ءاھلي حيكمەت عۇلامالار بىلاي دەگەن: دۇنيەنىڭ، ءومىردىڭ قيال، ءتۇس ەكەنىنە ەش كۇمان جوق، ويتكەنى پايعامبارىمىز ءبىر حاديس شاريفىندە: «ادامدار ۇيقىدا، ولگەن كەزدەرىندە ويانادى» دەگەن. ادام تۇسىندە وتە باي بولۋى مۇمكىن، جوعارى مانساپ، ابىروي يەسى بولۋى دا مۇمكىن، كوپ نارسە ىستەۋى مۇمكىن، بىراق ويانعان كەزدە ءبارى بىتەدى. ويانعان كەزدە «مەنىڭ سونشاما مۇلكىم بار ەدى، مانسابىم، ابىرويىم بار ەدى» دەۋىنىڭ قانداي ءمانى بولادى؟

وسى سياقتى ادامدار دا ولگەن كەزدە مال-مۇلكى، بايلىعى، بالا-شاعاسى، ايەلى، ءبارى دۇنيەدە قالادى. ادامدار ءولىپ ويانعان كەزدە «ءبىز قايدا كەلدىك، بۇل قاي جەر؟ ءبىزدىڭ مال-مۇلكىمىز، مانسابىمىز بار ەدى، تۋىستارىمىز، دوستارىمىز بار ەدى، ولاردىڭ ءبارى قايدا؟» دەسە دە ەشقانداي ءمانى بولمايدى.
كەيبىر عالىمدار «ادامدار ماس، ولگەن كەزدە ەسىن جينايدى» دەگەن. ياعني ماستىق ولگەن كەزدە بىتەدى. مال-مۇلىك ماستىعى، اتاق-داڭق ماستىعى، مانساپ ماستىعى بار، بىراق ولگەن كەزدە ءبارى بىتەدى. اقيقاتتار، شىندىقتار ءمالىم بولادى، بىراق بولار ءىس بولىپ، كەش بولادى. سۇيىكتى پايعامبارىمىز «قالاي ءومىر سۇرگەن بولساڭدار، سولاي ولەسىڭدەر. قالاي ولسەڭدەر، سولاي تىرىلەسىڭدەر» دەگەن.
ادامدار دۇنيەگە بەرىلگەن كەزدە قيىندىقتاردان قۇتىلا المايدى، ويتكەنى دۇنيە – قيىندىقتاردىڭ قاينارى. بۇل قيىندىقتان قۇتىلۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە احيرەتكە، نۇرعا قايتۋ كەرەك. ەگەر ادام نۇرعا بەت بۇرسا، كولەڭكەسى ارتىندا قالادى جانە ارتىنان كەلەدى. نۇرعا ارقاسىن قاراتسا، قاراڭعىلىققا بۇرىلعان بولادى، ىستەرى قاراڭعىلىق بولادى، ەشقاشان كولەڭكەسىنە دە جەتە المايدى. ادام تاڭداۋىن دۇنيەگە بۇرسا ادامدارمەن قاقتىعىسادى، احيرەتكە بۇرسا ادامدار وعان ۇقساۋ ءۇشىن جارىسادى.
حاليفا حارۋن راشيد ءبىر كۇنى ءباحلۇل دانا حازرەتتەرىمەن كورىسكىسى، حيكمەتتى، دانالىق سوزدەرىن تىڭداعىسى كەلەدى. ادامدارىنا ونى تاۋىپ، الىپ كەلۋىن بۇيىرادى. ىزدەۋگە كەتكەندەر ونى مازاراتتا ۇيىقتاپ جاتقان كۇيىندە تاۋىپ الادى. وياتقان كەزدە: «سەندەر نە ىستەدىڭدەر! مەنى پاتشالىق مانسابىنان تۇسىردىڭدەر. ەندى مەن نە ىستەيمىن؟» دەدى. پاتشانىڭ قىزمەتشىلەرى بۇل سوزدەرىن ايتىپ بەرگەن كەزدە، حاليفا مۇنىڭ سىرىن تۇسىنە المادى، الدىنا كەلگەن كەزدە سۇرادى:
− ەي ءباحلۇل! بۇل نە تىرلىك؟ سەن قاي پاتشالىقتان ءتۇسىرىلدىڭ؟
− تۇسىمدە قانداي تاماشا پاتشا ەدىم. ءزاۋلىم سارايلارىم، اسكەرلەرىم بار ەدى. سالتانات پەن شاتتىق ىشىندە ەدىم، الايدا سەنىڭ ادامدارىڭ مەنى وياتتى جانە تاعىمنان ءتۇسىردى.
− جارايدى، بىراق ءباحلۇل، تۇستەگى پاتشالىققا ءمان بەرۋگە بولا ما؟ قارا، كوزىڭدى اشقان كەزىڭدە ءبارى بىتكەنىن كوردىڭ.
− مەنىڭ پاتشالىعىم كوزىمدى اشقان كەزدە ءبىتتى، ال سەنىكى كوزىڭدى جۇمعان كەزىڭدە بىتەدى. اراداعى ايىرماشىلىق نەدە؟ ونىڭ ۇستىنە مەن كوزىمدى اشقانىمدا ومىرگە كەلدىم. ال سەن كوزدەرىڭدى جۇمعانىڭدا سالتاناتىڭنان ايرىلاسىڭ جانە وكىنىشىڭ باستالادى، سۇراققا تارتىلاسىڭ. ال ەندى ايتشى، قايبىرىمىزدىڭ پاتشالىعىمىزعا ءمان بەرىلۋى كەرەك؟
حارۋن راشيد ايتاتىن ءسوز تابا المادى.

دەرەككوزى: gibrat.kz

Abai.kz