ايماك. اتىراۋ-2
سۋ از كەلسە دە، كوپ كەلسە دە قءاۋىپتىبىراق، سونىڭ ەكەۋىنە دە دايىن بولۋ كەرەكجالپى، وبلىستىق جۇمىلدىرۋ دايارلىعى، ازاماتتىق قورعانىس، اۆاريالار مەن دۇلەي اپاتتاردىڭ الدىن الۋ جانە جويۋ جونىندەگى باسقارمانىڭ باستىعى حالەل ماقسۇتوۆتىڭ ايتۋىنشا، كوكتەمگى تاسقىن كەزىندە وڭىردە 47 ەلدى مەكەن سۋ باسۋ قاۋپى تونەر ايماققا كىرەدى ەكەن. دەمەك، بۇلاردا ازىق-تۇلىك، كيىم-كەشەك، جانار-جاعار ماي مەن باسقا دا ماتەريالدىق قور جانە وزگە قاجەتتىلىكتىڭ ءبارى ساقاداي ساي بولۋى كەرەك.
وسى ورايدا، «قامدانعان قاپى قالمايدى» دەگەندەي، وبلىستىق اكىمدىك ۇستىمىزدەگى جىلعى 10 اقپاندا-اق كوكتەمگى تاسقىننان قورعانۋ ءۇشىن ساقتىق شارالارىن ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ تۋرالى ءتيىستى قاۋلى العان-دى. سوعان سايكەس قالا مەن بارلىق اۋداندارداعى قورعانىس بوگەتتەرىنىڭ 683 678 تەكشە مەترى اپاتتى ۋچاسكە رەتىندە انىقتالدى.
سۋ از كەلسە دە، كوپ كەلسە دە قءاۋىپتىبىراق، سونىڭ ەكەۋىنە دە دايىن بولۋ كەرەكجالپى، وبلىستىق جۇمىلدىرۋ دايارلىعى، ازاماتتىق قورعانىس، اۆاريالار مەن دۇلەي اپاتتاردىڭ الدىن الۋ جانە جويۋ جونىندەگى باسقارمانىڭ باستىعى حالەل ماقسۇتوۆتىڭ ايتۋىنشا، كوكتەمگى تاسقىن كەزىندە وڭىردە 47 ەلدى مەكەن سۋ باسۋ قاۋپى تونەر ايماققا كىرەدى ەكەن. دەمەك، بۇلاردا ازىق-تۇلىك، كيىم-كەشەك، جانار-جاعار ماي مەن باسقا دا ماتەريالدىق قور جانە وزگە قاجەتتىلىكتىڭ ءبارى ساقاداي ساي بولۋى كەرەك.
وسى ورايدا، «قامدانعان قاپى قالمايدى» دەگەندەي، وبلىستىق اكىمدىك ۇستىمىزدەگى جىلعى 10 اقپاندا-اق كوكتەمگى تاسقىننان قورعانۋ ءۇشىن ساقتىق شارالارىن ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ تۋرالى ءتيىستى قاۋلى العان-دى. سوعان سايكەس قالا مەن بارلىق اۋداندارداعى قورعانىس بوگەتتەرىنىڭ 683 678 تەكشە مەترى اپاتتى ۋچاسكە رەتىندە انىقتالدى.
وتكەن قىس كەي جىلدارمەن سالىستىرعاندا جىلى بولدى دەگەنمەن، قولداعى قۇجاتتار كورشىلەس اقتوبە وبلىسىنىڭ ىرعىز اۋدانىندا قار كوپ ەكەندىگىن ايتادى. دەمەك، مۇعالجار تاۋىنان قىزىلقوعا جانە جىلىوي اۋداندارىنا مول سۋ كەلۋى كۇتىلۋدە. وسى ورايدا سوناۋ 1993 جىلى ميالى مەن قۇلسارىنى باسىپ كەتكەن تاسقىن زاردابى ساباق بولۋى ءتيىس.
جالپى، وبلىستىق جۇمىلدىرۋ دايارلىعى، ازاماتتىق قورعانىس، اۆاريالار مەن دۇلەي اپاتتاردىڭ الدىن الۋ جانە جويۋ جونىندەگى باسقارمانىڭ باستىعى حالەل ماقسۇتوۆتىڭ ايتۋىنشا، بيىل قىزىلقوعا اۋدانى بويىنشا 20 مىڭ شارشى مەتر جۇمىس كولەمى اتقارىلۋى كەرەك.
جىلىوي اۋدانىندا تاسقىن قاراارنا، جەم سەلولىق وكرۋگتەرىنىڭ ەلدى مەكەندەرىنە قاۋىپ توندىرەدى. قازىر قۇلسارى قالاسى، شوقپارتوعاي جانە تۇرعىزبا سەلولارىندا 22 785 تەكشە مەتر جۇمىس كولەمىن اتقارۋ قاجەتتىگى ايقىندالىپ وتىر.
وسى ورايدا يندەر اۋدانىندا 26 954 تەكشە مەتر جۇمىس كولەمى اتقارىلۋى قاجەت. اسىرەسە، جارسۋات پەن قۇرىلىس سەلولارىنا نازار اۋدارىلماقشى.
ماحامبەت اۋدانىندا دا تاسقىنعا توسقىن جاساۋ ءۇشىن 190 399 تەكشە مەتر جۇمىس كولەمىن اتقارۋ قاجەت.
اتىراۋ قالاسى بويىنشا گەولوگ پوسەلكەسى تۇسىندا وزەن جاعالاۋىن بەتونداۋ قاجەتتىگى تۋىندادى. مۇندا قاتتى اعىنمەن كەلگەن سۋ بۇرىلىستاعى جاعانى جىرىپ، ونىڭ ساعاسى جىل ساناپ كەڭىپ كەلەدى. سونىمەن قاتار، اقجار سەلوسىنىڭ ماڭىنداعى بوگەتتى دە جوندەۋ قاجەت. قازىر ونىڭ ءار جەرى قۇلاپ قالعان. سونداي-اق، ماحامبەت-اتىراۋ تەمىر جول كوپىرىنىڭ 323-ءشى شاقىرىمىندا ورنالاسقان بوگەتتى دە شۇعىل قالپىنا كەلتىرۋ كەرەك. مۇنىڭ دا بۇزىلعان جەرى بار، ونىڭ ۇستىنە وزەننىڭ قالا جاق وڭ قاپتالى كەڭىپ كەتكەن. جالپى، بيىل اتىراۋ قالاسىندا 85 740 تەكشە مەتر جۇمىس كولەمىن اتقارۋ جوسپارلاندى.
يساتاي اۋدانىنا دا كاسپي تەڭىزىنەن كەلەر قاتەر بار. اسىرەسە، جانباي مەن زابۋرىن ەلدى مەكەندەرىنە نازار اۋدارعان ءجون. وتكەن جىلى تەڭىزدەن قاتتى جەل سوعىپ، زابۋرىن سەلوسىنا قاۋىپ تونگەن بولاتىن. دەمەك، اۋدان باسشىلىعى وڭىردەگى ءىرى كاسىپورىنداردىڭ كۇشىمەن تاسقىنعا توسقىن امالدارىن قازىر العاندارى ابزال.
قۇرمانعازى اۋدانى بويىنشا دا بىرقاتار جۇمىستار جاسالماق. مۇنداعى قيعاش وزەنىنە سۋ جوعارىداعى ۆولجسك قويماسىنان كەلەدى. قازىر داناي ۋچاسكەسىندە حالىققا اۋىز سۋ بەرىپ تۇرعان قوندىرعى ورنالاسقان جەردەگى بوگەتتى بەتونداۋ قاجەتتىگى تۋىندادى. ويتكەنى، ونى سۋ شايىپ كەتۋ قاۋپى بار. جالپى، اۋدان بويىنشا 28 500 تەكشە مەتر جۇمىس كولەمى اتقارىلۋى كەرەك.
جالپى، مامانداردىڭ ايتۋىنشا، بيىل جايىققا سۋ از كەلۋى دە كۇتىلۋدە. دەمەك، وزەن بويىنداعى اۋىلداردا قۇرعاقشىلىق ورىن الۋى دا ىقتيمال. جاز ورتاسىندا جايىق دەڭگەيى وتكەن جىلعى مولشەردە بولماق. دەمەك، وزەن ارقىلى سۋلاندىرىلاتىن كانالدارعا سۋ شىقپاي، جۇزبەلى سۋ سورعىلارى جاعادا قايىرلاپ قالماق. ياعني، ولاردى باسقا ورىنعا اۋىستىرۋ قاجەتتىگى تۋماق. بۇل قوسىمشا قارجىنى تالاپ ەتەدى.
وسى ورايدا بيىل قىزىلقوعا اۋدانىنا كوپ سۋ كەلسە، مول مۇمكىندىك تە تۋعىزىلعالى وتىر. قازىر مۇندا ميالى سۋلاندىرۋ جۇيەسى جۇمىس جاسايدى. سول ارقىلى ميالى، جانكەلدين، ويىل، كوزدىعارا، تاسشاعىل جانە جامبىل اۋىلدىق وكرۋگتەرىنىڭ جايىلىمدارى مەن شابىندىقتارىن سۋلاندىرۋعا بولادى.
نەگىزى، و باستا بۇل قۇرىلىس سۋ از كەلگەن جىلدارى قولداعى قوردى ءتيىمدى پايدالانىپ، ماقساتتى جۇمساۋدى رەتتەۋگە ارنالعان-دى. سول ارقىلى ءور سۋىمەن اۋدان بويىنشا 24 مىڭ گەكتار القاپتى قامتۋعا مۇمكىندىك تۋادى. ونىڭ ۇستىنە، جوعارىدان قۇيىلاتىن سۋدىڭ العاشقى لەگىن ۇستاپ قالۋعا 20 ملن. تەكشە مەترلىك قويما دا بار.
بۇدان باسقا ەرالى تورابى – جوعارىدان مول سۋ كەلگەندە ويىل وزەنىن ءتيىمدى پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن جۇيە. قازىر بۇل توراپ كوكتەمگى تاسقىنعا دايىن.
جىلىوي اۋدانىندا سۋ كەلگەن جىلدارى قامىسكولدى تولتىرىپ الۋعا جاعداي جاسالادى. بۇل تۇيىق كولدى ءار جىلى تازالاپ تۇرماسا، تۇبىنە ءتۇرلى شوگىندىلەر ورنىعۋى دا ىقتيمال. بۇدان بىرەر جىل بۇرىن ءور سۋى مول كەلگەندە قامىسكولدىڭ ءوزىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ونىڭ ىرگەلەس جاساندى بولىگىن دە سۋمەن تولتىرۋدىڭ ءساتى تۇسكەن-ءدى. سوناۋ جىلعى تاسقىننان سوڭ جاعالاۋ دا سەنىمدى بەكىتىلگەن. قازىر اۋدان باسشىلارى قامىسكول جاعاسىن دەمالىس ايماعىنا اينالدىرىپ، جايلى جاعاجاي دا جاساپ قويعان. دەمەك، كول سۋىنىڭ تازا بولۋى وتە قاجەت.
جالپى، اۋدان بويىنشا تۇرعىزبا، قامىسكول جانە جاڭا قاراتون جايىلىس القاپتارىن سۋمەن قامتۋ ماقساتىندا قۇرجەم وزەنىنىڭ بويىمەن تۇرعىزباعا قاتىنايتىن كوپىردىڭ شىعىس بەتىندەگى بۇرىنعى بوگەتتى قايتا سالۋ كەرەك. مۇنداي ۇسىنىستى وبلىستىق جۇمىلدىرۋ دايارلىعى، ازاماتتىق قورعانىس، اۆاريالار مەن دۇلەي اپاتتاردىڭ الدىن الۋ جانە جويۋ جونىندەگى باسقارما جاساپ وتىر. ونىڭ ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل جاز بويى اعاتىن قۇرجەمنىڭ سۋىن ءتيىمدى پايدالانۋعا مۇمكىندىك تۋعىزادى.
نەگىزى، اۋداندا شابىندىق جانە كولتاباندارىن سۋمەن تولتىرۋ ءۇشىن قۇرجەمنىڭ ماڭىزى زور. بۇل جەردە اقتوبە وبلىسىنان كەلەتىن ءور سۋى تاسشاعىل بوگەتىنە تىرەلىپ، شارۋا قوجالىقتارى جانە تۇرعىزبا، جاڭا قاراتون تۇرعىندارى مالىن سۋاراتىن جايلى كولىنە، ودان ءارى تۇرعىزبا وزەگىنە قۇيىلادى. قازىر اۋداندا كوپىرلەردىڭ استى تازارتىلىپ، جابايى بۇتالار شابىلىپ، ءور سۋىن قابىلداۋعا قاجەتتى دايىندىقتار جاسالدى.
يساتاي جانە ماحامبەت اۋداندارىندا نارىن، باقساي جانە اتىراۋ قالاسىندا سوكولوك كانالدارى بار. وسى كانالداردىڭ دا باسى تازارتىلىپ، ولارعا بالىق وتپەيتىن قوندىرعىلار ورناتقان ابزال. ياعني، سۋمەن تولتىرۋ جانە بوگەتتەردى اشۋ-جابۋ جۇمىستارىنا جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىكپەن بىرگە «اتىراۋسۋشار» رەسپۋبليكالىق-مەملەكەتتىك كاسىپورنى دا اتسالىسقانى ءجون.
ماماندار وبلىس تەرريتورياسى ارقىلى وتەتىن رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى جولداردى دا سۋ باسىپ كەتۋ قاۋپىنەن قورعاۋ قاجەتتىگىن ايتادى. قازىر بىزدەگى ونىڭ ۇزىندىعى 990 شاقىرىم. ونىڭ بويىندا 20 كوپىر مەن 110 قۇبىر بار. سونىمەن قاتار، 53 كوپىر جانە 260 قۇبىرلارىمەن 1762 شاقىرىمدىق وبلىستىق دەڭگەيدەگى اۆتوموبيل جولى دا نازاردان تىس قالماۋ كەرەك. دەمەك، «كازاۆتودور» رەسپۋبليكالىق-مەملەكەتتىك كاسىپورنىنا جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىكپەن بىرلەسىپ، بۇل باعىتتا ناقتى شارالار العان ءجون.
«قازاقستان تەمىر جولى» ۇلتتىق كومپانياسىنا قاراستى جەرگىلىكتى قۇرىلىمدار دا وزدەرىنە تيەسىلى 58 كوپىراستى وتكەلدەرى مەن 145 سۋ وتكىزگىش قۇبىرلاردى تازارتىپتى. دەمەك، ونىڭ بويىمەن دە ءور سۋى ەركىن وتە الادى.
قازىر كۇن جىلىنىپ، وزەندەردەگى مۇز ەرىپ بولدى. كاسپي تەڭىزىنىڭ جاعالاۋىندا دا مۇز جوق. دەمەك، ادامداردىڭ ابايسىزدا سۋعا كەتىپ قالۋ قاۋپى كۇشەيدى. اسىرەسە، بالىقشىلاردى ساقتاندىرعان ءجون. ياعني، ىشكى ىستەر جانە سۋدان قۇتقارۋ قىزمەتكەرلەرىنە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلمەك.
وسى ورايدا ماماندار كوكتەمگى سۋ تاسقىنى كەزىندە ەلدى مەكەندەردى تۇراقتى ەلەكتر ەنەرگياسىمەن قامتۋدىڭ اسا ماڭىزدىلىعىن دا ايتادى. دەمەك، «اتىراۋ-جارىق» اكتسيونەرلىك قوعامى مەن ەچ-4 ەلەكتر ەنەرگياسىمەن جابدىقتاۋ مەكەمەسىنە دە جۇمىسىن جانداندىرعان ءجون.
قازىر وبلىستىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسى ارقىلى 46 قۇراما توپ جابدىقتالدى. اۋرۋحانالار، دارىگەرلىك امبۋلاتوريالار مەن العاشقى مەديتسينالىق-سانيتارلىق كومەك ورتالىقتارى ءبىر ايعا 100 زارداپ شەگۋشىگە قاجەتتى ءدارى-دارمەكپەن قامتىلدى. قۇرمانعازى، جىلىوي، قىزىلقوعا، يندەر مەن ماحامبەت اۋداندارىنداعى ەلدى مەكەندەردىڭ دارىگەرلىك امبۋلاتوريالارىنا دا قاجەتتى مەديتسينالىق قۇرالدار جەتكىزىلدى.
سونىمەن قاتار، قالا مەن بارلىق اۋدانداردا توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ جانە ولاردىڭ سالدارىن جويۋ باعىتىندا 765 ادام مەن 355 تەحنيكادان تۇراتىن 85 جىلجىمالى توپ قۇرىلدى.
الايدا، ماماندار ارقانى كەڭگە سالىپ، جايباراقات وتىرۋعا دا بولمايتىنىن ەسكەرتەدى.
مەڭدىباي سۇمەسىنوۆ.
