12 قاراشا - قايمانا قازاقتىڭ ءبىر ءۇمىتى وپات بولعان كۇن. وقىس قازانىڭ قايعىسى ەلدى ەزگىدەن قۇتقارا ما دەگەن ناۋميەز دامەنى تاس-تالقان ەتكەن. سەمسەر مىنەزدى ۇلىنىڭ سۇرقيا ساياساتتىڭ قۇربانى بولعانى كەيىنگىلەردىڭ دە ۇمتىلىسىن ىركىپ قالدى.

كەنەسارى قاپتاعاەۆ، 

 قوعام قايراتكەرى

- مەن 1989-90 جىلدارى حالىق شارۋا­شىلىعى ينستيتۋتىندا دەكاننىڭ ورىنباسارى بولىپ قىزمەت اتقارىپ ءجۇردىم. سول جىلى ءبىزدىڭ ينستيتۋت جانە ساۋلەت-قۇرىلىس ينستيتۋتى، الماتى ءۇي-قۇرىلىس كومبيناتى، ماقتا-ماتا كومبيناتى سياقتى بىرقاتار ءبىلىم وشاقتارى مەن قوعامدىق ورتالىقتاردىڭ قىز-جىگىت­تەرى بىرلەسىپ، «قازاق ءتىلى قوعامىن» قۇردىق. بىزگە سول كەزدە جەرگىلىكتى بيلىك تاراپىنان رۋحاني جانە ماتەريالدىق كومەك كورسەتۋگە مۇرىندىق بولعان ساپۋرا ءجۇسىپوۆا بولاتىن. ساپۋرا وندا الماتى قالالىق اتقارۋ كوميتەتىندە زامانبەك نۇرقادىلوۆتىڭ ورىنباسارى ەدى. كەيىننەن بىلسەك، زاكەڭ ءبىرىنشى باسشى رەتىندە مۇنداي ۇلتتىق ماسەلەمەن باسقالاردىڭ جىنىن قوزدىرماۋ ءۇشىن، ساپۋراعا بارلىق مىندەتتى جۇكتەپ، ءوزى جاعدايدى سىرتتان باعىپ جۇرەدى ەكەن.

ءبىز قازاق ءوز مۇددەسىن جوقتاعان سول قيىن-قىستاۋ زاماننىڭ وزىندە ۇلتتىڭ سالت-داستۇرىنە، بولمىسىنا ءبىراز پايدالى جۇمىس ىستەدىك. سول كەزدە ساپۋرا تاۋبالدىقىزى قالالىق اتقارۋ كومي­تەتىنىڭ ۇلتارالىق قاتىناستار بولىمىندە ءبىر ورىننىڭ بوس ەكەنىن ايتتى. مەن باردىم، زاكەڭە كىرىپ ەدىم، جۇمىسقا بىردەن قابىلدادى. ويتكەنى «قازاق ءتىلى قوعا­مىن­داعى» شارۋالارىمنان حابارى بار ەكەن. ءسويتىپ، زاكەڭنىڭ قاراماعىندا قىز­مەت ىستەي باستادىم. زاكەڭدى دالىزدە كورگەندەر: «زدراستە، زامانبەك قالا­با­ەۆيچ!» - دەپ امانداسىپ جاتادى. ال مەن «اسسالاۋماعالەيكۋم، زامانبەك اعا!» - دەپ امانداسامىن. وعان زاكەڭنىڭ ءىشى جىلىپ، توقتاپ تۇرىپ قولىمدى الاتىن.

بىردە قالالىق كەڭەستە ۇلكەن ءماجىلىس وتەتىن بولدى. ورنى - «ساياسي اعارتۋشى­لار ءۇيى». ماجىلىستە تۇڭعىش رەت بەيبىت شەرۋلەردى قالاي وتكىزۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرىلدى. زاڭ بويىنشا ءماجىلىس وتەتىن جەرگە قازاقستاننىڭ تۋى ىلىنۋگە ءتيىس ەدى. الايدا تۋ نە ءۇيدىڭ توبەسىنە، نە كىرە­بەرىسكە ىلىنبەپتى. قالالىق كەڭەستىڭ توراعاسى قادىر بايكەنۇلى جيىندى اشىپ، كىمنىڭ قانداي ۇسىنىسى بار ەكەنىن سۇرادى. مەن قولىمدى كوتەرىپ، ورنىمنان تۇرىپ: «قازاقستاننىڭ تۋىنسىز ءماجىلىس وتكىزۋ ەلىمىزدىڭ زاڭىنا قايشى كەلەدى»، - دەدىم. بايكەنۇلى: ء«سىز كىمسىز، دەپۋتاتسىز با؟» - دەپ سۇرادى. مەن: «جوق، دەپۋتات ەمەسپىن»، - دەدىم. «ون­دا جينالىسقا قاتىسپايسىز، بوسسىز!» - دەپ، زالدان شىعارىپ سالدى. ول سەنبى كۇنگى جاعداي بولاتىن.

دۇيسەنبى كۇنى جۇمىسقا كەلسەم، جۇمىستاعىلاردىڭ ءبارى الدىمنان شىعىپ: ء«سىزدى نۇرقادىلوۆ كۇتىپ وتىر»، - دەيدى، جۇزدەرى سالىڭقى، زاكەڭ ءبارىن «قۋىرىپتى». كەڭسەسىنە كىردىم. زامانبەك اعا بىردەن ايقايعا باستى. «ونداي دانىشپان بولساڭ، قايدا ءجۇردىڭ، تۋدى ءوزىڭ ىلسەڭ بولماي ما؟!» - دەيدى بارلىق قىزمەتشىلەردىڭ كوزىنشە. ايقاي­لاپ الىپ: «بوسسىڭ، ەندى مۇندا جۇمىس ىستەمەيسىڭ!» - دەدى قولىن ءبىر سىلتەپ.

سالىم سۋعا كەتىپ، ەكى كۇننەن كەيىن «ەڭبەك كىتاپشامدى» الايىن دەپ اكىم­دىك­كە كەلسەم، تۋرا قارسى الدىمنان زا­كەڭنىڭ ءوزى شىعا قالدى. ادەتىم بويىنشا: «اسسالاۋماعالەيكۋم، زامانبەك اعا!»  دەپ امانداستىم. زاكەڭ سالەمىم­دى الىپ: ء«اي، سەن نە ىستەپ ءجۇرسىڭ؟» - دەيدى. مەن: «نە ىستەۋشى ەدىم، اعا؟ ءسىز جۇمىستان قۋدىڭىز، ەندى «ەڭبەك كىتاپ­شامدى» الۋ­عا كەلدىم»، - دەدىم. ءسوزىمنىڭ سوڭىن كۇت­كەن جوق: «بۇرىن قانشا ايلىق الىپ ءجۇر­دىڭ؟» - دەپ سۇرادى. مەن: «120 رۋبل»، - دە­دىم، قىسقا سۇراققا قىسقا جاۋاپ قاي­تارىپ. زاكەڭ: «وندا ەرتەڭنەن باستاپ 280 رۋبل الاسىڭ، جۇمىسقا كىرىس»، - دە­دى كەسىپ سويلەپ. مۇنى ايتقان سەبەبىم - زاكەڭنىڭ ازا­مات­تىعىنىڭ بيىك، قازاقى مەنتاليتەتىنىڭ تەرەڭ ەكە­نىن جانە ول كىسىمەن قالاي، قانداي جاع­دايدا تانىس­قانىمدى ەسكە الۋىم ەدى.

زاكەڭ مەن ىستەگەن جۇ­مىس­­تار­دى سىرت­تاي باقىلاپ، ىشتەي ريزا بولىپ ءجۇ­رىپتى. ونىسىن جۇزىنەن سەزەتىنمىن. بەت­پە-بەت كەزدەسىپ قالعان كەزىمىزدە ۇنەمى جىلى جىميىپ امانىمدى الاتىن. بىردە زاكەڭە ءبىر قۇجات اپاردىم. وندا الماتى­داعى مەكتەپتەردە قازاق ءتىلى ءپانىن وقىتۋدىڭ وتە سۇرقيا ساياساتى جازىلعان بولاتىن. ياعني سول جىلدارى قالالىق مەكتەپتەردە قازاق ءتىلى ءپانىن تار، ناشار كابينەتتەردە وقىتىپ ءجۇرىپتى. مەن سونى شەشۋ تۋرالى قۇجات دايىنداعام، زاكەڭ ويلانباي قول قوي­دى. ءسويتىپ، ءبىز بارلىق مەكتەپتەردەگى ەڭ ۇل­كەن، تازا، بۇرىن «ورىس ءتىلى» مەن «ليتەراتۋرا» كابينەتتەرى بولعان جاقسى اۋديتوريالاردا «قازاق ءتىلى» ساباعىن وقى­تۋعا جول اشتىق. نۇرقادىلوۆ مەك­تەپ-بالاباقشا ما­سە­لەسىندە ايتارلىقتاي تاماشا قىزمەت­تەر ىستەدى. ماسەلەن، قالاباي­ۇلىنىڭ شەشى­مىمەن 15 ورىس مەكتەبى، 30 بالا­باقشا قازاق­شالاندى. شەشىمدى قابىل­داۋ­عا زاكەڭ قاراپايىم ءادىس-امال قول­داناتىن. راديۋسى ءبىر شا­قى­رىم كەلەتىن اۋماقتاعى مەك­تەپ-بالا­باق­شالاردى كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزەمىز دەگەن سىلتاۋمەن جاۋىپ، 5-6 ايدىڭ ىشىندە قاي­تادان اشقان كەزدە، قازاقشاعا اينالدىرىپ جىبە­رە­تىن. وسى قازاققا جانى اشى­عان قۋلىقتى قازىرگى باسشىلار بىلمەيدى دە عوي...

قازىرگە دەيىن قازاق مەكتەپ­تەرىنەن وزگە ءبىلىم وشاقتارىندا «قازاق ءتىلى» ءپانىن ءبولىپ وقىتۋ ءداستۇرى زامانبەكتىڭ زامانىندا باستالعان. قالابايۇلىنىڭ قا­زاق دەسە، شىعاردا جانى ءبىر ەدى. ماسەلەن، ۇلتتىڭ كەز كەلگەن ماسەلەسىنە بايلانىستى شارۋادا ول ەشقاشان ەكى سويلەگەن ەمەس. ابايدىڭ 150 جىلدىعى، ودان وزگە دە مەرەيتويلاردا زيالىلاردى ءبىر مينۋت ەسىك كوزىندە كۇتتىرگەن جوق.

زامانبەك نۇرقادىلوۆتىڭ قازاقستان تاريحىندا التىن ارىپ­پەن ساقتالاتىن ءبىر ەڭبەگى - الماتى كوشەلەرىنىڭ اتىن قا­زاقشاعا اۋىستىرۋى. وسى كۇنگى ايتىپ جۇرگەن قازاقشا كوشە اتاۋلارىنىڭ ءبارى - قالا­باي­ۇلىنىڭ قالاۋىمەن جاسال­عان دۇنيەلەر. كوشە اتىن اۋىس­تىرۋدىڭ دا وزىندىك جىرى بولدى. كەرەكتى قۇجاتتاردى دايىنداپ، قالالىق اتقارۋ كومي­تە­تىنىڭ كۇن تارتىبىنە وتكىزدىم.

بىراق جوسپارعا ىلىنبەيدى. ءبىر ەمەس، ەكى، ءتىپتى ءۇش رەت قاي­تالاندى. ويتكەنى زاكەڭنىڭ ارتامونوۆا دەگەن ورىنباسارى بولاتىن. ول كەزدە بۇكىل الما­تىنىڭ پاتەر بەرۋىنەن باس­تاپ، ۇلكەن-ۇلكەن شارۋا­لا­رىنىڭ ءبارىن قالالىق اتقارۋ كوميتەتى شەشەتىن. بىراق كوميتەت تورا­عاسى زامانبەك بول­عانىمەن، قۇجات الدىمەن ارتا­مونوۆاعا تۇسەتىن. مەن دا­ي­ىن­داعان قۇجات­تار كەيىننەن بىرتىن­دەپ، ارتا­مونوۆانىڭ سەيفىنە تۇسە بەردى. ءسوي­تىپ، الماتىنىڭ 16-17 كوشە­سىنىڭ اتىن وزگەرتۋ تۋرالى قۇجات زاكەڭە جەتپەدى. قۇجات نۇرقا­دىلوۆتىڭ قولىنا تيمەگەن سوڭ، شەشىم شىقپادى.

ارادا ەكى-ءۇش اي ءوتتى. اقىرى، شىداماي، گازەت رەداكتسيالارىنا باردىم. ولار دا شەشىم بولماعان سوڭ، جاريالاۋعا با­تىل­دىق ەتە المادى. ءبىر كۇنى قازىرگى «ەگەمەن قازاقستان» گا­زەتى، سول كەزدەگى «ەگە­مەندى قا­زاقستانعا» باردىم. وندا «ەگە­مەندىدە» قازىرگى «دات» گازەتتەرى جوبا­سىنىڭ باس وقىرمانى ەر­مۇرات باپي ءتىلشى بولاتىن. ەر­مۇراتقا بارلىق جاع­دايدى ءتۇسىندىرىپ ايتتىم. ول بىردەن جانىپ كەتتى: «بەرەمىز!» - دەدى. سونىمەن زاكەڭنىڭ ءمورى جوق، قولى قويىلماعان قۇجاتىن گازەتتىڭ ءبىرىنشى بەتىندە 1991 جىلى 13 قاراشا كۇنگى سانىندا جاريالاۋ­عا مۇرىندىق بولدى.

ارينە، ول كەزدە مۇنداي با­تىل­دىق ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن شارۋا ەدى. گازەت شىققاننان كەيىن، الماتىداعى ءبىراز نەگىزگى كوشەلەردىڭ كوم­مۋنيستىك اتاۋى قازاقشالانىپ، بۇكىل رەسپۋبليكا شۋلادى. زا­كەڭ وسى ماقا­لانى كوردى دە: «قا­زاقستاننىڭ ءبىرىنشى گازەتى وسىلاي دەگەن ەكەن، ەندەشە، كوشە­لەردىڭ اتاۋى وزگەرۋگە ءتيىس!»، دەپ، ءمورىن باسىپ، قولىن قويىپ، كوشە­لەردىڭ اتاۋىن ءبىر كۇندە وزگەرتىپ جىبەردى.

سودان 1991 جىلدىڭ تامىز ايىندا «گكچپ» دەگەن شىقتى. ول رەسپۋبلي­كالاردىڭ تاۋەلسىز­دىگىنە، وداقتىڭ تاراۋىنا قارسى جۇمىس ىستەيتىن قۇپيا ۇيىم ەدى. وعان الماتى مەن ورال قالا­سىنىڭ قالالىق اتقارۋ كومي­تەتتەرى كومەك ەتىپتى. سول ۋاقىتتا زاكەڭ دەمالىستا جۇرگەن. ورايدى پايدالانعان حراپۋنوۆ پەن ارتامونوۆا «گكچپ»-نى قولداي­تىن ءتيىستى قۇجاتتارعا قول قوي­ىپتى. ول قۇجاتتى مەن كوشى­رىپ الدىم. «قازاق قوعامىنىڭ» جىگىت­­­تەرى مەن جەلتوقسان باتىرلارىن جيناپ، بىرنەشە كۇن مي­تينگىگە شىقتىق. ناتيجە­سىندە، ارتامونوۆا جۇمىستان كەتەتىن بولدى، ال حراپۋنوۆتى زاكەڭ ءوزى قورعاپ قالدى. ارتامونوۆا ورنىن بوساتپاي، ءبىر ايداي جۇ­مىستان كەتپەي ءجۇرىپ الدى. ءبىز ونىڭ ورنىنا سول كەزدە الاتاۋ اۋدا­نىنىڭ ىشكى ساياسات بولىمىن­دە قىزمەت ەتىپ جۇر­گەن ساپۋرا ءجۇسىپوۆانى ۇسىن­دىق.

جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ 5 جىلدىعىنا وراي الماتىدا ۇلكەن ميتينگ وتكىزدىك. سوعان ۇزىن سانى 25-30 مىڭ حالىق جي­نالدى-اۋ، شاماسى. سول ميتين­گىنى وتكىزۋ­گە زاكەڭ رۇقسات بەرگەن بولاتىن. سودان كەيىن بىردە-ءبىر رەت جەلتوق­سان­دىقتاردىڭ ءدال سونداي اۋقىمدى جيىنىن كورگەن ەمەسپىن. زامانبەك قا­لا­بايۇلىنىڭ ازامات­تىعى تاماشا ەدى. ماسە­لەن، بيلىكتە جۇرگەن كەزدەرىندە جىبەرگەن كەمشى­لىكتەرى مەن جاڭ­ساقتىقتارى ءۇشىن باسپا­سوزدە كەي­بىر ازاماتتاردان كە­شىرىم سۇ­­رادى. ەسىمىزدە قالعانى - اكە­جان قاجىگەلدين مەن التىنبەك سارسەنبايۇلىنان ءباس­پا­سوز ارقىلى مادەنيەتتى تۇردە كەشىرىم سۇراعان جالعىز ازامات - زاكەڭ بولاتىن. زامانبەك اعا كورەگەن جان ەدى عوي، ول - قاز­اقستانعا العاش رەت قىتاي قاپ­تاعاندا، ەڭ ءبىرىنشى بولىپ، اشىق قارسى پىكىر ايتقان ادام. پىكىر ايتۋمەن عانا شەكتەلگەن جوق، الماتىدان قىتاي­لىقتاردى قۋ­عان باتىرلىعى سول كەزدە ەل ءىشىن ءدۇر سىلكىنتكەن جوق پا؟..

ساپۋرا ءجۇسىپوۆا،

«شاڭىراق» رەسپۋبليكالىق بىرلەستىگى 

توراعاسىنىڭ ورىنباسارى

الماتىنى قازاققا 

تولتىرعان

زامانبەك اعا ەدى...

- الماتىنىڭ اينالا­سىنداعى شاعىن اۋداندار مەن ەلدى مە­كەندەرگە قازاقتاردىڭ قونىس­تانۋىنا بىردەن-ءبىر سەبەپكەر بولعان ادام - نۇرقا­دىلوۆ. قا­لا سىرتىنداعى دۋمان، شاڭى­راق، باقاي، تاۋگۇل اۋداندارىن، رىسقۇلوۆ كوشەسى­نىڭ تومەنگى جاعىنداعى، ال-ءفارابيدىڭ جو­عار­عى جاعىنداعى يەن جەرلەر­دىڭ بارىنە قازاقتار­دىڭ قونىس­تانۋى - نۇرقادىلوۆ­تىڭ كەزىندە باستالدى.

بىردە ول مەنى شاقىرىپ ال­ىپ، باسپاناسىز جۇرگەن قازاق­تاردى قالا سىرتىنا قونىستان­دىرۋعا جاعداي جاسايتىن شە­شىم دايىنداۋدى تاپسىردى. ءبىز شۇعىل ارادا ون جەتى شەشىم دايىنداپ، 15 مىڭ قازاققا جەر بەرۋگە نەگىزى بار قۇجاتتى زا­كەڭ­نىڭ الدىنا قويدىق. ول مەنەن: ء«بارى دۇرىس پا؟» - دەپ سۇ­را­دى. مەن: «ارينە، دۇرىس!» - دەي­مىن. زاكەڭ: «دۇرىس ەكەنىن ءبىلىپ وتىرمىن، ءبارى قازاق پا دەگەنىم عوي...» - دەپ، ماعان جىميا قارادى دا، شەشىمنىڭ شەكە­سىنە «بەكىتىلسىن» دەپ، كوستيتە قول قويدى. سونداعى زاكەڭنىڭ راقاتتانا قول قويعان بەينەسى ءالى كۇنگە كوز الدىمنان كەتپەي­دى. وسى كۇنگە دەيىن الماتىنى باسقارعان قاي باسشى قازاققا نۇرقادىلوۆ جاساعان جاقسىلىق­تىڭ تىم قۇرىعاندا جۇرناعىن جاسادى ەكەن؟ ەشكىمى جوق، بار­لىعى - اقوردانىڭ ارىنىنان قايمىققان قورقاقتار!

الماتى قالاسىندا سول كەزدە 8 اۋدان بولعان. ونىڭ ال­تاۋىنىڭ «پاسپورت ستولىنىڭ» باسشىلارى ورىستار ەدى. زاكەڭ سونىڭ ءبارىن قازاققا اۋىستىردى. سوندا ايتقان ەدى: «باسشىسى قازاق بولسا، الماتىعا بۇرىنعىدان ءبىر-ەكى قازاق كوپ قونىستاناتىن شىعار. مەيلى، ولار دا پارا الار، بىراق قازاق قوي، قازاق قازاقتىڭ كوزىن شۇقىماس»، - دەپ. بۇرىن الماتىدا 24 پايىز عانا قازاق بولسا، زاكەڭ قالانى باسقارعان جىلدارى بۇل كورسەتكىش 43 پايىزعا كوتەرىلدى. تاۋەل­سىز­دىك­تىڭ باستاپقى جىل­دارى قازاق­ستاننان شەتەلگە كوشكەن وزگە ۇلت وكىلدەرى كوپ بولدى عوي.

سوندا مارقۇم زامانبەك اعانىڭ ءۇي باسقارما­لارى مەن تەحنيكالىق ينۆەنتاريزاتسيا بيۋرولارىنا قاتىستى شىعار­عان قۇپيا قاۋلىسى بولدى. قاۋلىدا «رەسەيگە، تاعى باسقا مەملەكەتتەرگە كوشكەن ۇلت وكىلدەرىنىڭ ۇيلەرى مەن پاتەرلەرىن تەك قازاق­تارعا عانا ساتۋعا جاعداي جاساۋ كەرەك»، - دەپ جا­زىلعان تارماق بول­عانىن ءوز كوزىممەن كورگەن ەدىم.

سول قاۋلىنى وسى كۇنگە دەيىن ساقتاپ جۇرگەن ازاماتتار بار ارامىزدا. كەيدە ۇلتى ورىس باسشىلار قول استىنداعى قازاق قىزمەتشىلەرىنە: «كەت!» - دەپ ۇرىسسا، زاكەڭ ايقايلاپ:  «ول قايدا كەتەدى؟ كەتسەڭ - سەنىڭ رەسەيىڭ، ماسكەۋىڭ بار. ال قازاقتىڭ قازاقستاننان باسقا قاي وتانى بار؟» - دەيتىن.

زامانبەك نۇرقادىلوۆ بيلىك­تە ادال، ءومىر بويى تازا ءوتتى. 1994 جىلى بولاتىن، نازارباەۆ ەكەۋى ارا-تۇرا ۇستاسىپ قا­لىپ جۇرگەن كەزى ەدى. ءبىر كۇنى ءبىزدى جيناپ الىپ: «مەن دەما­لىسقا كەتتىم، جۇمىستارىڭدى وزدەرىڭ ىستەي بەرىڭدەر!» - دەدى. ءبارىمىز ءۇيدى-ۇيىمىزگە كەتىپ قال­عانبىز، كەشكى ساعات 7 كەزىندە جۇ­مىستان حاتشىلار قوڭىراۋ شا­لادى: «تەز جينالىڭىز- دار!» - دەپ. بارساق، نازارباەۆ زا­كەڭ­دى قىزمەتىنەن الىپ، ورنىنا شالباي قۇلماقانوۆتى قويىپ­تى. سويتسە، نۇرقادىلوۆتى سول كەزدەگى پرەمەر-مينيستر سەرگەي تەرەششەنكو ساتىپ كەتكەن كورىنەدى. بىرنەشە كۇننىڭ الدىندا عانا زاكەڭ تەرەششەنكومەن سوزگە كەلىپ قالعان بولاتىن. تەرەششەنكو سول كەزدە زا­كەڭ­نىڭ بارلىق ءسوزىن ديكتا­فون­عا جازىپ الىپتى. ونى نا­زار­باەۆقا تىڭداتىپتى. سول كەزدە نازارباەۆ زاكەڭدى الىپ تاس­تاۋدىڭ امالىن تاپپاي جۇر­گەن بولاتىن.

سول كۇنى تۇندە ماقپال تەلەفون شالدى: «تەزىرەك كەلشى!» - دەيدى. قاسىما ءبىر-ەكى «زاكەڭشى» جىگىتتەردى ەرتىپ، تۇندەلەتىپ ۇيىنە باردىق. ۇيگە كىرىپ، سوي­لەسە كەلە ۇققانىمىز، زا­كەڭە نازارباەۆ تەلەفون سوعىپ: «سەنىڭ ور­نىڭا قۇلماقانوۆ كەلەدى، كابي­نەتىڭە بار، سول جەردە جۇمى­سىڭدى تاپسىرىپ بەرەسىڭ!» - دەگەن كورىنەدى. وعان نۇرقا­دى­لوۆ: «بارمايمىن، مەنسىز ىستەي بەرىڭدەر بىلگەندەرىڭدى!» - دەپتى. ءسويتىپ، نازارباەۆ پەن نۇرقادىلوۆ تەلەفوندا ءبىرىن-ءبىرى اياماي بوقتاپتى. ماقپال سونى ەستىپ الىپ، قورىققانىنان كوز جاسىنا ەرىك بەرىپ وتىر ەكەن.

سونداعى ماقپال ەكەۋىنىڭ وتىرعان ۇيلەرى اكىمدىكتىڭ رەزيدەنتسياسى بولاتىن. وندا ىس­تىق سۋ دا جوق ەدى. قىزمەتتەن بوساعان سوڭ، ۇيدەن دە شىقتى. باراتىن جەرى بولماي، ءبىر تانىس جازۋشىنىڭ ساياجايىندا تۇردى. قازىرگى ماقپال وتىرعان ءۇي سول ساياجايدا وتىرعان­دارىندا سالىندى عوي. زاكەڭ­نىڭ تازالىعى، قازىرگى جەمقور­لار سياقتى دۇنيە-مۇلىك جينا­ما­عان ادالدىعى سودان-اق كورىنىپ تۇرعان جوق پا. قازىر ويلاسام، سول جىلدارى زاكەڭنىڭ قاراماعىندا قىزمەت ەتكەن ءبولىم قىزمەتكەرلەرىنىڭ كوبى قىزمەتتەرىن پايدالانىپ، جاع­دايلارىن تۇزەپ الىپتى. تەك زاكەڭ عانا زامان وزگەر­مەيدى دەپ ويلادى ما ەكەن، جەكە مەنشىگىنە ءبىر بۇراۋ تەمىر دە جازدىرىپ الماپتى عوي.

زاكەڭ ادام قولىنان جازىم بولدى. ۋاقىت وتە كەلە ونىڭ سىرى اشىلادى، اق پەن قارا ايقىندالادى. قازىرشە بۇعان باسى ارتىق پىكىردىڭ قاجەتى شامالى. دەگەنمەن ونىڭ ارتىندا قالعان جەسىرى ماقپالدىڭ ەڭبە­گىن ەسكەرمەۋگە بولماس. ول جە­سىرى رەتىندە كۇيەۋىنىڭ ءولىمىن جوقتاپ قانا قويعان جوق، بۇگىنگە دەيىن زاكەڭنىڭ تاۋ تۇلعاسىن تو­مەندەتپەي كەلە جاتىر: ءانىن ارنايدى، كونتسەرتىن بەرەدى، ارتىن جوقتايدى.

ال ۇلى شە؟ اكەسى وققا ۇش­قان كۇننىڭ ەرتەسىندە: «بۇل - جەكە ءبىزدىڭ وتباسىمىزدىڭ تراگەدياسى. مۇندا ەشقانداي سايا­سات جوق»، - دەپ سويلەدى. تىم بولماعاندا، ۇلىنىڭ ۇندەمەي قالۋىنا دا بولاتىن ەدى عوي. وعان دا جارامادى. زاكەڭنىڭ ولىمىندە قالاي ساياسات بولماسىن، زامانبەكتەي قازاقتىڭ ءور تۇلعالى ازاماتى ءوزىن-ءوزى ءۇش رەت اتىپ ءولىپتى دەگەنگە بەسىك­تەگى ءسابي سەنە مە ەكەن؟ قۇداي-اۋ، سولاي دا جۇرتتى الدايدى ەكەن عوي، بۇ جازعاندار!

زامانبەك پەن التىنبەك قا­زا بولعاننان كەيىن، ۇكىمەت قاۋ­لى شىعارعان. قازا بولعان ساياسي قۇرباندارعا بەس جىلدان كەيىن اتىن اتاپ، ءتيىستى شارالار جاساۋعا. مىنە، زاكەڭنىڭ قايتىس بولعانىنا بيىل بەس جىل تولدى. بىراق قاۋلىنى قاراپ جات­قان ۇكىمەتتى كورگەن جوقپىز. دەگەنمەن مۇنى ساياسي پارتيالار قولعا الۋعا ءتيىس. زامانبەك باتىر اتاۋسىز قالماۋى كەرەك.

توپتامانى دايىنداعان -

جۇقامىر شوكە،

«D»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 40 (77) وت 10 نويابريا  2010 گ.