ء«تىل - ۇلتتىڭ سۇيەنەتىن تامىرى، سىيىناتىن ءتاڭىرى» دەپ حالقىمىز تەگىن ايتپاعان. اتا-بابامىزدىڭ عاسىرلار بويى جيناقتاعان ومىرلىك تاجىريبەسى، قاعيدالارى مەن ۇستانىمدارى، نانىم-سەنىمدەرى  ۇرپاقتان-ۇرپاققا ءتىل ارقىلى بەرىلىپ كەتەدى. قاي حالىقتىڭ بولماسىن ۇلتتىق رۋحى ۇلتتىق تىلىمەن قاتار جۇرەدى. ۇلتتىق رۋحى اسقاق ادام ۇلتتىق ءتىلىنىڭ دە مارتەبەسىن بيىك كوتەرەدى. ءتىل، ءدىل، اتامەكەن دەگەن قاسيەتتى ۇعىمدار قاتار جۇرگەندە عانا ءبىرىن ءبىرى تولتىرىپ، تولىقتىرىپ، ۇلىقتاپ تۇرادى. وسى ءۇش قاسيەتىن ۇستانعان ەل عانا ەلدىگىن ساقتايدى. تاعدىر تالايىمەن اتامەكەنىمىز قازاقستاندى ءوز اتامەكەنى، ءوز تۋعان ەلى، ءوز وتانى دەپ سانايتىن ءتىلى، ءتۇرى وزگە بىراق تىلەگى ءبىر وتانداستارىمىز كوپ. سول سەبەپتى دە سوڭعى كەزدەرى قازاقستاندىق پاتريوتيزم ۇعىمى ەنە باستادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆتىڭ «قازاقستان 2050» ستراتەگياسى - قۇرىلعان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي بەتالىسى» جولداۋىندا، سونداي-اق قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ «بولاشاعى ءبىرتۇتاس ۇلت» ينستيتۋتسيونالدى رەفورماسىندا قازاقستاندىقتاردىڭ ءتىل مادەنيەتى مەن تىلدىك ءبىلىم دەڭگەيلەرىنە ايرىقشا ءمان بەرىلەدى. «تىلدەردىڭ ۇشتۇعىرلىلىعىن – قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىن دامىتۋ – قوعامدى توپتاستىرۋدىڭ، ونىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋدىڭ كەپىلى. ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز – قازاقستاندىقتاردىڭ جاڭا جالپىۇلتتىق مۇ­راتتار مەن قۇندىلىقتاردى – قۇقىقتىڭ ۇستەمدىگىن، جەكە مەنشىكتى قورعاۋدى، مەملەكەتتىك داستۇرلەردى، قازاقستاندىق قۇندىلىقتار مەن تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى تابىستاردى وزدەرىنىڭ ەتنوستىق مىنەز-قۇلىق مودەلدەرىنەن جوعارى قويۋىنا قول جەتكىزۋ. بارلىق قازاقستاندىقتار ءۇشىن قازاق­ستاندىقتىڭ بويىندا ازيالىقتىڭ دا، ەۋروپالىقتىڭ دا جاقسى قاسيەتتەرىن شىنايى سۇزگىدەن وتكىزەتىن ەۋرازيالىق يدەياسى بىرىكتىرۋشى بولىپ تابىلادى» دەلىنگەن. وسى جەردە ەلباسى قازاق ءتىلىن – مەملەكەتتىك ءتىلدى - رۋحاني بىرلىك پەن قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ نەگىزى ەتىپ الىپ وتىرعانىن ەستەن شىعارماعانىمىز ابزال. بۇگىنگى تاڭدا قازاق تىلىنە ارتىلىپ وتىرعان مىندەتتىڭ جۇگى اۋىر. قازاق ءتىلى وسى ءۇش ءتىلدىڭ ىشىندەگى ىرگەتاس، مىقتى نەگىز، رۋحاني قازىق بولۋ كەرەك. وسى تەرەڭدىك تۇرعىسىنان مەملەكەتتىك ءتىلدى التىن دىڭگەككە اينالدىرۋ ءۇشىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى تىلدەردى دامىتۋ جانە قوعامدىق-ساياسي جۇمىس كوميتەتىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ش.شاياحمەتوۆ اتىنداعى تىلدەردى دامىتۋدىڭ رەسپۋبليكالىق ۇيلەستىرۋ-ادىستەمەلىك ورتالىعىندا ء  «تىل الەمى» پورتالى، «Atau.kz» ونوماستيكالىق، «Emle.kz» ورفوگرافيالىق، «Termincom.kz» تەرمينولوگيالىق سايتى دايارلانعان بولاتىن. يگى باستاما ساپالى ءارى عىلىمي نەگىزدەلگەن كوپشىلىكتىڭ قولدانىسىنا لايىق تانىمدىق سيپاتتاعى دۇنيە بولۋى ءۇشىن اقپاراتتىق تەحنولوگيالار سالاسىنىڭ بىلىكتى ماماندارى، جەتەكشى ادىسكەر عالىمدار، ءتىل ءبىلىمى مەن ادەبيەتتانۋدىڭ كورنەكتى عالىمدارى تارتىلدى. جاڭا ۇردىستەگى ينتەرنەت-پورتال مەن ونوماستيكالىق، تەرمينولوگيالىق، ورفوگرافيالىق ەلەكتروندىق قورلاردى مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلاردان باستاپ، سالا ماماندارى، ستۋدەنتتەر مەن ىزدەنۋشىلەر، وقىتۋشىلار مەن عالىمدار، جالپى جۇرتشىلىق پايدالانا الادى. جوبادا ءتىل مادەنيەتى مەن ءبىلىمى ءارتۇرلى دارەجەدەگى تۇتىنۋشىلاردىڭ قاجەتتىلىگىن وتەۋ ءۇشىن قاجەتتى جاعدايلاردىڭ ءبارى جاسالعان. ء«تىل الەمى» پورتالى ءتىلدىڭ الەۋمەتتىك، قوعامدىق قۇبىلىس رەتىندەگى قىزمەتىن مەيلىنشە تولىق قامتۋدى ماقسات ەتەدى. وسىعان سايكەس پورتالدىڭ مازمۇنىندا قوعامداعى تىلدىك سۇرانىستارعا وراي «تۇعىر»، «اقپارات»، ء«ادىس»، ء«تىل رايى»، «تارتۋ»، «تولعانىس»، «ورتا» اتتى 7 بلوك ورنالاستىرىلعان. «تۇعىر» بلوگىندا پورتالدىڭ قۇرىلىم اتاۋلارى مەن سايتتارعا سىلتەمەلەر بەرىلسە، «اقپارات» بلوگىندا جاڭالىقتار، ءتىلدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى تۋرالى قاجەتتى مالىمەتتەر، مينيسترلىك، كوميتەت، ورتالىق تاراپىنان جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستار جونىندە حابارلار بەرىلەدى. بۇل بلوك ۇنەمى جاڭارىپ، تولىعىپ تۇرادى. 

ءتىل ۇيرەنەمىن دەۋشىلەر وزدەرىنە قولايلى ءادىس-تاسىلدەر مەن، قاجەتتى ماتەريالداردى ء«ادىس» بلوگىنان تابادى. مۇندا قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىن وقىتۋعا ارنالعان ادىستەمەلىك ەڭبەكتەر ورنالاستىرىلادى. ولار ىشتەي وقۋ قۇرالدارىنا، ينتەراكتيۆتى يننوۆاتسيالىق مۋلتيمەديالىق باعدارلامالارعا، وقىتۋشىلار مەن ادىسكەرلەرگە ارنالعان عىلىمي-ادىستەمەلىك ەڭبەكتەرگە، بالالارعا ارنالعان ءتىل ۇيرەتۋ قۇرالدارعا، بەينە جانە ونلاين ساباقتارعا، سوزدىكتەرگە بولىنەدى. بلوكتىڭ «عالىمنان كەڭەس»، «ادىسكەرگە كومەك» مودۋلدەرى ارقىلى  ءاربىر قولدانۋشى وزىنە قاجەتتى جالپى تىلگە جانە ءتىل ۇيرەنۋگە قاتىستى كاسىبي، عىلىمي، ادىستەمەلىك كومەك الادى.

كىشى مەكتەپ جاسىنداعى بۇلدىرشىندەر مەن مەكتەپ وقۋشىلارى انا تىلىندەگى قىزىقتى ادەبيەتتەردىڭ الەمىنە «تارتۋ» بلوگى ارقىلى ساياحات جاساۋ مۇمكىندىگىنە يە. مۇندا قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى تىلدەردى دامىتۋ جانە قوعامدىق-ساياسي جۇمىس كوميتەتىنىڭ  تاپسىرىسى بويىنشا شىعارىلىپ جاتقان باسپا ونىمدەرىنىڭ جانە ء«تىل جانە قوعام»، «تۋعان ءتىل» الماناحتارىنىڭ، «بالاپان الەمى» جۋرنالىنىڭ، «ونوماستيكالىق حابارشى»، «تەرمينولوگيالىق حابارشى» بيۋللەتەندەرىنىڭ ەلەكتروندى نۇسقالارىن دا وقۋعا بولادى. سونىمەن بىرگە بۇل بلوكتا  قازاقتىڭ  ادەبي ءتىلىن، كوركەم ادەبيەتىن تانۋعا، ءسوز بايلىعىن ەسەلەۋگە جانە ءتىلدى دۇرىس قولدانۋعا جاردەمدەسەتىن ادەبي، پۋبليتسيستيكالىق تاڭداۋلى ۇلگىلەر جيناقتالادى. پورتالدىڭ جانە سايتتاردىڭ كىتاپحاناسىندا كەزىندە از تارالىممەن شىعىپ، جۇرتشىلىقتىڭ قولىنا وڭايلىقپەن تۇسە بەرمەيتىن، شام الىپ ىزدەسەڭ تاپتىرمايتىن كوپتەگەن كىتاپتاردىڭ ەلەكتروندى نۇسقالارى ورنالاستىرىلعان. مۇنداي سيرەك كەزدەسەتىن كىتاپتار قورىنىڭ بولۋى پورتال وقىرماندارىنىڭ قاتارىن تولىقتىرادى دەگەن ويدامىز.

ءبىز پورتالدىڭ ىشكى قۇرىلىمى مەن مازمۇنىنا توقتالىپ وتتىك. پورتالدىڭ قۇرامىندا وزدەرى دەربەس سايت رەتىندە دە قىزمەت اتقارا الاتىن  «Termincom.kz» تەرمينولوگيالىق، «Atau.kz» ونوماستيكالىق جانە «Emle.kz» ساۋات اشۋ سايتتارى ورنالاسقان. «Termincom.kz» تەرمينولوگيالىق ەلەكتروندىق قورى ۇلتتىق تەرمينولوگيانى بىرىزدەندىرۋدە، قازاق تەرمينولوگياسىنىڭ قوردالانعان ماسەلەلەرىن شەشۋ ىسىندە ءوز مىندەتتەرىن اتقارادى دەپ كۇتىلۋدە. تۇتىنۋشى رەسپۋبليكالىق تەرمينولوگيالىق كوميسسياسىندا ءتۇرلى عىلىم سالالارى بويىنشا بەكىتىلگەن تەرميندەردى وسى سايتتان تابا الادى. سونداي-اق، «ويتالقى» ايدارى ارقىلى رەسپۋبليكالىق تەرمينولوگيالىق كوميسسياسىنا بەكىتۋگە ۇسىنىلاتىن تەرميندەردىڭ دەفينيتسياسىمەن، تۇپكى ماعىناسىمەن، وزگە تۋىستاس تۇركى تىلدەرىندە جانە قولدانىستاعى زاڭنامادا قولدانىلۋ جولدارىمەن تانىسىپ، وقىرمان رەتىندە ءوز ويىن قالدىرا الادى. بۇل ايدارعا قالدىرىلعان پىكىرلەر تەرميندەردى بەكىتۋ بارىسىندا ەسكەرىلەدى. قازاق تەرمينولوگياسىنا قاتىستى تەرمينجاسام  ماسەلەلەرى، سالالىق تەرميندەردى قالىپتاستىرۋ مەن ستاندارتتاۋ، تەرميندەردى ءتارجىمالاۋ، تەرمين تۇزۋدەگى ۇستانىمدار تۋرالى عىلىمي جانە عىلىمي-كوپشىلىك، انىقتامالىق ادەبيەتتەر، قازاق ءتىل بىلىمىندەگى تەرمينولوگيا سالاسىنا قاتىستى جارىق كورگەن ەڭبەكتەر مەن سوزدىكتەردىڭ كەشەنى وسى سايتا جيناقتالعان.

«Atau.kz» ونوماستيكالىق ەلەكتروندىق سايتىندا ەلىمىزدەگى جەر-سۋ، ەلدى-مەكەن، كوشە، مەملەكەتتىك نىسانداردىڭ اتاۋلارى ورنالاسقان. ونوماستيكالىق اتاۋلاردىڭ تاريحى، ەتيمولوگياسى، جاسالۋ ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى تانىمدىق سيپاتتاعى عىلىمي جانە عىلىمي-كوپشىلىك، انىقتامالىق ادەبيەتتەر مەن ماقالالاردى ىزدەگەن پايدالانۋشى وزىنە قاجەتتى  ونوماستيكالىق اقپاراتتى وسى جەردەن تابا الادى.

گرافيكا مەن ورفوگرافياعا قاتىستى تەوريالىق مالىمەتتەر مەن سوزدىكتەردەن تۇراتىن «Emle.kz» سايتى تۇرعىنداردىڭ ءتىل مادەنيەتىن ارتتىرىپ، قازاقشا دۇرىس جازۋ، ءسوزدى دۇرىس ايتۋ ساۋاتتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋدى كوزدەيدى. وسى مىندەتكە سايكەس، «ادەبي ءتىل نورمالارى» بلوگىندا ءسوز سازى، ونىڭ كوركەم ادەبيەت پەن ومىردەگى ماڭىزى، ەرەجەلەرى مەن قاعيدالارى بەرىلسە، «ورفوگرافيا» بلوگىندا سوزدەردىڭ دۇرىس  جازىلۋ ەرەجەلەرى بەرىلەدى. سونداي-اق كىرمە سوزدەر مەن تەرميندىك مانگە يە سوزدەردىڭ بۇرىنعى جانە قازىرگى جازىلۋ بارىسىنداعى ايىرماشىلىقتارى سالىستىرمالى تۇردە كورسەتىلەدى. پورتال مەن سايتتاردا كەرى بايلانىس ورناتىلعان. بۇل كەز كەلگەن وقىرمان ءوزىن تولعاندىرعان سۇراق بويىنشا ساۋالىن جولداپ، وعان عالىمداردىڭ تاراپىنان تولىققاندى جاۋاپ الۋىنا مۇمكىندىگى بار دەگەن ءسوز.

سايا اعاناسقىزى يتەعۇلوۆا

ش.شاياحمەتوۆ اتىنداعى تىلدەردى دامىتۋدىڭ رەسپۋبليكالىق ۇيلەستىرۋ-ادىستەمەلىك ورتالىعى

Abai.kz