31 مامىر – ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى. قازاقستاندىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ وسى كۇنى ۇسىناتىن ماتەريالدارىنىڭ اۋانىنا، اۋقىمىنا كوڭىلىمىز تولمايتىنىن جەلىدە جىلدا جازاتىنىمىز بار. جازعانمەن نە پايدا، جىل سايىن سول باياعى تاپتاۋرىن جول، ءوز جاۋىرىن جابا توقىپ، وزگەنىڭ جاراسىن جان اۋىرتۋ ۇردىسىنەن ەش جاڭىلعان ەمەس. ارينە، جەل قايدان سوقسا...

وتكەن عاسىردىڭ باسىنان باستاپ ەلۋىنشى جىلدارىنا دەيىن سوزىلعان ءتۇرلى ساياسي ناۋقاندار، زۇلمات-سۇرگىندەردىڭ اششى زاردابىن بارشا كەڭەس حالقى تاتتى دەگەنىمىزبەن، ءدال قازاق حالقى سياقتى رۋحاني، دەموگرافيالىق اپاتقا، ورنى تولماس قاسىرەتكە ۇشىراعان بىردە ءبىر ۇلت جوعى جانە راس. ون التىنشى، جيىرما ءبىرىنشى، وتىز ەكىنشى جىلعى سۇرگىندەر مەن اشتىقتا ۇلتىمىزدىڭ ۇشتەن ەكى بولىگى وپات بولدى. جيىرماسىنشى، وتىزىنشى، قىرقىنشى جىلدارداعى جازىقسىز جازاعا ۇشىراپ قىرشىن كەتكەن مىڭداعان ۇلت قايماقتارىنىڭ تاعدىرىن ويلاعاندا جان تۇرشىگەدى.

ەستى ەل، ەل بولامىن دەگەن ەل – ءوز تاريحىنىڭ قاسىرەتتى بەتتەرىن ۇرپاق ساناسىندا جاڭعىرتىپ، ساباق الۋعا شاقىرىپ وتىرادى. بۇعان ەۆرەيلەر مەن ارميانداردىڭ، پولياكتاردىڭ ءىس-ارەكەتى ايقىن مىسال. ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز دە كۇنتىزبەدە ارنايى كۇندى بەلگىلەپ، ءمان بەرىپ وتىرعانى قۋانىشتى، ارينە. ەندەشە، «جاۋىردى جابا توقىپ» دەپ نەگە كوڭىلىمىز ورتا بولادى؟

قازىرگى قازاقستاندا قازاقتان وزگە دە كوپتەگەن ۇلت وكىلدەرى مەكەندەيتىنى، بايىرعى قازاق جەرىندە بارلىعى ء«بىر قولدىڭ سالاسىنداي، ءبىر اتانىڭ بالاسىنداي» تىرلىك كەشىپ وتىرعانىنا شۇكىر ايتامىز. ولاردىڭ ارقايسىسىنىڭ قازاق جەرىنە كەلۋىنىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. كاۆكاز حالىقتارى، پولياكتار مەن نەمىستەر، قالماقتار مەن كارىستەر ت.ب. – ستاليندىك بيلىك تاراپىنان ساياسي سەنىمسىز حالىقتار رەتىندە تۋعان جەرلەرىنەن كۇشپەن كوشىرىلىپ، قازاق جەرىنە توعىتىلدى. ودان بەرى تالاي سۋ اقتى، زامان وزگەردى، قوعام وزگەردى. زورلىقپەن كوشىرىلگەندەرگە تۋعان ولكەسىنە، تاريحي وتاندارىنا ورالۋعا مۇمكىندىك تۋدى. قازىرگى مۇندا جۇرگەندەرى – اتا-باباسىنىڭ سۇيەگى جاتقان جەردەن قازاق دالاسىن ارتىق كورىپ، تىرلىگىنە قولايلى بولعانى سەبەپتى وسى مەملەكەتتىڭ ازاماتى بولىپ قالۋدى ءجون كورگەندەر. ارينە، ولار تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ نىعايىپ، گۇلدەنۋىنە ۇلەس قوسپاي ءجۇر، ولار ەلىمىزدىڭ پاتريوتى ەمەس دەۋدەن اۋلاقپىز.

ساياسي قۋعىن سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى ءبىزدىڭ تەلەارنالار ماتەريالدارىنىڭ اۋانى نەگىزىنەن وسى حالىقتاردىڭ وكىلدەرىمەن سۇحبات قۇرىپ، باستان كەشكەن قيىن-قىستاۋ كۇندەرىن ەسكە الدىرىپ، اقىرىنا كەلگەندە قازاق حالقى مەن پرەزيدەنتىنە راقمەتىن ايتقىزۋعا قۇرىلاتىنى راس قوي. بۇل – ارينە، دۇرىس، سولاي بولۋعا دا ءتيىس. الايدا، بولسا بولماسىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى كۇنى مەن ءبىرىنشى مامىردا، ءتىپتى تاۋەلسىزدىك كۇنى مەن ناۋرىز مەرەكەسىندە دە وسى باۋىرلاردى كوبىرەك كوسىلتىپ الۋىمىز جەتپەي مە؟ قاسىرەت-قايعىنى، كورگەن قيىنشىلىقتى سالىستىرۋعا بولمايدى، ارينە. دەگەنمەن، كۇشتەپ كوشىرىلىپ كەلگەن اعايىنداردى قانشا قاتىگەز بولسا دا، قىزىل بيلىك قازاقتار مەن ۋكرايندار سەكىلدى ادەيى اش قالدىرىپ ايدالادا قىرىلىپ قالسىن دەگەن جوق، جۇك ۆاگونىنا تيەپ اپارىپ، ءوزى ولمەستىڭ كۇنىن كورىپ وتىرعان قازاق پەن قىرعىزدىڭ موينىنا اجىرعى ەتىپ ارتقانى وتىرىك پە؟ مۇنى قازىرگى شىعىپ جاتقان كوپتەگەن فيلمدەر دە ايعاقتايدى.

ال قولدان ۇيىمداستىرعان دەموگرافيالىق اپات سالدارىنان الدىنداعى مالىنان، تالشىق ەتكەن دانىنەن ايرىلىپ اشتىققا ۇرىنىپ، تۋعان جەرىنەن بوسا كوشكەن قازاققا كىمنىڭ جانى اشىپ ەدى؟ ورتالىق ولكەدەگىلەر اشتىقتان بۇرالىپ، ءىسىپ-كەۋىپ جاپان تۇزدە شىبىنداي قىرىلىپ جاتسا، شەكاراعا تاياۋ ولكەدەگىلەر ارعى بەتتەگى اتام زاماننان بەرى تۇرىپ جاتقان ءوز قازاعىنا جەتىپ، ولىمنەن امان قالىپ، ەس جيعانى راس ەمەس پە؟ توقسانىنشى جىلدارى شىققان «قىزىلدار قىرعىنى» اتتى جيناقتى وقىعاندا، سول جىلداردىڭ سۇمدىق وقيعالارىنان توبە شاشىڭىز تىك تۇرادى!

وتكەندى ورىنسىز قازبالاۋ ەمەس، وتكەننىڭ ورەسكەل ىستەرىنەن ساباق الىپ، بۇگىنگى، ەرتەڭگى ۇرپاقتى ساقتاندىرۋ تۇرعىسىندا جادىمىزدا جاڭعىرتىپ وتىرۋىمىز كەرەك ەمەس پە؟ قىزىلداردىڭ اشتىق قىرعىنىنا ەرەكشە ۇشىراعان ەكى حالىق بولسا، بىرەۋى – قازاق، بىرەۋى – ۋكرايندىقتار. كەكىلدى اعايىندار سياقتى ارنايى كۇن بەلگىلەپ، مەتروپوليادان اقىرىپ تەڭدىك سۇراي الماساق تا، قولدا بار مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، سۇم زاماندا سۇراۋسىز كەتكەن مۇڭلىقتارىمىزدى نەگە وسى كۇنى تەبىرەنە ەسكە الۋدى الدىڭعى پلانعا شىعارمايمىز؟

كەيبىر قازاق ءتىلدى باق وكىلدەرى ورىس تىلىندەگى «ۆەليكي دجۋت» دەگەن تىكەستى «ۇلى جۇت»، «ۇلى اشتىق» دەپ پارۋايسىزدىق تانىتىپ ءجۇر. و زاماندا بۇ زامان، قازاقتىڭ قىناداي قىرىلعانى ءستالينشىل-گولوششەكينشىل قانىشەرلەر ءۇشىن «ۇلى» بولماسا، ەسى دۇرىس قازاق ءۇشىن مۇنداي ەپيتەتتىڭ تۇككە دە كەرەگى جوق.

ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، ءدال وسى 31 مامىر كۇنى قازاق حالقىنىڭ باسىنان وتكەن قاسىرەتتى جىلدارعا باسا ءمان بەرىپ، قىرشىن كەتكەن ەسىلدەرىمىزدى لايىقتى ەگىلە جوقتاپ، تاۋباعا كەلەتىن كۇن قىلايىقشى! ءوز قوتىرىمىز تۇرىپ، وزگەنىڭ شيقانىن شۇقىعاننان نە تابامىز؟ ولىسكە ۇرىنىپ، وزەگى تالىپ جەتكەن وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ بۇگىنگى باقۋاتتى ۇرپاقتارى رەنجىمەس، بۇعان. ءسىز نە دەيسىز، قانداسىم!

اسىلبەك بايتانۇلى

Abai.kz