بۇگىندە نە كوپ، باسىلىم كوپ. مەملەكەتتىك قارجىلاندىرۋمەن شىعاتىنى بار، جەكە كىسىلەردىڭ قولعا الۋىمەن جارىق كورەتىندەرى بار. ءوز-ءوزىن قارجىلاندىرۋ، قوسىمشا قارجى تابۋ نيەتىمەن قولعا الىنعان باسىلىمداردىڭ دەنى ەلدى ەلىكتىرىپ، وزىنە كوبىرەك تارتۋ ءۇشىن ادەپتەن اسىپ كەتەتىن تاقىرىپتارعا دا تارتىنباي بارادى، جوق-باردى جازادى، ارزان كۇلكىنىڭ ايماعىنا اينالادى. وسىلاردىڭ اراسىندا وقىرماندارىنىڭ وي-ءورىسىن وسىرەتىن، رۋحاني سۇرانىستارىن وتەيىن دەگەن ماقساتتى ويدى دىتتەگەن باسىلىمدار دا جارىق كورۋدە. سولاردىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارى مەن ۇستازدارىنا ارنالعان «جىل – ون ەكى اي» جۋرنالى. بيىل مەرزىمدىك باسىلىم رەتىندە تىركەلىپ، تارالا باستاعانىنا 16 جىلدىڭ ءجۇزى اۋدى. بۇل ءوزى باستاۋ باسىن ارىدەن الاتىن ءداستۇرلى دۇنيە. ناقتىراق ايتساق، 1961 جىلى ادەبي-تانىمدىق كۇنپاراق-كىتاپ رەتىندە قولعا تيگەن. جىل مەزگىلدەرىنە قۇرىلىپ، بەرىلەتىن ماتەريالدارى مازمۇندىلىعىمەن ۇلكەن-كىشى قاۋىمنىڭ ىقىلاسىنا بولەنگەن، تاقىرىپتىق جاعىنان دا، جانرلىق اياسىنىڭ كەڭەيە بەرۋىمەن دە جىل وتكەن سايىن جاقسارعان. ءسويتىپ، وتىز جىل بويى ءۇزىلىسسىز شىعارىلىپ كەلگەن جيناق قانشاما ۇرپاق وكىلدەرىنىڭ ىزدەپ وقيتىن، ۇل-قىزدارىنا وقىتاتىن سۇيىكتى كىتابىنا اينالعان ەدى.

كەڭەستەر وداعى ىدىراپ، ەل «بالاپان باسىمەن، تۇرىمتاي تۇسىمەن» تىرلىك كەشكەن قىسپاقتى كەزەڭدە بالالاردىڭ دا، اكە-شەشەلەرىنىڭ دە ءار كىتابىن اڭساي كۇتىپ، سورەلەرىنە قاتارلاستىرا ءتىزىپ قوياتىن «جىل – ون ەكى ايدىڭ» دا باسىنا قارا بۇلت ءۇيىرىلدى. جيناق قۇراستىرىلمايتىن بولدى. وسىلاي ون جىلعا تاياۋ ۋاقىت جىلىستاپ وتە شىقتى. الايدا بالالارعا بەرەرى مول، تاربيەلىك، تانىمدىق، تاعىلىمدىق ءمانى زور كۇنپاراق-كىتاپتى ويىنان شىعارا الماي جۇرگەن ۇلكەن اعالارىمىز بار ەكەن.

– ءاي، تالعات، كەزىندە ءوزىڭ دە «جىل – ون ەكى ايدىڭ» اۆتورلارىنىڭ ءبىرى بولدىڭ عوي. تاۋەكەل ەتىپ قولعا الشى. التى-جەتى جيناعىن قۇراستىرعان تاجىريبەم بار ەمەس پە، ءوز الدىمىزعا تاۋەلسىز ەل بولعان تۇستا تاعى دا بىرەۋىن قۇراستىرىپ بەرەيىن، – دەدى جازۋشى قۇرمانباي تولىباەۆ اقساقال. ول كىسىنىڭ وسى ءسوزىن بۇگىندە ەلىمىزدەگى ەڭ قارت قالامگەرىمىز، بالالار ادەبيەتى بويىنشا ءبىرىنشى دە سوڭعى مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى مۇزافار الىمباەۆ اعامىز قۋانا قولداپ قانا قويماي، جاڭادان جارىق كورگەلى جاتقان ادەبي-تانىمدىق كۇنپاراق كىتابىمىزعا «ەسكىرمەيتىن ەستى كىتاپ» دەپ، العىسوز جازىپ، اتالىق اق باتاسىن بەردى. «جىل – ون ەكى اي» بۇرىنعىداي قاتتى مۇقابامەن قالىڭ كىتاپ ۇلگىسىندە جارىق كورمەگەنىمەن، مازمۇنى مىقتى، تاقىرىپتىق اۋقىمى وتە باي جيناق بولىپ، 7 000 تارالىممەن باسىلىپ شىقتى. الماتىنىڭ مەكتەپتەرى مەن اينالا-توڭىرەكتەن ۇزاتىپ الىستاعى وقىرماندارعا اپارا المادىم. سول سەبەپتى جەر-جەردەن حابارلاسۋشى، حات جازۋشى كىسىلەر كوبەيدى. اسىرەسە، ۇستازدار جاعىنىڭ ءوتىنىش-تىلەگى ەرەكشە ەدى. جيناقتى الىس وڭىرلەردەگى قالىڭ قاۋىمعا جەتكىزۋ ءۇشىن جۋرنال رەتىندە تىركەتۋدەن باسقا امال-ايلام قالمادى. 2002 جىلدان باستاپ ول جىلىنا ەكى رەت ۇسىنىلاتىن الماناحقا اينالدى. سولاي ەتىپ شىعارۋعا وي سالىپ، تۇرتكى بولعان – ۇستازدار قاۋىمى. ء«بىرىنشىسىن جىل ماۋسىمدارى بويىنشا ءداستۇرلى ۇلگىمەن شىعارىڭىز، ەكىنشىسىن وقۋ جىلى كەزىندە وتەتىن مەكتەپتەگى مەرەكەلىك جيىندار مەن اشىق ساباقتارعا ارنالعان ستسەناري ۇلگىلەرىن كوبىرەك باساتىن باسىلىم رەتىندە جاساڭىز» دەدى. وسىلاي دەپ قانا قويماي وزدەرىنىڭ ماتەريالدارىن ۇسىنىپ، جۇمىسىمدى جەڭىلدەتتى، جونگە سالدى. ال، جازدىرتۋ ماسەلەسىنە كەلگەندە بىرلەسىپ جۇمىس ىستەيتىن «قازپوشتا»، «ەۆرازياپرەسس»، «ەۆريكاپرەسس»، «قازباسپاسوز»، ودان قالا بەردى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا «ەرنۇرپرەسس» دەگەن بار ەكەن، سولاردىڭ ىقىلاستانا كىرىسۋىنىڭ ارقاسىندا «جىل – ون ەكى ايدى» جازدىرىپ الۋشىلار سانى اۋەلگى جىلى-اق 1500-دەن اسىپ ءتۇستى. «قازپوشتانىڭ» جەر-جەردەگى بولىمشەلەرى ارقىلى كوميسسيالىق جولمەن بولشەك ساۋداعا 2000 داناسى شىعارىلاتىن بولدى. وتكەنى – وتەدى، وتپەگەندەرى كەرى قايتارىلادى. جەتكىزۋ اقىسىن ءوزىم تولەيمىن دەپ شارتقا وتىردىم. جۋرنالداردىڭ ساتىلىم مەرزىمى ەكى اي دەپ كورسەتىلدى. جوق، وتە دۇرىس جاساپپىن. ساتىلىمعا جىبەرىلگەن جۋرنالدارىمنىڭ 80-85 پايىزدايى ءوتتى، قايتارىلعاندارىن الماتىنىڭ مەكتەپتەرىنە اپاردىم. مىنە، وسى جەردە ماڭدايىم تاسقا ءتيدى. «بىزگە جۋرنالىڭىزدى اكەلمەڭىز. جوعارىداعىلار رۇقسات ەتپەيدى. پروكۋرورلار تەكسەرەدى» دەپ ورە تۇردى مەكتەپ ديرەكتورلارى. «نەگە ويتەدى؟ مەن مەكتەپكە اراق-شاراپ، تەمەكى الىپ كەلگەن جوقپىن، بالالارعا دەپ شىعارعان ادەمى جۋرنالىمدى ارزان باعامەن اكەلدىم»، – دەيمىن، كوكەيلەرىنە قوندىرىپ ۇقتىرعىم كەپ. «جوق، بولمايدى! سول ءۇشىن ۇرىس ەستىپ، تاياق جەيتىن جايىم جوق»، – دەپ تاباندايدى ديرەكتورلار. ء«اي، كوكە! – دەيمىن كۇيىپ كەتىپ. – مەن ءسىز ءۇشىن اكەلگەن جوقپىن، شاكىرتتەرىڭىزگە اكەلدىم. سولار وقىسىن دەپ اكەلدىم. باعاسى جازىلىم باعاسىنان ەكى ەسە ارزان». ء«بارىبىر بولمايدى دەدىم عوي، بولمايدى! سىزگە دۇرىسى – جۋرنالىڭىزدى كىتاپ دۇكەندەرىنە اپارىپ ساتتىرۋ...» «الماتىدا كىتاپ دۇكەنى قاي كوشەدە ەكەنىن بىلەسىز بە؟ قاشان كىتاپ الدىڭىز، قانداي كىتاپ الدىڭىز؟» دەيمىن. سويتسەم، ديرەكتور مىرزالاردىڭ بەتتەرى قىزارادى، اۋىزدارى بۋىلادى...

ءيا، اياۋلى وقىرمان، وسىنداي جان كۇيزەلتىپ، جۇرەك اۋىرتاتىن تەكەتىرەستىڭ تالايى باستان ءوتتى. مەن قاشانعى كەرىلدەسە بەرەيىن، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ كىتاپقۇمار، ءبىلىمدار بولۋى ءۇشىن بارىن سالىپ قىزمەت ەتۋگە ءتيىستى مەكتەپ باسشىلارىنىڭ ءسوز وتپەيتىن الگىندەي سوراقىلىقتارىن كورە-كورە ءتۇڭىلدىم، ايتار ءۋاجىم تاۋسىلدى. ولار جەڭدى، مەن جەڭىلدىم. «جارايدى، جاساي بەرىڭدەر! وسى بەتتەرىڭنەن قايتپاڭدار»، – دەپ «تىلەك» تىلەدىم...

ايتكەنمەن بىلەك سىبانا كىرىسكەن ءىسىمدى باستاماي جاتىپ تاستامايىن، جوعارىدان قوزعاۋ سالدىرتايىن دەگەن ويعا كەلىپ، سول ۋاقىتتا دا قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى بولىپ جۇرگەن ۇلتجاندى ازامات يمانعالي نۇرعاليۇلى تاسماعانبەتوۆكە حات جازدىم. وبالى كانە، ارتىنشا-اق: «سىزدەر قولعا الىپ شىعارا باستاعان «جىل – ون ەكى اي» الماناعى بۇرىنعى جاقسى داستۇرىنەن اينىماي جاس ۇرپاقتىڭ رۋحاني جان-دۇنيەسىن، وي-زەردەسىن دامىتۋعا پايدالى، ءتالىم-تاربيەلىك ءمانى زور باسىلىمعا اينالار دەپ ۇمىتتەنەمىز. سوندىقتان بۇل الماناحتى رەسپۋبليكا مەكتەپتەرىنە 2002-2003 جاڭا وقۋ جىلىندا پايدالانۋعا ۇسىنىلاتىن وقۋلىقتار، وقۋ-ادىستەمەلىك ادەبيەتتەر جانە قۇرالدار كەشەنىنىڭ تىزىمىنە ەندىرۋگە ۇيعارىم جاسالدى» دەگەن، يمەكەڭنىڭ ءوزى قول قويعان حات الدىم. ەندى ەڭبەگىم جاناتىن، اۋىلدا جۋرنالىمدى اڭساي كۇتىپ جۇرگەن ۇل-قىزداردى قۋاندىراتىن بولدىم دەپ مارقايدىم. يمەكەڭنىڭ جاۋاپ حاتىنىڭ ىشىندە «...ءبىزدىڭ تاپسىرمامىز بويىنشا، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى «جىل – ون ەكى اي» الماناعىن تاراتۋ جانە ساتىپ الۋ جونىندە رەسپۋبليكاداعى بارلىق وبلىستىق، استانا جانە الماتى قالالىق ءبىلىم باسقارمالارىنا ۇسىنىس حات جولدادى» دەگەن جولدارى بار ەدى عوي، الايدا ەشقانداي ناتيجە بولمادى دەگەن وكپە-ناز بىلدىرگەن حاتتى استاناعا  جانە جىبەردىم. ارادا ەكى جەتىدەي وتكەندە، ناقتىلاپ ايتسام – 14-ناۋرىز كۇنى، قر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ك.ءشامشيدينوۆادان حات الدىم. «وي، حات بولعاندا قانداي؟» دەڭىز. ەندەشە، سونى سوزبە-ءسوز كەلتىرەيىن، وقىڭىز...

«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ءسىزدىڭ «جىل – ون ەكى اي» الماناعىن مەملەكەتتىك تىلدە وقىتاتىن سىنىپتارى بار مەكتەپ كىتاپحانالارىنا تاراتۋ جونىندە پرەمەر-مينيسترگە جازعان حاتىڭىز بويىنشا تومەندەگىنى حابارلايدى.

باسپالاردا تاپسىرىس بەرۋ شارتى بۇرىنعى قالپىندا. ءبىز قىزمەتتىك ەتيكاعا سايكەس اۆتوردىڭ (مەن ۆيتسە-مينيستر حانىمنىڭ پايىمىنشا، اۆتور ەكەنمىن. – ت.ا.) پايداسى ءۇشىن ايماقتارعا نۇسقاۋ بەرە المايمىز.

تاپسىرىستى قالىپتاستىرۋ، جارناما ماسەلەسىمەن ءسىز ءوزىڭىز اينالىسۋىڭىز كەرەك. جۇمىستارىڭىزعا كومەك كورسەتۋ ماقساتىندا سىزگە ايماقتىق ءبىلىم دەپارتامەنتتەرىنىڭ (باسقارمالارىنىڭ) مەكەن-جاي، دەرەكتەرىن جىبەرىپ وتىرمىز».

ءيا، ءوستىپ ك.ءشامشيدينوۆا حانىمنىڭ باقىت-باعدار بەرىپ، ءجون سىلتەگەنىنە دە شۇكىر. وبلىستار مەن استانا، الماتىداعى ءبىلىم باسقارما، دەپارتامەنتتەرىنىڭ باسشىلارىنىڭ اتى-جوندەرى، مەكەن-جايلارى، تەلەفوندارى جازىلعان قوسىمشا قاعازىنا سۇيەنىپ  ارقايسىسىنا ەرىنبەي حات جازىپ، جۋرنالىمىزدىڭ ءبىر-ءبىر داناسىن پوشتا ارقىلى جىبەردىم. ودان كەيىنگى جىلدارى، ماسەلەن، وتكەن 2015 جىلى دا ءدال وسىلاي قايتالادىم. وي، باي بولعىرلار-اي دەسەيشى، سوعان سولتۇستىك قازاقستان وبلىستىق ءبىلىم دەپارتامەنتى باستىعىنىڭ ورىنباسارىنان عانا، وندا دا ەلەكتروندىق پوشتا ارقىلى، جاۋاپ الدىم. «وبلىستاعى بارلىق اۋداندىق ءبىلىم بولىمدەرى باسشىلارىنا جۋرنالىڭىزدى ءار مەكتەپ كىتاپحاناسىنا جازدىرتۋ جونىندە ارنايى تاپسىرما بەرىلىپ، حاتىڭىزدىڭ كوشىرمەسى قوسا جىبەرىلدى» دەپتى. قالعاندارى ءلام-ميم... استە بىردە-ءبىرى تۇياق سەرىپپەدى-اۋ دەيمىن، ەگەر باسقاشا بولسا، وندا بيىلعى جۋرنالىمنىڭ تارالىمى، 5-10 000-عا دەپ اۋزىمدى ايعا بىلەمەي-اق قويايىن، ەڭ قۇرىعاندا 3-3,5 مىڭعا كوتەرىلەرى كۇمانسىز ەدى. ولاي دەيتىنىم، رەسپۋبليكامىزدا تازا قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن جانە قازاق سىنىپتارى جۇمىس ىستەيتىن مەكتەپتەر سانى 6 000-عا شامالاپ قالادى. مىنە، وسىدان-اق حالىققا ءبىلىم بەرۋ سالاسى باسشىلارى مەن مەكتەپتەردەگى ديرەكتورلاردىڭ وي-ورە دەڭگەيىن، پاتريوتتىق سەزىمدەرىن  باعامداي بەرىڭىز... دەمەك، بالالارعا وقيتىن باسىلىمداردى وقىتۋعا ىنتالى، نيەتتى بولۋعا ءتيىستى سولاردىڭ ءوزى «جىل – ون ەكى ايدىڭ» بار-جوعىنان بەي-حابار، اشىعىن ايتقاندا، بىلگىلەرى دە كەلمەيدى. اششى دا بولسا، اقيقات – وسى!!! ۇلكەن مينيسترلىكتە ءمينيستردىڭ ورىنباسارى بولعان ك.شامشيدينوۆانىڭ وي-تۇسىنىك، پيعىل-پايىمى الگىندەي بولعاندا، ودان دەڭگەي-دارەجەسى ءتىپتى تومەن، ءپاس جۇرگەن ديرەكتورلارعا نە دەرسىڭ؟ نە دەپ وكپەلەگەندەيسىڭ؟..

مەن ارىدەن ساناعانىمداي جارتى عاسىرلىق تاريحى، تاعدىرى بار، وسكەلەڭ ۇرپاققا بەرەر ءتالىم-تاربيەلىك ءمانى زور باسىلىمعا ەكىنشى ءومىر بەرىپ، ءار قيىردا ابدەن رۋحاني شولىركەگەن قازاق بالالارىنىڭ قامىن قاۋزاپ، بەيمازا كۇي كەشىپ جۇرگەن «جىل – ون ەكى ايدىڭ» رەداكتورى ەمەس، جەكە باستىڭ اۋقىمىنان اسا الماعان كوپ پەندەنىڭ ءبىرى ەكەنمىن. ءاي، ءبۇيتىپ كۇيىنبەسپىن! ء«اي، ۆيتسە-مينيستر حانىم! جاس ۇرپاقتارىمىز بىلىمگە قۇشتار، كىتاپتى جانىنداي سۇيەتىن ورەلى ۇرپاق بولىپ ءوسسىن دەۋمەن شارتاراپقا شارق ۇرىپ، سابىلىپ، بارىمدى بەرىپ جاساعان جۇمىسىم – قوعامدىق، مەملەكەتتىك ماسەلە ەمەس پە ەدى؟ مەن وسى جۋرنال كوپكە قىزمەت ەتسىن، ۇل-قىزدارىمىز، نەمەرە-شوبەرەلەرىمىز ساۋاتتى دا سانالى بوپ ءوسسىن دەگەن ىزگى ويلى ازامات ەمەس پە ەدىم؟ پايداڭىز تيمەسە – تيمەسىن، ەش بولماسا كەسىر كەلتىرمەيىن دەپ، جىلى سوزىڭىزبەن جەلەپ-جەبەي سالۋ قولىڭىزدان كەلەتىن ەدى عوي. ەشكىمدى كۇشتەمەي-اق، ءوزىڭىزدىڭ ىقپالىڭىزداعى ەلگە، «مىناۋ ءوزى وتە قاجەتتى باسىلىم ەكەن، قازاقشا ءبىلىم بەرەتىن ءار مەكتەپتىڭ كىتاپحاناسىنا ءبىر-ءبىر دانادان جازدىرتىڭدار» دەپ، نۇسقاۋ بەرە سالساڭىز ءسىزدى الدەكىم جاۋاپقا تارتاتىن با ەدى؟.. بۇل جاس ۇرپاققا عانا ەمەس، سول مەكتەپتەردەگى باستاۋىش سىنىپ مۇعالىمدەرىنە دە پايداسى مولىنان تيەتىن عاجاپ ءىس بولارى كۇمانسىز ەدى عوي»، – دەپ، بار داۋسىممەن جارتى الەمگە جار سالعىم كەلدى.

«جىل – ون ەكى ايدىڭ» 2001 جىلى شىعارىلعان اۋەلگى سانى ى.التىنسارين اتىنداعى قازاق ءبىلىم اكادەمياسىنىڭ بەلگىلى عالىمدارى مەن بىلىكتى مامانداردان تۇراتىن كەڭەسىنىڭ ساراپتاۋىنان ءوتىپ، ادىستەمەلىك وقۋ قۇرالى رەتىندە دە تىركەلگەن دۇنيە بولاتىن. ءبىز ونى ءار سانى سايىن جۇتىندىرا جەتىلدىرىپ، جالپاق جۇرت پەن وسكەلەڭ ۇرپاقتارىمىزدىڭ الدىندا ءجۇزىمىز جارقىن بولۋى ءۇشىن تىمتىنە ىزدەنىپ، ءباسىن تۇسىرمەي جانە جارىق كورۋ كەستەسىنەن ءبىر كۇن دە كەشىكتىرمەي شىعارىپ كەلەمىز. ارينە، سودان سوڭ ءسوزىڭنىڭ وتپەگەنىنە، ەڭبەگىڭنىڭ ەلگە جەتپەگەنىنە كۇيىنەسىڭ، كۇيزەلەسىڭ. بارىنەن دە بۇرىن ءبىلىم بەرۋ سالاسىن باسقارىپ كەلە جاتقان مينيسترلىك تاراپىنان قولداۋ تاپپاعانىنا وكىنەسىڭ.

قۇرمەتتى وقىرمان، وكپەسىن ورشەلەنە، قازبالانا ايتىپ كەتتى دەپ كىنالاي كورمەڭىز. «اۋىزعا كەلگەن تۇكىرىك، قايتا جۇتساڭ – ماكۇرىك»، سوندىقتان كومەيىمە كەپتەلىپ كەلگەن تاعى ءبىر اڭگىمەمدى ايتايىن. سىباۋ ءۇشىن ەمەس، ەلدىڭ ەسەبىنەن ەكى جەپ، پايدا قۋعاندارعا ساباق بولسىن دەپ اۋىزعا الايىن. ويتكەنى، ودان بەرى نە زامان ءوتتى، بىراق ىلگەرىلەپ كەتكەن ەشتەڭە جوق. مەن بۇل پىكىرىمدى قازاق باسىلىمدارىنىڭ جاي-كۇيىنە بايلانىستى دا ايتار سوزىمە ىلىك ەتىپ وتىرمىن.

ءيا، سونىمەن... سونىمەن، مەن جۋرنالىمدى ەندى عانا تىركەتىپ، العاشقى جازىلىم جۇمىستارىن باستاعان كەز ەدى ول. سول ۋاقىتتا جانىندا «اشىق اكتسيونەرلىك قوعام» دەگەن انىقتاۋىشى بار «قازباسپاسوز» دەيتىن مەكەمە بولدى. كەڭەستىك قوعامدا قۇلشىنا جۇمىس ىستەگەن، سوتسياليستىك جۇيە  كۇيرەگەن كەزدە قايتا تىركەلۋگە ءماجبۇر بولعان «سويۋزپەچات» بىرلەستىگىنىڭ قازاقستاندىق جالعاسى.

ەندى، ءسوزىمدى ساعىزداي سوزا بەرمەي، الگى مەكەمەگە جازعان ەكى حاتىمدى نازارلارىڭىزعا ۇسىنايىن. ءبىرىنشىسى 2002 جىلدىڭ 18-قاڭتارى كۇنى جازىلىپ، پوشتا ارقىلى جولدانعان بولاتىن.

«قازباسپاسوز» اشىق

اكتسيونەرلىك قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى

ءا.ت.تورەحانوۆ مىرزاعا

«توعاناي ت» جشس-ءى ءوزى قۇرىلتايشىلىق ەتكەن «جىل – ون ەكى اي» جۋرنالىنا بايلانىستى جازىلىم جۇرگىزگەن ەدى. جىلىنا ەكى رەت جارىق كورەتىن جۋرنالىمىزدىڭ ءبىرىنشى – قاڭتار ايىندا ۇسىنىلاتىن سانى بۇگىندە باسپاحانادا جاتىر. «قازباسپاسوز» ااق-ى ارقىلى 225 وقىرمان جازىلعان. ءاربىر سانىنىڭ جازىلىم باعاسى 150 تەڭگەدەن. قۇرىلتايشى شوتەسەبىنە تۇسۋگە ءتيىستى اقشانى كەشەۋىلدەتپەي اۋدارۋىڭىزدى سۇرايمىز.

قارجىنىڭ قايدا اۋدارىلاتىنى وزدەرىڭىزبەن جاساسقان كەلىسىم-شارتتا كورسەتىلگەن.

سەرىكتەستىك ديرەكتورى ت.ايتبايۇلى.

بۇل حاتىم 24-قاڭتار كۇنى قولدارىنا ءتيىپتى. №6983 بولىپ تىركەلگەن. جىل جاڭا باستالىپ جاتقان قاربالاس كەز. الايدا، قانشاما حات العاندارىن قاراڭىزشى!

ەندى ەكىنشى حاتقا كەزەك بەرەيىن. بۇل حات ااق پرەزيدەنتى اتىنا 11-اقپاندا جازىلىپتى. ءماتىنى بىلاي بولىپ كەلەدى:

«وسى جىلدىڭ قاڭتارى كۇنى «جىل – ون ەكى اي» الماناعىنىڭ قاڭتارداعى سانى جارىق كورگەلى جاتقانىن حابارلاپ ەدىك، بۇگىندە باسىلىم وقىرماندارعا جول تارتۋ دايىن. بىراق، باسپاحاناعا قارجى تولەنبەگەندىكتەن ءبىز دايىن ءونىمدى الا-الماي وتىرمىز. «قازباسپاسوز» ااق شوتەسەبىنە تۇسكەن جازىلۋشىلاردىڭ اقشاسىن شوتەسەبىمىزگە اۋدارمايىنشا تاپسىرىستى ورىنداعان باسپاحاناعا تولەيتىن قارجىمىز جوق ەكەنىن ەسىڭىزگە سالامىز.

ءوزىڭىز باسقاراتىن مەكەمە مەن سەرىكتەستىك اراسىنداعى 2001 جىلعى 19-شىلدەدەگى №268 كەلىسىمشارتتا اركىمنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى انىق كورسەتىلگەن. وزدەرىڭىزگە قاتىستى تالاپتاردى ورىنداۋىڭىزدى وتىنەمىز. سەرىكتەستىكتىڭ شوتەسەبى وزگەرگەن جوق.

«جىل – ون ەكى اي» الماناعىنىڭ باس رەداكتورى ت.ايتبايۇلى»، – دەپ قول قويىپ، سول كۇنى پرەزيدەنتىنىڭ وزىنە تابىستايىن، ءبىر جاعى تانىسا كەتەيىن دەپ، ادەيىلەپ مەكەن-جايى بويىنشا ىزدەپ باردىم. كىرە المادىم، كىرە بەرىس بولمەدە كۇزەت بار. ارمەن قاراي وتەر جولدا – كولدەنەڭ تەمىر. «ىشكە جىبەرە المايمىن. كەرەك كىسىنى شاقىرتىڭىز» دەدى كۇزەتشى. ءبىر قىزمەتكەرى ەسىك اۋزىنا كەلىپ، حاتىما سىرتتان كەلگەن №6722-ءشى حات دەپ بەلگى سوعىپ، تىركەتىپ اكەلدى. سول كەزدە قويىلعان نومىرىنە ءمان بەرمەگەن ەكەنمىن. وسى ماتەريالدى جازۋ ۇستىندە زەر سالسام، قالىپتى ادام قايران قالاتىنداي تىركەۋ. بەرى كەتكەن ەمەس، كەرى كەتكەن نومىرلەر: جيىرما كۇن بۇرىنعى تىركەۋ سانى 6983-ءشى بولسا، ودان كەيىنگىسى – 6722. سوندا قالاي بولعانى؟..

ءوستىپ، ءوزىمىز قۇيتىرقى قۇپياسىنا بويلاي الماعان ااق-نىڭ قايران قالدىراتىن، باسىمىزدى بىت-شىت قىلىپ شاتاستىراتىن، شات-شالەكەي ەتەتىن «كونتسەرتتەرى» كوپ ەكەنىن بارعان سايىن بىلە ءتۇستىم. تەلەفون شالسام – تۇتقانى كوتەرەدى، جاۋاپ بەرەدى، سودان كەيىن سول بولمەدەن تاعى ءبىر تەلەفون شىر ەتسە، «قازىر» دەيدى دە سوعان جۇگىرىپ، قايتىپ سويلەسپەي قويادى. 2-3 كۇننەن سوڭ تاعى دا تەلەفونمەن حابارلاسامىن. تۇتقانى كوتەرگەن كىسى «مۇنىمەن اينالىساتىن ادامدى قازىر شاقىرىپ كەلەيىن» دەيدى دە، بىتپەيتىن ءبىر اۋەندى تىڭداتىپ قويادى. «الوۋ، الوۋ» دەپ 10 مينۋت وتىراسىڭ، ۋاقىتتى ۇزارتىپ جانە وتىراسىڭ. جوق، انا جاقتان ەشكىم كەلمەيدى. تۇتقانى ورنىنا قويىپ، قايتا حابارلاسساڭ باسقا ءبىر ادىسكە سالادى. «قاپ، سەندەرمەن ادەيىلەپ بارىپ سويلەسەيىن» دەسەڭ، كۇزەت ەسىكتەن ارمەن قاراي اتتاتپايدى...

مەن ءۇشىن ءاربىر وقىرمان قىمبات. سول سەبەپتى «قازباسپاسوز» ارقىلى جازىلعان ەشكىمدى دە رەنجىتپەي، جۋرنالدارىن قولدارىنا تيگىزدىم. ايتكەنمەن، تاراتۋعا تاپسىرىلعان ءاربىر جۋرنالدىڭ اراسىنا «بۇدان كەيىن جۋرنالىمىزعا «قازپوشتا»، «ەۆرازياپرەسس» نەمەسە «ەۆريكاپرەسس» تاراتۋ ورتالىقتارى ارقىلى جازىلۋىڭىزدى سۇرايمىز» دەپ جازىلعان تىلدەي حات سالىپ جىبەردىم.

قىسقاسى، جازىلىم اقشاسى جايىنا كەتتى. بىزدىكى تۇك ەمەس قوي، باسقا باسىلىمداردىڭ ءجۇز مىڭ تەڭگەلەپ (ول ۋاقىتتا اقشانىڭ قۇنى ءتاپ-ءتاۋىر ەدى), ءتىپتى ميلليونداپ سانالاتىن جازىلىم قارجىسى ءبىز بىلمەيتىن ءبىر قۋلاردىڭ كومەيىنە قۇيىلدى. جىلدىڭ سوڭىندا ما، الدە 2003 جىلدىڭ باسىندا ما، ول جاعىن ناقتى ايتا المايمىن، ءبىر گازەتتەن «قازباسپاسوزدىڭ» بانكروت بولعاندىعى جونىندەگى حابارلاندىرۋدى كوزىم شالدى.

اتالارىمىز «الىپ – التاۋ، جەپ جەتەۋ بولمايسىڭ» دەيدى. جۇرتتىڭ اق-ادالىنا اۋىز سالعانداردىڭ كوگەرىپ-كوكتەگەنى بولدى ما ءوزى؟ اسىرەسە، بالالاردىڭ ەنشىسىنە ەمىنگەندەردى ايتامىن. مەن پاقىر نە جاساپ ءجۇرمىن، الگى «ازاماتتار» نە جاسادى؟ بالكىم، وڭاي ولجاعا ابدەن مەيمىلدەگەن شىعار. ولاي بولاتىنى «قازباسپاسوزبەن» جۇمىس ىستەپ، ارتىنان سان سوعىپ سارسىلىپ قالعان باسىلىمدار قاتارى كوپ بولاتىن. بىراق، اقيقاتى سول، بۇل اسىرەسە وزدەرى جارىماي جۇرگەن قازاق گازەت-جۋرنالدارىنا ۇلكەن سوققى بولدى.

بۇكىل ءومىرىن گازەت ىسىنە سارپ ەتكەن شەرحان مۇرتازا اعامىز قولىنا قالام ۇستاعان ماماندىق ادامدارىن «ارقالاعانى – التىن، جەگەنى – جانتاق» دەپ تۇيەمەن سالىستىرادى. وتە ادەمى، قونىمدى تەڭەۋ. ءاربىر جۋرناليست، اقىن-جازۋشى ءالىنىڭ كەلگەنىنشە اق-ادال قىزمەت ەتىپ-اق جاتىر. نارىق زامانىنىڭ ەسىگىنەن ەنگەلى ەڭبەگىنىڭ وتەۋى – قالاماقى الۋ دەگەندى مۇلدە ۇمىتتى. سوعان ابدەن ۇيرەنىپ، كوندىككەنى سونداي – ونى سۇراۋدى دا قويدى! مىنە، سول اعايىنداردىڭ اراسىندا مەن دە بارمىن. ولاردان وزگەشەلىگىم – اقشا تاپپايتىن قورعانسىز قاۋىم ءجاسوسپىرىم ۇل-قىزدارىمىزعا ارناپ جۋرنال شىعاراتىندىعىم. ون التى جىل الەتىندە «جىل – ون ەكى ايدىڭ» 72 سانىن ۇسىنىپپىن. اۋەل باستا 176 بەت بولىپ، ودان سوڭ جىلىنا ەكى رەت شىعا باستاعاندا 112 بەتتىك ۇلگىگە ءتۇسىرىلىپ، ەكى اي سايىن جارىق كورگەندە 96 بەتتىك كولەمگە كەلتىرىلگەن بالالار باسىلىمىنىڭ ارقايسىسىن، ەشقانداي اسىرەۋلەۋسىز ايتقاندا، ءبىر-ءبىر كىتاپ دەۋگە ابدەن بولادى. ونىڭ جىل باسىندا جانە جىل اياعىندا جاسالاتىن نۇسقالارى كىتاپ شىعارۋ قيىنداپ، تارالىمدارى ەسەلەپ ازايعان قىستالاڭ ۋاقىتتا بالعىن وقىرماندارىمىزدىڭ رۋحاني تالاپ-تىلەگىن وتەۋ ماقساتىن دىتتەسە، قالعان تورتەۋى جىل مەزگىلدەرىنە ارنالعان ءداستۇرلى ۇلگىدە، ەشبىر كەشەۋىلسىز، كەستەدەگى كورسەتىلگەن مەرزىمىندە شىعارىلىپ، تاراتىلىپ كەلەدى.

«جىل – ون ەكى اي» كىتابى ءاۋ باستا قازاق بالالارى ءۇشىن مەملەكەتتىك قارجىلاندىرۋمەن قولعا الىنعان ادەبي-كۇنپاراق دەلىنسە، بۇگىندە مەملەكەتتەن كوك تيىن دا قارجىلىق قولداۋ كورمەيتىن، ءتىپتى سولاي بولادى ەكەن-اۋ دەپ دامەتپەيتىن دە باسىلىم. ون التى جىلدان بەرى ارقامدى اۋىرتپالىققا توسىپ، بار ماشاقاتىن ءوز موينىممەن كوتەرىپ كەلەمىن. مۇنىڭ قانشالىقتى اۋىر، ازاپتى ەڭبەك ەكەنىن تاعى دا ايتىپ، نەسىنە اۋىز اۋىرتايىن.

ء«اي، تالعات، بۇل ەرلىك قوي! – دەيتىندەر دە ۇشىراسادى. «جىلىنا التى جۋرنال شىعارادى ەكەنسىڭ. سوعان قاراعاندا دەمەۋشىڭ مىقتى-اۋ» – دەپ سىر سۋىرتپاقتاپ، ساۋال بەرەتىندەر دە كەزىگەدى.

ءيا، نە دەيىن ولارعا؟ اعىمنان جارىلىپ: «جىل – ون ەكى ايدىڭ» جالعىز عانا دەمەۋشىسى بار. ول – جەر-جەردەگى بالعىن وقىرماندار، سولاردىڭ ساۋاتتى، سانالى، ءبىلىمدى بولىپ ءوسۋى ءۇشىن جازدىرتىپ الاتىن اتا-انالارى»، – دەيمىن.

دۇنيە تارىلىپ، اۋىرتپالىق ارتىپ، جۇمىسسىزدىق جايلاپ، قاراپايىم حالىقتىڭ كۇنكورىس جاعدايى بارعان سايىن قيىنداپ، كۇردەلەنىپ بارا جاتقان مىنا توزاقى ۋاقىتتا گازەت-جۋرنالعا جازىل دەۋدىڭ ءوزى اۋىر-اق. سوندىقتان مەن ءۇشىن وسىنداي تار كەزەڭدە ءوز ىنتا-ىقىلاسىمەن جۋرنالىما جازىلعان ءاربىر وقىرماننىڭ ءىسى دە ەرلىككە پاراپار ارەكەتتەي كورىنەدى. ۇل-قىزدارىنىڭ ەرتەڭىن ەسىنەن شىعارمايتىن، وزىنەن ءتالىم-تاربيە الىپ جۇرگەن ونداعان، جۇزدەگەن شاكىرتتەرىنىڭ قامىن قارا باسىنىڭ كۇندەلىكتى كۇيكى تىرشىلىگىنەن بيىك قوياتىن ۇستازدار مەن اتا-انالار، مەكتەپ باسشىلارى، اۋداندىق، وبلىستىق جانە باسقا دا ءار دەڭگەيدە جەتەكشىلىك جاساپ جۇرگەن ارلى،  نامىسقوي، ۇلتجاندى ازاماتتار عانا ءدال وسىلاي ەتە الاتىن سەكىلدى. ەندەشە مىڭ العىس ايتامىن سىزدەرگە! اتتەڭ-ايى، ازسىزدار. كانە، قۇرمەتى اعايىن، باۋىرلار ءسىز دە ۇرپاقتارىمىز ءۇشىن سول بيىكتەن كورىنىپ، ەرلىك جاساپ كورىڭىزشى! بۇل – سونشالىقتى قيىن نارسە ەمەس، ۇل-قىز، نەمەرەلەرىڭىز ءۇشىن جاسالاتىن جاقسىلىق. جانە كۇنى ەرتەڭ بالالارىمىز ەسەيىپ، ەر جەتكەندە ەسەلەپ قايتاتىن ەرلىك ەڭبەك، شۋاقتى قۋانىش بولارى كۇمانسىز.

تالعات ايتبايۇلى، پۋبليتسيست-جازۋشى، «جىل – ون ەكى اي» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى

Abai.kz