"جەردى ءوزىمىز يگەرە المايمىز" دەۋ - ۇلتتى كەمسىتۋ
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆقا
ءۇ ن د ە ۋ
“ جەر تاعدىرىن اگرارلىق-ونەركاسىپتىك كەشەننىڭ جۇمىس ىستەۋ ساياساتىن جاڭعىرتا بىرگە شەشۋ تۋرالى ”
جەر ءومىردىڭ نەگىزى بولسا دا - اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ەڭبەك قۇرالى، ەڭبەك زاتى. ونى قولدانۋدىڭ تيىمدىلىگى وندىرىستىك قاتىناستارعا تىكەلەي تاۋەلدى.
بۇل قاتىناستار بولشەۆيكتەر زامانىنان بەرى ساياسي كوزقاراسپان ويشا قۇرىلىپ، سىلدىر سوزبەن “نەگىزدەلىپ”، ناقتى جاعدايدان تۋىنداماي[1], كەرىسىنشە وزىمبىلەمدەۋشىلىكپەن ورناتىلۋمەن كەلەدى. سوندىقتان شىنايى جاعدايمەن ساناسپاعان بۇل ىقتيارشىلدىق سالانى وتىزىنشى جىلدارداعىداي كۇيرەتتى[2]:
شيرەك عاسىر بويى ءوسۋدىڭ ورنىنا ەكى ەسەدەي تومەندەگەن كورسەتكىشتەر مەملەكەتتىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى، جالپى اگرارلىق-ونەركاسىپتىك كەشەندەگى ساياساتىنىڭ مۇلدەم جارامسىز ەكەنىنىڭ ايعاعى. ال بىراق مۇنى مويىنداپ، تۇزەۋدىڭ ورنىنا بارىنە كىنالى حالىقتىڭ جەردى دۇرىس پايدالانباۋى دەپ، جەردى جاپپاي جەكەمەنشىكتەندىرىپ، شەت ەلدەرگە جالعا بەرىپ “دۇرىس” پايدالاندىرماق.
الاڭداماي، ءتيىمدى، كۇتىپ پايدالانۋ ءۇشىن جەر ەكى ۇرپاقتىڭ ەڭبەك ومىرىنە – 49 جىلعا دەيىن جالعا بەرىلىپ، ونى جالعاستىرۋعا، كەپىلگە قويۋعا (ياعني وسىلايشا ساتۋعا) رۇحسات ەتىلگەن. سوندا دا جەردى ويداعىداي پايدالانباسا مەملەكەت قايتارىپ الىپ، ءتيىمدى پايدالانۋشىعا بەرە الادى. سوندىقتان جالگەر مۇمكىندىگى جەتكەنشە دۇرىس پايدالانۋعا تىرىسىپ، ءتيىمدى جەرلەردى جەكەمەنشىكتەندىرمەي-اق جاقسى يگەرگەن.
مەنشىك يەسى بولسا جەردى پايدالانۋ، پايدالانباۋدى ءوزى شەشىپ، جەردى تىكەلەي الىپ-ساتىپ، “سپەكۋليانتتىق” پايدا تاپقانى بىلاي تۇرسىن، ءتىپتى كەلەڭسىزدىككە بارسا دا ودان جەردى قايتارىپ الۋ مۇمكىن ەمەس. سونىمەن جەكەمەنشىكتىك جالگەرلىككە قاراعاندا جەردى ء تيىمدى پايدالاندىرادى دەۋ، بۇدان بەتەر توقىراۋعا جەتەلەيتىن ورەسكەل جاڭىلىس.
قازىرگى كەزدە كىم بولسا دا ەسەسى قايتاتىن دەڭگەيگە دەيىن عانا جەردى يگەرىپ، كۇتىپ، ۇزدىك تاسىلدەردى قولدانا ءونىم وندىرۋدە. بىراق ول حالىقتى اسىراپ، ونەركاسىپتى قامتاماسىز ەتۋگە جەتكىلىكسىز. جەتكىلىكتى ءوندىرۋ ءۇشىن شارۋالاردى جەتكىلىكتى قولداۋ كەرەك. مۇنى شەشەتىن قارجى كوزدەرى – ءبىرىنشى رەتتەگى جەر رەنتاسى لاتيفۋنديستەرگە قىمقىرتتىرىلعان، جەر استى بايلىعىنان تۇسكەن تابىس تا جەر ۇستىنە بۇيىرماي، الكوگول وندىرۋدە اركىمنىڭ جەمتىگى ەتىلگەن.
قاجەتىمىزدەن تىسقارى جەر بوس جاتپاسىن، ەكسپورتتايمىز دەپ ءوزىن-ءوزى وتەمەيتىن ءونىمدى سۋبسيديالاپ ءوندىرىپ، باسقا ەلدەردى اسىراۋعا دا بولمايدى. “بوس جاتىر” دەۋدىڭ ءوزى اعاتتىق، ول دەم الا تىڭايىپ جاتقان جەر، اسىرەسە شامالى دەمەسەك.
الايدا مۇنداي جەردى دە جاتجۇرتتىقتارعا پايدالانۋعا بەرۋگە بولمايدى. ايتالىق قىتايلىقتار تۇپكى ارمانى – قازاق ەلىن يەمدەنۋگە نەگىز سالۋ ءۇشىن ءتيىمسىز بولسا دا قارجىنى اياماي توگىپ، “وزدەرىنىڭ قازاقستانداعى اگروونەركاسىبىن” قونىستارىمەن قوسا دامىتارى انىق. سوسىن ءبىزدى وزدەرىنە باتىراق ەتىپ، جۇمىسسىزعا اينالدىرىپ، جەرىمىزدەن ايىرىلىپ تاستاماق. قىتايلىق، ۇندىلىك، پاكىستاندىق ت.ب. سيپاتتاعى جيەندەر – “قازاقستاندىق ۇلتتىڭ” جاس بۋىندارى قاپتاپ بوي كوتەرىپ، ناعىز قازاقستاندىقتاردى ىعىستىرىپ، ەلىمىزدىڭ جاڭا يەسىنە اينالارى ءسوزسىز. جاتجۇرتتاردىڭ كەيبىر توبى جەرىمىزدىڭ ءسولىن سورىپ، ولەكسە دە ەتەدى.
ەگەر مۇقتاج ەلدەر ونىمگە تاپسىرىس بەرىپ، قارجىلاندىرىپ، كوتەرىڭكىلەۋ باعاسىنا شىداسا، نەمەسە بازار باعاسى كوتەرىلسە قولدانىستاعى، “دەمالىستاعى” جەرلەردى قارقىندى پايدالانا باستاۋعا دايىن بولۋىمىز كەرەك.
جەر جاراتقاننىڭ حالقىمىزعا ماپەلەپ پايدالانىپ، ءوسىپ-ءونىپ، كەلەسى ۇرپاققا جەتكىزۋگە بەرگەن اماناتى. سوندىقتان جەر تاعدىرىن بيلىك تۇگىل، بارشا حالىق رەفەرەندۋم ارقىلى شەشۋگە قۇقىقتى ەمەس[3]. ءبىزدى ماڭگى ەتەتىن جەرىمىز.
وسىلاي بولسا دا مۇددەلىلەر ىقتيارشىلىقتىڭ سالدارىن ىقتيارشىلدىقپەن “تۇزەيمىز” دەپ، پارلامەنتتى سايرانداۋعا جىبەرىپ، جەر كوميسسياسى ارقىلى ىقتيارشىلدىقتى بوسپە سوزگە اينالدىرا اقتاپ، “مويىنداتۋ” ءۇشىن “قاراڭعى” حالىققا ء“تۇسىندىرۋ” ناۋقانىن جۇرگىزۋدە. جانە قاتەلىكتى مويىنداپ، ماسەلەنى ادىلەتتى، جاڭاشا شەشۋگە بارىنشا كەدەرگى جاساۋدا.
جەر ماسەلەسىن دۇرىس شەشۋ، اگروونەركاسىبىن مەشەلدەندىرىپ، وسى داۋعا الىپ كەلگەن توپ باسقارىپ، داۋرىقپانىڭ الاڭىنا اينالعان جەر كوميسسياسىنىڭ قولىنان كەلمەيدى. وتكەنى ول توپقا قولدانىستاعى ساياساتتىڭ قاتەلىگىن مويىنداۋ، وزدەرىنىڭ تۇككە تۇرمايتىن باسقارۋشىلار ەكەنىن مويىنداپ، شالقىعان ومىرلەرىنەن ايىرىلۋ دەگەن ءسوز.
يگەرە المايدى دەپ حالقىمىزدى كەمسىتىپ، شەت ەلدىكتەرگە، ءوزىمىزدى توناپ كوتەرىلگەن لاتيفۋنديستەرگە جەردى تاپسىرۋ، تەك بايۋدى، يمپەريانىڭ قۇرامىنا كىرىپ كەتسەكتە مەنشىكتەنگەن جەرىمىزدى ساقتاساق دەگەندەردىڭ جوسپارى ىسپەتتەس.
ەلىن سۇيگەن ەرلەر، ءوز حالقىمىزدىڭ دا جەرىمىزدى دە تولىق يگەرىپ، گۇلدەندىرە الاتىنىن بىلەدى، مۇنى جۇزەگە اسىرا الادى. بۇل تۋرالى جان-جاقتى دالەلدەنگەن ناقتى جوسپارلارىمىز بارشىلىق. سونىڭ ءبىرى، ءوزىڭىزدىڭ جانىڭىزداعى ستراتەگيالىق بولجاۋ جانە جوسپارلاۋ اگەنتتىگى، ستراتەگيالىق زەرتتەۋ ينستيتۋتى، اقش-تىڭ الەمدىك ەكونوميكالىق جۇيەلەردى زەرتتەۋ ينستيتۋتى قولداپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنان قولدانا باستاۋ كەرەك دەگەن ۇسىنىسى مۇراعاتىڭىزدا 2002 جىلدان بەرى “اسا قۇپيا” دەگەن تاڭبامەن تىعۋلى جاتىر.
قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!
- اگرارلىق-ونەركاسىپتىك كەشەننىڭ اجىرالماس بولىگى – جەر ماسەلەسىن كەشەننىڭ حال-جاعدايىمەن بىرگە زەردەلەتىپ، قالىپتاسقان جاعدايدى ەسكەرە وتىرىپ ءوزارا بايلانىسقان، شىنايى باعدارلاما جاساتىپ، ونى جۇزەگە اسىرۋعا باس بولۋىڭىزدى;
- باعدارلامانى پاتريوتتىق ۇستانىمداعى، اگروونەركاسىپتە ەڭبەك ەتكەن، ەڭبەك ەتۋشى، سالانى وركەندەتۋدى زامان تالابىنا ساي عىلىمي نەگىزدە شەشۋگە بەيىم، ورىن العان ىقتيارشىلىقتارعا قاتىسى، ماسەلەنى شەشۋگە تەرىس ىقپال ەتەر جەكە مۇددەسى جوق مامان، وقىمىستى، باسشىلاردان تۇراتىن توپقا تاپسىرىپ، ورىنداۋىنا قاجەتتى جاعداي جاساتۋىڭىزدى;
- جاڭا باعدارلاما جاسالىپ، بەكىتىلىپ، ىسكە قوسىلعانشا جەر كودەكسىنىڭ جەكەلەگەن باپتارىنا جاريالاعان ءموراتوريدىڭ مەرزىمىن ۇزارتىپ، جەر كوميسسياسىن تاراتۋىڭىزدى وتىنەمىز.
قوعامداعى قوبالجۋدى، قۇلدىراۋدىڭ شەگىنە جەتكەن اۋىل شارۋاشىلىعى مەن شيەلەنىسكەن جەر ماسەلەسىن ورشىتپەۋ ءۇشىن بۇل ۇندەۋگە ءمان بەرىپ، ناقتى شارالار قولدانارسىز دەگەن نيەتپەن:
ەرمەنتاي سۇلتانمۇرات – اكادەميك، “تۇرىك حالىقتارىنىڭ دۇنيەجۇزىلىك اسسامبلەياسى” حالىقارالىق ۇيمىنىڭ توراعاسى، بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ جانىنداعى “مىڭجىلدىق” فورۋمىنىڭ ورتالىق ازيا مەن كاۆكاز ەلدەرى بويىنشا ەكس-ۇيلەستىرۋشىسى، كەمبريدج حالىقارالىق ورتالىعىنىڭ “21 عاسىردىڭ اسا كورنەكتى عالىمى” اتاعىنىڭ يەگەرى، “حالىقتىق كاپيتاليزمنىڭ قازاقستاندىق نۇسقاسى” باعدارلاماسىنىڭ اۆتورى، 1965 جىلدان اۋىل شارۋاشىلىعىڭ ەڭبەككەرى
[1] گەوگرافيا، تابيعات، اۋا رايى، سالانى، شارۋانى جۇرگىزۋ، ادامداردىڭ جان دۇنيەسى، ويلاۋ جۇيەسى سياقتى.
[2] كسرو مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ رەسمي ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرى.
[3] باتىس دەموكراتياسىنىڭ “اپيىن” ەكەنىن، گيتلەردىڭ ءوزى سايلاۋدا سايلانعانىن، ءبىزدىڭ “حالىق” بيلىكتىڭ ۇسىنىسىنا ءجۇز پايىز داۋىس بەرۋگە داعدىلانعانىن دا ۇمىتۋعا بولمايدى.
Abai.kz
