەمىن".

يدەنتيفيكاتسيا جانە يدەنتيفيكاتسيانىڭ ماعىنالىق جاعى تىعىز بايلانىستى. "ۇلتتى رۋعا، تايپاعا، جۇزگە جىكتەۋ ءداستۇرى (شەجىرەشىلدىك) ءوز ىشىندە ءبولىنۋ-جاۋلاسۋ ءۇشىن ەمەس، ءاربىر ادامنىڭ ورتاق ءتىلى، ورتاق ءدىلى، ورتاق وتانى، ەلى، جۇرتى بار ەكەنىنە، تىرلىك-بىرلىككە، ۇلتتىق سانانى قالىپتاستىرۋعا، ءبىر ادامنىڭ شىعۋ تەگى ارقىلى سول بۋىندى بۇكىل قاۋىمعا، حالىققا تانىستىرۋ ارقىلى ۇلتپەن تانىستىرۋعا باعىتتالعان".

كوشپەندى قاۋىم ءۇشىن ورتاق مۇرا بولىپ تابىلاتىن رۋلىق تايپالىق قۇرىلىم ماندىك مازمۇن ەمەس. ەگەر ەجەلگى گرەتسيادا، ريمدە "ەللين" نەمەسە "ريم ازاماتى" بولۋ، ورتاعاسىرلاردا بەلگىلى ءدىني سەنىمدى ۇستانۋ جانە بەلگىلى كورولدىققا ادالدىق ماسەلەسى - تاڭبا ەمەس، ءوز ءمانىن انىقتاۋدىڭ مازمۇندىق كورسەتكىشى بولسا، جۇزگە ءبولىنۋ، "ۇلى" نەمەسە "كىشى" ءجۇزدىڭ وكىلى بولۋ قازاق ءۇشىن مازمۇندىق بەلگى ەمەس، سوندىقتان ول اينالاداعىلاردى ء"وزىم" مەن "وزگەگە" بولمەيدى. (تاريحي، ءدىني جانە مادەني سيپاتتاما "وزىمىزدىكى" مەن "وزگەنى" اجىراتۋدىڭ سىرتقى بەلگىسى، تاڭباسى ەمەس، مازمۇندىق انىقتاۋشىسى بولسا، قازىرگى كەزدە مازمۇندى ەركىنشە شۇبارلاپ، (مىسالى، تاڭبا رەتىندەگى ءدىن جانە ۇلتتىق، دىندارلىق پەن ەتنيكالىق بەلگىلەردى (كيىم، ءتارتىپ، ءسوز، اس جەۋ مانەرى، ۋاقىت وتكىزۋ ءۇردىسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن، ت.ب.). وزگەرتۋى ءجيى كەزدەسەدى).

رۋلىق - تايپالىق جۇيەدە - جۇزدىك، رۋلىق بەلگى ءومىر ءمانى دەڭگەيىنە كوتەرىلمەيدى. سوندىقتان ول بيلىك كۇشىنە يە ەمەس. ادامنىڭ بەلگىلى توپقا، رۋ-تايپا، جۇزگە جاتقىزىلۋى وزىندىك بارابارلىققا قىزمەت ەتەتىن سىلتەمە-كورسەتكىشى ءرولىن اتقارادى. قاۋىمداستىقپەن بارابارلىق - قوعامدى كونسوليداتسيالاۋ فاكتورىنا، تولەرانتتىلىق يمپەراتيۆىنە اينالدى. سوندىقتان اڭگىمە "رۋشىلدىق", "جەرشىلدىك" نەمەسە جەكە ادامدى مانسىزدەندىرىپ، جەكە داۋىس مۇمكىندىگىنەن ايىراتىن كوللەكتيۆيزم تۋرالى ەمەس، ادامنىڭ ادام رەتىندە قالىپتاسۋى، ينديۆيدۋاليزاتسياسى، ونىڭ رەفلەكسيالاۋ قابىلەتىنىڭ دامۋى جانە تۇلعا رەتىندەگى جاۋاپكەرشىلىگىنىڭ ارتۋى، باسقالارمەن قاۋىمداسۋىنداعى ۋاقىت پەن كەڭىستىكتىڭ ماڭىزدىلىعىن مويىنداۋى، باعالاۋى تۋرالى بولۋعا ءتيىس.

بريتاندىق الەۋمەتتانۋشى ە.گيددەنستىڭ پىكىرىنشە، ءوز بارابارلىعىنىڭ ءداستۇرلى فورمالارىنان قول ۇزگەن ينديۆيد ءار جولى ءتۇرلى الەۋمەتتىك جاعدايلاردا ءوزىن ۇعىنۋ مەن ءوز ءتارتىبى ءتۇرىن تاڭداۋ الدىنا قويىلادى. مۇنداي قاجەتتىلىك - تاڭداۋ جاساۋعا كومەك بەرەتىن ارنايى رەفلەكسيالاۋ ينستيتۋتتارىنىڭ پايدا بولۋىنا (الەۋمەتتىك ءبىلىم، مورالدىق ءبىلىم، ت.ب.) ىقپال ەتەدى. بىراق ونداي رەفلەكسيالار پريتسيپيالدى تۇردە اياقتالمايتىندىقتان جانە ساراپتامالىق باعالاۋدىڭ سالىستىرمالىلىعى، ءارى ادام ءومىرىنىڭ استارلارىنىڭ كوپتۇرلىلىگى ادامدى ەكزيستەنتسيالدى قاۋىپسىزدىك پەن باسقالارعا سەنىم ماسەلەسىنىڭ الدىنا قويادى.

كومەك رەتىندەگى ساراپتامالىق ءبىلىمنىڭ دەرەكسىزدىگى (ابستراكتىلىلىعى) ادامدى ءتارتىپ باعالاۋدىڭ ءداستۇرلى ۇردىسىنەن الىستاتادى. مۇندايدا ءتارتىپتى پراگماتيكالىق-سيتۋاتسيالىق تۇرعىدان باعالاپ قانا قويماي، راديكالدى ادامگەرشىلىكتىك پريتسيپتەردى ايقىنداۋ قاجەتتىلىگى تۋادى. ويتكەنى ەكزيستەنتسيالدى سەنىمسىزدىك، ونتولوگيالىق قاۋىپ سەزىمى ءدال وسى پريتسيپتەردىڭ جوقتىعىنان، قاراستىرىلماۋىنان تۋادى.

چ.تەيلوردىڭ زەرتەۋلەرى ادام جاۋاپكەرشىلىگى نەگىزدەلەتىن پرينتسيپتەر جانە ولاردىڭ ادامگەرشىلىكتىك رەفلەكسياسىنا ارنالعان. رەفلەكسيا قۇندىلىقتارعا سۇيەنەدى. ۋتيليتارلى قۇندىلىقتاردىڭ ۇستەمدىگى، دۇرىسى - راحاتتانۋ، ءلاززات الۋ قۇندىلىقتارىمەن الماستىرىلۋى ادامنىڭ ءوز-وزىنە بەرەتىن باعاسىن تومەندەتەدى. مۇنداي ۇستەمدىك اۆتوماتتى تۇردە ىسكە اسپايتىندىقتان، ادامنىڭ ءوزى تۋرالى جاسايتىن قورىتىندىلارى نەگىزىندە تۇجىرىمدالاتىندىقتان، راديكالدى باعالاۋسىز ءومىر سۇرۋگە قۇقىمىز بار ما دەگەن سۇراق تۋادى. تەيلور پىكىرىنشە، ءوز تارتىبىمىزدە ءوز-ءوزىمىزدى باقىلاۋ قاتىسىپ وتىراتىندىقتان، ءبىز ءبارىبىر ءوز بولمىسىمىز ءۇشىن جاۋاپتىمىز.

تاڭداۋدىڭ مورالدىلىعى ادامنىڭ ءوز-ءوزى تۋرالى شەشىمىنە، ال وزدىك (ساموست) جوباسى تولىعىمەن ادامنىڭ راديكالدى تاڭداۋىنا، ياعني نەگىزسىز تاڭداۋىنا سۇيەنەدى. راديكالدى تاڭداۋ بورىشتى ۇستانۋ نەمەسە ونى ەلەمەۋ اراسىندا ىسكە اسادى. تاڭداۋ ارقىلى ادام ءۇشىن نەنىڭ ءماندى-ءمانسىز ەكەندىگى كورىنەدى. ول ءوز بولمىسىنىڭ تەرەڭىندەگى كىم ەكەندىگىنە سۇيەنە وتىرىپ شەشىم قابىلدايدى. بۇل - تەرەڭ وزوزدىك رەفلەكسيا. مۇنداي رەفلەكسيا ءتۇرى قۇندىلىقتاردىڭ بار ەكەنىن بىلدىرەدى. تەك سول قۇندىلىقتارعا باعدار جاساي وتىرىپ قانا ادام ءوزىن-ءوزى تاڭداپ، ءوز بولمىسى تۋرالى سۇراقتى شەشەدى. وسىلايشا تەيلور ادامگەرشىلىكتىك ءتارتىپ - ادام جاۋاپكەرشىلىگىنە نەگىزدەلەتىن وزدىك ولشەمى - قۇندىلىقتار باستاۋىنا سۇيەنبەي ىسكە اسپايتىنىن كورسەتتى.

رۋلىق جۇيەنىڭ ينتەگراتسيالىق فۋنكتسياسى.

ادام قوعامدا ءومىر سۇرەدى. ال ونىڭ ينديۆيدۋالدى دامۋى قورشاعان دۇنيەگە-قوعامدىق ومىرگە ەنۋىنەن باستالادى. سوندىقتان الەۋمەتتىك ينتەگراتسيالانۋ - ادام ومىرىندەگى ماڭىزدى فاكتور بولىپ تابىلادى. قازاق حالقىنىڭ كوشپەندى تىرشىلىگى (وتىرىقشىلىق مادەنيەت پەن تۇرمىس اتريبۋتتارىنىڭ بولماۋى، مال شارۋاشىلىعىنان وزگە كاسىپپەن شۇعىلدانباۋ), ەلدى مەكەندەر اراسىنداعى جەر الشاقتىعى سالدارىنان تۋاتىن كوممۋنيكاتسيا قيىندىعى، ءدىننىڭ العاشقى فورمالارىنىڭ ناسيحاتتالۋى، مەملەكەتتىلىكتىڭ السىزدىگى جانە پوليگاميالىق سەميا جاعدايىندا كۇن كەشكەن حالىق ومىرىندە اسا كۇشتى ينتەگراتسيالىق موتيۆ ءرولىن اتقارعان - رۋلىق-تايپالىق جۇيە - كوشپەندىلىك تۇرمىس، ءومىرسالت جاعدايىندا مەملەكەتتىك قۇرىلىم سۋبستانتسياسى مىندەتىن اتقاردى، دالالىق ايماقتاعى مەملەكەتتىلىكتىڭ ەڭ ىڭعايلى، دۇرىس، بىرەگەي بالاماسى بولدى.

رۋلىق-تايپالىق جۇيە ارقىلى كوشپەندى قازاق الەۋمەتتىك ورتاعا ەنىپ، ينكۋلتۋراتسياعا ۇشىراپ، ينديۆيد ءوز ورتاسىنىڭ ءتارتىبىن، ۇلگى، داعدى، قۇندىلىقتارىن يگەردى. رۋدىڭ مۇشەسى ءوزىنىڭ شەتسىز-شەكسىز ۇلانعايىر جەر بەتىندەگى كەزدەيسوق جەل ايداعان قاڭباق نەمەسە تەكسىز قۇل eمەس، اتا تەگى، ەلى مەن جەرى، ەلتاڭباسى، ءداستۇرى، تۇرمىستىق ءتارتىپتى قاداعالاۋ، اكىمشىلىك باسقارۋ، جازالاۋ تەتىكتەرى بار ميني-مەملەكەتتىڭ مۇشەسى، ءبۇتىننىڭ بولشەگى ەكەندىگىن، ال ول مەملەكەت ءوز كەزەگىندە ودان دا كەڭ قۇرىلىمعا (تايپاعا، تايپا - جۇزگە، ءجۇز - ۇلتقا) ەنەتىنىن اڭدايدى. "تۋىستاس نەمەسە كورشىلەس بىرنەشە وتباسى ءبىر قونىستا وتىرسا -"اۋىل" ،"اۋىلداس", "كورشى", ىرگەسى الشاقتاۋ بولسا "جەرلەس", "قانداس", جەتى اتادان قۇرالعاندار ء(بىر اتانىڭ كىندىگىنەن تاراعان), ءبىر اتا 13 اتادان اسسا - "رۋ" . بىرنەشە رۋ قانداستىقپەن، يا ءبىر مۇددەمەن بىرىكسە - "تايپا". بىرنەشە تايپا ء"جۇز" بولىپ قاۋىمداسادى. تايپادان ىرىلەسە "حالىق" نەمەە "ەل", ونىڭ مەملەكەت ىشىندە وزگە ۇلت، ۇلىستارمەن ساياسي تەڭدىگى بولسا "ۇلىس", دەربەس شەكارا، ساياسي-ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىككە قولى جەتسە "مەملەكەت", ءتىلى مەن ءداستۇرى، مادەنيەتى، وزىندىك مەكەن جەرى، الەۋمەتتىك رۋح-جىگەرى، ەتنيكالىق ەرەكشەلىگى ورتاقتاسىپ، دارالانسا، "ۇلت" بولادى. [1]

ء"جۇز - تاريحي الەۋمەتتىك كاتەگوريا. ول بايتاق قازاق ساحاراسىندا عاسىرلار بويى قالىپتاسقان كوشپەلى شارۋاشىلىقتىڭ جەر ىڭعايىنا قاراي ورنالاسۋىنا بايلانىستى ەكونوميكالىق مۇقتاجدىقتان تۋعان. ءار تايپالىق وداق قىس قونىسىن، جاز جايلاۋىن كوشپەلى تىرشىلىكتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىنە قاراي قۇرعان. ەكىنشى فاكتور، ەل قورعاۋ، جەر قورعاۋ مۇددەسىنەن تۋىنداعان. ۇشىنشىدەن، جەتى اتاعا دەيىن قان ارالاستىرماي، تۇقىم تازالىعىن ساقتاۋ ارقىلى ەتنوستىڭ گەنەتيكالىق قورىن امان الىپ قالۋعا باعىتتالعان. بۇل بەلگىلى ءبىر گەوگرافيالىق شەڭبەردە، بەلگىلى ءبىر ورتادا ورتاق بۇكىلحالىقتىق باقىلاۋعا الىنعان. ءۇش ءجۇز بولا وتىرىپ، قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن، قازاق جەرىنىڭ تۇتاستىعىن قورعاعان. ورتاق ءتىل، ءدىل، اتامەكەن حالىقتىق بىرلىككە، مۇددە بىرلىگىنە قىزمەت ەتكەن.

ءجۇز مەملەكەتتىك فۋنكتسيانى دا ورىنداعان. ءجۇز ىشىندە داۋ-داماي، كوش-قون مارشرۋتى، رۋلار اراسىنداعى قارىم-قاتىناس رەگيونالدىق دارەجەدە شەشىلگەن. جۇزارالىق پروبلەمالار جەر، قونىس، ەل قورعاۋ، قازاق جەرىنىڭ تۇتاستىعى، اسكەري جاساق، ورتاق قولباسشى، حاندار سايلاۋى ت.ب. ەل، حالىق دارەجەسىندەگى پروبلەمالار كەلىسىلىپ وتىرعان. سونىمەن بىرگە ءۇش ءجۇز كورشى مەملەكەتتەرمەن قارىم-قاتىناستى بىرىگىپ، ۇلتتىق بيىكتىكتەن بارلاي شەشكەن". [2]

رۋلىق جۇيەنىڭ پوزيتيۆتىلىك ءمانى.

رۋلىق-تايپالىق جۇيە - كوشپەندى بويىنداعى دۇنيەگە دەگەن بازالىق قاتىناس، ءارى ادام پسيحيكاسىنىڭ فۋندامەنتى بولىپ تابىلاتىن ماڭىزدى سەزىم - ءومىردىڭ پوزيتيۆتىلىگى تۋرالى سەنىمدى قالىپتاستىرۋشى. سوندىقتان رۋلىق-تايپالىق جۇيە دۇنيەگە اشىلعان تەرەزە. ءبىزدى قورشاعان دۇنيەنىڭ بوياۋىنىڭ قاندايلىعى - اشىق-جارقىن نەمەسە قارا-قوشقىل تۇستەرگە مالىنۋى -دۇنيەنىڭ ناعىز ءوز ءتۇسى ەمەس. ول ءبىزدىڭ ىشكى كۇيىمىزدىڭ ءتۇسى. جان-دۇنيەمىزدى تىنىشتىق پەن قۋانىش جايلاسا دۇنيە دە جارىق، ىشكى دۇنيە الاساپىران بولعاندا اينالا دا كۇڭگىرتتەنە، كومەسكىلەنە تۇسەدى. ال ءومىر - ءسات سايىنعى كوڭىل كۇيىمىزدىڭ جيىنتىعى. سوندىقتان ءاربىر ادامنىڭ قانداي دۇنيەدە ء(وزىن قولداپ قۋاتتايتىن دۇنيەدە نەمەسە تىعىرىق پەن كۇيىنىش، نەگاتيۆ جايلاعان ومىردە) تىرشىلىك كەشەرىن انىقتايتىن ونىڭ الەۋمەتتىك ورتاسى. قورشاعان دۇنيەنى ەشكىمگە، ەشنارسەگە سەنۋگە بولمايتىن، سىرتقى دۇنيەدەن تەك جامانشىلىق كۇتىلەتىن جاعىمسىز ورتا دەپ سانايتىن ادام بولماي قويمايتىن بايلانىستاردى امالسىزدىقپەن، ماجبۇرلىكپەن، ۇلكەن كۇدىكپەن، وزگەلەرگە قاتىستى ءاردايىم قايشى پىكىر-سەزىمدەرمەن اتقارادى. "اينالا-جاۋ" ۇستانىمىمەن ءومىر ءسۇرۋ اۋىر. مۇنداي وي ادام دۇنيەسىنىڭ ءاردايىم شيرىعىپ، وقىس وقيعاعا دايىن ءجۇرۋىن تالاپ ەتەدى. بۇل جۇيكەگە جۇك تۇسىرەدى، ناتيجەسىندە ادام ىشتەي توزادى. ىشتە جاتقان ۇرەي-قورقىنىش تۇبىندە ءبىر قوپارىلىپ سىرتقا شىعاتىنى انىق. بىراق قانداي كورىنىستە: جۇيكە اۋرۋى (كوپسوزدىلىك، اشۋشاڭدىق، دەپرەسسيالار، وزىنە-ءوزى قول سالۋلار), مورالدىق اۋىتقۋلار (داڭعويلىق، ەكىجۇزدىلىك، دۇنيەقوڭىزدىق), ءتان اۋىتقۋلارى (تانگە تاڭبا سالۋ - "ىشكە باعىتتالعان قارسىلىق" (حايدەگگەر), ساديزم، مازوحيزم، قىزتەكەلىك، ت.ب.).

دۇنيەگە ءپوزيتيۆتى قاتىناستا قالىپتاسقان ادام كەلەشەكتە دە بەيبىتكورشىلەستىكتى دامىتادى. ويتكەنى ول ادام ءۇشىن دۇنيە تارتىمدى دا قىزىق. سوندىقتان قازاق ءۇشىن اركىمدى ءوز ەرەكشەلىگىمەن قوسا قابىلداپ، ءارى ءوزىن جوعالتىپ الماۋ تابيعي داعدى. وسىلايشا قازاق قوعامىنىڭ تولەرانتتىلىعى ءدال وسى رۋلىق-تايپالىق جۇيەدەن باستاۋ الادى.

رۋلىق جۇيە - ەموتسيونالدىق قۋات رەتىندە

راھات-ءلاززات ءتۇرىنىڭ ەشقايسىسى، تانىمال پسيحواناليتيك ا.كۋرپاتوۆ پىكىرىنشە، ادامنىڭ اداممەن تىلدەسۋ راھاتىن الماستىرا المايدى. ايتسە دە تۇپتەپ كەلگەندە ءبىز ءبىر-بىرىمىزبەن ءسوز ەمەس، ەموتسيالار دەڭگەيىندە قاتىناس جاسايمىز. ءسوز - اشەكەي، ال ناعىز قاتىناس سەزىمدەر دەڭگەيىندە ىسكە اسادى. ادام ءۇشىن ەموتسيالىق بايلانىس - بيولوگيالىق قاجەتتىلىك: ءبىز سۋدى، ازىق پەن اۋانى قالاي قاجەت ەتسەك، ەموتسيونالدى بايلانىستى دا سونشالىقتى قاجەتسىنەمىز. ويتكەنى تولىققاندى ەموتسيونالدى كونتاكت جوق جەردە ادامدا بازالىق قاۋىپسىزدىك سەزىمى قالىپتاسپايدى. ءاربىر ادام ءۇشىن ءوزىنىڭ قالاۋلى، سىيلى، سۇيىكتى ءارى قورعان-تىرەگى بار ەكەنىن سەزىنۋ ومىرلىك ماسەلە، تاندىك ساۋلىق پەن تولىققاندى تۇلعاعا اينالۋدىڭ باستى العىشارتى. سوندىقتان پسيحولوگيالىق قورعانسىزدىقتى، جاپا-جالعىزدىقتى سەزىنبەس ءۇشىن ادامعا تۇراقتى ەموتسيونالدىق بايلانىس اۋاداي قاجەت. ناعىز، شىنايى، ەموتسيونالدىق-پسيحولوگيالىق قاۋىپسىزدىكتى سەزىنۋ كۇيىنە جەتپەگەن ادام ءوز ءومىرىنىڭ بارلىق سالاسىنا ينتەنسيۆتى تۇردە ەنىپ جاتقان ۇرەي-قورقىنىشتىڭ قۇشاعىندا كۇن كەشەدى. ال ول "سالاماتسىز؟", "قوش بولىڭىزبەن" ەمەس، شىن پەيىلمەن ايتىلاتىن سوزبەن نەمەسە ابدەن سىرالعى بولعان كەزدە ءسوزسىز دە تۋاتىن جان جىلۋى ارقىلى بەرىلەدى. ءتۇرلى سەبەپتەرمەن ەموتسيونالدىق بايلانىس ۇزىلگەندە ولاردىڭ ورنىن قۇرعاق ءسوز بەن ماعىناسىز ريتۋالدار باسادى. "جۇرەكتەن شىقپاعان جۇرەككە جەتپەيدى" دەيدى اباي. "ادامعا ادام قوناق بولمايدى، كوڭىلگە كوڭىل قوناق بولادى" دەيدى قازاق. بۇل سەزىمدى وتىرىقشىلىق مادەنيەتتە وتباسى، ۇجىم، ال ازاماتتىق قوعامدا مەملەكەت، جانە ەجەلدەن، ادامزات تاريحىندا ءدىن قالىپتاستىرىپ كەلدى. ءومىرسالتى كوشپەلى، مەملەكەتتىك قۇرىلىمى ءالسىز، ءدىنى ارحايكالىق، سەمياسى پوليگامدى، قوعامى پاتريارحالدى زاماندا ماڭىزى ومىرلىك بۇل سەزىمدى بەرۋگە ءبىر عانا قۇبىلىس - رۋلىق-تايپالىق جۇيە قانا قابىلەتتى ەدى.

فيزيولوگيالىق ساۋلىق، گەنوفوند تازالىعى

جاپوندىقتار ازا تۇتاتىن جانە ازاپتى زاردابى الىگە دەيىن كورىنىپ كەلە جاتقان 1949 جىلعى اتوم بومباسىنان قازاقستاندا وتكىزىلگەن سىناقتاردا 500 رەت جارىلعان ءاربىر بومبانىڭ كۇشتىلىگى 100 ەسە. سوعان قاراماستان حالىقارالىق وليمپيادالاردا باس جۇلدەلەر يەمدەنىپ جۇرگەن قازاق وقۋشى بالالارىنىڭ العىرلىعى، وي قۋاتتىلىعى، ينتەللەكت كورسەتكىشتەرىنىڭ جوعارىلىعى جانە تالاي ساياسي-تاريحي-ەكولوگيالىق ناۋبەتتەرگە توتەپ بەرگەن قازاق ۇلتىنىڭ قان تازالىعى، گەنوفوند بەرىكتىگى تەك قازاق ۇلتىنا ءتان ءداستۇر "جەتى اتا" قاعيداسىنىڭ ارقاسىندا. قان ارالاستىرۋعا زاڭ نەمەسە ءدىن، ءداستۇر قارسى كەلمەيتىن ەلدەردە مۇگەدەكتىكتىڭ، تۇقىم قۋالايتىن دەرتتەردىڭ كوپ بولاتىنىن ءومىر دە، عىلىم دا دالەلدەۋدە. ءبىر بيەدەن تۋعان قۇلىننىڭ ۇرپاقتارى ءوزارا شاعىلىسقاندا دۇنيەگە كەلەتىن ءتولدىڭ ءالجۋاز، ءارى تىرشىلىگى قىسقا بولاتىنىن كورىپ ءجۇرىپ مۇنىڭ تابيعاتقا قايشى قۇبىلىس ەكەنىنە كوزى جەتكەن مالشى قازاق كەيىنىرەك شاريعات اكەلگەن نەمەرە، بولە اعايىنداردىڭ قىز الىسۋى سانكتسياسىنان دا باس تارتىپ، سىندارلى تالعامپازدىق پەن دالالىق دانالىق تانىتىپ قانا قويماي، ۇلت كولەمىندە كەڭ تاراپ، ۇرپاق ازعىنداماۋى ءۇشىن قازاق ورتاسىندا سيرەك كەزدەسەتىن مۇنداي قۇبىلىستى قاتاڭ جازالاپ وتىرعان (شاكارىم. "قالقامان-مامىر").

رۋلىق جۇيە - تاريحي ساۋاتتىلىق نەگىزى

ءوز اۋلەتىنىڭ ەكى عاسىرلىق "جەتى اتا" شەجىرەسىن جاتقا ءبىلۋ كوشپەلى ساناسىندا ۇرپاق جالعاستىلىعى، ءوزىنىڭ ۋاقىت تىزبەگىندەگى، كەشە مەن ەرتەڭ اراسىن بايلانىستىراتىن زۆەنو ەكەندىگى، ءوز تاريحى - بابالار تاريحىنىڭ تىزبەگى جانە ونىڭ توقتاۋسىز، ديناميكالىق قوزعالىستاعى پروتسەسس ەكەنى، سوندىقتان ەل مەن جەر، بابالار رۋحى الدىنداعى بورىشتى ابىرويمەن ورىنداۋ تۋرالى ۇستانىمدارى قالىپتاسادى. بۇل وعان قولداۋ مەن سەنىم، ىشكى دۇنيەسىنە قۋات بەرىپ، باقىتقا جەتەلەيتىن موتيۆاتسيالىق فاكتورعا اينالادى. مۇنداي سەزىم ادامدى ەڭ اۋىر تورىعۋ مەن كۇيىنىش نەمەسە مۇقتاجدىق جاعدايىندا دا ورىنسىز قىلىق پەن وقىس وقيعاعا بارماۋدان ساقتايدى.

رۋلىق-تايپالىق جۇيە - تولەرانتتىلىق ماتريتساسى رەتىندە

پوليگاميالىق سەميا تۋرالى ءداستۇرلى ۇعىم كوپشىلىكتىڭ تۇسىنىگىندە (اسىرەسە باتىستا) جەڭىلتەكتىك نەمەسە الەۋمەتتىك وزبىرلىق دەگەن پىكىر قالىپتاستىردى. بۇل ولاي ەمەس. پوليگاميالىق سەميا كوشپەلى ءومىرسالت جاعدايىنداعى جانۇيا مودەلى بولدى. كوشپەلى وتباسىنىڭ ءاربىر مۇشەسىنىڭ ءوز ورنى، جالپى ادەت بويىنشا قالىپتاسقان ءوز قۇقىقتارى بار (جوسپارلانباعان بالا دەگەن جوق - ء"اربىر ءسابي ءوز نەسىبەسىمەن") "ۇل -شاڭىراق يەسى", "قىز قوناق" بولعانمەن سوڭعىسىنا كورسەتىلەتىن قۇرمەت شەكسىز، قىز بەن ۇل اراسىندا ءۇندى، قىتاي، ت.ب. شىعىس ەلدەرىندەگىدەي الەۋمەتتىك، مورالدىق پسيحولوگيالىق ديسكريميناتسيا جوق. ۇلكەن ءۇي، كىشى ءۇيدىڭ بالالارى بولىپ بىرگە تۋىپ، بىردەي تىرشىلىك كەشۋ وتباسى مۇشەلەرىن پسيحولوگيالىق توزىمدىلىك پەن بايىپتى ۇستامدىلىققا باۋلىدى. ۇلكەن وتباسىلاردا جاعىمدى كومپروميسس رۋحى قالىپتاسىپ، بۇكىلادامزات قاۋىمىن "مەن" جانە "وزگە" (دەمەك - جاۋ!) دەپ eمەس، ءبىر اتانىڭ بالالارى رەتىندە قابىلداۋدىڭ - تولەرانتتىلىقتىڭ نەگىزى قالىپتاستى. ارينە، ونداي وتباسىلاردا دا ۇلكەن جانجالدار تۋىپ، سوڭى درامالارعا ۇلاسىپ جاتقان كەزدەرى بولعانى ءسوزسىز. سويتسە دە ەرتەدەگى جانە كەيىنگى ادەبي دەرەككوزدەرىن (بيلەر كەڭەسىنىڭ شەشىمى، شەشەندىك سوزدەر، "اباي جولى", ت.ب.) زەرتتەۋ ونداي ماسەلەلەردىڭ بارلىعى ادامدار اراسىنداعى قاتىناستاردىڭ بارلىق قىرلارى مەن كۇردەلىلىكتەرى جانە ەڭ باستىسى، ءوزارا ديالوگتىڭ توقتالماۋى كوزدەلە وتىرىپ شەشىلگەنى تۋرالى قورىتىندى جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

ءاربىر تاريحي-مادەني زەرتتەۋلەر بارىسىندا جاۋاپ قاراستىرىلاتىن نەگىزگى سۇراقتار ۇشەۋ. ولاردىڭ العاشقىسى جانە ەجەلگىسى - "قالاي بولعان؟". جادىنان ايىرىلىپ قالاي ەسەيگەنى ەستەن شىققان، نە بولعانىن بىلمەيتىن ادامنىڭ تولىق ماندەگى تۇلعاعا اينالمايتىنى سياقتى، ءوز رۋحانياتىنىڭ قاينار كوزىن جوعالتقان، سىيلايتىنى مەن سىيىنارى جوق ەل سانالى، ساليقالى قاۋىم ەمەس، ماڭگۇرت توبىر بولماق. سوندىقتان بۇل سۇراق جەڭىل دە بوس قىزىعۋشىلىق ەمەس، ادامزات پەن حالقىنىڭ باسىنان كەشكەننىڭ ءبارىن بىلۋگە دەگەن تابيعي، قاجەتتى، زاڭدى قۇبىلىس.

ەكىنشى "نەگە ولاي بولعان؟" دەپ شۇقشياتىن سۇراقتىڭ دا ماڭىزى ومىرلىك. ءبىرىنشى سۇراقتاعى سياقتى بۇل سۇراققا دا الداۋسىراتاتىن جاۋاپتار بەرۋ ورىنسىز. شىندىقتى ءبىلۋ، اقيقاتتى تانۋ كەشەندى تاريحي-مەتودولوگيالىق زەرتتەۋ بەرەتىن قۋانىش. وعان قول جەتپەيىنشە ادامزات كوڭىلى تىنشىماسا كەرەك. "تۇزدالعان" ءبىلىم مەن تاريح تاربيە مەن مادەنيەتكە ەمەس، سەنىمسىزدىك پەن ەكىۇدايلىققا، تۇلعانى ىدىراتۋ ماقساتىنا قىزمەت ەتپەك. مۇندايدا "ۇندەمەۋ" قاعيداسى ماسەلەدەن قۇتقارمايدى: ايتىلماعان وي، اشىلماعان اقتاڭداقتار، كەرىسىنشە، الجاستىرماق بولعان جاعدايدى اشىق تا ناقتى زەرتتەۋگە يتەرمەلەيدى. بۇل، اسىرەسە، سوڭعى ۋاقىتقا دەيىن زەرتتەلمەي كەلگەن، تانىمال بولماعان، وبەكتيۆتى تۇسىندىرمەدەن الىس سۋبەكتيۆتى باعا مەن پىكىر ايتىلىپ جۇرگەن ۇلتتىق يدەيالار مەن تاريحي تۇلعالارىمىزدىڭ مۇرالارىنا تىكەلەي قاتىستى. بۇگىنگى كۇنى تەرەڭ دە باي ۇلتتىق وي-تاريحىمىزدىڭ جەكەلەگەن ىلىمدەرى مەن جەكەلەگەن وكىلدەرى ويلارىنا ءبىر مۇزارتتان ەكىنشىسىنە قوزعالعانداي قوزعالا وتىرىپ، ولاردىڭ اراسىنا بايلانىس ورناتا وتىرىپ، ۇلتتىق فيلوسوفيالىق ويدىڭ ءبىرتۇتاس كەلبەتىن قالىپتاستىرۋ مۇمكىندىگى تۋدى. جانە وسى سالاداعى وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ويلى دا جاۋاپتى تۇردە زەرتتەلۋى ارقايسىمىزدى رۋحاني بايىتا ءتۇسىپ، قازاق فيلوسوفيالىق ويىنىڭ جەتىستىگىنە اينالماق.

الدىڭعى ەكەۋىنەن تۋىندايتىن ماڭىزدى دا سوڭعى، ءۇشىنشى سۇراق: "قالاي بولماق؟" ("نە ىستەۋ كەرەك؟"). مۇندا زەرتتەۋ ءوزىنىڭ قالىپتى اياسىنان اسىپ، كەلەشەككە باعىت سىلتەيتىن فۋتۋرولوگيالىق ءبىلىم، ءتارتىپ، جۇيە سينتەزىنە، پراكتيكاعا اينالادى. بولۋى مۇمكىن ساتسىزدىكتەردەن ساقتاندىرىپ، ناقتى ماقساتقا جەتەلەيتىن توتە جولدى نۇسقايدى. تەوريالىق ويدىڭ قاجەتتىلىگى، ماڭىزدىلىعى دا وسىندا.

وسى تۇرعىدان العاندا كەز-كەلگەن فيلوسوفيالىق ءىلىم ءوزىنىڭ كۇندەلىكتى ءومىردىڭ تەرەڭدەگى استارىن اشۋىمەن، تۇسىندىرۋىمەن - پراكتيكالىق، ەتيكالىق قىرلارىمەن قۇندى. ويتكەنى دۇنيەنىڭ پايدا بولۋى، قۇرىلىمى جانە ونداعى ادام ورنى تۋرالى تۇسىنىكتەر تۇپتەپ كەلگەندە ادامنىڭ كۇندەلىكتى تارتىبىمەن بايلانىستى. سوندىقتان بارلىق يدەيالاردى ءبىر عانا كريتەريمەن تەكسەرۋگە، سىناۋعا بولادى: ول يدەيا كوممۋنيكاتسيانىڭ دامۋىنا جول اشا ما، جوق پا؟

قورىتىندى: نەمىس ويشىلى ك. ياسپەرس تىلىمەن ايتقاندا، ادامدار بايلانىسىن نىعايتاتىننىڭ ءبارى اقيقات. دەمەك، بۇگىنگى ۇرپاق ومىرىنە ترانسفورماتسيالانىپ، ءاربىر تۇلعانى جەتىلدىرۋگە قىزمەت ەتەتىن، تاريحي قالىپتاسىپ، تانىمىمىزدا ساقتالعان رۋلىق-تايپالىق جۇيە قۇبىلىسى - ترانستسەندەنتالدى شىندىق. ونىڭ قۇندىلىعىن باعالاماۋ، بۇرمالاۋ، ءمانىن ەلەمەۋ ارەكەتتەرى - ءوزىنىڭ ناعىز بولمىسىنا دەگەن ادام ۇمتىلىسىنىڭ قۇلدىراۋ شەجىرەسىنە باستاۋ بەرەدى.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:

1.قوزىباەۆ م. قازاق شەجىرەسىا.، 2005

2.قوزىباەۆ م. قازاق شەجىرەسى ا.، 2005

3.راحمەتۇلى ش. مونعوليا قازاقتارىنىڭ اتا-تەك شەجىرەسى. ولگي،1977, 3-بەت.

گاۋھار ابدراسيلوۆا، فيلوس.عىل.ك.، شىمكەنت ق.

http://ruh.kz/