بۇگىندە كوپشىلىك ورتادا «قازاقتىڭ عىلىمي فانتاستيكاسى ەندى عانا اياعىنان تۇرىپ كەلە جاتىر» دەگەن پىكىر بار. بىراق بۇل «قازاقتىڭ ارعى-بەرگى ادەبيەتىندە فانتاستيكا جانرى مۇلدە بولماعان» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرمەسە كەرەك.

بۇگىندە كوپشىلىك ورتادا «قازاقتىڭ عىلىمي فانتاستيكاسى ەندى عانا اياعىنان تۇرىپ كەلە جاتىر» دەگەن پىكىر بار. بىراق بۇل «قازاقتىڭ ارعى-بەرگى ادەبيەتىندە فانتاستيكا جانرى مۇلدە بولماعان» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرمەسە كەرەك.

بىلە بىلسەك، قيال-عاجايىپ دۇنيەلەردىڭ ەڭ وزىق ۇلگىلەرى قازاقتىڭ حالىق اۋىز ادەبيەتىندە جاتىر. ماسەلەن، ەرتەگىلەر مەن باتىرلىق داستاندار ارقىلى حالقىمىز ءوز قيالىنداعى ەرجۇرەك ەرلەردىڭ قانداي ءمىنسىز بەينەسىن سومدادى دەسەڭىزشى! كەرقۇلا اتتى كەندەباي، ەرتوستىك، قوبىلاندى مەن قامبار، الپامىس سياقتى مينۋت سايىن ءوسىپ، ساعات سايىن تولىسىپ وتىراتىن، اتسا، وق وتپەيتىن، شاپسا، قىلىش كەسپەيتىن، جۇگىرگەن اڭعا دا، ۇشقان قۇسقا دا جەتكىزبەيتىن، ەرەكشە جاراتىلعان جاندار بەينەسى، ءبىر ەسەپتەن العاندا، كوپ تەپەرىش كورگەن، تالاي زۇلماتتى باسىنان وتكەرگەن مومىن حالىقتىڭ قۇرىش بىلەك قورعاۋشىعا مۇقتاجدىعى ناتيجەسىندە سونشاما تۇلعالانا تۇسكەندىگى داۋسىز. سونداي-اق ۇشقىر كىلەم، «ءپىس» دەسە، ىشىندە تاماق پىسە قالاتىن سيقىرلى قازان، «قۇس» دەسە، التىن قۇساتىن ەسەك، ساۋىسقاننىڭ قۇيرىعىن بىلدىرمەي جۇلىپ الىپ، بىرىنىكىن بىرىنە اۋىستىرا قوياتىن ايلاكەر، تاۋسوعار مەن كولتاۋىسار نەمەسە جەراستى پاتشالىعى مەن كۇن استىنداعى كۇنىكەي قىزدىڭ ەلى، ءبارى-ءبارى - جاقسى ءومىردى ارمان ەتىپ، جاڭالىققا، جاقسىلىققا ۇمتىلعان قازاق جۇرتىنىڭ كورەگەن كوڭىلىنىڭ ايعاعى. ويتكەنى سان عاسىر بۇرىن ءتۇيىن تاستاپ، ۇرپاقتان-ۇرپاققا اماناتتالا وتىرىپ، تەرەڭگە تامىر جايعان سول ارمان ءتۇپتىڭ-تۇبىندە ءبارىبىر اقيقاتقا اينالدى. ياعني بۇگىنگى زاماناۋي تەحنولوگيا ۇشقىر كىلەمدى - ۇشاق پەن زىمىران، التىن قۇساتىن ەسەكتى - ءتۇرلى بانكتەر مەن بانكوماتتار، تاۋسوعارلار مەن كولتاۋىسارلاردى عىلىمي پروگرەستىڭ وزگە دە جەتىستىكتەرى ارقىلى نەگىزدەپ بەردى. بۇل فانتاستيكانىڭ بۇگىننەن گورى، بولاشاققا قىزمەت ەتەتىن جانر ەكەندىگىن كورسەتەدى. سونداي-اق ول، بىرەۋلەر ويلاعانداي، عىلىمي ءبىلىمنىڭ جاي عانا جارشىسى بولىپ قويماي، وقىرماندى عىلىمي-الەۋمەتتىك ۇعىمدار مەن تۇسىنىكتەرگە بويلاتىپ، قيالىن ۇشتايدى، ويىن دامىتادى.

ءاسىلى، فانتاستيكالىق دۇنيەلەردى عىلىمي پروگرەستىڭ ءىزاشارى دەۋگە بولادى. سونىمەن بىرگە اسا ماڭىزدى عىلىمي-تەحنيكالىق جاڭالىقتاردى قابىلداۋعا جۇرت ساناسىن دايىنداۋدا دا بۇل جانرداعى شىعارمالاردىڭ كوتەرەر جۇگى زور. ماسەلەن، «كوسموناۆت»، «كوسموس كورابلى» دەگەن ۇعىمدار ميلليونداعان ادامداردىڭ ساناسىنا يۋري گاگاريننىڭ عارىشقا ۇشارىنان كوپ ۋاقىت بۇرىن تاپ سول فانتاستيكالىق كىتاپتار ارقىلى ەنگەن. فانتاستيكانىڭ مۇنداي ىقپالدى كۇشكە يە بولۋ سەبەبىن بەلگىلى ءبىر دارەجەدە «عىلىم بارلاۋشىسى» بولا بىلەتىندىگىنەن ىزدەگەن ابزال. ايتالىق، الەكسەي تولستويدىڭ «گيپەربولويد ينجەنەرا گارينا» اتتى بەلگىلى شىعارماسى نيكولاي باسوۆ، الەكساندر پروحوروۆ ءتارىزدى اكادەميكتەردىڭ لازەرلىك تەحنيكانى ويلاپ شىعارۋى بارىسىندا ۇلكەن ءرول اتقارعان. سول سياقتى وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن عانا ادامنىڭ بىرنەشە ساعات بويى سۋ استىندا بولۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن جاساندى جەلبەزەكتەر جاسالدى. ال بۇل جاڭالىقتى كوپشىلىك فانتاست-جازۋشى الەكساندر بەلياەۆتىڭ «چەلوۆەك-امفيبيا» رومانى ارقىلى وسىدان تالاي جىل بۇرىن نەگىزدەلگەن ويدىڭ ءىس جۇزىنە اسۋى رەتىندە قابىلدادى. قىسقاسى، بۇگىندە شىندىققا اينالىپ وتىرعان «بايلانىس سپۋتنيگى جانە گالوگرافيا»، «لازەر جانە گەندىك ينجەنەريا» سياقتى باسقا دا كوپتەگەن توسىن قۇبىلىستار فانتاست-جازۋشىلاردىڭ ءبىر زاماندارداعى جاي تۇسپالى عانا بولاتىن. وسىناۋ ادەبي جانردىڭ پايدالى اسەرىن تانىمال ادامداردىڭ كوپشىلىگى مويىندادى جانە مويىنداپ تا ءجۇر. ماسەلەن، عارىشتانۋ تەورياسىنىڭ پيونەرى ك.ە.تسيولكوۆسكيدىڭ بۇل سالاعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى جيۋل ۆەرن شىعارمالارى ارقىلى ويانعاندىعى بارىمىزگە ءمالىم. ال عارىش كەمەلەرىنىڭ اتاقتى كونسترۋكتورى س.پ.كورولەۆ فانتاستيكالىق ادەبيەتتى تەرەڭ بىلگەن جانە جوعارى باعالاعان. سونداي-اق بەلگىلى عارىشكەرلەردىڭ دەنى وزدەرىن عارىش الەمىنە باۋراعان، ىنتىق ەتكەن فانتاستيكا ەكەندىگىن جاسىرمايدى.

عىلىمداعى سەكىلدى، فانتاستيكانىڭ دا ءوزىنىڭ ماڭگىلىك تاقىرىپتارى بار. جانە ولار ۋاقىت پەن كەڭىستىككە ساياحات، جاساندى ينتەللەكت، جەردەن تىس الەمدەگى وركەنيەت، تىرشىلىكتىڭ باسقاشا فورمالارى سياقتى جۇمباق جايتتاردى قامتيدى. ەڭ باستىسى،  وتكەنگە نەمەسە بولاشاققا قاتىستى الدەبىر الەمنىڭ، بەلگىلى ءبىر ءساتتىڭ بەينەسىن كەيىپتەي وتىرىپ، فانتاست-جازۋشىلار وقىرمان قيالىنىڭ كوكجيەگىن مەيلىنشە كەڭەيتەدى. فانتاستيكالىق شىعارمالاردىڭ مىندەتى مۇنىمەن عانا شەكتەلمەيدى. ياعني بۇل جانر الدەبىر عىلىمي جاڭالىقتىڭ ادامنىڭ ءومىرى مەن قوعامنىڭ دامۋىنا تيگىزەر اسەرىن كوركەمدىك تۇرعىدا ۇعىنۋعا كومەكتەسەدى. ماسەلەن، قاي كەزدە دە عىلىمي جاڭالىقتار بىرىڭعاي جاقسىلىق الىپ كەلە بەرمەيدى. كەيبىر وزىق ويلاردىڭ تەرىس ماقساتتا پايدالانىلىپ كەتەتىن دە كەزى جەتكىلىكتى. وسى رەتتە فانتاستيكالىق تۋىندىلار عالىمداردى عىلىم ادامىنا جۇكتەلەر بۇكىل ادامزات پەن بولاشاق الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىك جونىندە ويلانۋعا ماجبۇرلەيتىندىگىمەن دە قۇندى.

قازىرگى قوعام - اق پەن قارا، جاقسىلىق پەن جاماندىق قات-قابات كەلىپ جاتقان مەيلىنشە كۇردەلى قوعام. ۇلتارالىق قاقتىعىس، ءدىني الاۋىزدىق، جەراستى بايلىعى ءۇشىن باقتالاستىق، اتومدىق سوعىس، ادامداردىڭ روبوتتانىپ بارا جاتۋى، ەستى ادامعا وسىنىڭ ءبارى - مۇڭ، ءبارى - ماسەلە. مەيلى كينودا، مەيلى ادەبيەتتە، جۇرت ىقىلاسىنىڭ فانتاستيكاعا ەرەكشە اۋىپ وتىرعاندىعىن ەسكەرسەك، وسى جانردى پايدالانا وتىرىپ، جاڭاعىداي تەكەتىرەستەردىڭ سالدارىن الدىن الا تۇسپالداۋ ارقىلى جاماندىقتان جيرەندىرۋ، ەسكەرتۋ ماقساتىندا ماڭىزدى ىستەر تىندىرۋ - ابدەن مۇمكىن نارسە. ول ءۇشىن تەك فانتاستيكا جانرىن جان-جاقتى دامىتىپ، وسى باعىتتا قالام تەربەيتىن جازۋشىلاردى مەيلىنشە ىنتالاندىرا ءتۇسۋ قاجەت. فانتاستيكانىڭ بەرىك ىرگەتاسى سوناۋ زامانداعى اۋىز ادەبيەتىندە-اق قالانعان قازاقتاي تالانتتى حالىقتىڭ بۇگىنگى قالامگەرلەرى «اۆاتار» مەن «گارري پوتتەرلەردى» ون ورايتىن ورەلى شىعارمالاردى ءالى-اق ومىرگە اكەلەدى. ارينە، مۇمكىندىك تۋعىزىلعان جاعدايدا...

ءبىر پىكىر

شامشيدەن ءابدىرامان، فانتاست-جازۋشى:

- فانتاستيكا ءتىپتى دە بالاۋسا جانر ەمەس. ءبىزدىڭ كوركەم ادەبيەتىمىزدىڭ ءوزى فانتاستيكادان باستالعان. كەشەگى قيال-عاجايىپ ەرتەگىلەرىمىزدىڭ ءوزى - حالقىمىزدىڭ الەمدى تانۋىنىڭ ءبىر فورماسى. فانتاستيكانىڭ ەڭ ۇلكەن قاسيەتى - ونىڭ تانىمدىلىعىندا. فانتاست-جازۋشىلار تاريحي شىندىقتى تالداپ، عىلىمنىڭ نەگىزىندە جاقسى شىعارما بەرۋگە تىرىسادى. بۇل جانردىڭ قيىندىعى دا - وسىندا. دەگەنمەن ءتۇپ-تامىرى تەرەڭدە جاتقان قازاق فانتاستيكاسى ەشقاشان جوعالمايدى، مۇمكىندىگىنشە دامي بەرەدى. وندا دا حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارى نەگىزىندە دامۋى كەرەك. ياعني كوسموپوليتتىك ۇعىمدارعا ۇرىنباي، قازاق تاقىرىبىن كوتەرۋ ارقىلى ەلگە ينتەللەكتىك ءبىلىم بەرۋى ءتيىس...

روزا راقىمقىزى

"الاش ايناسى" گازەتى 22 ماۋسىم 2010 جىل