«نۇر وتان» حدپ الماتى وبلىستىق فيليالى جانىنداعى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس جونىندەگى قوعامدىق كەڭەستىڭ كەزەكتى وتىرىسىندا اتالعان قوعامدىق كەڭەستىڭ وبلىستىق ءبىلىم جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارمالارىنا قاراستى مەكەمەلەردە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس زاڭناماسىنىڭ 2008 جىلعى جانە 2009 جىلدىڭ العاشقى ەكى ايىنداعى تەكسەرۋىنىڭ ناتيجەسى قارالدى. بىردەن ايتا كەتۋ كەرەك، ءدال قازىرگى كەزەڭدە اتالعان ەكى سالانىڭ باسىنان داۋ-داماي ارىلماي تۇر. بيۋدجەتتەن ميللياردتاعان قاراجات قاراستىرىلاتىندىقتان بولار، ءبىلىم بەرۋ جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالالارىندا جەڭ ۇشىنان جالعاسقان جەمقورلىق ارەكەتتەر ء جيى كەزدەسىپ قالاتىنى راس. سونىمەن بىرگە قىزمەت بابىن اسىرا پايدالانۋ، بەلگىلى ءبىر جەكە نەمەسە زاڭدى تۇلعالارعا زاڭسىز ارتىقشىلىقتار كورسەتۋ، ءوز مىندەتىنە ءجۇردىم-باردىم قاراۋ ارقىلى جاۋاپسىزدىققا جول بەرىلىپ جاتاتىنى دا جاسىرىن ەمەس. وسى تۇرعىداعى كۇدىگىمىزدى اتالعان ەكى سالاداعى زاڭسىزدىقتار مەن دورەكىلىكتەر، جەمقورلىقتار مەن اسىرا سىلتەۋلەر جايلى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مەن حالىقتىق پاارتياعا كەلىپ تۇسەتىن ارىزداردىڭ ازايماعانى دالەلدەي تۇسەدى.  

«نۇر وتان» حدپ الماتى وبلىستىق فيليالى جانىنداعى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس جونىندەگى قوعامدىق كەڭەستىڭ كەزەكتى وتىرىسىندا اتالعان قوعامدىق كەڭەستىڭ وبلىستىق ءبىلىم جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارمالارىنا قاراستى مەكەمەلەردە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس زاڭناماسىنىڭ 2008 جىلعى جانە 2009 جىلدىڭ العاشقى ەكى ايىنداعى تەكسەرۋىنىڭ ناتيجەسى قارالدى. بىردەن ايتا كەتۋ كەرەك، ءدال قازىرگى كەزەڭدە اتالعان ەكى سالانىڭ باسىنان داۋ-داماي ارىلماي تۇر. بيۋدجەتتەن ميللياردتاعان قاراجات قاراستىرىلاتىندىقتان بولار، ءبىلىم بەرۋ جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالالارىندا جەڭ ۇشىنان جالعاسقان جەمقورلىق ارەكەتتەر ء جيى كەزدەسىپ قالاتىنى راس. سونىمەن بىرگە قىزمەت بابىن اسىرا پايدالانۋ، بەلگىلى ءبىر جەكە نەمەسە زاڭدى تۇلعالارعا زاڭسىز ارتىقشىلىقتار كورسەتۋ، ءوز مىندەتىنە ءجۇردىم-باردىم قاراۋ ارقىلى جاۋاپسىزدىققا جول بەرىلىپ جاتاتىنى دا جاسىرىن ەمەس. وسى تۇرعىداعى كۇدىگىمىزدى اتالعان ەكى سالاداعى زاڭسىزدىقتار مەن دورەكىلىكتەر، جەمقورلىقتار مەن اسىرا سىلتەۋلەر جايلى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مەن حالىقتىق پاارتياعا كەلىپ تۇسەتىن ارىزداردىڭ ازايماعانى دالەلدەي تۇسەدى.  

تەكسەرۋ قورىتىندىسى بويىنشا حابارلاما جاساۋشىنىڭ ايتقانىنا قاراعاندا، وبلىستا ءبىلىم سالاسى بويىنشا بارلىعى 824 زاڭدى تۇلعا تىركەلسە، ولاردىڭ 748-ءى مەملەكەتتىك مەكەمەلەر ساناتىندا. تەكسەرۋمەن قامتىلعان مەرزىم ىشىندە ءبىلىم سالاسىندا سىبايلاس جەمقورلىققا قاتىستى 14 قىلمىس پەن زاڭنىڭ بۇزىلۋىنا جول بەرگەن 30 ءىس تىركەلىپتى. ولاردىڭ باسىم بولىگى پارا الۋعا جانە مەملەكەتتىڭ سەنىپ تاپسىرعان قاراجاتىن تالان-تاراجعا سالۋعا بايلانىستى. بىلتىر سىبايلاس جەمقورلىققا جول بەرگەندەرى ءۇشىن پارتيادان قۋىلىپ، قىزمەتىمەن قوشتاسقانداردىڭ ونى ءبىلىم سالاسىنىنداعى باسشىلىق لاۋازىمداردىڭ يەلەرى ەكەنى كىمدى بولسا دا ويلاندىرۋعا ءتيىستى. سوعان قاراعاندا بۇگىندە مەكتەپ ديرەكتورلارى ءوزى باسشىلىق ەتەتىن مەملەكەتتىك مەكەمەلەردى جەكمەنشىگىنە قارايتىن دۇنيەلەرمەن شاتاستىرىپ العان سياقتى.  وتكەن جىلى بالقاش اۋدانىنداعى اقدالا اۋىلنداعى مەكتەپتىڭ ەسەپشىلەرى مەن ديرەكتورلارى ەكى ميلليونعا جۋىق بيۋدجەت قاراجاتىن جەكە باستارىنا جاراتىپ قويعاندارى ءۇشىن سوتتالدى. ال مۇنداي مەكتەپتەردىڭ وبلىستاعى سانى جەتى جۇزدەن ارتىق ەكەنىن جوعارىدا ايتتىق. ەگەر سولاردىڭ بارلىعىندا جەمقورلىق تىركەلسە، مەملەكەتتىڭ وبلىستىق ءبىلىم سالاسىنا بيىلعى جىلى بولگەن 48 ملرد. تەڭگەدەن استام قارجىسى كىم كورىنگەننىڭ قۇلقىنىنا قۇيىلارى ءسوزسىز.

دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا دا جاعداي وڭىپ تۇرماعانعا ۇقسايدى. تەكسەرۋ شاراسى كەزىندە مۇندا ايرىقشا اتاپ وتەتىندەي، سىبايلاس جەمقورلىق قىلمىستار مەن زاڭ بۇزۋشىلىقتار ورىن المادى دەگەنمەن، دارىگەرلەردىڭ جونسىزدىگى مەن تەگىن بەرىلەتىن ءدارى-دارمەكتەردى ساتۋى، جەكەلەگەن ناۋقاستارعا زاڭسىز ارتىقشىلىقتار كورسەتۋى، ەمدەگەنى ءۇشىن اقشا تالاپ ەتۋى سىندى شەكتەن شىعۋلارى جونىندە تۇرعىندار تاراپىنان كەلىپ تۇسەتىن شاعىمدار سانى ازايماعان. ءبارىمىز بىلەتندەي، بۇگىندە انا مەن بالا ءومىرىنىڭ قورعالۋىنا مەملەكەتتىك تۇرعىدا نازار اۋدارىلىپ وتىر. الماتى وبلىسىندا بىلتىر انا ءولىمى 2007 جىلمەن سالىستىرعاندا تومەندەگەنىمەن، بۇعان كەرىسىنشە، ءتىرى تۋعان بالالاردىڭ شەتىنەۋى ءبىرشاما ارتىپ كەتىپتى. انا مەن بالا ولىمىنە قاتىستى دەرەكتەردىڭ بارلىعى تەكسەرىلىپ، كىنالى دەپ سانالعاندار جازالانىپتى. بىراق جاۋاپسىز دارىگەردى نەمەسە مەيىربيكەنى  جازالاۋ ارقىلى انالار مەن بالالاردى تىرىلتە الماسىمىز تاعى انىق. الماتى وبلىسىنداعى انا مەن بالا ولىمىنە جۇرگىزىلگەن ساراپتاما بارىسىندا مەديتسينانىڭ وسى سالاسى بويىنشا مامانداردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى الدىدان شىققان ءدال قازىرگى كەزدە رەسپۋبليكالىق كورسەتكىشكە جەتۋ ءۇشىن وبلىسقا 156 اكۋشەر-گينەكولوگ پەن 177 پەدياتر جانە نەوناتولوگ دارىگەر كەرەك ەكەن. سونىمەن بىرگە دارىگەرلەردىڭ بىلىكتىلىكتەرىنىڭ تومەندىگى مەن تاعى باسقا دا سەبەپتەر بارلىعى ايتىلدى. ءبىلىم جانە دەنساۋلىق سالالارىنا قاتىستى بۇلاردان باسقا دا كەلڭسىز جاعدايلار بەلگىلى بولىپتى.

قارالىپ وتىرعان ماسەلەگە بايلانىستى وبلىستىق پروكۋراتۋرانىڭ، وبلىستىق ەكونوميكالىق جانە جەمقورلىق قىلمىستارعا قارسى كۇرەس دەپارتامەنتىنىڭ جاۋاپتى وكىلدەرى دە تىڭدالدى. ولار دا بايانداماشى ايتقان دەرەكتەردى قۇپتاي وتىرىپ، سىبايلاستىق سيپاتتاعى تاعى باسقا دا دەرەكتەردى كەلتىرە كەتتى. بۇلاردان سوڭ وبلىستىق دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم باسقارمالارى باسشىلارىنىڭ ورىنباسارلارى قوعامدىق كەڭەس الدىنا شىعىپ، وزدەرى باسقاراتىن سالالارداعى بىلىق-شىلىقتاردىڭ سەبەپتەرىن ايتىپ، كەيبىرىنە قارسىلىق ءبىلدىرىپ، اقتالۋعا تىرىستى. الايدا، ولار بارلىق جاعىمسىز دەرەكتەردى اينالىپ ءوتىپ، كەلەڭسىزدىكتەردى ازدى-كوپتى جەتىستىكتەرىن جەلپىنە ايتۋ ارقىلى بۇركمەلەۋگە تىرىستى.   وسىعان وراي جيىن تورالقاسىندا وتىرعان وبلىستىق فيلاي تراعاسىنىڭ ورىنباسارى ايتباي سەيىتوۆ، قوعامدىق كەڭەستىڭ توراعاسى ءابدىماناپ بەكتۇرعانوۆ جانە وبلىستىق ءماسليحات حاتشىسى ارداق سىدىق مىرزالار كوپتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن  بىرقاتار ساۋالداردى كولدەنەڭ تارتقاندارىمەن، ولارىنا تۇششىمدى جاۋاپتار الا المادى. بارلىعى بۇرىنعىشا، سول جەردەن امالىن تاۋىپ قۇتىلىپ كەتۋگە ساياتىن سىرعىتپا سوزدەر بولدى.

– سابيلەر شەتىنەپ جاتقاندا، كورسەتكىشتىڭ كولەڭكەسىنە تىعىلماڭىزدار، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا سوڭعى جىلدارى بولىنەتىن قارجى ەسەلەپ ءوسىپ جاتىر. ال سىزدەر وزدەرىڭىز اتقاراتىن تىكەلەي مىندەتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن بىزدەن كومەك سۇرايسىزدار. باسقانى ايتپاعاندا، وپەراتسيادان سوڭ ناۋقاستىڭ ىشىنە قۇرالدارىڭىزدى، سۇرتكىشتەرىڭىزدى تاستاپ كەتەسىزدەر. سولاردىڭ جانە انا مەن بالا ءولىمىنىڭ نەگىزگى سەبەبىن نەگە اشىپ ايتپايسىزدار؟، –  دەگەن قوعامدىق كەڭەس توراعاسىنىڭ سۇراعى مەن «الدىمىزدا دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعىلار ۇستىنەن جازىلعان الپىس ارىز جاتىر. وندا ايتىلعانداردى قازىر وقىسام، زالدا وتىرعانداردىڭ كەيبىرىنىڭ جۇرەگى شىداماۋى مۇمكىن. تەگىن بەرىلەتىن ءدارى-دارمەكتەردى ساتاسىزدار، اۋرۋحاناعا جاتۋ ءۇشىن دە تانىس ىزدەۋ كەرەك جانە تاعىسىن تاعىلار. وسىناۋ كەلەڭسىزدىكتەن قاشان ارىلاسىزدار؟» دەگەن فيليال توراعاسى ءبىرىنشى ورىنباسارىنىڭ ساۋالىنا دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى ەشتەڭە ايتا المادى. مۇنداي جاعداي ءبىلىم سالاسىنا قاتىستى دا قايتالاندى. باسقا، باسقا، ءبىلىم مەن دەنساۋلىق سالالارىنداعى سىبايلاستىقتىڭ بۇگىنگى دەڭگەيى قاتال شارالاردى قولعا الۋعا يتەرمەلەيدى.

قازىرگى كەزدە بيلىكتىڭ بارلىق ساتىسىنان شىندىق تاپپاي تۇڭىلە باستاعاندار، «نۇر وتان» پارتياسىنعا كەلىپ جۇگىنەدى جانە ماسەلەلەرىنىڭ شەشىمىن تاۋىپ، قۋانىپ قايتادى. وسىنىڭ وزىنەن-اق، پارتياعا دەگەن حالىق سەنىمى كۇشەيە تۇسكەنىن اڭعاراسىز. دەگەنمەن، ءار سالا وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتتىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن جوعالتپاسا ارىزدانۋشىلار سانى دا ازايارى ءسوزسىز. سوندىقتان اركىم ءوز ورنىندا وتىرعانى جانە جۇكتەلگەن ماڭىزدى مىندەتتىڭ ۇددەسىنەن شىعا بىلگەنى ابزال. بۇل ورايدا پارتيا جانىنداعى قوعامدىق كەڭەستىڭ نازارىنان ەشتەڭ تىسقارى قالمايتىنىنا جۇرتشىلىقتىڭ كوزى جەتە ءتۇستى.