قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ قارا نارى الدان ايىمبەتوۆتى كوپ قازاق ۇمىتا باستاعان با؟ اقيقات جولىندا ءومىرىنىڭ اقىرىنا دەيىن كۇرەسىپ وتكەن قايراتكەر الدان اقساقال ايىمبەتوۆتىڭ ورتامىزدان كەتكەنىنە وتكەن اپتادا ون جىل تولىپتى... مارقۇم كوزى ءتىرى بولعاندا بيىل 85 جاسقا تولار ەدى. اجالعا اراشا تۇرار كىم بار؟..

سوڭعى 5-7 جىلدىقتا جۋرناليستيكا كوشىنە قوسىلعان جاس قالامگەرلەردىڭ الدان ايىمبەتوۆتى تانىماۋى ءام ونىڭ ەسىم-سويىن بىلمەۋى بەك مۇمكىن. دەسە دە، اعا بۋىننىڭ ادىلدىكتىڭ الدان اعانى ۇمىتا باستاعانى وكىندەردى.

قازاق دالاسىنىڭ ناعىز پاتريوتى، «كازاحسكايا پراۆدا» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى بولعان الدان ايىمبەتوۆ 2006 جىلى 19 تامىز كۇنى 75 جاسىنا قاراعان شاعىندا دۇنيەدەن وتكەن ەدى.

بەلگىلى جازۋشى ديدار امانتاي الدان اقساقال تۋرالى:

«ورىستار ءۇشىن پەتر I, تۇرىكتەر ءۇشىن اتاتۇرىك، ەۋرەيلەر ءۇشىن تەودور گەرتسەل كىم بولسا، الدان ايىمبەتوۆ قازاق حالقى ءۇشىن ءدال سونداي تۇلعا ەدى»,-دەگەن-ءدى.

الدان ايىمبەتوۆ قازاق مەملەكەتىنىڭ تولىق جەڭىسىن كوزىمەن كورمەي ومىردەن وتكىسى كەلمەيتىنىن كوپ ايتقان ەكەن. ونىڭ «كازاحسكايا پراۆدا» گازەتىن شىعارۋى دا قازاق مەملەكەتىنىڭ تاۋەلسىزدىك جولىنا باعىتتالعان قادامىنىڭ ءبىرى بولاتىن.

كەيبىر باسىلىمدار الدان ايىمبەتوۆتى سەرۆانتەستىڭ دون كيحوتىنا تەڭەگەن كەزدەر دە بولدى. سەبەبى ول سوناۋ 1993 جىلدان جات پيعىلدى گازەت-جۋرنالدارعا ەرىك بەرىپ، سولاردى ءولىپ-ءوشىپ قارجىلاندىرعان كۇشتەرمەن، بيلىكتەگى ماڭگۇرتتەرمەن اياۋسىز كۇرەستى. بيلىكتى دە سىنادى، وپپوزيتسيانى دا سىنادى. ونىڭ سىنى ناق سىن ەدى. ادىلەتسىزدىكتى اشىق اشكەرەلەدى.

مىسالى، الدان ايىمبەتوۆ 2006 جىلى «كازاحسكايا پراۆدا» گازەتىندە «روسسيا چۋت لي نە زا ۋشي تيانەت ك ينتەگراتسي» دەگەن تاقىرىپپەن كولەمدى ماقالا جاريالاپ قازاقستان، بەلورۋسسيا جانە رەسەي اراسىنداعى (ارمەنيا مەن قىرعىزستان كەيىن قوسىلدى) قازىرگى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق تۋرالى قاتاڭ سىن جازدى. سول كەزدە يدەيا تۇرىندە بولعان وداقتىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتىنىڭ تەڭسىزدىگىن اشىق سىنادى. بۇل الدان ايىمبەتوۆتىڭ جازعان اقىرعى سىني ماقالالارىنىڭ ءبىرى ەدى.

الدان ايىمبەتوۆتىڭ "قازاق شىندىعى" دەگەن اتپەن گازەت شىعارۋى جانە وسى گازەت ارقىلى قوعامنىڭ تۇيىتكىلدى ماسەلەلەرىن شەشۋگە قىزمەت ەتۋى ۇلكەن ەرلىك ەكەنى ءسوزسىز.

الدان ايىمبەتوۆ تۋرالى بەلگىلى ساياساتكەر ءامىرجان قوسانوۆ "Abai.kz" پورتالىنا پىكىر ءبىلدىرىپ، بىلاي دەدى: 

 -الدان ايىمبەتوۆ تۋرالى قازىرگى جاستار كوپ بىلە بەرمەيدى. عىلىم دوكتورى، فيلوسوف. وسى اتاقتارى ءۇشىن عانا ونى ءبىلۋ، ەڭبەكتەرىن وقۋ – پارىز. ويتكەنى قازاقتا شەنەۋنىك، پروكۋرور مەن سۋديا كوپ، ال فيلوسوف - از. بىراق ول كىسىنىڭ باسقا عالىمداردان وزگەشە ءبىر ەرەكشە، سيرەك كەزدەسەتىن قاسيەتى بار ەدى. ويتكەنى كوپ جاعدايدا عالىمدار تەك قانا ءوزىنىڭ ارنايى سالاسىمەن اينالىسىپ، تۆورچەستۆولىق لابوراتورياسىنا ءوزىن قاماپ تاستاپ، قوعامدىق ومىرگە بەلسەنىپ ارالاسا بەرمەيدى. كەيبىر سالالار ءۇشىن ول دا ورىندى بولار، بىراق فيلوسوفيا – قوعامدىق عىلىم عوي. بالكىم، سوندىقتان دا الدان اعا ءوز كابينەتىندە نە كىتاپحانادا وتىرىپ، زەرتتەۋ جۇرگىزىپ قانا قويماي، «ۇلتتىق مۇددە» دەگەن فيلوسوفيالىق قانا ەمەس ۇعىمدى ءتۇسىندىرۋ ءارى قورعاۋ ءۇشىن اقپاراتتىڭ، قالا بەردى ساياساتتىڭ اشىق الاڭىنا اشىق شىقتى! تاۋەلسىزدىككە ەندى عانا قول جەتكىزگەن قازاقستاننىڭ تۇسىندا، پوست سوۆەتتىك يدەولوگيانىڭ ءيىسى ءالى دە بۇرقىراپ تۇرعان بولاتىن – «باتپانداپ كىرگەن نارسە مىسقالداپ شىعادى» ەمەس پە؟ جەتپىس جىل بويىنا ۇستەمدىك ەتكەن «پرولەتارلىق ينتەرناتسيوناليزم» قاعيداسىنىڭ بوياۋى سىڭبەي تۇرعان كەز. قازاقستان باسقارۋ جۇيەسىندە «قازاق ۇلتىنىڭ وزىندىك مۇددەسى بار» دەگەن ءسوزى ايتۋ قىلمىسقا پارا-پار كەزدە «كازاحسكايا پراۆدا» («قازاق شىندىعى») اتتى گازەت شىعارۋدى ناعىز ەرلىك دەپ ساناۋ كەرەك! جانە دە ول گازەتتى قيلى-قيلى قيىندىققا قاراماي، 1993-جىلدان ءوزى قايتىس بولعان 2006-جىلعا دەيىن شىعارىپ تۇردى! كوپ جاعدايدا ول گازەت الدان اعانىڭ جەكە قارجىسىنا باسىلىپ تۇردى. دەمەۋشىلەرى بولعان دا شىعار، بىراق ول زاماندا ولاردىڭ اتى اتالىپ، ءتۇسى تۇستەلە بەرمەيتىن. ونىڭ ۇستىنە قازاق ۇلتىنىڭ تۇپكى مۇددەسىن اشىق ءارى ورىس تىلىندە بيىك ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيدە، وزگە جۇرتتى مويىنداتا وتىرىپ باسقا ۇلتقا پاش ەتۋ كەز كەلگەن ادامنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. قازاق مۇڭىن قازاق تىلىندە عانا شاعىپ، ءوز قازانىمىزدا بۇرق-بۇرق قايناپ جاتاتىنىمىز وتىرىك ەمەس قوي. جانە دە ۇلتتىق ماسەلەنى تالقىلاعاندا كەيبىر ادامدار ەموتسيا مەن ۇرانشىلدىققا سالىنىپ، تەرەڭنەن قازا بەرمەيدى. قازىرگى زامان تۇرعىسىنان العاندا بىزدە ۇلتتىق يدەيالاردى وزگە جۇرتقا باسقا دا شەت تىلدەرىندە بىلىكتى ءارى ۇعىنىقتى جەتكىزە ءبىلۋ مىندەتى تۇر.

قوعامدىق ومىردە ونىڭ مىنەزى بارىنە جايلى بولدى دەپ ايتا المايمىن. بيلىككە دە، كەيبىر وپپوزيتسيا وكىلدەرىنە دە قاتىستى سىني پىكىرىن ايتۋدان ول تايسالمايتىن. ارينە، ول سىننىڭ ىشىندە سۋبەكتيۆتى سەبەپتەر دە بولعان شىعار ء(ومىردىڭ اتى ءومىر عوي!), بىراق ءوز باسىم ول سىننىڭ كوپ جاعدايدا ۇلتتىق مۇددەنى قورعاۋ تۇرعىسىنان بولعانىن بىلەمىن، سوندىقتان الدان اقساقالدىڭ سول كەزدەگى بيلىككە دە، وپپوزيتسياعا دا ايتقان اششى سىنىن مويىنداعانمىن، قازىر دە سول پىكىردەمىن. سىناعان ادامدى كىم جاقسى كورەدى؟ بالكىم، بيلىك ىشىندە جۇرگەن كوسموپوليتتەر مەن پرورەسەيشىل توپتار مەن تۇلعالار سول سەبەپتى الدان ايىمبەتوۆ سەكىلدى ىلۋدە ءبىر كەزدەسەتىن ىرگەلى دە ءىرى تۇلعانىڭ كەزەكتى مەرەيتويىنا قاتىستى ءبىر اۋىز ءسوز ايتۋعا جاراماي جاتقان بولار...

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz