جىل سايىن استىق جيناۋ ناۋقانى تاياعاندا جانار-جاعارماي ماسەلەسى وزەكتىلەنە تۇسەدى. استىق جيناۋ جۇمىستارى كەزىندە  اۋىلشارۋاشىلىق تاۋار وندىرۋشىلەرىن  مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارى وسى ەنەرگيا كوزدەرىمەن قامتاماسىز ەتۋگە تىكەلەي بايلانىستى. وسى ۋاقىتقا دەيىن اۋىل شارۋاشىلىعىنا ەگىس جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە ارنالعان ديزەلدىك وتىن جەتكىزۋگە مەملەكەت تاراپىنان باسىمدىق بەرىلىپ كەلدى.

اتاپ ايتقاندا،   «مۇناي ونىمدەرىنىڭ جەكەلەگەن تۇرلەرىن ءوندىرۋ جانە ونىڭ اينالىمىن مەملەكەتتىك رەتتەۋ تۋرالى» زاڭعا سايكەس، كوكتەمگى-كۇزگى ەگىس جۇمىستارى كەزىندە ەڭ الدىمەن اۋىلشارۋاشىلىق وندىرۋشىلەرى، ودان كەيىن قازاقستان تەمىر جولىنىڭ جىلجىمالى قۇرامى، ءتۇرلى دەڭگەيدەگى اكىمدىكتەرگە وسى وتىن ءتۇرى باسىمدىقپەن بولىنەدى. رەسپۋبليكا بويىنشا ديزەلدىك وتىندى ورتاشا جىلدىق تۇتىنۋ شامامەن 4,5 ملن. توننانى قۇرايدى. ونىڭ 4 ملن. تونناسى وتاندىق مۇناي وندىرۋشىلەردىڭ، ال 0,6 ملن. تونناسى يمپورتتىڭ ۇلەسىندە.  بيىلعى جىلى اۋىلشارۋاشىلىق تاۋار وندىرۋشىلەرىنە ارناپ كوكتەمگى ەگىس جۇمىستارى ءۇشىن 366,8 مىڭ توننا جانە ەگىن جيناۋ ناۋقانى ءۇشىن 391,6 مىڭ توننا ديزەلدىك وتىن ءبولىندى. جونەلتىلىم تولەماقىعا سايكەس دەر كەزىندە جۇرگىزىلەدى.

بيىلعى جىلى قر ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى 2016 جىلى شارۋالار ءۇشىن ەگىس جۇمىستارىنا ارنالعان ديزەلدىك وتىننىڭ كوتەرمە باعاسى ليترىنە 79 تەڭگە بولادى دەپ مالىمدەدى، ال بولشەك ساۋدا باعاسى ليترىنە 99 تەڭگەنى قۇراپ وتىر. ياعني، اۋىلشارۋاشىلىق وندىرۋشىلەرى الاتىن باعا جالپى ديزەلدىك وتىن باعاسىنان ءبىرشاما ارزان. بىراق، سونىڭ وزىندە اۋىلشارۋاشىلىق تاۋار وندىرۋشىلەرىنە وسى ديزەلدىك وتىندى جەتكىزۋ ماسەلەسىندە تۇيتكىلدەر از ەمەس. ايتالىق، قازاقستاندا جانار-جاعارماي تۇرلەرىنىڭ باعاسى كورشى ەلدەرمەن سالىستىرعاندا اناعۇرلىم ارزان ەكەنى بەلگىلى. سول سەبەپتى ديزەلدىك وتىن مەن اي-80 ماركالى بەنزيندى كورشى رەسەي مەن قىرعىزستانعا جونەلتۋ فاكتىلەرى بەلەڭ الدى. اسىرەسە، كورشى ەلدەر مەن قازاقستانداعى بولشەك ساۋداداعى باعانىڭ ايىرماسى ۇلكەن، ءبىزدىڭ جانارماي قۇيۋ بەكەتتەرىندە – 99 تەڭگە بولسا، رەسەيدە – 189, وزبەكستاندا – 239 تەڭگە (بۇل باعالار ۇزدىكسىز وسۋدە). وسىدان كەلىپ، ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك ايماقتارى ارقىلى رەسەيدىڭ شەكارالىق وبلىستارى ارزان ءونىمدى ساتىپ الۋعا مۇددەلى. سوندىقتان دا  سولتۇستىك وبلىستاردا جانار-جاعارماي تۇتىنۋ كولەمى باسقا وڭىرلەرلەن جوعارى بولىپ وتىر.  ايتالىق، پاۆلودار وبلىسى جالپى ديزەلدىك وتىن كولەمىنىڭ 11%-ىن، اتىراۋ وبلىسى 10%-ىن تۇتىنادى (باسقا وبلىستار 5-7 پايىز كولەمىندە).  

وسىعان وراي، تاياۋدا قر ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2015 جىلعى 19 مامىرداعى «مەملەكەتتىك رەتتەۋ بەلگىلەنگەن مۇناي ونىمدەرىن بولشەك ساۋدادا ساتۋدىڭ شەكتى باعاسىن بەلگىلەۋ تۋرالى»  بۇيرىعىنا وزگەرتۋلەر ەنگىزۋ تۋرالى بۇيرىعىنىڭ جوباسىن جاريالادى. اتاپ ايتقاندا، بۇيرىقتاعى ديزەلدىك وتىن باعاسىن بەكىتۋ تۋرالى سويلەم الىنىپ تاستالدى. بۇيرىق جوباسى جاريالانعان  2016 جىلدىڭ 19 شىلدەسىنەن باستاپ  ون كۇن ىشىندە قۇجاتتاعى وزگەرتۋلەر تالقىلانىپ، ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى تاراپىنان تۇسىندىرمە بەرىلۋى كۇتىلۋدە.  ەگەر دە بۇيرىق جوباسىنا  ءتۇبىرلى وزگەرتۋلەر مەن ۇسىنىستار ەنگىزىلمەيتىن بولسا، جوبا وسى ماتىندە بەكىتىلمەك. 

مينيسترلىكتىڭ تۇسىندىرۋىنشە، ديزەلدىك وتىن باعاسىن رەتتەۋدەن باس تارتقاننىڭ وزىندە اۋىل شارۋاشىلىق وندىرۋشىلەرى سول كولەمدە، سول جەڭىلدىكتى باعامەن، ياعني ديزەلدىك وتىننىڭ ءبىر ءليترىن 79 تەڭگەمەن ساتىپ الاتىن بولادى (جىلىنا 700 مىڭ توننا).  بيىلعى جىلى ەلىمىزدە ديزەلدىك وتىن جەتىسپەۋشىلىگى جوق ەكەندىگىن ەسكەرسەك، اۋىلشارۋاشىلىق تاۋار وندىرۋشىلەرى بۇيرىقتاعى وزگەرتۋلەردەن زيان شەكپەۋى ءتيىس. ويتكەنى، قالاي بولعاندا دا  مەملەكەت باعانى قاتاڭ باقىلاۋدا ۇستايتىن بولادى. وسىلايشا، باعانى مەملەكەتتىك رەتتەۋدى جويۋ ىشكى نارىقتاعى ديزەلدىك وتىن جەتىسپەۋشىلىگىنىڭ الدىن الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. 

Abai.kz