قىتايعا ساپارعا بارعان ەلباسىمىز تاعى ءبىر سۋ جاڭا تاقىرىپتىڭ شىمىلدىعىن اشتى. G20 سامميتىنەن بۇرىن قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ قىتاي اقپارات قۇرالدارىنا سۇحبات بەرىپ، قىتايدان 51 كاسىپورىن قازاقستانعا كوشىرىلەتىنىن جەتكىزدى. بۇل ارينە، ەلباسىنىڭ بۇگىنگى تۇرالاعان ەكونوميكامىزدى الدىعا سۇيرەۋ ءۇشىن جاساپ جاتقان قادامى ەكەنىن جاقسى تۇسىنەمىز. دەسەك تە، ەلباسىنىڭ بۇل قادامىن قازاق حالقى دۇرىس قابىلداماۋى ابدەن مۇمكىن. 

سەبەپ. سەبەبى، بۇگىنگى تاڭدا قازاق قوعامىندا قىتاي ەكسپانتسياسىنا قارسى تۇراتىن سانا قالىپتاستى. وسىنى كورە تۇرىپ، ءدال وسىنداي جوبا دايىنداۋ ءبىزدىڭ بۇگىنگى ۇكىمەتتىڭ قابىلەتسىزدىگىن كورەسەتەدى. 

كەشە عانا بۇكىل قازاقستاندى دۇربەلەڭگە سالعان جەر داۋى دا سول ۇكىمەت قابىلەتسىزدىگىنىڭ بەلگىسى ەدى. تاۋەلسىزدىكتىڭ شاڭىراعىن شايقالتىپ جىبەرە جازداعان سول داۋدى ەلباسىمىز "وگىزدى دە ولتىرمەي، اربانى دا سىندىرماي" وتە دۇرىس جولمەن شەشە ءبىلدى. 

ەكى تاراپقا دا بەس جىلعا مۇرسات بەرىپ، دۇرىس جولدى تاڭداۋعا مۇمكىندىك تۋعىزدى. 

وسى ءبىر داۋلى ماسەلەنىڭ قىزۋى باسىلماي جاتىپ، قىتايدان 51 كاسىپورىندى كوشىرىپ اكەلۋ بىقسىپ جاتقان شالاعا ماي قۇيعانداي اسەر ەتۋى مۇمكىن. 

- بىرىنشىدەن، الىستى كوزدەيتىن ساياسي سەبەپ – بۇل قىتايدىڭ بەيبىت ەكسپانسياسى. جەر كولەمى وراسان قازاقستان قىتايدى بۇرىننان قىزىقتىرىپ كەلەدى. قىتايعا قانداي سەبەپپەن بولسا دا ءوزىنىڭ قازاقستانعا جاپپاي ەنۋىن قامتاماسىز ەتەتىن جوبالار اۋاداي قاجەت. «51 كاسىپورىن» سونىڭ تاپتىرماس جولى. ال قىتاي ءبىر كىرگەن جەرىنەن شىقپايدى. رەسەيدىڭ قىتايعا جالعا بەرگەن جەرى سونىڭ دالەلى.

ەكىنشىدەن، بىزگە كوشىرىلەتىن زاۋىتتار قىتايدىڭ ەكولوگيالىق پروبلەمالارىن قازاقستانعا كوشىرەدى. ويتكەنى ءدال بۇگىندە قىتاي ەكولوگيالىق قيىندىقتاردىڭ اۋىر زارداپتارىن باستان كەشىرۋدە. قىتاي كومپانيالارى مەن قىتاي كولىكتەرى نەگىزىنەن ارزان وتىنمەن، ديزەلمەن جۇمىس ىستەيدى. New York Times گازەتى اتاپ وتكەنىندەي، قىتايدىڭ مەملەكەتتىك كاسىپورىندارى، اسىرەسە قىتايدىڭ مۇناي، حيميا كورپوراتسيالارى مەن ەنەرگەتيكالىق كومپانيالارى حالىقتىڭ دەنساۋلىعىنان گورى تاباتىن ەكونوميكالىق پايداسىن جوعارى قويادى. سوندىقتان، شەنەۋنىكتەر ەكولوگيالىق جاڭا نورماتيۆتەردىڭ قابىلدانۋىنا جول بەرمەي وتىر. ء«وزىنىڭ بەتىن اياماعان كىسىنىڭ بەتىن دالاداي قىلادى» دەمەكشى، ءوز ەلىن اياماعان قىتاي كاسىپورىندارى قازاقستان حالقىن اياۋى مۇمكىن ەمەس. 51 زاۋىت قازاقستان ءۇشىن وراسان پروبلەمالار تۋعىزارى انىق. ەرتەڭ كىرگىزىپ العان سوڭ ول زاۋىتتاردىڭ جۇمىسىن نە توقتاتا الماي، نە ەلدەن قايتا شىعارا الماي وزىمىزگە ءوزىمىز پروبلەمالار تاۋىپ الارىمىز ءسوزسىز. قازاقستاننىڭ ءوز ەكولوگياسىنىڭ دا جاعدايى جەتىسىپ تۇرعان جوق.

ۇشىنشىدەن، قىتاي جاعى «مىنە، سىزدەرگە 51 زاۋىتىمىزدى بەردىك، ەندى وزدەرىڭىز ىستەي بەرىڭىزدەر» دەپ قاراپ وتىرمايدى. 51 زاۋىت ورتاشا ەسەپپەن ارقايسىسى مىڭ ادامنان جۇمىسشى، مامان كىرگىزەتىن بولسا 51 مىڭ قىتاي كىرەدى دەگەن ءسوز. ولارعا قىتاي مۇعالىمدەرى، قىتاي دارىگەرلەرى، قىتاي اسپازدارى كەرەك بولادى. ارى قاراي وتباسىلارى، تۋىستارى، ءتۇرلى قىزمەت سالالارى قاپتايدى. «جەردى ساتپايمىز!» دەگەن ايقايىمىزدى جىلاعان بالانىڭ داۋىسى سياقتى ەشكىم قۇلاعىنا ىلمەيتىن بولادى. قىسقا مەرزىمدە ەكونوميكا ارقىلى ەلىمىزدەگى ساياسي، الەۋمەتتىك احۋال قىتاي پايداسىنا قاراي بەت بۇرادى. شىن مانىندە قازاقستانعا كوشىرىلمەك قىتاي زاۋىتتارى تاۋەلسىزدىگىمىزگە تونگەن قاۋىپ! سوندىقتان، ەلباسى بۇل جوباعا موراتوري جاريالاپ، ماسەلەنى تولىق زەرتتەۋدەن وتكىزگەن ءجون دەپ ەسەپتەيمىن. ايتەۋىر بارماعىمىزدى تىستەپ قالمايىق. قىتايمەن ويناۋعا بولمايدى!

ءتۇيىن

راس. الەمدى مويىنداتىپ وتىرعان قىتايمەن ويناۋعا بولمايدى. "مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن" قازاق جۇرتىن اجداھانىڭ اۋزىنا اپارىپ، قارنىن توق ەتۋ - تاۋەلسىزدىكپەن قوشتاسۋ دەپ بىلەمىز. ءجۋرناليستىڭ بۇل ويى - ءار قازاقتىڭ ويى. ول ويمەن ۇكىمەتىمىز ساناسپاسا، تاعى دا كوميسسيا قۇرىپ، ىرىڭ-جىرىڭ بولىپ ءجۇرۋىمىز ابدەن مۇمكىن. 

ءشارىپحان قايسار

Abai.kz