30 تامىز بارشا كازاقستاندىقتار ءۇشىن ەرەكشە كۇن. وسىدان 21 جىل بۇرىن ءدال وسى كۇنى بۇگىنگى قارىشتى دامۋىمىزعا نەگىز بولعان، جارقىن  بولاشاققا داڭعىل جول سالعان ەل كونستيتۋتسياسى قابىلدانعان بولاتىن. بۇكىل الەمدە كونستيتۋتسيا – ەلدىڭ ىلگەرى دامۋ باعىتىنا سايكەس الەۋمەتتىك – ەكونوميكالىق جۇيەسىنىڭ جانە قوعامىنىڭ ساياسي ۇيىمداستىرىلۋىنىڭ، جالپى العاندا، مەملەكەتتىلىكتىڭ كەرەگەسىن كەڭەيتىپ، كوسەگەسىن كوگەرتۋدىڭ نەگىزىن ايقىندايتىن نەگىزگى زاڭ، قاسيەتتى قۇجات.

21 جىل بويى اتا زاڭىمىز مەملەكەتتىلىكتىڭ التىن دىڭگەگى رەتىندەگى نەگىزگى فۋنكتسياسىن مۇلتىكسىز اتقارىپ كەلەدى.     

كەز كەلگەن ەلدىڭ ەگەمەندىك الىپ، تاۋەلسىز دامۋ جولىنا ءتۇسۋى وڭايعا سوقپايتىن قۇبىلىس ەكەنى بەلگىلى. قازاقستان دا ءوز ەگەمەندىگىنىڭ العاشقى جىلدارىندا سان قيلى قيىندىقتاردى باستان كەشىرىپ، ءتۇرلى رەفورمالاردى جۇزەگە اسىردى. مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق دامۋىن ازاماتتاردىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ ارتۋىن، ىشكى-سىرتقى ساياساتتى رەتتەۋدى قامتاماسىز ەتۋ جولىندا كوپتەگەن جۇمىستار اتقارىلدى. تاۋەلسىزدىك تۇعىرىن بيىكتەتىپ، تۇراقتى دامۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن زاڭنامالىق جۇيە ءبىرشاما وزگەرىستەردى تالاپ ەتتى. ول وزگەرىستەر ەل كونستيتۋتسياسىن دا اينالىپ وتپەدى. 1993 جىلى قابىلداناعان ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش اتا زاڭىنا ەكونوميكالىق-ساياسي تاۋەلسىزدىكتى قامتاماسىز ەتىپ، الىپ يمپەريامەن بىرگە قۇلاعان، قۇلدىراعان شارۋاشىلىقتى، ءتۇرلى كاسىپورىنداردىڭ جۇمىسىن قايتا جانداندىرىپ، سول ارقىلى حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ، الەۋمەتتىك احۋالدى جاقسارتۋ ءۇشىن ءبىر ورتالىقتان، جەدەل شەشىمدەر قابىلداۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن پرەزيدەنتتىك باسقارۋ فورماسىن ەنگىزۋ كەرەك بولدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ 1992 جىلى جاريالانعان «قازاقستاننىڭ ەگەمەن مەملەكەت رەتىندەگى قالىپتاسۋى مەن دامۋىنىڭ ستراتەگياسى» اتتى باعدارلاماسىندا جارقىن بولاشاقتا اتقارىلاتىن قىرۋار جۇمىستار بەلگىلەنگەن بولاتىن. ول جوبا-جوسپارلار حالىق تاراپىنان قولداۋ تاپتى. زامان تالابىنا، ۋاقىت قاجەتتىلىگىنە، ەڭ باستىسى – ەل يگىلىگىنە ارناپ وزىق دەموكراتيالى ەلدەردىڭ تاجىريبەلەرى تەرەڭ زەرتتەلىپ، فرانتسيا كونستيتۋتسياسىنىڭ نەگىزىندە جاسالعان جاڭا اتا زاڭ جوباسى رەسپۋبليكا ازاماتتارىنىڭ تالقىسىنا سالىندى. اتا زاڭ جوباسىن تالقىلاۋ بارىسىندا ارنايى كوميسسياعا 30 مىڭنان استام قاراپايىم ازاماتتاردىڭ ۇسىنىس، تىلەكتەرى جولدانعان. ولاردىڭ مىڭنان استامى نەگىزگى زاڭ جوباسىنا ەنگىزىلدى. ءسويتىپ، 1995 جىلدىڭ 30 تامىزىندا بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋمدا ەل ازاماتتارىنىڭ سايلاۋعا قاتىسۋ قۇقىعىنا يە بولىگى تۇگەلگە جۋىق جاڭا اتا زاڭ جوباسىن قولداپ، داۋىس بەردى.

 1995 جىلى قابىلدانعان كونستيتۋتسيا ادىلدىك، بوستاندىق قاعيداتتارىنا، بۇۇ سياقتى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ تالاپتارىنا ساي جاسالعان. ول بارشا قازاقستان ازاماتتارىنىڭ ۇلتىنا، دىنىنە، ناسىلىنە، الەۋمەتتىك، لاۋازىمدىق ەرەكشەلىكتەرىنە قاراماي تەڭ قۇقىلىلىعىن قامتاماسىز ەتەدى. سونىمەن قاتار، مەملەكەتتىك ينستيتۋتتاردىڭ – زاڭ شىعارۋشى، اتقارۋشى ورگاندار مەن سوت جۇيەسىنىڭ، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ وتان دامۋىنا باعىتتالعان جۇمىسىن جۇيەلەپ، قوعامدىق-مەملەكەتتىك قارىم-قاتىناستاردى رەتتەيدى. قابىلدانعانىنا بيىل 21 جىل تولعان اتا زاڭىمىز ءوزىنىڭ تيىمدىلىگىن، ۋاقىت پەن ەل قاجەتتىلىگىنەن تۋعان قۇجات ەكەندىگىن ايقىن دالەلدەپ وتىر. قارىشتى دامۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن اتا زاڭعا ەكى مارتە ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر دە ءوز تيىمدىلىگىن كورسەتتى. قازىرگى تاڭدا قازاقستان تەك تمد ەلدەرى ىشىندە عانا ەمەس، تۇتاستاي ورتالىق ازيا ايماعىنداعى كوشباسشى ەلگە اينالدى. بۇگىنگى تۇراقتى ەكونوميكالىق دامۋىمىز، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنىڭ ارتۋى، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ءتيىمدى جۇمىسى، ساياسي تۇراقتىلىق، ەڭ باستىسى – حالىقتىڭ بىرلىگى مەن تاتۋلىعى، ەتنوسارالىق، دىنارالىق داۋ-جانجالداردىڭ ءبىزدىڭ قوعام ءۇشىن جات قۇبىلىس سانالۋى اتا زاڭىمىزدىڭ ارقاسى. كونستيتۋتسيا ەل ەكونوميكاسىنىڭ ويداعىداي دامۋىنا، ازاماتتاردىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ جاقسارۋىنا، ساياسي جۇيەنىڭ دەموكراتيالىق تالاپتارعا بەيىمدەلۋىنە، قوعامداعى ءتۇرلى توپتار اراسىندا ءوزارا تۇسىنۋشىلىك پەن سىيلاستىققا نەگىزدەلگەن قارىم-قاتىناستىڭ ورناۋىنا، ەلدىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدەگى بەدەلىنىڭ ارتۋىنا جول اشتى. بۇگىندە ءبىزدىڭ ەلدى الەم تانيدى. قازاقستان الەمدىك دەڭگەيدەگى باسقوسۋلاردا اتالى ءسوز ايتاتىن، حالىقارالىق قاۋىمداستىقتى اۋىزبىرلىككە شاقىراتىن بەيبىتشىلىك پەن تاتۋلىقتىڭ ناسيحاتشىسىنا اينالدى. ەلىمىزدىڭ ەقىۇ-عا توراعالىق جاساپ، ۇزاق ۋاقىتقا سوزىلعان ۇزىلىستەن سوڭ ۇيىم ءسامميتىن ەلوردادا وتكىزۋىمىز،  سونىمەن قاتار يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنا جەتەكشىلىك ەتۋىمىز قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ارەناداعى سالماعىن ودان ءارى ارتتىرا تۇسەرى انىق.

 اتا زاڭنان ەلدەگى قوعامدىق-مەملەكەتتىك قارىم-قاتىناستاردى رەتتەيتىن وزگە دە زاڭدار باستاۋ الادى. ەل پارلامەنتى قابىلداپ، ەلباسى قول قويعان ول زاڭداردىڭ ەلدىڭ بارلىق اۋماعىندا بىردەي ورىندالىپ، زاڭدىلىقتىڭ ساقتالۋى مەملەكەتتىك ورگاندارعا، رەسپۋبليكا ازاماتتارىنا ارتىلاتىن مىندەت. كۇندەلىكتى ومىردە ازاماتتاردىڭ، لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ، مەملەكەتتىك جانە قوعامدىق ينستيتۋتتاردىڭ تاراپىنان زاڭدىلىقتىڭ ساقتالۋى ءۇشىن مەملەكەتتىك ورگاندار ايتۋلى جۇمىستار اتقارۋدا. بۇل جۇمىستاردان قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى، ونىڭ ىشىندە ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ۇلتتىق ۇلانى دە سىرت قالماق ەمەس. وزدەرىنە تاپسىرىلعان اۋماقتا قوعامدىق قاۋىپسىزدىك پەن ءتارتىپتىڭ ساقتالۋىن، مەملەكەتتىك ماڭىزدى نىسانداردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، تۇزەۋ مەكەمەلەرىن كۇزەتۋ سىندى زور مىندەتتەر اتقاراتىن ۇلتتىق ۇلاننىڭ «وڭتۇستىك» وڭىرلىك قولباسشىلىعىنىڭ قۇراماسى دا ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىن قورعاۋ، ەل ىشىندە تىنىشتىق پەن قۇقىقتىق ءتارتىپتى ساقتاۋدا وزىنە جۇكتەلگەن تاپسىرمالاردى مۇلتىكسىز ورىنداپ كەلەدى. وڭىرلىك قولباسشىلىق اسكەري بولىمدەرىنىڭ جاۋىنگەرلەرى كۇن سايىن الماتى، تاراز، تالدىقورعان قالالارىنىڭ كوشەلەرىندە پاترۋلدىك قىزمەت اتقارىپ، قۇقىقتىق ءتارتىپتىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتەدى. سونىمەن قاتار، ءتۇرلى دەڭگەيدەگى تۇزەۋ مەكەمەلەرىن كۇزەتىپ، قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان تۇلعالاردى، قاۋىپتى ەلەمەنتتەردى قوعامنان وقشاۋلاۋ ارقىلى ءبىزدىڭ اسكەري بولىمدەر قاراپايىم ازاماتتاردىڭ بەيبىت تۇرمىسىنىڭ سەنىمدى قورعانى بولىپ وتىر.

ەل تىنىسىنىڭ باعدارشىسى، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنا كەپىلدىك بەرەتىن نەگىزگى زاڭ كونستيتۋتسيا كۇنى – بارشا  قازاقستاندىقتاردىڭ ورتاق مەرەكەسى. وتكەنگە كوز جۇگىرتىپ، اتقارىلعان جۇمىستارعا ەسەپ بەرەتىن، بولاشاققا جوسپارلار قۇراتىن كەزەڭ. وزگە  مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرگە قازاقستاننىڭ ۇلتتىق ۇلانى دا الداعى ۋاقىتتا ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋ جولىنداعى مارتەبەلى ميسسيانى بۇلجىتپاي ورىنداي بەرمەك. ول ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان بارلىق قاجەتتىلىكتەر جاسالعان. اسكەري كادرلاردىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگى مەن مۇمكىندىكتەرىنە دە سەنىم مول.

گەنەرال-مايور الىبەك سەراليەۆ، 

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق ۇلانى «وڭتۇستىك»

وڭىرلىك قولباسشىلىعىنىڭ قولباسشىسى

Abai.kz