قر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى

ساعاديەۆ ەرلان كەنجەعاليۇلىنا!

قۇرمەتتى ەرلان كەنجەعاليۇلى!

سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدىڭ ءبىلىم جانە عىلىم سالاسىنداعى وزگەرىستەر مەن رەفورمالار جۇرتشىلىقتىڭ كوكەيىندە سان الۋان ساۋال تۋىنداتتى. قر ازاماتى رەتىندە بۇل باعىتتاعى ماسەلەلەر مەن جاڭالىقتار مەنى دە بەيجاي قالدىرمايدى. ەلباسىمىزدىڭ العا قويعان ء«ۇش تۇعىرلى ءتىل» ساياساتى – زاماننىڭ قاجەتى، وعان قارسىلىعىم جوق. الايدا، ول مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن بيىكتەتە وتىرىپ جۇزەگە اسۋى ءتيىس دەپ سانايمىن. ويتكەنى، ەلباسىمىز  2014 جىلعى حالىققا جولداۋىندا: «قازاق ءتىلى عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ، ينتەرنەتتىڭ تىلىنە اينالدى. ەندى ەشكىم وزگەرتە المايتىن ءبىر اقيقات بار. انا ءتىلىمىز ماڭگىلىك ەلىمىزبەن بىرگە ماڭگىلىك ءتىل بولادى»، – دەگەن ەدى. ال، الدا بولاتىن ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە كوشۋ باعدارلاماسىنا كوز جۇگىرتسەك، بىرنەشە ماڭىزدى ساۋال تۋىندايدى. بىزگە بەلگىلى اقپاراتقا ساي 2020 جىلدان باستاپ جوعارعى سىنىپتاردا 4 ءپان (حيميا، بيولوگيا، فيزيكا جانە ينفورماتيكا) تەك اعىلشىن تىلدە وقىتىلماق. ال، دۇنيەجۇزى تاريحى قازاق مەكتەپتەرىندە ورىس تىلىندە وقىتىلماق.

1. اتا زاڭىمىزدىڭ 19-بابىندا: «اركىمنىڭ انا ءتىلى مەن ءتول مادەنيەتىن پايدالانۋعا، قارىم-قاتىناس، تاربيە، وقۋ جانە شىعارماشىلىق ءتىلىن ەركىن تاڭداپ الۋعا قۇقىعى بار»، – دەلىنگەن. جوعارىداعى تالاپتار ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىن بۇزۋ بولىپ سانالماي ما؟ قازاق ەلىندە تولىقتاي قازاق تىلىندە ءبىلىم العىسى كەلەتىندەردىڭ قۇقىعى مەن تاڭداۋى ەسكەرىلمەي مە؟ مەملەكەتتىك تىلدە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەرگە اعىلشىن جانە ورىس تىلىندە وقىتۋ نە ءۇشىن مىندەتتەلىپ وتىر؟

2. بىزگە بەلگىلى اقپاراتقا سۇيەنسەك، الداعى ۋاقىتتا جوعارى وقۋ ورىندارىندا تەحنيكالىق جانە مەديتسينالىق ماماندىقتار اعىلشىن تىلىندە وقىتىلماق. سوندا اتالعان سالانى بىتىرگەن ماماندار قازاق تىلىندە ماماندىعى بويىنشا قانشالىقتى ساۋاتتى بولىپ شىعادى؟ ونسىزدا بۇل سالالاردا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىسى، تەرميندەر ماسەلەسى تۋىنداپ وتىرعانى بەلگىلى. جاڭا جۇيە اتالعان ماسەلەنى باسقاشا قىرىنان، ياعني قازاق ءتىلىن (مەملەكەتتىك ءتىلدى) تەحنيكالىق جانە مەديتسينالىق سالادان مۇلدەم ىعىستىرىپ تاستاماي ما؟ ەلباسىمىز 2012 جىلعى حالىققا جولداۋىندا: «قازاق ءتىلى 2025 جىلعا قاراي ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا ۇستەمدىك ەتىپ، كەز كەلگەن ورتادا كۇندەلىكتى قاتىناس تىلىنە اينالادى. وسىلايشا، تاۋەلسىزدىگىمىز بۇكىل ۇلتتى ۇيىستىراتىن ەڭ باستى قۇندىلىعىمىز – تۋعان ءتىلىمىزدىڭ مەرەيىن ۇستەم ەتە تۇسەدى. تىلگە دەگەن كوزقاراس شىنداپ كەلگەندە ەلگە دەگەن كوزقاراس ەكەنى داۋسىز. سوندىقتان وعان بەيجاي قاراي المايمىز»، – دەپ ناقتى باعىت بەرگەن. ال تەحنيكالىق جانە مەديتسينالىق ماماندىق يەلەنۋشىلەردىڭ اعىلشىن تىلىندە وقىپ ماماندىق الۋى – ەلباسىنىڭ العا قويعان ماقسات-مۇددەسىنە قايشى ەمەس پە؟

3. اتالعان ماماندىقتار بويىنشا قازاق ءتىلى ءپان رەتىندە جۇرگىزىلگەنىمەن ماماندىق اعىلشىن تىلىندە وقىتىلسا، ماماندار اعىلشىن ءتىلدى بولىپ شىعادى دەگەن ءسوز. دەمەك، ميلليونداعان وتانداستارىمىز، مەملەكەت قۇرۋشى ۇلتتىڭ وكىلدەرى اتالعان سالا ماماندارىمەن اعىلشىن تىلىندە سويلەسىپ، پىكىرلەسىپ، اقپارات الۋعا ءماجبۇر بولا ما؟ سەبەبى، ولار ماماندىقتى اعىلشىن تىلىندە وقيدى. قاراپايىم قازاق ءتىلىن بىلگەنىمەن، ماماندىق بويىنشا ساۋاتتى بولا قويۋى كۇمان تۋدىرادى. وسى ورايدا، ماماندار اعىلشىن ءتىلدى، ال حالىق قازاق ءتىلدى بولىپ جىكتەلىپ، ەكى ەلدە ءومىر سۇرگەندەي كۇي كەشپەي مە؟ قاراپايىم اۋىل تۇرعىنى دارىگەردەن نەمەسە تەحنيكا سالاسىنىڭ ماماندارىنان انا تىلىندە (مەملەكەتتىك تىلدە) ەركىن اقپارات الا الماسا وندا ونىڭ نەسى مەملەكەتتىك ءتىل؟

4. ماماندار اعىلشىن ءتىلدى بولعان جاعدايدا باق وكىلدەرى دە سالاعا قاتىستى مالىمەتتەردى، اقپاراتتاردى اعىلشىن تىلىندە الۋىنا تۋرا كەلەدى. ءتىپتى جوعارى ساناتتى، كاسىبي ماماندارمەن اعىلشىن تىلىندە سۇقباتتاسىپ، پىكىرلەسۋگە ءماجبۇر بولۋى مۇمكىن. ال، ونى حالىققا اۋدارىپ جەتكىزۋگە ءتيىس بولماق. سوندا اتالعان جۇيە بويىنشا 2025 جىلدان باستاپ اعىلشىن ءتىلى ۇستەم ورىنعا شىعىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىسى كوپتەگەن سالالار بويىنشا (تەحنيكالىق، مەديتسينالىق، بيزنەس، ءبىلىم، عىلىم ت.ب.) شەكتەلىپ نەمەسە اياسى تارىلا ءتۇسۋى مۇمكىن. ءتىپتى قازاق ءتىلى تاعى دا اۋدارما ءتىلى دەڭگەيىندە قالۋى دا مۇمكىن. اتالعان ماسەلەلەر قانشالىقتى ەسكەرىلگەن؟

5. ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋ جۇزەگە اسىپ، جاراتىلىستىق عىلىمدار بويىنشا اعىلشىن ءتىلى ۇستەم ورىنعا شىقسا، قازاق ءتىلىنىڭ ناقتى عىلىمدار سالاسىنداعى قولدانىسى، عىلىمي زەرتتەۋدەگى ءرولى مەن قىزمەتى جويىلا ما؟ الدە باسقا دا جولدارى قاراستىرىلىپ جاتىر ما؟  

6. الداعى جوسپار بويىنشا ەلىمىزدە كوپتەگەن ماماندىقتارداعى اعىلشىن ءتىلدى ماماندار كوبەيە تۇسپەك. الايدا، ەلىمىزدەگى ەڭبەكاقىنىڭ تومەندىگىنە بايلانىستى، ءبىلىم مەن عىلىم، تەحنيكا مەن مەديتسينانى مەڭگەرگەن مىقتى ماماندار جوعارى جالاقى بەرەتىن مەملەكەتتەرگە بەت بۇرىپ كەتپەي مە (بۇل ءۇردىس قازىردىڭ وزىندە بار)?

نۇر وتان پارتياسىنىڭ XV سەزىندە قابىلدانعان دوكتريناسىندا: «جاھاندانۋ داۋىرىندە ءوزىنىڭ تاريحىنىڭ، مادەنيەتى مەن ءتىلىنىڭ قادىرىنە جەتەتىن حالىق قانا تابىستى وركەندەي الادى. بارلىق ۇلتتاردىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىن ساقتاي وتىرىپ، قازاق ءتىلىن، مادەنيەت پەن ءداستۇردى دامىتۋ ءبىزدىڭ ستراتەگيالىق باسىمدىعىمىز بولىپ تابىلادى»، – دەلىنگەن. دەمەك، ەلىمىزدەگى قاندايدا ءبىر رەفورمالار مەن وزگەرىستەر مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن ارتتىرا وتىرىپ ناقتى جۇزەگە اسۋى ءتيىس. بۇل – ەلباسىمىز ن.نازارباەۆتىڭ باستى ساياسي ۇستانىمى. ەل جاعدايى، ءتىل تاعدىرى، وتانىمىزدىڭ كەلەشەگى قازاقستاننىڭ ازاماتى رەتىندە ءاربىرىمىزدى الاڭداتادى، بەيجاي قالدىرمايدى. سوندىقتان دا مەنىڭ عانا ەمەس، مىڭداعان، ميلليونداعان وتانداستارىمىزدىڭ كوكەيىندە جۇرگەن وزەكتى ساۋالعا سىزدەر ارقىلى ناقتى جاۋاپ العىم كەلەدى. قازاقستان زاڭدارىندا بەلگىلەنگەن قۇزىرلى ورگانداردان اقپارات الۋ قۇقىعىمدى پايدالانا وتىرىپ اتالعان حاتتى جولداپ وتىرمىن. زاڭدا كورسەتىلگەن مەرزىم ىشىندە ناقتى، تۇششىمدى جاۋاپ الامىن دەپ ۇمىتتەنەمىن. سونداي-اق حاتقا قايتارىلعان جاۋاپ باق-تا جاريالانادى. 

جارقىن سالەن، قر ازاماتى، الماتى قالاسىنىڭ تۇرعىنى، قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى               

Abai.kz