بيىل الماتىنىڭ 1000 جىلدىق مەرەيتويى اتاپ وتىلەتىنىنەن حابارىمىز بار. ەلباسى شاھار اكىمىن جاقىندا قابىلداعان بولاتىن. تۇسىنىكتى، ارينە. الماتىنى تاۋەلسىزدىك بەسىگى دەيمىز. سوندىقتان، ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىق تاريحىنداعى شاھاردىڭ ورنى ەرەكشە بولەك. سوسىن ءوزىنىڭ مىڭجىلدىق تويى، كەلەر جىلعى ۋنيۆەرسيادا ويىندارى، ءبارى-ءبارى الماتى بيلىگى ءۇشىن دە، الماتىلىقتار ءۇشىن دە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك. وڭتۇستىك استانامىز بولعاندىقتان دا، قازاق ەلى ءۇشىن ماڭىزدى ستراتەگيالىق نىسان بولعاندىقتان دا، الماتىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايىن پرەزيدەنتتىڭ ۇنەمى نازاردا ۇستاعانى دۇرىس. سەبەبى، الماتى – ەلوردادان كەيىنگى بۇكىل رەسپۋبليكا وڭىرلەرى ءۇشىن تىرشىلىكتىڭ بارومەترى. 

وبلىس، اۋدان ورتالىقتارى استاناعا قاراپ بوي تۇزەسە، الماتىعا قاراپ وي تۇزەيدى. بۇل كۇندەرى جەرگىلىكتى قازاقتار دا، شەتەلدىك جۇمىسشى كۇشتەرى دە الماتىعا ۇيىرسەك. نەگە؟ ويتكەنى ءبىلىم وردالارى دا، تاماشا مادەنيەت وشاقتارى دا، بيزنەس تە، بيزنەستى اشۋ مەن جۇرگىزۋدى قولداۋ مەن بيزنەسكە جەڭىلدىكتەر جاساۋ دا، قۇرىلىستار دا، تۇراقتى ايلىق-قاراجات تا، جاڭا جۇمىس ورىندارىنا قاتىستى ناتيجەلى جۇمىستار دا – ءبارى وسىندا.

قاراپ وتىرساق، جۇمىسسىزدىقتىڭ وسىمىنە جول بەرمەس ءۇشىن جانە ەڭبەك نارىعىندا تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا 2016 جىلى تۇرعىنداردى جۇمىسپەن قامتۋدىڭ كەشەندى جوسپارى دايارلانىپتى. جوسپار اياسىندا 30000 ادام جۇمىسپەن قامتىلماق كورىنەدى. جۇمىسپەن قامتۋ شارالارى 8160 جۇمىسسىزدى جۇمىسقا ورنالاستىرۋعا مۇمكىندىك بەردى. بۇل – جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتارىنا ءوتىنىش بەرگەندەردىڭ 85,8 پايىزى ەكەن. جەكەمەنشىك سەرىكتەستىگىن دامىتۋ باعىتىندا بيزنەسپەن جالپى قۇنى 40 ميلليارد تەڭگەنى قۇرايتىن مەموراندۋمعا قول قويىلىپتى.

بۇگىنگى الەمنىڭ دامۋ جىلدامدىعى از ۋاقىتتىڭ ءوزى دە ءبىراز ءىستىڭ، جوبانىڭ باستالۋىنا جەتكىلىكتى مەرزىم ەكەنىن دالەلدەدى. باستىسى، قاجەتتى ترەند قالىپتاستىرۋعا بولادى. وسى تۇرعىدان قاراعاندا شاھار باسشىلىعىنىڭ قىسقا مەرزىمدە جەتكەن جەتىستىگى ءبىرشاما. قالا باسشىلارىنىڭ ۇتقان جەرى – قالا تۇرعىندارىمەن اشىق ديالوگتى قالىپتاستىرعانى. بارىنشا اشىق، ايقىن جۇمىس ىستەۋگە تالپىنىس قوعام تاراپىنان دا قۇپتالعانىن اسا ماڭىزدى دەپ باعالاعان ءجون. الماتى ءۇشىن ماڭىزدى قۇجاتتاردىڭ بارلىعى ساراپشىلار مەن قالا تۇرعىندارىنىڭ تالقىلاۋىنا شىعارىلعانى ەسىمىزدە. مۇنداي جۇمىس ءتاسىلى ءسوزسىز ءتيىمدى بولماق. ماسەلەن، «الماتى - 2020» بەسجىلدىق دامۋ باعدارلاماسى 8 مىڭنان استام ادام قاتىسقان 19 ديالوگ الاڭىندا تالقىلانعان، ال اكىمشىلىك سايتىنا 500-دەن استام ۇسىنىس تۇسكەن. بۇل ازاماتتاردىڭ قالانىڭ دامۋىنا بەي-جاي قارامايتىنىن كورسەتىپ وتىر.

بۇگىندە الىپ شاھار الماتى ەلىمىزدىڭ مادەني، ەكونوميكالىق ورتالىعىنىڭ ءبىرى رەتىندە عانا ەمەس، بولاشاعىنان زور ءۇمىت كۇتكەن جاستار قالاسى بولىپ تابىلادى. سوندىقتان، جاستار مەن ولاردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەرى تولىقتاي شەشىلمەسە دە، قالا باسشىلىعىنىڭ ەرەكشە نازارىنا يە بولعاندىعى قۋانتادى.

ء«وزىم جاستارعا قاتىستى ءبىراز ماڭىزدى پروبلەمالاردى كوتەرگەندىكتەن وسى سالاداعى جۇمىستاردى ۇنەمى باقىلاپ ءجۇرمىن، وعان قاتىستى اقپاراتتار قاراستىردىم. جاس وتباسىلار ءۇشىن ماڭىزدى ماسەلەنىڭ ءبىرى – بالاباقشا كەزەگى بولاتىن. ويتكەنى، ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ەكەۋىنىڭ دە جۇمىس ىستەۋى وتباسى بيۋدجەتىنە كوپ اسەر ەتەدى. وسى جىلدىڭ وزىندە جەرگىلىكتى بيۋدجەت ەسەبىنەن 920 ورىنعا ارنالعان 4 مەملەكەتتىك بالاباقشا اشىلىپتى. 3 مىڭنان استام بالانى قامتيتىن 100-گە جۋىق جەكە مەنشىك مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمدار ءوز جۇمىسىن باستاپ كەتىپتى. جالپى، 3 جانە 6 جاس ارالىعىنداعى بالاباقشا كەزەگى 16%-عا قىسقارعان. وسى باعىتتاعى جۇمىستاردىڭ جالعاساتىنىنا سەنىمدىمىن»،- دەيدى ارىپتەسىمىز رۋسلان جەلدىباي.

اشىق دەرەك كوزدەرىنە جۇگىنەتىن بولساق مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمدارعا دەگەن قاجەتتىلىكتى قاناعاتتاندىرۋ ماقساتىندا جەكە ينۆەستورلار ەسەبىنەن بيىلعى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن 220 ورىنعا ارنالعان تاعى ەكى بالاباقشانى پايدالانۋعا بەرۋ جوسپارلانعان. سونداي-اق كوتتەدجدەردە جەكەمەنشىك بالاباقشالاردى اشۋ جۇمىستارى دا جاقسى ناتيجەلەرگە جەتكىزۋدە. ايتا كەتۋ كەرەك، تەك جەكەمەنشىك بالاباقشالار اشۋدىڭ ناتيجەسىندە 4569 جاڭا جۇمىس ورنى اشىلعان.

قالا تۇرعىندارىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا بالاباقشا تولەماقىسىنىڭ كولەمى دە اسەرىن تيگىزەتىنى ءسوزسىز. بۇل تۇرعىداعى قۇپتارلىق شەشىم بالاباقشالاردى سۋبسيديالاۋعا 3 ملرد تەڭگەنىڭ جۇمسالۋى بولىپ وتىر. ويتكەنى سول ارقىلى 3-5 جاس ارالىعىنداعى 17 مىڭ بالانىڭ اي سايىنعى بالاباقشا ءۇشىن تولەمى 38 مىڭنان 15 مىڭ تەڭگەگە دەيىن ەكى ەسە قىسقاردى. اكىمدىكتىڭ بۇل شەشىمى، اسىرەسە، جاس وتباسىلار ءۇشىن ۇلكەن الەۋمەتتىك جاردەم بولعانى انىق.

ەلىمىزدە جاس وتباسىلاردى تولعاندىراتىن سۇراقتارىنىڭ ءبىرى – جەكە باسپاناسىنىڭ بولۋى. اسىرەسە، الماتى سىندى مەگاپوليستە جاس وتباسىلاردىڭ تۇرعىن ءۇي الۋى وزەكتى ماسەلە. بۇل ماسەلە دە نازاردان تىس قالماپتى. «نۇرلى جول» باعدارلاماسى بويىنشا 17,6 ملرد تەڭگە بولىنگەن. وسى باعدارلاما ارقىلى 834 پاتەرلى 13 تۇرعىن ءۇي سالىنادى، ال «قولجەتىمدى باسپانا - 2020» باعدارلاماسى بويىنشا 2016 جىلى 65 تۇرعىن ءۇيدى بەرۋ جوسپارلانىپ وتىر. جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن «جاس وتباسىلار» كاتەگورياسى بويىنشا 416 پاتەردىڭ كىلتى يەلەرىنە تاپسىرىلۋ كوزدەلگەن. سونىمەن قاتار 2017 جىلى وتەتىن ۋنيۆەرسيادا ويىندارىن وتكىزۋ اياسىندا سالىنىپ وتىرعان «وتلەتتەر قالاشىعىندا» بوي كوتەرگەن ۇيلەردەگى 1800 پاتەردىڭ ءار ءتۇرلى ساناتتاعى قالا تۇرعىندارىنا بەرىلەتىندىگى قۋانتادى. ارينە، جاقسى كورسەتكىش، دەگەنمەن الماتىداعى كەزەكتىڭ، ءارى مۇقتاج وتباسىلاردىڭ سانىن ەسكەرسەك، بۇل باعىتتا ءالى ءبىراز جۇمىس جاساۋ كەرەك.

- جاستاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى ۇدايى نازاردا تۇرعانى ابزال، - دەيدى قوعام بەلسەندىسى داۋرەن بابامۇراتوۆ. – ەلىمىزدىڭ ايماقتارىنان مىڭداعان جاستاردىڭ الماتىعا جۇمىس ىزدەپ كەلەتىنىن بىلەمىز، ال وعان جوعارعى وقۋ ورنىن بىتىرگەن سوڭ قالادا قالعىسى كەلەتىن ستۋدەنتتەر سانىن قوساتىن بولساق بۇل ءتىپتى اۋقىمدى پروبلەما ەكەنىن تۇسىنەمىز. سوندىقتان، قالا اكىمدىگى تاراپىنان جەكە كاسىپكەرلىكتى قولداۋعا بايلانىستى 3,2 ملرد. تەڭگەنىڭ بولىنگەنى جاس كاسىپكەرلەرىمىزگە ۇلكەن قولداۋ بولاتىنى ءسوزسىز. ازاماتتاردى جۇمىسپەن قامتۋعا قاتىستى 2016 جىلعا ارنالعان كەشەندى جوسپار بويىنشا 30 مىڭعا جۋىق ادامدى جۇمىسپەن قامتۋ قاراستىرىلعان ەكەن. مۇندا ەڭ باستىسى، الماتىداعى جۇمىسسىز جاستارعا قاتىستى جەكە الەۋمەتتىك زەرتتەۋدىڭ قاجەتتىگىن باسا ايتقىم كەلەدى. ياعني، قالادا تىركەلمەي جۇمىس ىستەپ نە جۇمىسسىز جۇرگەن جاستاردىڭ ناقتى سانىن، ولاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن، الەۋمەتتىك جاعدايىن ناقتى بىلۋگە باعىتتالعان جوبا بولعانى ءجون دەگەن پىكىردەمىن. بۇل ارقىلى جاستاردىڭ ماسەلەلەرىن ءتيىمدى شەشۋ جولدارىن قاراستىرۋعا بولادى.

جالپى العاندا، الماتى مىڭجىلدىق مەرەكەسىنە وسىنداي اۋقىمدى شارالار اياسىندا اتتاعالى وتىر. الماتىلىقتاردىڭ جايلى تۇرمىسى ءۇشىن ۇلكەن جوبالار قاراستىرىلىپ جاتقانى قۋانتادى. ەڭ باستىسى العان باعىتتىڭ، جۇمىس ىستەۋ ءپرينتسيپىنىڭ دۇرىس ەكەندىگى ۇمىتتەندىرەدى.

جومارت قاسىم

Abai.kz