(سۋرەت matritca.kz سايتىنان الىندى)

بۇگىن الماتى قالاسىنىڭ اكىمى باۋىرجان قادىرعاليۇلى بايبەك قالا تۇرعىندارى مەن الماتى قالالىق ءماسليحاتى اكتيۆىنىڭ جانە قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ الدىندا 2015 جىلدى قورىتىندىلاپ، ەسەپ بەردى.

امانتاي قاجى نە ايتپاق بولدى؟

الماتى قالاسىنىڭ كرەاتيۆتى اكىمىنىڭ ەسەبىن تىڭداۋعا قر دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ ءمينيسترى تامارا دۇيسەنوۆا حانىم باستاعان، قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى وكىلدەرى، ءتۇرلى ۆەدموستۆو باسشىلارى مەن ساياسي پارتيالار جەتەكشىلەرى جانە باق وكىلدەرى تەگىس جيىلىپتى. اكەمنىڭ ەسەبىن تىڭداۋعا  «Abai.kz» پورتالىنىڭ ءتىلىشىسى دە قاتىسىپ قايتتى.

قالا قوجايىنى ەسەپ بەرەدى دەگەندى ەستىگەن حالىق، ساعات 08:30-دان باستاپ رەسپۋبليكا سارايىنا اعىلدى. ەسەپ بەرۋ جيىنىنا كەلگەن 3 مىڭنان استام (رەسپۋبليكا سارايىنىڭ سىيىمدىلىعى) الماتى تۇرعىنى ءبارى بىردەي بولماسا دا، ءبىرازىنىڭ اكىمگە ساۋال قويىپ قالعىسى كەلەتىنى تۇسىنىكتى. ويتكەنى الىپ مەگاپوليستىڭ ماسەلەسى دە اۋقىمدى، شارۋاسى دا شاش ەتەكتەن بولسا كەرەك.

(سۋرەت matritca.kz سايتىنان الىندى)

باۋىرجان بايبەك مىرزانىڭ ەسەبى باستالمەس بۇرىن رەسپۋبليكا سارايىن باسىنا كوتەرىپ امانتاي قاجى اسىلبەك مىرزا ادەتتەگىدەي شوۋ جاسادى. اسا تاياعىن ارى ءبىر، بەرى ءبىر سەرمەپ-سەرمەپ جىبەرىپ، بىردەڭە ايتپاق بولىپ ەدى، قاجىنى تىڭداعىسى كەلگەن قۇلاق تابىلمادى زالدان. سوسىن اقىرىن عانا بارىپ، ءوز ورنىنا جايعاسقان امانتاي قاجىنىڭ ءلام دەگەن ءۇنى جيىن سوڭىنان دەيىن ەستىلگەن جوق.

قادىرعاليۇلى قازاق ءتىلىنىڭ قادىرىن بىلەتىن ەدى عوي؟..

ءاۋ دەگەندە باۋىرجان قادىرعاليۇلى ەسەپتىك بايانداماسىن مەملەكەتتىك تىلدە باستاعان ەدى. ۇزىن-ىرعاسى 3,5 ساعاتقا سوزىلعان جيىننىڭ العاشقى 10 مينۋت 41 سەكۋندىندا مەملەكەتتىك تىلگە ەرەكشە قۇرمەت كورسەتكەن اكىم مىرزا، ودان ارعى 199 مينۋتتا رەسمي تىلدە كوسىلدى. ەل ىشىندە ءوزىنىڭ باستاماشىلدىعىمەن جانە قازاقتىڭ ۇلتتىق ونەرى مەن تىلىنە ەرەكشە قۇرمەتپەن قارايتىن اكىمنىڭ مۇنىسى نەسى دەستىك.

 دەسەك تە، اكىم ەسەبى كەزىندە بۇل جايدى جۋىپ شاياتىن ءبىر وقيعا بولدى. قالا اكىمىنىڭ رەسمي بايانداماسى اياقتالىپ، زالدا وتىرعان تۇرعىندارمەن ديسكۋسسيا باستالعاندا الماتى قۇرامىنا جاقىندا قوسىلعان ناۋرىزباي اۋدانى تۇرعىندارى ميكروفوننان ءسوز الدى. «اكىم مىرزا، ءبىزدىڭ ناۋرىزباي اۋدانىندا وتكەن جىلعى سەل اپاتىنان كەيىن ۋادە ەتىلگەن جاردەماقىلار تولەنگەن جوق. جەرگىلىكتى اكىمدىككە بارعانىمدا مەنىڭ قۇجاتتارىم سايكەس ەمەس دەپ ءجيى قايتارىپ جىبەرەدى. وسىعان ءوزىڭىز كومەگىڭىزدى كورسەتىڭىزشى»، -دەگەن تۇرعىننىڭ جانايقايى ەسكەرۋسىز قالمايتىنىن جەتكىزگەن قالا باسشىسى قاراماعىنداعى اۋدان باسشىلارىنا شۇيلىكتى. «مۇندا ناۋرىزباي اۋدانىنىڭ اكىمى بار ما؟ كانە، تۇرىڭىز، سىزگە قاراستى ماسەلە ەكەن. نە ايتاسىز؟ قاشان رەتتەلەدى بۇل شارۋالار؟»، - دەدى بايبەك مىرزا. باۋىرجان قادىرعاليۇلىنىڭ سوگىسىنەن كەيىن، «رەسمي تىلدە» ءۇن قاتقان ناۋرىزباي اۋدانىنىڭ اكىمىنە قالا باسشىسى قادىرعاليۇلى تاعى دا ەسكەرتۋ جاسادى. «ەلباسى وتكەن جولى الماتىعا كەلگەندە ايتتى عوي، اكىم مىرزا. ادام قاي تىلدە سۇراق قويسا، سول تىلدە جاۋاپ بەرۋىڭىز كەرەك. سىزگە قازاق تىلىندە سۇراق قويىپ تۇر، ءسىز نەگە ورىسشا جاۋاپ قايتاراسىز ول كىسىگە؟ ەسكەرىڭىز مۇنى»، -دەدى قاتۋلى ۇنمەن. «اكىمدەر ماعان ەسەپ بەرمەڭىزدەر. مۇندا حالىق وتىر. حالىققا قاراپ سويلەڭىزدەر. ەسەپتى حالىققا بەرەسىزدەر»، - دەدى تاعى دا. ء"اپ، بارەكەلدى" دەستىك، ءبىز! باۋىرجان مىرزانىڭ ءۇنى بۇل جولى باتىل شىقتى.

«الماتى - اۆتوكولىكتەردىڭ ەمەس، ادامداردىڭ قالاسى»

بايبەكتىڭ بايانداماسىنان تۇيگەنىمىز، قالا ەكونوميكاسى مەن ونىڭ تىنىس-تىرلىشىگى وتكەن جىلدارمەن سالىستىرعاندا ەداۋىر ىلگەرىلەۋدى كورسەتكەن. "ەڭبەك - ەتكەندىكى" دەگەنگە سالساق، مۇنداي ماڭىزدى دۇنيەلەرگە كوز جۇمىپ قاراۋ قيانات ەكەنى راس.

سونىمەن باۋىرجان بايبەك كومانداسى نە ءبىتىردى؟ اۋەلى قوعام نارازىلىعىنا ۇشىراعان «وڭاي» داۋى تۋرالى ءسوز ەتكەن باۋىرجان قادىرعاليۇلى تۇرعىندار شاعىمى مەن ۇسىنىستارى بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتقانىن جەتكىزدى.

«قۇرمەتتى، الماتىلىقتار، «وڭاي» جۇيەسى جاڭادان عانا قۇرىلدى. ونىڭ دا ولقىلىقتارى از ەمەس. سىزدەردىڭ شاعىمدارىڭىز بەن بارلىق وتىنىشتەرىڭىزدى ءبىز قاراستىرىپ جاتىرمىز. بۇل - قوعامدىق كولىكتەردەگى باسسىزدىقتاردى، كوندۋكتورلاردىڭ دورەكىلىگىن، جۇرگىزۋشىلەردىڭ مادەنيەتسىزدىگىن، قالتاعا كەتىپ جاتقان قىرۋار قاراجاتتى قالا قازىناسىنا قايتارۋ ءۇشىن، قوعامدىق كولىكتەردىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ جانە ولاردىڭ قىزمەت ساپاسىن رەتتەۋ ءۇشىن ەڭ قولايلى جۇيە. تۇسىنىڭىزدەر، دامىعان مەملەكەتكە اينالۋ ءۇشىن بۇل جۇيەنىڭ ماڭىزدىلىعى جوعارى. ءبىز وسى ۋاقىتقا دەيىن تۇرعىندارعا مۇمكىندىك بەردىك. الماتىلىقتاردىڭ بارلىعى قازىر «وڭاي» جۇيەسىمەن تانىسىپ ۇلگەردى. ەندى اقپان ايىنان باستاپ قوعامدىق كولىكتەردە جول اقىسىن تولەۋدەن جالتارىپ جۇرگەن جولاۋشىلارعا بىردەن ايىپپۇل سالىناتىن بولادى. قازىرگى تاڭدا 1 ميليوننان استام «وڭاي» كارتاسى ساتىلىپ ءبىتتى»، - دەدى اكىم.

قوعامدىق كولىك ماسەلەسى ايتىلعان وسى جەردە قالامىزدىڭ ەكولوگيالىق ماسەلەسىنە قاتىستى قالا اكىمىنىڭ قىزىقتى ويلارىن ايتا كەتكەن ءجون بولار.

جۇرت نازارىن اۋدارتقان تاعى ءبىر مالىمدەمە ماشينەلەر مولشەرىنىڭ مەجەدەن كوپتىگى بولدى. «الماتى – ماشينەلەر قالاسى ەمەس، ادامدار قالاسى. ءبىز جاپونيانىڭ ەڭ ۇزدىك مامانىنىڭ جوباسىن جۇزەگە اسىرۋعا نيەتتىمىز. ءبىزدىڭ قالامىزدا جاياۋ جۇرگىنشىلەر وتۋگە ارنالعان جولداردى جەردىڭ استىمەن ەمەس، ۇستىمەن جاساۋىمىز كەرەك. ال ماشينە بولسا، توسادى. ەشقايدا كەتپەيدى. ادامدار جەردىڭ استىمەن ەمەس، ۇستىمەن ءجۇرۋى ءتيىس. قالامىزدىڭ ءساندى، سالتاناتتى جەرلەرىن تاماشالاۋى ءتيىس»، - دەدى قالا اكىمى. قالا باسشىسى قىمبات شەتەلدىك كولىكتەرمەن قالا كوشەلەرىندە كوپ قۇقىق بۇزاتىن جۇرگىزۋشىلەر تۋرالى دا ءسوز ەتتى. ء«بىز قالا ىشىندەگى جولداردا قوعامدىق كولىكتەرگە ارنالعان ارنايى جولاقتاردىڭ سانىن ارتتىرامىز. جىل سوڭىنا دەيىن تاعى 7 اۆتوبۋس جولاقتارى جاسالادى. بۇل قوعامدىق كولىكتەردىڭ قاتىناسىن رەتتەۋ ءۇشىن ماڭىزدى. ال جەكە كولىك يەلەرى جول تار دەپ جاتسا، كولىكتەرىن تاستاپ، قوعامدىق كولىكتەرگە اۋىسسىن. ال قىمبات دجيپتەرىن قيمايتىن بولسا، كەپتەسىلتە تۇرسا تۇرا بەرسىن، «پۋست ەتو يح دەلو». ال ەگەر جۇمىستارىنا دەر كەزىندە جەتكىلەرى كەلسە، اۆتوبۋسپەن بارسىن. 20 مينۋتتا جەتەدى جۇمىسقا. ءبىز بۇل ارقىلى قالاداعى كولىكتەردىڭ سانىن ازايتامىز. بۇل تيىسىنشە ەكولوگيانى تازارتۋعا ۇلكەن كومەك بولادى. مىسال كەلتىرەتىن بولساق، جاقىندا ءبىز ارالاپ كوردىك. قبتۋ الدىندا 1000 كولىك تۇر. ءبارى ينوماركالار، ستۋدەنتتەردىكى. سولاردىڭ بارلىعى كولىكتەرىن تاستاپ، قوعامدىق كولىكتەرگە اۋىسۋى ءتيىس. اكە-شەشەلەرىنىڭ الىپ بەرگەندەرىنە ءماز بولىپ جۇرەدى. كەيىن وزدەرى جۇمىس ىستەپ، اقشا تاپقاندا ماشينا ساتىپ السىن»، - دەيدى اكىم مىرزا. 

ەسەپ-قيساپ: ساندار سويلەيدى

قوش! اكىمنىڭ ايتۋىنشا بۇگىنگى كۇنى الماتى قالاسى ءجىو 5,1 بولىگىن قۇراپ وتىر. رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە تۇسەتىن بارلىق ءتۇسىمنىڭ 26,3 پايىزى الماتىنىڭ ەنشىسىنە تيەسىلى. الماتىدا 2015 جىلعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ قورىتىندىسى بويىنشا ءوسىم ديناميكاسى كەلەسىدەگىدەي ورىلگەن: ونەركاسىپ ونىمدەرى ءوندىرىسىنىڭ كولەمى 646,3 ميلليارد تەڭگەنى قۇراعان. كوتەرمە جانە بولشەك تاۋار اينالىمىنىڭ جىلدىق كورسەتكىشى 9 536,1 ميلليارد تەڭگە بولعان. وتكەن جىلى الماتى قالاسىندا 1 373,7 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلگەن. اكىم مىرزانىڭ ايتۋىنشا، الماتىدا  ورتاشا ايلىق جالاقى مولشەرى – 159 630 تەڭگەنى قۇراپ وتىر. سونداي-اق، قالا بويىنشا جۇمىسسىزدار سانى 46,6 مىڭ ادامعا جەتسە، وتكەن جىلى قالادا مەملەكەتتىك جانە ۇكىمەتتىك باعدارلامالاردى، سونداي-اق جۇمىسپەن قامتۋدى قولداۋ ءىس-شارالارى بويىنشا 21 808 جاڭا جۇمىس ورنىندارى قۇرىلعان. قالالىق مەديتسينالىق ۇيىمداردا ەمدەلۋشىلەردى قولداۋ قىزمەتىن جاقسارتۋ ءۇشىن قالالىق جەدەل مەديتسينالىق جاردەم كورسەتۋ ستانساسىندا بىرىڭعاي Call-ورتالىعى قۇرىلعان. بىلتىرعى جىلى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدى قارجىلاندىرۋ ماقساتىندا بيۋدجەتتەن 70 ميلليارد تەڭگە بولىنگەن. وتكەن جىلى باۋىرجان بايبەك كومانداسى قارقىندى جۇمىس ىستەپ، 3 مىڭ پاتەردى تۇرعىندارعا تابىستاعان. قالا بيۋدجەتىنەن شىعاتىن شىعىندى 30 ميللياردقا ازايتىپ (ۇنەمدەپ), 135 مىڭنان استام كاسىپورىن جۇمىسىن جانداندىرعان. جالپى ەسەپ بويىنشا، وتكەن جىلى باۋىرجان قادىرعاليۇلىنىڭ باسشىلىعىمەن قالا اۋماعىندا 117 ميلليارد تەڭگەنىڭ 49 جوباسى ىسكە قوسىلعان.

ءوز سوزىندە «الماتى ەل ەكونوميكاسىنىڭ - لوكوموتيۆى» دەگەن بايبەك مىرزا حالىقارالىق «Financial Times» كەلتىرگەن دەرەكتەردە، الماتى ينۆەرتورلار تارتۋ ءۇشىن ەڭ ءتيىمدى قالالاردىڭ تىزىمىندە 51-ورىنعا تۇراقتاعانىن ايتتى.

اكىم الەۋمەتتىك ماسەلەنى 2 كۇندە شەشەدى

ايتپاقشى، باۋىرجان بايبەك مىرزانىڭ باسقاراتىن اكىمدىگى الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى تۇرعىندارمەن تىكەلەي بايلانىسقا شىعۋدى ءجون كورەدى. «قازىرگى تاڭدا ءبىزدىڭ «ينستاگرام» جەلىسىندە 56 مىڭنان استام جازىلۋشىمىز بار. ال ءبىز 400 جاريالانىم جاسادىق. تۇرعىنداردان 2000-نان استام وتىنىشتەر كەلىپ ءتۇستى. ءبىز ولاردى نازارعا الدىق. ايتا كەتتەيىك، الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى جاسالعان ءوتىنىش نەمەسە ۇسىنىستارىڭىز 2 كۇننىڭ ىشىندە شەشىلەدى. بۇل تەز ءارى بىزبەن تىكەلەي بايلانىسقا شىعۋدىڭ زاماناۋي جولى»،  -دەدى بايبەك مىرزا.

ەكولگيانى ەسكەرگەندە...

الماتى قالاسى ەكولگياسى ەڭ لاستانعان قالالاردىڭ قاتارىندا ەكەندىگى بەلگىلى. وزگە دە ەلدىمەكەندەردەن كەلگەن ەڭبەك ميگرانتتارىن قوسا ەسەپتەگەندە، 2,5 ميلليوننان اسىپ جىعىلاتىن ادامى بار مەگاپوليستە كولىكتەردىڭ مولشەردەن تىس كوپتىگى، ەكولوگيانىڭ لاستانۋىنا ءتيىستى اسەر ەتەتىنى راس. قالا ەكولوگياسى تۋرالى ءسوز ەتكەن باۋىرجان قادىرعاليۇلى الماتى تۇرعىندارىنا كولىكتەن باس تارتىپ، قوعامدىق كولىكتەرگە اۋىسۋدى ۇسىندى.

«قازىر قالامىزدىڭ ەكولوگياسى وتە ناشارلاپ كەتكەن. بۇعان مەن دە سىزدەر سەكىلدى الاڭدايمىن. مەنىڭ قالام - بۇل. مەن ءۇشىن ەكولوگيامىزدىڭ تازا بولۋى ماڭىزدى. سوندىقتان ءبارىمىز ەندى ۆەلوسيپەدكە اۋىسۋىمىز كەرەك. الماتى استانا سياقتى سۋىق، ايازدى قالا ەمەس. بارلىعىمىز جۇمىسقا ۆەلوسيپەدپەن قاتىنايتىن بولساق، دەنساۋلىققا دا، ەكولوگياعا دا پايدالى بولادى. سوندىقتان مەن وزىمنەن باستايمىن. قالالىق اكىمشىلىككە تاپسىرمالار بەرىلدى. وسىدان باستاپ ءبىزدىڭ اكىمشىلىك قىزمەتكەرلەرى ۆەلوسيپەدكە اۋساتىن بولادى»، - دەدى اكىم مىرزا.

جيىن ءتامامدالىپ، جۇرت تارقاساپ جاتقاندا، اكىمشىلىك قىزمەتكەرلەرىنىڭ 70 ۆەلوسيپەد ساتىپ العاندىعىن قۇلاعىمىز شالىپ قالدى. دەمەك، بايبەك مىرزانىڭ ايتقانى جاي ءسوز بولماعانى عوي! ءبىز بىلەتىن الماتى باسشىلارىنىڭ ىشىندە ۆەلوسيپەد دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن ءبىر ادام احمەتجان سماعۇلۇلى ەدى. ەندى كرەاتيۆتى اكىم باۋىرجان قادىرعاليۇلى دا قىزمەتتىك قىمبات كولىكتەرىن تاستاپ، جۇمىسقا ۆەلوسيپەدپەن كەلەتىن بولدى.

ءتۇيىن

 سونىمەن باۋىرجان بايبەك وتكىزگەن ەسەپ بەرۋ جيىنىنان تۇيگەنىمىز بەن تۇرتكەنىمىز وسى بولدى. ءيا، الماتى قالاسىنىڭ ەكونوميكالىق ءام الەۋمەتتىك احۋالى تۋرالى كەڭىنەن كوسىلە سويلەگەن باۋىرجان بايبەك مىرزانىڭ بايانداماسى بارىسىندا زالعا جينالعان كورەرمەندەر تۇپ-تۋرا 37 مارتە قوشەمەت كورسەتىپ، 350 رەت الاقان سوقتى.

ۇزاققا سوزىلعان جيىن بارىسىندا اكىمدىك تاراپىنان ارنايى ازىرلەنگەن ادامدار مەن شىنىمەن جانايقايىن جەتكىزگەن تۇرعىندار سۇراق قويدى، باۋىرجان قادىرعاليۇلى ولاردىڭ بارىنە جاۋاپ بەرىپ باقتى. وسى تۇستا ەسكەرە كەتەتىن تاعى ءبىر جايت بار. اكىم مىرزاعا قويىلعان 32 سۇراقتىڭ 22-ءسى ورىس تىلىندە بولسا، 10 سۇراق مەملەكەتتىك تىلدە ەستىلدى. وتكەن جىلعى سەل تاسقىنى، ەلەكتر تاريفتەرىنىڭ قىمباتتاۋى، ازىق-تۇلىك باعاسىن رەتتەۋدەگى ماسەلەلەر، جەر ماسەلەسى مەن بانك قارىزدارى سەكىلدى ءبىرسىپىرا وزەكتى ماسەلەلەر تالقىلاندى. بۇقارادان بۇنداي بەلسەنلىلىك كۇتپەسە كەرەك، بايبەك مىرزا  جەرگىلىكتى اۋدان اكىمدەرى مەن ءتيىستى دەپارتامەنت باسشىلارىن تىك تۇرعىزىپ، تەرگەۋگە الدى. كەيبىرىن سوزبەن سوگىپ تاستادى. كەيبىرىنە جۇمساق جەتكىزدى. وسىدان كەيىن بايبەك مىرزا مەن تامارا حانىم ساحنانىڭ سىرتىنا كەتتى. ال، ءبىز قالا اكىمىنىڭ قىزمەتكە ۆەلوسيپەدپەن كەلەمىن دەگەن اۋدەسىن ەسكەرىپ، بۇگىنگى ەسەپ بەرۋ جيىنان وراي تاقىرىپتى جوعارىداعىداي قويعاندى ءجون كوردىك. 

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz