جاڭا دەپۋتاتتار الدىندا باعدارلامالىق سيپاتتا سويلەگەن سوزىندە قر پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆ مەكتەپتەرگە بەس كۇندىك وقۋ جۇيەسىن ەنگىزۋدى ۇسىندى.

بۇل ورايدا ول بىلاي دەدى: «دامىعان ەلدەردىڭ مەكتەپتەرىندە بەسكۇندىك وقۋ اپتاسى ەنگىزىلگەن. بۇل بالانىڭ قايتادان قالپىنا كەلىپ، پەداگوگتىڭ دەمالىپ، ساباققا دايىندالۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. ولاردىڭ كەيبىرىندە، ءتىپتى، ساباق اپتاسىنا ءتورت كۇن عانا بولادى. مۇنداي فورماتقا ءوتۋ – دامىعان ەلدەرگە ورتاق ترەند. عالىمدار دا وقۋ اپتاسىن قىسقارتۋ ءبىلىم الۋ ناتيجەلى ەتەتىنىن عىلىمي تۇرعىدا دالەلدەدى. بىزگە دە وسى تاجىريبەنى ەنگىزۋ كەرەك. ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ەڭ قۇرىعاندا باستاۋىش مەكتەپتەرگە وسىنداي جۇيەنى ەنگىزۋ كەرەك».

بۇل ەل كوكەيىندە، ۇستازدار قاۋىمىن مازالاپ جۇرگەن ماسەلە ەدى. بيىلعى وقۋ جىلى باستالعان 1 قىركۇيەك كۇنى وسى اباي پورتالىندا جارىق كورگەن «جاڭا وقۋ جىلى تۋرالى وي» (http://abai.kz/post/view?id=4509) دەگەن جاريالىمدا ەلىمىزدە وقۋ جىلىن تامىزدا باستاۋ، بەس كۇندىك وقۋ جۇيەسىنە كوشۋ ماسەلەسىن كوتەرىپ، وقىرماندار اراسىنا تالقىعا سالعان ەدىك. ەندى مىنە، سول ەل تالقىلاعان ماسەلەگە ەلباسى نازار اۋدارعانى كوڭىلگە قۋانىش ۇيالاتادى. حالىقتىڭ ۇنىنە قۇلاق توسۋ، ونىمەن ساناسۋ 5 ينستيتۋتسيونالدىق رەفورمانىڭ باعدارىندا بەلگىلەنگەنى بەلگىلى. پريەزيدەنت ءوزى باس بولىپ جۇرتتىڭ كوكەيى مەن تىلەگىنە قاراي جۇمىس جاساۋ كەرەكتىگىن مەگزەپ وتىر. قىسقاسى، ەلباسى – ءبىزدىڭ ويىمىزدى ءدوپ باستى. ەندىگى كەزەكتە ۇكىمەت پرەزيدەنت قويعان ماسەلەنى كوپ سوزباي، تەزىرەك جۇزەگە اسىرۋى قاجەت.

مەكتەپتەرگە 5 كۇندىك وقۋ جۇيەسىن ەنگىزۋمەن قاتار، وقۋ جىلىن 1 تامىزدان باستاۋدى، سول ارقىلى قىسقى مەزگىلدەگى دەمالىستى ۇزارتا وتىرىپ، ەلەكتر ەنەرگەياسى مەن جىلۋدى ۇنەمدەۋگە، كۇننىڭ سۋىقتىعىنان مەكتەپكە بارماي ۇتىلاتىن كۇندەردى دەمالىس ەسەبىنەن ازايتۋدى قولعا الۋ قاجەت. مۇنىڭ نەگە قاجەت ەكەندىگىن سول ماقالادا ايتىلعان مىناداي پىكىرلەر ارقىلى تاعى دا جۇرتشىلىق نازارىنا سالعىمىز كەلەدى: 

1. ءبىلىم ماۋسىمىن كۇز ايى كىرگەننەن باستاۋ كەڭەستىك ءداۋىردىڭ 30-جىلدارىنان ورنىعا باستاعان ەكەن. وقۋشى بالالاردىڭ جاز ايىندا ۇزاق دەمالاتىن سەبەبىنىڭ سىرىن پاتشالىق رەسەيدىڭ اگرارلىق ەل رەتىندە قالىپتاسقان ەكونوميكالىق جاعدايىنان ىزدەۋ قاجەت. پاتشالىق رەسەي تۇسىندا جاز ايلارىندا وقۋشىلار مەكتەپ قابىرعاسىنا تارتىلماعان. ويتكەنى سول كەزدەگى تۇرمىستىڭ اۋىرلىعىنا بايلانىستى جاس بالالار كۇن كورىستىڭ قامىمەن ەگىن نەمەسە مال وسىرۋمەن اينالىساتىن اتا-انالارىنا كومەكتەسەتىن. باسقاشا ايتساق، مەكتەپ جاسىنداعى بالا جاز ايلارىندا ەگىن نەمەسە مال شارۋاشىلىعىمەن تىكەلەي اينالىسىپ نەمەسە ونى قوسىمشا كۇنكورىس رەتىندە تۇتىنىپ جۇرگەن اتا-اناسىنا (بۇگىنگى كۇننىڭ سوزىمەن ايتساق، ءوزىن-ءوزى قامتاماسىز ەتىپ جۇرگەن ازاماتتارعا) ەگىن سالۋ، ونى جيناۋ، ءشوپ شابۋ، مال باعۋ سىندى جۇمىستارىنا قولعابىس ەتىپ، ءوز جاردەمىن تيگىزەتىن بولعان. بۇل سول تۇستاعى مەشەۋ قالعان ەكونوميكانىڭ بولمىسىنان تۋىنداعان قاجەتتىلىك، تۇرمىس تاۋقىمەتى بولدى. جۇمىر جەر بەتىندەگى جۇرتپەن ءبىلىم-عىلىم، ونەر، داۋلەت جولىنداعى تارتىس باسەكەسىنە ارالاسىپ، دسۇ-عا كىرگەن، ۇزاق جىلدارعا باعىتتالعان «قازاقستان – 2050» ستراتەگياسىندا 30 وزىق ەلدىڭ قاتارىندا بولۋدى ماقسات ەتكەن بىزدەرگە ارىدەگى پاتشالىق رەسەي مەن بەرگى كەڭەس ءداۋىرى تۇسىنداعى ەسكى ءداستۇردى ارى قاراي جالعاستىرۋ ەكونوميكالىق جانە وقۋ ءۇردىسىن ۇيىمداستىرۋ تۇرعىسىنان ءتيىمسىز. يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق ەكونوميكانى تەرەڭدەتىپ دامىتۋعا بەت بۇرعان بۇگىنگى قازاقستان ءۇشىن اگرارلىق ەكونوميكا تۇسىندا قالىپتاسقان داستۇردەن، كەڭەستىك جۇيەدەگى بىرىزدىلىك قاساڭدىلىقتان ارىلۋ كەرەك».
2. جاڭا وقۋ ماۋسىمىن تامىز ايىنان باستاۋ ارقىلى ۇستازداردىڭ التىكۇندىك جۇمىس كۇنىن بەسكۇندىككە اۋىستىرۋعا بولادى. اپتاسىنا ەكى كۇن تىنىققان مۇعالىم، وزگە ماماندىق يەلەرىندەي، جاز ايلارىندا 30 كۇندىك زاڭدى دەمالىسقا يە بولادى. بەسكۇندىك جۇمىس كۇنى مۇعالىمدەرگە ءوز ءبىلىمىن جەتىلدىرۋگە، شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋعا كەڭ مۇمكىندىك بەرىپ، ءارى دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا سەپتىگىن تيگىزسە، وقۋشىلارعا ءتۇرلى ۇيىرمەلەرگە ەركىن قاتىسۋعا جاعداي تۋدىرادى. بولماسا، بەسكۇندىك پەن التىكۇندىكتى ءوزارا ارالاستىرۋعا بولادى. مىسالى، كۇن جىلى، جارىعى ۇزاق ءبىرىنشى (تامىز، قىركۇيەك، قازان ايلارىندا) مەن ءتورتىنشى ء(ساۋىر، مامىر ايلارىندا) توقساندا التىكۇندىك كەستەمەن، ال جارىق كوزى قىسقا ەكىنشى (قازان، قاراشا، جەلتوقسان) مەن ءۇشىنشى (قاڭتار، اقپان، ناۋرىز) توقساندا بەسكۇندىك وقۋ اپتاسىن بەلگىلەۋگە بولادى. بۇل تۇستا مۇعالىمدەردىڭ دەمالىسى 40 كۇن شەڭبەرىندە بولىپ، ونى ولار جاعدايدىڭ بارىسىنا قاراي ەكى ءبولىپ (قىس-جاز) الۋىنا دا  بولادى.
3. قازاقستاننىڭ سولتۇستىگىندە قىس ايلارىندا كۇننىڭ سۋىقتىعىنان مەكتەپ وقۋشىلارى اپتالاپ ساباقتان قالىپ قوياتىن كەزدەرى ءجيى بولىپ تۇرادى. قالىپ قويعان ساباقتاردى قۋىپ جەتەمىز دەپ ۇستازدار وقۋشىلارعا تاپسىرمانى ءۇيىپ-توگەدى. اقىرىندا، شامادان تىس بەرىلگەن تاپسىرمالار جارىم-جارتىلاي ورىندالىپ، وقۋشىنىڭ ءبىلىم قورجىنى تولمايدى. ونىڭ سوڭى ەكى جاققا دا – ۇستازعا دا، وقۋشىعا دا ءتيىمسىز. ءبىر-ءبىرىن الداۋ بولىپ شىعادى. قىسقى ۇزاق دەمالىستى اياز قىسىپ، بوران سوعاتىن جەلتوقساننىڭ سوڭى مەن قاڭتار ايىنا ورايلاستىرىپ، اتالمىش قولايسىزدىقتىڭ اسەرىن ازايتۋعا ابدەن بولادى.
4. قىسقى مەزگىلىندە بەسكۇندىك وقۋ كەستەسىنە كوشۋ جانە وقۋشىلارعا كۇننىڭ كوزى قىراۋدا ۇزاق دەمالىس بەرۋ - ەكونوميكالىق تۇرعىدان دا ءتيىمدى. الەمدە ەكونوميكالىق داعدارىس تەرەڭدەپ، ونىڭ سالدارى ەلىمىزگە قاتتى اسەر ەتىپ جاتقان كەزەڭدە بىزدەر قازاقستاننىڭ گەوگرافيالىق ورنالاسۋىن، اۋا-رايىنىڭ ەرەكشەلىگىن وڭتايلى پايدالانا ءبىلۋىمىز قاجەت-اق. ەڭ الدىمەن قىس مەزگىلىندە جىلدان-جىلعا قىمباتتاپ بارا جاتقان جىلۋ مەن ەلەكتر جارىعىن ۇنەمدەۋگە مۇمكىندىك تۋىپ، وقۋشىلارعا قىسقى دەمالىستى قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگىندەگى جىلى ايماقتا ۇيىمداستىرۋ ارقىلى (قىسقى لاگەرلەر), ىشكى ءتۋريزمدى كۇشەيتۋگە جول اشىلادى. اسىرەسە، وڭتۇستىكتىڭ تاۋلى ايماعىنداعى شاڭعى سپورتى دامىعان كۋروتتى ايماقتى (الماتى، شىمكەنت) ەرەكشە وركەندەتۋگە بولادى. سونىمەن قاتار ۇستازداردىڭ بىلىكتىلىگىن كوتەرەتىن كۋرستارىن دا قىسقى دەمالىس كەزىندە جۇزەگە اسىرۋعا بولادى.

ايتا بەرسەك، اڭگىمە كوپ دەگەن. ءسوزدىڭ ىسكە اينالعانىن دا ابزال. قازاقستاننىڭ سوزدەن ىسكە كوشەتىن مەزگىلى الدەقاشان ۇزاپ كەتكەن. ۇزاعان  مەزگىلدى قىسقارتۋ جەدەل ءارى جىلدام قادام باسۋدى تالاپ ەتەدى.

الماسبەك ابسادىق، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى

قوستاناي

Abai.kz