جايىق كوتەرىلىسىنە ون توعىز جىل تولدى. بۇل وقيعانىڭ ماڭىزىن كەزىندە پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ  جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ ماڭىزىنان كەم ەمەستىگىن اتاپ وتكەنى بار. ويتكەنى، كەزىندە سەپاراتيستىك پيعىلى بار بۇكىلرەسەيلىك كازاكتار توبى ورال كازاك رەسپۋبليكاسىن جاريالاۋ ارقىلى قازاقستاننىڭ سولتۇستىق ءوڭىرىن ءبولىپ اكەتۋ نيەتىنە بۇل وقيعانىڭ قارسى تۇرارلىق قاۋقارى مول بولدى جانە ەل ىرگەسىنىڭ بەكي تۇسۋىنە العىشارت جاسادى.

اتالمىش وقيعانىڭ  حالقىمىزدىڭ شىن مانىندەگى  جاڭاشا تاريحى ەكەنى ايان، سەبەبى، ەلىمىز ەگەمەندىگىن جاريالار قارساڭدا قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسىزدىككە دايىن ەكەندىگىن بىردەن ءبىر دايەكتەگەن كوتەرىلىس وسى ەدى. وكىنىشكە  وراي، قاقپايمەن جازىلىپ جاتقان ونىڭ كەيبىر جارقىن بەتتەرى  داق كۇيىندە قالىپ، سول تاريحتى جاساۋشىلاردىڭ ءوزى تاريح جازۋمەن اينالىسۋى جاقسى ىرىم بولماسا دا، تاريحىمىزدان الگى داقتى الاستاۋدىڭ ءبىر امالى ەكەنى راس. ءمان مەن ماعىناعا تولى وسىنداي ەڭبەكتى جاريالاپ، 1991 جىلعى ورال كوتەرىلىسىنىڭ بارلىق بەت-بەينەسىن ءبىر  كىتاپقا سىيدىرعان ورال وبلىستىق «ازات» قوزعالىسىنىڭ بۇرىنعى تەڭ  توراعاسى نۇرلىباي سيسەنبايۇلىنىڭ سول ەڭبەگىنەن  ۇزىكتەر كەلتىرىپ وتىرمىز.

جايىق كوتەرىلىسىنە ون توعىز جىل تولدى. بۇل وقيعانىڭ ماڭىزىن كەزىندە پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ  جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ ماڭىزىنان كەم ەمەستىگىن اتاپ وتكەنى بار. ويتكەنى، كەزىندە سەپاراتيستىك پيعىلى بار بۇكىلرەسەيلىك كازاكتار توبى ورال كازاك رەسپۋبليكاسىن جاريالاۋ ارقىلى قازاقستاننىڭ سولتۇستىق ءوڭىرىن ءبولىپ اكەتۋ نيەتىنە بۇل وقيعانىڭ قارسى تۇرارلىق قاۋقارى مول بولدى جانە ەل ىرگەسىنىڭ بەكي تۇسۋىنە العىشارت جاسادى.

اتالمىش وقيعانىڭ  حالقىمىزدىڭ شىن مانىندەگى  جاڭاشا تاريحى ەكەنى ايان، سەبەبى، ەلىمىز ەگەمەندىگىن جاريالار قارساڭدا قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسىزدىككە دايىن ەكەندىگىن بىردەن ءبىر دايەكتەگەن كوتەرىلىس وسى ەدى. وكىنىشكە  وراي، قاقپايمەن جازىلىپ جاتقان ونىڭ كەيبىر جارقىن بەتتەرى  داق كۇيىندە قالىپ، سول تاريحتى جاساۋشىلاردىڭ ءوزى تاريح جازۋمەن اينالىسۋى جاقسى ىرىم بولماسا دا، تاريحىمىزدان الگى داقتى الاستاۋدىڭ ءبىر امالى ەكەنى راس. ءمان مەن ماعىناعا تولى وسىنداي ەڭبەكتى جاريالاپ، 1991 جىلعى ورال كوتەرىلىسىنىڭ بارلىق بەت-بەينەسىن ءبىر  كىتاپقا سىيدىرعان ورال وبلىستىق «ازات» قوزعالىسىنىڭ بۇرىنعى تەڭ  توراعاسى نۇرلىباي سيسەنبايۇلىنىڭ سول ەڭبەگىنەن  ۇزىكتەر كەلتىرىپ وتىرمىز.

14 قىركۇيەك. الاڭدا حالىق قاراسى بىرتىندەپ  كوبەيە باستادى. تۇسكە دەيىن وبلىستىق  اكىمشىلىك  ءۇيى  الدىنداعى الاڭدا حالىق سانى 2500 - دەن  3000 - عا دەيىن جەتتى. جينالعان حالىقتىڭ كوڭىل كۇيى ءبىر تال شىرپى تارتىپ  جىبەرسەڭ، لاپ ەتە تۇسكەلى تۇرعان  قالىڭ قامىس  سەكىلدى تولقۋلى ەدى...

 

...ولاردىڭ قىزبا مىنەز، ارتىق  قىلىقتارىنا تۇسىنىستىكپەن قاراپ، ۇيىمداستىرۋشىلار ولاي  ەتپەۋ  قاجەتتىگىن، مۇنداي  پىكىردىڭ  ۇرىندىرار  زاردابىن ايتۋدان  جالىقپادى...

...ميتينگ بولىپ جاتقان جەرگە ماس  كۇيىندە ەشكىمنىڭ كەلمەۋى قاتاڭ ەسكەرتىلدى. بۇل ءوز ناتيجەسىن بەردى. قاداعالاۋدىڭ  ارقاسىندا وندايلار بولعان جوق...

 

...وقيعالار كەزىندە ميتينگىدەن  حابار  سول بويدا اۋداندارعا  جەتىپ، حالىق  اقيقاتقا راديو ارقىلى  قانىقتى. وبلىستىق تەلە- راديو كومپانياسى  14-15 قىركۇيەكتەگى  قالاداعى  جاعدايدى  باستان -  اياق بەينە تاسپاعا  ءتۇسىرىپ جاتتى. وبلىستىق  راديو مەن تەلەۆيزيا، ونىڭ تىلشىلەرى، جۋرناليستەر جەرگىلىكتى  ورگانداردىڭ  قوقان - لوققى ارەكەتتەرىنە توتەپ بەرىپ، تاباندىلىق تانىتا ءبىلدى...

... وبلىستىڭ  جانىبەك،وردا، جاڭاقالا، جىمپيتى، چاپاەۆ  اۋداندارىنىڭ  حالقى ءتۇرلى كولىكتەرمەن  قالاعا  قاراي اتوي سالدى. ورالعا بەت العان  حالىقتى كىرە بەرىستە اۆتوينسپەكتسيا  كۇزەتتەرى  جولدارىن  بوگەپ  جىبەرمەگەن  كەزدە، ازاماتتار  كولىكتەرىن تاستاپ، ورتالىق الاڭعا قاراي جاياۋ  تارتقان...

...ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ  بەدەلى  سىنعا تۇسكەن  وسى ءبىر الاقۇيىن كۇندەرى  ا.زينۋللين، ا.قادىرباەۆا، س.ەرعاليەۆ، و.ساۋلەباەۆ، ب.ءادىلوۆ، ت.جولمانوۆ، ج.قۋانىشالين، ا.كوكەنوۆ،  ر.قاليەۆ، د.وتەگەنوۆ، ا.اسىلبەكوۆ، و.جاكىباەۆ، ك.احمەتوۆ، م.ءابدىرايىموۆ، ب.تاجەنوۆ، اقيىق اقىنىمىز قاتيموللا  بەردىعاليەۆ، م.قوسىمباەۆ، ر.مۇحانبەتقاليەۆا، ج.اليەۆ، سوناۋ جامبىلدان 82-گى اعاسىن ەرتە  كەلگەن 74-گى شوقاي  اقساقالدار جانە ت.ب. ازاماتتار بىرىنەن سوڭ ءبىرى الماسىپ سويلەپ، جينالعان حالىقتى سابىرلىلىققا، پاراساتتىلىققا  شاقىرۋدان جالىقپادى...

 

15 قىركۇيەك. حالىق سانى كەشەگىدەن كوپ. جاقىن اۋداندارعا جىبەرگەن ستۋدەنتتەر (بارباستاۋدان) جۇمىستارىن تاستاپ،  ميتينگىگە قاتىسۋ ءۇشىن وسىندا كەلگەن. تۇسكە دەيىن ادام سانى شامامەن 7000-عا جەتىپ قالدى. جينالعان جۇرت سەپاراتيستەردىڭ ىسىنە ساياسي باعاسىن بەرۋدى سۇراپ، وبلىس باسشىلارىنىڭ حالىق الدىنا شىعىپ سويلەۋلەرىن تالاپ ەتتى. وكىنىشكە وراي، ولار كەلمەدى ...

...113 جىگىت "زەنيت" مادەنيەت  ۇيىنە  باراتىن بولىپ  جازىلدى. ەشقايسىسىن  كۇشتەپ ۇگىتتەۋ  بولعان جوق. اركىم ءوزىنىڭ  جۇرەك قالاۋىمەن  العان جاۋاپكەرشىلىگىن  سەزىنە وتىرىپ، وسىعان باردى. ءسويتىپ، 113 جىگىت "زەنيت"  مادەنيەت  ۇيىنە  قاراي  بەت الدى. نەگىزگى قالىڭ توپ ورتالىق الاڭدا  قالدى....

سول ءبىر تاريحي ساتتە، قانتوگىستىڭ بەتىن قايتارعان 113 جىگىتتىڭ ءتىزىمىن ىلتيپاتپەن  ايتا  ءجۇرسىن دەگەن ويمەن حالىققا ۇسىنامىز، وكىنىشكە وراي قىسىلتاياڭدا ازاماتتاردان انت الۋ كەزىندە جاسالعان  مالىمەت تولىق ەمەس، الا قۇلا:

 

1.ايتقاليەۆ جەڭىس

2.ايتمۇقاشەۆ س.

3.ايتقاليەۆ  ەسەنجان

4.ايساۋىتوۆ  ماقسوت - ورال

5.ايداربەكوۆ سەرىك -   جامبىل

6.اتاحانۇلى  مۇحتار

7.احانوۆ ج.  - وسكەمەن

8.احمەتوۆ  كوشكىنباي  - اقتوبە

9.احمەتوۆ م.

10.احمەتوۆ سەرىك

11.اتۇياباەۆ س.

12.ءادىلوۆ  باقىتجان -  الماتى

13.اليەۆ  جايلاۋ -  قىزىلوردا

14.ءابدىراشيتوۆ  باتىربەك

15.ءابدىراسۋحوۆ   داۋلەت

16.ءاجىمۇراتوۆ     جەكسەنباي.

17.ءابدىرايىموۆ  مۇحتارحان  -  شىمكەنت.

18.بالمۇقانوۆ  نۇرقوجا

19.بالمولدين  مۇنايدار  -  ورال.

20.بالعاليەۆ  اسقار -  شىمكەنت.

21.بۇركىتباەۆ

22.بايجانوۆ  بەرىك

23.بيساعاليەۆ ن.

24.بايمۇحانبەتوۆ

25.باقبەرگەنوۆ  ابدوللا  -  جامبىل.

26.بيجانوۆا گۇلميرا  -  ورال

27.باقىتجانۇلى  ەرسايىن

28.بەرعاليەۆ م.

29.بەگاليەۆ

30.گۋميروۆ  عاريفوللا  -  ورال

31.عانيەۆ مۇتيعوللا  -  ورال

32.داۋەنوۆ  نابيدوللا  -  ورال

33.داۋلەتوۆ

34.ءدۇرمانوۆا  بيكەش  - پاۆلودار.

35.ەرعاليەۆ  سەرىك - اقتوبە.

36.ەستاەۆ ي. - سەمەي.

37.ەستاەۆ  اسقار - شىمكەنت.

38.ەسەنوۆ

39.جانسىزۇلوۆ

40.جايكوۆ ە.

41.جايلىباەۆ ەستاي - اقتوبە.

42.جاناەۆ   ءادىلحان - اقتوبە.

43.جانعازيەۆ  بەرىك

44.جالمۇقانوۆ مۇقاس

45.جارمۇحانبەتوۆا  نۇرزيپا  -  الماتى.

46.جۇماعاليەۆ  مۇرادىم - ورال.

47.ءجۇنىسوۆ  تۇرعانبەك  -  جامبىل.

48.جيەناليەۆ   نۇرلان - ورال.

49.زينۋللين  امانجول -  ورال

50.زينۋللين  التاي  -  ورال.

51.يتاليەۆ  ايتقالي   - اقتوبە.

52.يمامەدەنوۆ  نابيوللا

53.قادىرباەۆا  ايسۇلۋ-  ورال

54. قاليەۆ  مەيرام - پاۆلودار

55.قۋانىشالين جاسارال -  الماتى.

56.قىستاۋباەۆ  ورىنعالي  -  اقتاۋ.

57.قونارباەۆ  نۇرسۇلتان -  وزبەكستان.

58.قارەسوۆ.

59.قۇلسارين  سەرعالي

60.قاجىعاليەۆ  سۇڭعات  - اقساي.

61.قۋاتوۆ نۇرلان.

62.قوجاحمەتوۆ  نۇرلىبەك.

63.قۇلمانوۆ  نۇربەرگەن.

64.قۇرمانعاليەۆ  وتەمىس -  اتىراۋ.

65.قوجاەۆ  ەستاي.

66.قىدىرسيقوۆ بەرىك -  ورال.

67.قاليەۆ  الىبەك.  -  ورال.

68.كارىباەۆا  قاديشا  -  جامبىل.

69.كۇزەنوۆ  سەرعازى.

70.كيكەنباەۆ  كارىمحان  -  اقتوبە.

71.ماحمۋتوۆ م.

72.ءماجيتوۆ م.

73.ماحمەتوۆ ەسەن - ورال.

74.مۇستافين  سەيىلحان -  اقتوبە.

75.مۇقانباەتقاليەۆ س.

76.مولداعاليەۆ  سەرىك.

77.مۇحانبەتوۆ  بولات -  ورال.

78.مۇتيەۆ  ىزىمعالي.

79.مۇعانبەتجانوۆ  -  سەمەي

80.ناشيموۆ.

81.نۇرسايىنوۆ داۋلەتكەرەي.

82.ورازباەۆ  نۇرماتجان  -  جامبىل.

83.ورازباەۆا  ريزا  -  جامبىل.

84.وتارعاليەۆا  جاناربەك  - ورال.

85.ونىشەۆ  جەڭىس.

86.وتەگەنوۆ  دارىبەك - ورال.

87.وتەباەۆ

88.وتەۋليەۆ  قۋاندىق  -  ارال

89.وتەنوۆ ن.  -  اقساي.

90.پياشەۆ  قوڭىرباي.

91.پانيازوۆ  ش. -  ورال

92.پاناەۆ  ماناس  -  ورال

93.ساتىبالديەۆ  داۋرەن  -  الماتى.

94.ساتقۇليەۆ تولەباي - ورال.

95.ساعىنعاليەۆا  شىنار  -  ورال.

96.ساۋلەباەۆ   ورال -  الماتى

97.سەيىلوۆ ا.

98.سيسەنباەۆ  نۇرلىباي  -  ورال

99.سيسەنعاليەۆ  عازيز

100.سۇلتانوۆ ن.

101.سۇلەيمەنوۆ  سايلاۋ -  ورال.

102.رازمەتوۆ ر.

103.تايمانوۆ  اسقار - ورال

104.تاشكەنباەۆ سۇلتانبەك  -  اقتوبە

105.تاجەنوۆ  بولات  -  ورال

106.تورەعاليەۆ ح.

107.تۇمانوۆ  مۇقانعالي

108.ۇسەنوۆ  ناۋكەن -  ورال

109.حابيبۋلين   مۇرات -  ورال

110.شوناەۆ  الىبەك

111.شولانوۆ  مۇحتار -  شىمكەنت

112.شانعاليەۆ و.

113.ءشارىپوۆ  الىبەك.

 

بۇلاردىڭ  ءجۇزى ءتارتىپ ساقتاۋ گۆاردياسىنىڭ ساربازدار قاتارىنا جازىلعان ازاماتتار بولسا، قالعان ون ءۇشى جايىق وقيعاسىن باسقارعان  شتاب جۇمىسىن باسقارعاندار بولاتىن، ولار:

 

ءابدىرايىموۆ  مۇحتارحان  -  شىمكەنت، «ازات» قوزعالىسىنىڭ مۇشەسى

ءادىلوۆ  باقىتجان -  الماتى، «نەۆادا -  سەمەي» قوزعالىسىنىڭ  باتىس ايماق بويىنشا ۇيلەستىرۋشىسى

ءدۇرمانوۆا  بيكەش  - پاۆلودار، «ازات» قوزعالىسىنىڭ  مۇشەسى

ەرعاليەۆ  سەرىك - اقتوبە، «ازات» قوزعالىسىنىڭ  باتىس ايماق بويىنشا ۇيلەستىرۋشىسى

جايلىباەۆ ەستاي - اقتوبە، «ازات» قوزعالىسىنىڭ  وبلىستىق  ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ توراعاسى

جارمۇحانبەتوۆا  نۇرزيپا  -  الماتى، «ازات» قوزعالىسىنىڭ  ورتالىق ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ  مۇشەسى

زينۋللين  امانجول -  ورال، «ازات» قوزعالىسىنىڭ  وبلىستىق ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ توراعاسى

يمامەدەنوۆ  نابيوللا اقساقال - جامبىل، «ازات» قوزعالىسىنىڭ  مۇشەسى

قادىرباەۆا  ايسۇلۋ-  ورال، «ازات» قوزعالىسىنىڭ  مۇشەسى، «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ ورال وبلىستىق ءتورايىمى

قۋانىشالين جاسارال -  الماتى، تاۋەلسىز ساياساتكەر

ساتىبالديەۆ  داۋرەن  -  الماتى، تاۋەلسىز ساياساتكەر

ساۋلەباەۆ   ورال -  الماتى، تاۋەلسىز ساياساتكەر

سيسەنباەۆ  نۇرلىباي  -  ورال، «ازات» قوزعالىسىنىڭ  وبلىستىق ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ توراعاسىنىڭ ورىنباسارى

كورىنىپ وتىرعانداي، كوتەرىلىس باسقارعان 113 قاتىسۋشىنىڭ دەرەكتەرى دە تولىق ەمەس، ويتكەنى، بۇل دەرەك سول وقيعا كەزىندە قاربالاس تۇردە قۇرىلعان جاعدايدان حابار بەرەدى.

 

جايىق وقيعاسىن جادىگەرلەۋ ماقساتىمەن قوعامدىق القا قۇرىلىپ وتىر. بۇل القا  1991 جىلى ورال قالاسىندا بولعان كوتەرىلىسكە قاتىسۋشىلاردان ەستەلىك پەن قولدا بار دەرەك  جيناۋ ماقساتىمەن، مۇددەلى ازاماتتاردى مىنا ەلەكتروندىق ادرەسكە حابارلاسۋدى ۇسىنادى: erser61@mail.ru.

 

 

"اباي-اقپارات"