1989 جىلى قۇرىلعان «قازاق ءتىلى» قوعامى تاۋەلسىزدىگىمىزگە تولايىم جول سالعانداي بولادى دا تۇرادى. ويتكەنى، قوعام بىردەن-اق قاناتىن كەڭ جايىپ، قازاقستاننىڭ بارلىق وڭىرىندە ءوزىنىڭ جەرگىلىكتى ۇيىمدارىن قۇرا باستادى. 19 وبلىستىق، 200-دەن اسا اۋداندىق، مىڭ­داعان باستاۋىش ۇيىمدار قۇرىلدى. قالا­لىق، وبلىستىق، اۋداندىق، اۋىلدىق ۇيىم­دار­مەن بىرگە ءىرى مەكەمەلەردە بىرىك­كەن كوميتەتتەر ۇيىمداستىرىلدى. ەل ارا­سىندا ءتىلىمىزدىڭ ءورىسىن كەڭەيتۋ جولدارىن تىنىمسىز ناسيحاتتادى. وسىنداي ناقتى ءىس-ارەكەتتەر ناتيجەسىندە قوعام ەل الدىن­دا بەدەل الىپ، حالىقتىق قوزعالىسقا اينال­­دى. اسىرەسە، ءتىل تۋرالى زاڭ مەن مەملە­كەت­تىك باعدارلامانىڭ ىسكە قوسىلۋىنا قوعام قوسقان ۇلەس ولشەۋسىز.

قوعامنىڭ ءىى قۇرىلتايىندا ءسوز سويلەگەن بەلگىلى عالىم، پروفەسسور كەڭەسباي مۇساەۆ­­تىڭ پىكىرىن كەلتىرگەندى ءجون كورىپ وتىر­مىن. ول: «وسى ۋاقىت ىشىندە قوعام­نىڭ تىندىرعان ەڭ ۇلكەن جەتىستىكتەرى نە دەگەندە قوعام قازاقتىڭ قازاقتىعىن دامى­تا­تىن قوعام ەكەنىن دالەلدەۋى دەر ەدىم. ەكىنشىدەن، قوعام قازاقتاردىڭ ەر­تەڭ­گە سەنىمىن ارتتىردى. ۇشىنشىدەن، ۇلت­شىلدىق قورقىنىشىنان قۇتقاردى، سونى السىرەتۋگە كوپ كومەكتەستى» دەپ پىكىر بىلدىر­گەن ەدى. بۇل پىكىردىڭ ورىندىلىعىن ۋاقىت­تىڭ ءوزى كورسەتىپ وتىر عوي دەپ ويلايمىن.

ەلدىڭ ساناسىن وياتۋدا، ۇلتتىق رۋحتى كوتەرۋدە ءباسپاسوزدىڭ ەرەكشە ماڭىزعا يە ەكەندىگى بەلگىلى. وسىعان بايلانىستى ءبىزدىڭ دە اۋەلگى قولعا العانىمىز ءباسپاسوز بولدى. 1990 جىلعى ناۋرىزدىڭ 22-سىندە رەسپۋبليكالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ ءۇنى رەتىندە ومىرگە كەلگەن «انا ءتىلى» اتتى ۇنقاعازىمىز سودان بەرگى ارالىقتا رەس­پۋب­لي­­كامىزداعى تارالۋ مولشەرى كوپ بەدەلدى باسىلىمداردىڭ قاتارىنا شىقتى. ءتىل تاعدىرىن تۋ ەتىپ وتىر­عان بۇل باسىلىمدى كەشەگى احمەت بايتۇر­سىنوۆ شىعارعان «قازاق» گازەتىنىڭ رۋحاني جالعاسى دەپ ايتۋعا ابدەن بولادى. بۇدان بولەك، «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ جەر-جەردەگى ۇيىمدارى مەن بولىمشەلەرى شىعارعان مەرزىمدىك اقپارات قۇرالدارى­نىڭ سانى 30-دان اسىپ كەتەدى. بۇلاردىڭ ءبارى دە قوعامدىق پىكىر قالىپتاستىرۋدا، ۇلتتىق جادىمىزدى جاڭعىرتۋدا ەلەۋلى قىزمەتتەر اتقارعانى اقيقات. جالپى، قازاق ءتىلىنىڭ 1989 جىلى مەملە­كەت­تىك ءتىل مارتەبەسىن الۋى، «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ قۇرىلۋى قوعامدىق پىكىر­­گە ايرىقشا ىقپال بەرىپ، ۇلتتىق سانا­­نىڭ ءدۇر سىلكىنۋى ەل تاۋەلسىزدىگىنە الىپ كەلدى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق بول­مايدى دەپ بىلەمىز.

دۇنيە ءجۇزى قازاقتارىنىڭ قۇرىل­تايىن وتكىزۋ يدەياسىن كوتەرگەن­دەردىڭ ءبىرى – «قازاق ءتىلى» قوعامى بولاتىن. وزگە قوعام­دىق ۇيىمدارمەن بىرگە مۇنى ۇيىمداس­تىرۋدىڭ باسى-قاسىندا «قازاق ءتىلى» قوعامى ءجۇردى.

سول كەزەڭدەردەن بەرى تولاسسىز جۇر­گى­زى­­­­لىپ كەلە جاتقان ءتىل مايدانى ءالى توق­تاعان جوق. تىلگە بايلانىستى قابىل­دان­عان ءاربىر قۇجاتتىڭ استارىندا وسىن­داي كۇرەستەر ءىزى جاتىر. ويتكەنى، تاۋەلسىز­دىكتىڭ باستى شارتتارىنىڭ ءبىرى – ءتىل تاۋەلسىزدىگى ەدى.

قوعام قىزمەتىنىڭ العاشقى جىلدارى ەرەكشە قارقىندى ءارى قىزۋ بولدى. ەلىمىزدىڭ بۇكىل ايماقتارىن، ءتىپتى، شالعايداعى اۋىلداردىڭ ءوزىن دە قامتىدى. كوپتەگەن وندىرىستىك كاسىپ­ورىن­دار دا بۇل ەلدىك ىستەن شەت قالمادى. قازاق حالقى بۇل قوعامعا ايرىقشا ءۇمىت ارتتى. تاۋەلسىزدىكتىڭ تىرەگىندەي كوردى. قاۋىمدا­سىپ مۇشە بولدى، تىلەۋلەستىك تانىتتى، دەمەۋ­شىلىك كورسەتتى. ءوز بەتتەرىنشە باس­تاما كوتەرىپ، جەرگىلىكتى ۇيىمدار مەن بولىمشەلەردى اشتى.

سونداي-اق، حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى اسا اۋقىم­دى ءىستى قولعا العان ىرگەلى، كوپ تار­ماق­تى قوعامدىق ۇيىم دەۋگە دە بولاتىنى انىق. ويتكەنى، قوعامنىڭ جارعىسىن العاش قازاق كسر مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ تور­اعا­سى بەكىت­تى. باستاپقى جىلدارى، اتاپ ايت­قان­دا، 1993 جىلعا دەيىن مەملەكەتتىك بيۋد­جەت­تەن قارجى­لاندىرىلىپ كەلدى. قوعامعا ءتىل تۋرالى زاڭ مەن مەملەكەتتىك باعدار­لا­مانى ىسكە اسىرۋ مىندەتى ارتىلدى. الايدا، قوعام ارنايى رەسمي مەملەكەتتىك مەكەمە بولما­عان­دىقتان، بۇل مىندەتتى ويداعىداي اتقارۋى مۇمكىن ەمەس ەدى. بۇل ءىس كەيىننەن قوعامنىڭ ۇسىنىسى بويىنشا قۇرىلعان ءتىل كوميتەتىنە جۇكتەلدى. ءتىل كوميتەتى اشىلعاننان كەيىن بارلىق وبلىستا ءتىل باسقارمالارى قۇرىل­دى. بۇل شارالار مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتى­نىڭ پارمەندى جۇرگىزىلۋىنە ايتارلىقتاي سەرپىن بەرىپ وتىرعانىن اشىپ ايتۋعا ءتيىسپىز.

قوعام تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا تىلگە قاتىستى سالالاردىڭ بارىنە ارالاسىپ، ءوزىنىڭ ءتىل جوقشىسى، بىردەن-ءبىر قامقورشىسى ەكەنىن ۇنەمى دالەلدەپ وتىردى. ءبىر ايتارلىق جاي، ءبىز 1989 جىلى «قازاق ءتىلى» قوعامىن قۇرايىق دەپ جاتقاندا، «ەستون ءتىلى» قوعامى ءوزىنىڭ 70 جىلدىعىن اتاپ ءوتىپ جاتتى. ال اتاتۇرىك نەگىزىن قالاعان «تۇرىك ءتىلى» قوعامى ءالى كۇنگە قىزمەت ەتىپ، تۇركيا مەملەكەتىنىڭ ۇلتتىق يدەولوگياسىنىڭ وشاعىنا اينا­لىپ وتىر. بيىل قۇرىلعانىنا 25 جىل تولىپ وتىرعان «قازاق ءتىلى» قوعامى قاجەت پە، قاجەت ەمەس پە دەگەن ماسەلەنىڭ كۇن تارتىبىنە قويىلۋى ءالى ەرتە دەپ بىلەمىن. سونداي-اق، ەلىمىزدە وسىنشالىق ۋاقىت قىزمەتىن جالعاستىرىپ كەلە جاتقان قوعامدىق ۇيىم جوقتىڭ قاسى. «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ وسى ۋاقىت ارالىعىندا باعدارىنان اۋىتقىماي، ءوز قىزمەتىن قالىپتى تۇردە جالعاستىرىپ كەلە جاتۋى ۇستانعان باعىتى مەن ءىس-ارەكەتىنىڭ وڭ ەكەندىگىن تاعى دا ءبىر دالەلدەي تۇسپەي مە؟!

ناقتىراق ايتاتىن بولساق، ۇكىمەت­تىك ەمەس ۇيىمداردىڭ مىندەتى قوعام­دا قوردالانىپ قالعان ماسەلەلەرگە جۇرت­شى­لىقتىڭ، ءتيىستى ورگانداردىڭ نازارىن اۋدار­تۋ، قوزعاۋ سالۋ، قوعامدىق پىكىر قالىپ­تاستىرۋ، ۇسىنىستار بەرۋ، مەملەكەت­تىك مەكەمەلەردىڭ قىزمەتىنە قوعامدىق باقىلاۋ ورناتۋ. وسىعان وراي «قازاق ءتىلى» قوعامى دا ءوز جارعىسىندا كوزدەلگەن مىندەتتەرىن تيىسىنشە اتقارىپ كەلەدى.

ال ەندى، اسىرەسە، تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قازاق ءتىلىنىڭ ءورىسىن كەڭەيتۋ جولىن­­داعى مەملەكەتىمىزدىڭ اتقارىپ كەلە جاتقان ىس­تە­رىنە كوز جۇمىپ قاراساق، مۇنىمىز «كور­مەس تۇيەنى دە كورمەستىڭ» كەرىن كەل­تىر­گەندىك بولار ەدى. سوندىقتان دا ءاربىر ىسكە، ارقانداي ارەكەتكە باعا بەر­گەندە، ادىلەتتىڭ اق جولىنان اۋىتقىما­عانىمىز ورىندى.

قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىلۋ اياسىن كەڭەي­تۋ ءۇشىن ەگەمەن ەلىمىز نە اتقارىپ كەلە جاتىر دەگەنگە كەلسەك، مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبە­سىنە يە بولعان قازاق ءتىلىنىڭ ماسەلەسى ەلباسىنىڭ نازارىنان ەشقاشان تىس قالىپ كورگەن جوق. مىسالى، انا ءتىلىمىزدى ارداقتاۋ ماقساتىندا 25 جىلدىڭ ىشىندە ەلباسى 5 جارلىق، 3 وكىمگە قول قويسا، ۇكىمەت مەملەكەتتىك ءتىلدى وركەندەتۋ تۇرعى­سىندا 22 قاۋلى قابىلداپتى. ارنايى زاڭ، مەملەكەتتىك باعدارلاما بار. ءتىل كومي­تەتى، وبلىستىق ءتىل باسقارمالارى قىزمەت ەتۋدە. تاۋەلسىزدىك العان 25 جىلدىڭ ىشىندە ەلىمىزدە جۇزدەگەن قازاق مەكتەبى اشىلىپتى. ارالاس مەكتەپتەردى ساناماعاندا، ەلىمىز­دەگى بارلىعى 7 721 مەكتەپتىڭ ىشىندەگى  4 مىڭداي مەكتەپ تازا قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەدى ەكەن. بۇدان بولەك، ەلىمىزدە قازاق ءتىلىنىڭ وقىتۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ ماقساتىندا 16 ايماقتىق، 15 قالالىق، اۋداندىق ءتىل ورتا­لىقتارى اشىلعان. ەلباسى مۇنداي وقۋ ورتالىقتارىنىڭ سانىن 150-گە جەتكىزۋدى تاپسىردى. 2005 جىلى مەملەكەت­تىك ءتىلدى دامىتۋعا بولىنگەن قارجى مەن بۇگىنگى قارجىنى سالىستىرىپ قاراساق، اراسى جەر مەن كوكتەي.

مۇنىڭ ءبارىن ايتىپ وتىرعانىم – قالاي بولعاندا دا ىلگەرىلەۋشىلىكتەردىڭ بار ەكەندىگىن كورسەتۋ. «جىلاماعان بالاعا ەمشەك بەرمەيدى» دەگەن ءسوز بار. قول جەتكەن ناتيجەلەرىمىز ءتىلىم، ەلىم دەگەن اسىل ازا­مات­تاردىڭ نامىسقا شاۋىپ، جان-جاقتان ءتىل ماسەلەسىن تۇراقتى كوتە­رۋى­نىڭ، تاباندىلىق تانىتۋىنىڭ، ماسە­لە­نى ەلباسىنىڭ تۇسىنىستىكپەن قابىلداۋى­نىڭ ارقاسى. قازىر ايتۋعا وڭاي. ءاربىر قازاق مەكتەبىن اشۋ، قازاق ءتىلىن مەملەكەت­تىك ءتىل ەتۋ قانشالىقتى كۇشكە تۇسكەنى جۇرت­شىلىقتىڭ جادىنان شىعا قويماعان بولار. بۇل ءۇشىن ەڭ ءبىرىنشى العىس-راحمەتىمىزدى تاۋەلسىزدىگىمىزگە ايتۋ كەرەك. بۇل باعىتتاعى ىستەردى توقتاتۋعا بولمايدى.

جالپى، ەلىمىز ءتىل ماسەلەسىنە قاتىستى اسىعىس، ءۇستىرت شەشىمدەر قابىلداماي، الىسقا، بولاشاققا باعىتتالعان سالماقتى ساياسات ۇستانىپ كەلەدى. ەلباسىنىڭ ۇلت، ەل تاعدىرىنا قاتىستى قابىلداعان كەيبىر سونى شەشىمدەرىن جۇرتشىلىق باستاپقىدا بايىبىنا بارا الماي، توسىرقاپ قابىلدا­عانى­مەن، جىلدار وتكەننەن كەيىن ونىڭ ­دۇرىستىعىنا كوزدەرى جەتۋدە. مۇنىڭ ءبارى دە ۋاقىت وتە كەلە ءوز جەمىسىن بەرىپ جاتىر.

قازاقتا ء«وزىڭ ديۋاناسىڭ، كىمگە ءپىر بولاسىڭ» دەگەن ءسوز بار. ايبىنباي تەڭدىك سۇراۋ ءۇشىن دە قوعامنىڭ ەشنارسەگە مۇقتاج، ەشكىمگە كىرىپتار بولماۋى شارت. ارينە، بۇل شارتىڭدى بىرەۋ كەلىپ تولتىرىپ بەرمەيدى. جانە وسى قوعامدى قايتسەڭ دە ۇستاپ تۇر، ونىڭ جۇمىسىن جۇرگىز دەپ زورلاپ وتىرعان دا جان جوق. سوندىقتان، وزگەگە وكپە ارتۋ، مىندەتسۋ، كىنالاۋ ورىن­سىز دەپ بىلەمىن.

قاراپايىم مىسالمەن ايتساق، ايدىن كولدى جەل تەربەمەي، ۇنەمى بىرقالىپتى، ورنىقتى كۇيىندە تۇرا بەرسە – بورسيدى، جان-جاقتان وزەندەر كەلىپ قۇيىپ تۇرماسا – سارقىلادى. وسىعان باقساق، قوعام ىسىنە وزىندىك ويى بار، پىكىرلى، ءىستىڭ كوزىن بىلەتىن جانداردى تارتۋ، جىگەرلى جاستاردى توپ­تاس­تىرۋ قاجەتتىگى ءبىلىنىپ تۇر. الدا بولاتىن كەزەكتى قۇرىلتايىمىزدا وسى ماسەلەلەردى جان-جاقتى قاراستىرماقپىز.

جانە ءبىر ايتارىمىز – ءبىزدىڭ تىكەلەي تەكسەرىپ، شارا قابىلداۋعا قۇقىمىز بار ما؟ الداعى ۋاقىتتا مۇنىڭ دا جولىن تا­ۋىپ، تەتىگىن قاراستىرۋدى ويلاستىرامىز…

شىندىعىن ايتسام، قولىمدا جاستاردىڭ ءتىلدى ءبىلۋ دەڭگەيلەرىنە قاتىس­تى ناقتى دەرەك جوق. شامالاپ ايتاتىن بولسام، قازاق مەكتەپتەرىنە باراتىن جاستاردىڭ ۇلەس سالماعى جىلدان-جىلعا ارتىپ كەلەدى. الايدا، ۇلكەن قالالارداعى قازاق مەكتەپتەرىنىڭ ۇلەسى ءالى دە از. مىسالى، الماتى قالاسىندا قازاق مەك­تەپ­تەرى قالاداعى ورىس ءتىلدى مەكتەپتەرمەن سان جاعىنان ءالى دە تەڭەسە الماي كەلەدى. وسىعان بايلانىستى ءبىز كەيىنگى ون جىلدا ارنا­يى زەرتتەۋ جۇرگىزدىك. الماتى قالا­لىق ءبىلىم دەپارتامەنتىنىڭ وسى جىلعى بەرگەن مالىمەتى بويىنشا، الماتى قالاسىندا بارلىعى 174 مەكتەپ بار. ونىڭ ىشىندە: قازاق مەكتەبى – 38; ورىس مەكتەبى – 89; ارالاس مەكتەپ – 44; ۇيعىر مەكتەبى – 3.

الماتى قالاسى بويىنشا جالپى وقۋشىلار سانى – 161 145 تە، قازاق بالالارىنىڭ جالپى سانى – 92 905. ەندى قازاق بالالارىنىڭ مەكتەپتەردەگى ۇلەس سالماعىنا نازار اۋدارايىق: قازاق مەكتەپتەرىندەگى قازاق بالالارىنىڭ جال­پى سانى – 38 415; ورىس مەكتەپتەرىندەگى قازاق بالالارىنىڭ جالپى سانى – 30 739; ارالاس مەكتەپتەردەگى قازاق بالالارىنىڭ جالپى سانى – 23 751. بۇل ورايدا ارالاس مەكتەپتەردەگى قازاق بالالارىنىڭ بارلىعى بىردەي قازاق سىنىبىندا وقىمايتىنىن ەسكەرۋ كەرەك.

كەلتىرىلگەن دەرەكتەر قازاق بالالارى­نىڭ باسىم بولىگىنىڭ ورىس مەكتەپتەرىندە ءبىلىم الىپ جاتقاندىعىن كورسەتەدى. ونىڭ ۇستىنە قالاداعى قازاق مەكتەپتەرى وتە از. وقۋشىلار سىيماي، ەكى-ءۇش اۋىسىممەن وقۋدا. جىلىنا ەكى مەكتەپتەن سالىپ وتىر­عان كۇننىڭ وزىندە قازاق مەكتەپتەرى­نىڭ سانىن ۇلعايتۋ مۇمكىن ەمەس. بىزدىڭشە، قازاق ءتىلىنىڭ وركەن جايار ءورىسى – قازاق مەكتەپتەرىن كوبەيتۋدىڭ ەڭ دۇرىس شەشىمى وسى بولماق. ەگەر، جاعدايدى وسى قالپىن­دا قالدىرا بەرەتىن بولساق، ىستەپ جاتقان ءىسىمىزدىڭ ەشقانداي ناتيجەسى بولمايدى. بۇل ماسەلە الدىمىزدان ۇنەمى قايتالانىپ شىعادى دا وتىرادى. سوندىقتان، ەلىمىزدە مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلىنىڭ ادىمىن اشتىرمايتىن، قولدان قالىپتاستىرىلعان تۇيىق شەڭبەردەن شىعۋدىڭ وسىنداي جولىن تاڭداپ، ءتيىستى شارالاردى جەدەل قولعا الۋعا ءتيىسپىز.

ال ورىس، ۇيعىر مەكتەپتەرىندە قازاق ءتىلى ءپانىنىڭ ساعات سانىن بارىنشا ۇلعايتىپ، ونى بىلىكتىلىگى جوعارى مامان-پەداگوگتارمەن قامتاماسىز ەتكەن ءجون.

وسىندا ايتىلعان ۇسىنىستاردى ءبىر عانا الماتى قالاسىندا ەمەس، بۇكىل رەسپۋبليكا اۋماعىندا ورتا ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا قولدانۋ قاجەت دەپ بىلەمىز.

ال ورىس تىلىندە وقىپ جاتقان قازاق بالالارىنا كەلەتىن بولساق، بالالارىن ورىس مەكتەپتەرىنە اپارىپ جۇرگەن حالىق­تى كىنالاۋدىڭ رەتى جوق. ەل ۇلتتىڭ باس كوتەرەر ادامدارىنا، مەملەكەتتىك بيلىككە قارايدى. ويىن دا، بويىن دا سولارعا قاراپ تۇزەيدى. بيلىكتىڭ ءتىلى ورىسشا بولسا، ۇلت زيالىلارى نەمەرەلەرىن ورىس ءتىلدى مەك­تەپ­تەرگە بەرىپ جاتسا، قاراپايىم حالىق ولارعا ەلىكتەمەي قالاي تۇرسىن. ەلگە ايتار ءسوزى ءبىر باسقا دا، ءىسى ءبىر باسقا بولىپ وتىرعان زيالىلاردىڭ ءوزى سەنبەگەن نارسەگە حالىقتى قالاي سەندىرمەك بولىپ وتىرعاندارىنا تاڭىم بار. سوندىقتان، ەلدىڭ باس كوتەرەر ادامدارى ءوز دەرتتەرىنەن وزدەرى ارىلعاندارى ءجون.

ەلىمىز شەتتەگى قازاقتار ماسەلەسىمەن 90-جىل­دار­­دان باس­تاپ اينالىسا باستادى. سودان بەرگى كەزەڭ­دە ەلگە ميلليونعا جۋىق قانداسىمىز ورا­­لىپ­تى. بۇل وتە قۋا­نىش­تى جاعداي. «نۇرلى كوش» باعدارلاماسى قابىل­داندى. ءسويتىپ، كوشى-قون ماسەلەسى جۇيەلى جولعا تۇسكەن­دەي بولدى. الايدا، ءبىر عانا باعدارلاما ايا­سىن­دا شەتتەگى بار قازاقتى تولىق كوشى­رىپ الۋ تاياۋ جىلداردا ىسكە اسا قويمايدى دەپ ويلايمىن. ونىڭ ۇستىنە ەۋروپا­داعى قازاقتاردىڭ كەلە قويۋى دا قيىن. رەسەيدەگى قازاقتار دا جىلى ور­نىن سۋىتا قويماس. سوندىقتان، نەگىزگى نازار­دى قىتاي مەن وزبەكستانداعى قازاقتارعا اۋدارعان ورىندى. ال موڭ­عو­ليا­­­داعى قازاقتارعا تىكەلەي ءتونىپ تۇر­عان قاتەر جوق. ارنايى ەلارالىق دەڭگەي­دە كەلىسىم جاساپ، قىتايداعى قازاقتار­دىڭ ەلىمىزگە ورالۋىنا قام جاساعانىمىز ابزال. ال قالعان ەلدەردەگى قازاقتارعا سول تۇرعان جەر­لەرىندە قازاق ءتىلى مەن مادەنيەتىنەن اجىرامايتىنداي جاعداي تۋدىرسا بولادى.

قازىر شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ رۋحاني-مادەني ماسەلەلەرىمەن دۇنيە ءجۇزى قازاق­تارى­نىڭ قاۋىمداستىعى اينالىسىپ وتىر. ول – قوعامدىق ۇيىم. ونىڭ دا مۇمكىندىگى شەكتەۋلى. جەر-جەردە كىشى قۇرىلتايلار ۇيىمداستىرىپ، ەل ارالاپ، جاعدايلارىن بىلگەننەن ماسەلە شەشىل­مەيدى. شەتتەگى قازاقتاردىڭ ماسەلە­سىن جۇيەلى شەشۋ ءۇشىن رەسەيدەگى «رۋسسكي مير» قورى سەكىلدى ارنايى مەملەكەتتىك ۇيىم قۇرىلعانى ءجون دەپ بىلەمىن.

ەلباسىنىڭ لينگۆيستيكالىق كوميس­­سيا­نىڭ الدىنا كەلىپ، ەمتيحان تاپسىرۋى – مەملەكەتتىك تىلگە، قازاق ەلىنە دەگەن قۇرمەتى، باسقالارعا كورسەتكەن ۇلگىسى. ەل باسقارامىن دەگەن ادام­نىڭ سول ەلدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىن بىلمەۋى قانشالىقتى قيسىندى؟ مۇندايدى تەك وتار­­شىل ەلدەر ءوز بوداندارىنا عانا قولدا­نا­تىنى بەلگىلى ەمەس پە. سوندىقتان پرەزيدەنتتىكتەن ۇمىتكەر­لەردىڭ مەملەكەت­تىك تىلدەن ەمتيحان تاپ­سىرۋى – تابيعي جاعداي، سولاي بولۋى ءتيىس دۇنيە دەپ قارايمىن.

ال ەلباسىنىڭ قازاق ءتىلىن قانشا­لىق­تى مەڭگەرگەنى – كوپشىلىكتىڭ كوز الدىندا. مەن مۇنى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى بەتىندە ايتتىم دا. وعان الىپ-قوسار از. ەلباسىنىڭ ءوزى تالاپ ۇدەسىنەن وسىلاي كورىنگەندە، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ وزگە مەملەكەتتىڭ تىلىندە قىزمەت جاساۋىن قاي قيسىنعا جاتقىزارىمدى بىلمەي وتىرمىن. ءتىپتى، سول ءتىل ۇلتارالىق قارىم-قاتىناس، رەسمي ءتىل بولسا دا. بۇل – الەمنىڭ ەشبىر ەلىندە كەزدەسپەيتىن ءجايت.

ءسوز جوق، قازاق ءتىلى قازاق ەلىندە بارىنشا باسىمدىققا يە بولادى. بۇعان سەنىمىم كامىل. ال تىلدە قالىپتاسۋ، بولۋ-تولۋ دەگەن بولمايدى. ويتكەنى، ءتىل – جان­دى قۇبىلىس، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ نىق تىرەگى، ءبىر نەگىزى. ول حالىقپەن بىرگە جاساپ، بىرگە دامىپ، بىرگە تۇلەپ وتىرادى. سون­دىق­­تان تىلگە قاتىستى اتقارىلار شارۋا، بىتىرەر ءىس ەشقاشان ءتامامدالمايدى دەپ بىلەمىن. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مەرەيى تاۋەلسىزدىگىمىزبەن بىرگە اسقاقتاي بەرەتىنىنە ەش كۇمان جوق.

ومىرزاق ايتبايۇلى،

حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ

پرەزيدەنتى، اكادەميك

Abai.kz