زايىرلى مەملەكەتتە ءدىن جانە ساياساتقا قاتىستى ۇعىنىلۋى شارت تانىمدار مەن تىركەستەر بار. ولار مىنالار ء"دىني ساياسات", ء"دىن ساياساتى", "ساياسي ءدىن". بۇلار مەملەكەت پەن ءدىن قاتىناستارىنان تۋىندايدى. مەملەكەت پەن ءدىن – ۇلت بولمىسى قاباتىنان ورىن العان ەرەكشە ينستيتۋت. ەكەۋى دە ءوزارا قوعامداعى ورنى مەن ءرولىن مويىنداي وتىرىپ، قۇقىقتىق، دەموكراتيالىق ۇستانىمدى باسشىلىققا الادى. بۇل جەردە ءدىن قۇبىلىسى دا مەملەكەت سياقتى (تەوكراتيالىق ەمەس), قۇقىقتىق، دەموكراتيالىق ەرىككە بوي ۇسىنىپ، حالىقتىق بيلىككە باعىنادى.

ەندى وسى جەردەگى ء"دىني ساياسات" ماسەلەسىنە ويىسار بولساق، ەلىمىزدەگى بۇل سالا قازاقستان مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسى ارقىلى جۇرگىزىلەدى. بۇعان مەملەكەت ارالاسپايدى. ءدىني ساياساتتىڭ مازمۇنىندا مۋفتياتتىڭ بارلىق ءىس شارالارى جاتادى. مەشىت، مەدرەسە سالۋ، ءدىني ءبىلىم بەرۋ جانە ونى ۇيىمداستىرۋ، مازحابتار ارالىق كەلىسىمدى قولعا الۋ، ءدىني تاجىريبەنى جانداندىرۋ، ءدىني تانىمدى كوتەرۋ، ءدىني سانانى ناسيحاتتاۋ، ءدىني سەنىمدى ءتۇسىندىرۋ شارالارى بىراق بۇل شارالار دا حالىقتىق بيلىك پەن قۇقىقتىق شەڭبەر ىشىندە عانا مۇمكىن. بۇعان ەلىمىزدىڭ كونستيتۋتسياسى كەپىلدىك بەرەدى. ال ەندى ء"دىن ساياساتى" تىركەسىنە كەلسەك، بۇل سالانى مەملەكەت، جوعارىداعى قۇقىقتىق كونستيتۋتسيالىق ۇستانىمدار مەن زاڭدىق قاعيدالار نەگىزىندە جۇزەگە اسىرادى. مىسالى اتا زاڭىمىزدا ءدىن قۇبىلىسىنا قاتىستى باپتار ء"دىني سەنىم ار وجدان بوستاندىعى" تارماقتارىمەن قورعالادى. بۇل زايىرلىلىق ۇستانىمىنىڭ باستى فۋنكتسياسى. مەملەكەت قوعامدىق تالاپتى ەسكەرە وتىرىپ، زاڭدا "حانافي مازحابى مەن پراۆوسلاۆيا" تۋرالى ولاردىڭ تاريحي، مادەني، رۋحاني تاجىريبەسىن ەسكەرىپ باپ قابىلدادى. بۇل مەملەكەتتىڭ بولمىستىق، قۇندىلىقتىق، تاريحي، كەڭىستىكتىك، وركەنيەتتىك قاباتىنا دەگەن مىندەتى بولاتىن. بىراق بۇل مەملەكەتتىڭ وسى دىندەرگە باسىمدىق بەرۋى رەتىندە ەمەس، جوعارىداعى قۇندىلىقتىق قاباتتاردى نەگىزگە الاتىندىعىن كورسەتەتىن ءداستۇرلى مەملەكەتتىلىك انىقتاما تالابى بولاتىن. سوسىن زايىرلى ەلدەگى ءدىني ءبىلىم بەرۋ، ءدىني بىرلەستىكتەردى تىركەۋ، ولاردىڭ دىندەر ارالىق قاتىناستارىن رەتتەۋ، باقىلاۋ، قاداعالاۋ سياقتى ءىس شارالار كىرەدى. ال ەندى "ساياسي ءدىن" تىركەسىنە قاتىستى ءىس شارانى دا مەملەكەت ءوز قۇزىرەتى شەڭبەرىنە الادى. مىسالى ساياسي يسلام دەگەن انىقتاما ىشىنە كىرەتىن فۋندامەنتاليزم، ەكسترەميزم، تەرروريزم سياقتى يدەولوگيالىق مازمۇنداعى، ءدىندى قۇرال رەتىندە قولدانىپ، ەلدى تۇتاستىققا ەمەس، بۇلىككە، تۇراقسىزدىققا، لاڭكەستىككە، فاناتيزمگە جەتەلەيتىن ساياسي، پارتيالىق، يدەولوگيالىق شابلونداعى، تۇسىنىكتەگى، پلاتفورمالارداعى توپتاردى ايتامىز. مەملەكەت زايىرلى ۇستانىمدى باسشىلىققا الاتىن بولعاندىقتان بۇل توپقا زاڭمەن تىيىم سالۋى ءتيىس. مىسالى اتا زاڭىمىزدا ءدىني پارتيا، يدەولوگيالىق پلاتفورما، ۇلتتىق نەگىزدەگى ساياسي قۇرىلىمدارعا رۇقسات بەرمەيدى. ەندى وسى شابلونعا ساي، ساياسي سيپات العان كەز كەلگەن ءدىني توپتار مەن جاماعاتتار ەگەر بار بولسا، ولاردىڭ كريتەريلەرى تابىلسا، قوعامدا كورىنىس تاپسا، ارينە مەملەكەت ارالاسىپ، زاڭمەن تىيىپ وتىرۋعا ءتيىستى.

دوساي كەنجەتاي

Abai.kz