كوللاج "جاس الاش" گازەتىنىڭ سايتىنان الىندى

راس، ورىس ءتىلى بىزدە ورىس دياسپوراسىنىڭ عانا ەمەس، بيلىكتىڭ ءتىلى. بيلىك بولعاندا الدىمەن «ۇلكەن وتباسىنىڭ» ءتىلى. وسىنى بيلىك پەن «ۇلكەن وتباسىنىڭ» مويىندايتىن ۋاقىتى جەتتى. بىراق، بيلىك ارنەنى سىلتاۋ ەتىپ ورىس ءتىلىنىڭ قاجەتتىلىگىن ايتۋدان تانار ەمەس. ىلگەرىدە، توقسانىنشى جىلدارى پرەزيدەنتتىڭ ءوزى باستاپ: ء«ۇي وزىمدىكى دەمەگىن، ءۇي سىرتىندا كىسى بار»، «جاسى ۇلعايعان ادامدارعا ءتىلدى قىستاپ ۇيرەتۋدىڭ قاجەتى جوق»، «ورىس ءتىلى كوپ ۇلتتى قازاقستاندا ۇلتارالىق ءتىل قىزمەتىن اتقارادى»، ت.ب. دەگەندى ۇنەمى ەسكەرتىپ وتىراتىن. بيلىك ءالى دە سول ءسوزىن قايتالاۋدان جالىقپاي كەلەدى. الايدا بۇنىڭ ءبارى وسى كۇنى ەسكىرگەن ارگۋمەنت. ويتكەنى ء«ۇي سىرتىندا كىسى بار» ەكەن دەپ جىلدار بويى ۇندەمەي وتىرا بەرۋ، سىپايىلاپ ايتساق – ۇيات. بۇل ۇنسىزدىك كورشىنىڭ قاس-قاباعىن باققان ۇنسىزدىكتەن گورى قورقاقتىقتى، قوسۇرەي بولىپ سورلاعان سورباقتىقتى بىلدىرەدى. ەكىنشىدەن، قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعاندا قازاق ءتىلىن ۇيرەنە المايتىن ۇلكەندەر: قارتتار، شال-كەمپىرلەر قازىر تاۋسىلىپ ءبىتتى. قازىر ولاردىڭ ورنىن مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنگىسى كەلمەيتىن  نيگيلسيت بۋىن باستى.  ولار – كەشەگى جاستار ەدى.  ولار  قازاق تىلىندە سويلەپ ۇيرەنۋدى كەشە باستاعاندا بۇگىن سايراپ تۇرار ەدى. جوق، قازاق بيلىگى قازاق ءتىلىن ولارعا قاساقانا تۇردە ۇيرەتپۋگە تىرىستى، ءسويتىپ ورىس ءتىلىن ءوز مۇددەلەرى ءۇشىن (بيلىك پەن بايلىقتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قاماتامسىز ەتۋ ءۇشىن) ساقتاپ قالدى. ايتكەنمەندە، قازاقستاندا ورىس تىلىندە سويلەيتىن ورتا ازايىپ بارادى. ورىس ءتىلىنىڭ نەگىزگى يەسى – ورىس دياسپوراسى ءبىزدىڭ ەلدەگى حالىق سانىنىڭ 26,1 پايىزدى ارەڭ قۇراپ وتىر. وزگەلەرى قازاققا قانى دا، ءتىلى دە جاقىن تۇركى ەلدەرى. ولار ەشكىمنىڭ بۇيرىعىنسىز، پارمەنىنسىز قازاق تىلىندە سويلەپ  كەتتى. سوندا از عانا ساندى دياسپورانىڭ (26,1 پايىز ورىستىڭ) ءتىلى قالايشا ۇلتارالىق ءتىل بولىپ قالادى؟  كوردىڭىز بە، «ورىس ءتىلى كوپ ۇلتتى قازاقستاندا ۇلتارالىق ءتىل قىزمەتىن اتقارادى» دەيتىن بيلىكتىڭ بۇرىنعى ارگۋمەنتى  دە ەسكىرگەن، ەشتەڭەگە جارامايتىن، ىستەن شىققان ارگۋمەنت.  بىراق، سوندا دا ورىس ءتىلى تۇعىرىنان تايار ەمەس. ويتكەنى بۇل تىلدە ەشكىم بەتىنەن قاقپايتىن، قارسى كەلمەيتىن، كولدەنەڭ ءۋاج ايتپايتىن بيلىك سويلەپ وتىر. وتكەندە ءبىر توپ قازاق زيالىسى كونستيتۋتسيانىڭ 7 - بابىنىڭ 2 - تارماعىن الىپ تاستاۋدى تالاپ ەتتى (سىلتەمەگە قاراڭىز: http://abai.kz/post/view?id=12843). بۇل تالاپ وسىدان التى-جەتى جىل بۇرىن دا كۇن تارتىبىنە قويىلعان بولاتىن. الايدا ونداي تالاپقا بيلىكتىڭ بۇيرەگى بۇلك ەتىپ، سيراعى سىلق ەتكەن جوق. ءتىپتى، ەلەڭ قىلىپ قويمادى دا. سەبەبى اق جاعالى ۇلىقتار، شەنەۋنىكتەر ارمياسى «رەسمي تىلدەن» ايرىلعىسى كەلمەيدى. بۇل تىلدەن ايرىلسا، ولار بيلىكتەن دە ايرىلاتىن سياقتى. ويتكەنى،  بۇگىنگى شەنەۋنىكتەر، اسىرەسە، ۇكىمەتتەگىلەر، اكىم-قارالار قازاق ءتىلدى ماماندارمەن باسەكەلەسە المايدى. وسىنى جاقسى بىلگەندىكتەن ءبارى جابىلىپ قازاق تىلىندە سويلەيتىن ورتانى بيلىكتىڭ ماڭىنا جۋىتپاۋعا كۇش سالۋدا. سويتە تۇرا ەلدى الداپ، الدارقاتىپ قويۋدى دا ۇمىتپايدى. قايتىپ دەيسىز عوي؟ ورىندالۋى بەيمۇمكىن باعدارلامالار ارقىلى. ماسەلەنكي، 2011 – 2013 جىلدارى ء ىس-قاعازدارى مەملەكەتتىك تىلگە كوشۋى كەرەك بولعان.  بۇنى رەسمي بيلىك 2009-2010 جىلدارى ايتتى. ايتتى دا قويدى. ەندى 2020 جىلى قازاقستان حالقىنىڭ 90 پايىزى قازاق تىلىندە سويلەيدى دەپ ءجۇر. ونىسى ەندى راس. قازىردىڭ وزىندە بۇل جوسپار ورىندالىپ ۇلگەردى. ءجون دەلىك، حالىقتىڭ 90 پايىزى 2020 جىلى قازاق تىلىندە سويلەپ كەتسىن، سول كەزدە بيلىك، اناۋ «ۇلكەن اۋلەتكە» مۇشە ىسكەر، تابىسكەر بيزنەسمەن جاستار سويلەي جونەلە مە؟ جوق. سويلەمەيدى. كونستيتۋتسيالىق رەفورما كەزىندە بۇل جايت، اسىرەسە،  بايقالدى. نەگە دەسەڭىز، بيلىكتى زاڭ شىعارۋشى ورگان مەن  ۇكىمەت اراسىندا ءبولىستىڭ ناقتى كورىنىسى مەملەكەتتىك تىلدەن باستالۋى كەرەك ەدى. سەبەبى، مەملەكەتتىك ءتىل دەگەنىمىز – الدىمەن قازاق حالقى. ال، قازاق حالقى بيلىكتىڭ ءىسىن باقىلاۋشى، باعالاۋشى، پارمەن ەتۋشى كۇش بولۋى كەرەك. وسىنى ەسكەرتىپ زيالى قاۋىم پرەزيدەنتتەن باستاپ بارلىق بيلىك وكىلدەرىنە اشىق حات جازدى. اشىق حات، ارينە، ادەتتەگىدەي جاۋاپسىز قالدى.  دەمەك، ءتىل ماسەلەسىندە بيلىكتىڭ شەكسىز ۇستەمدىگى وسىلاي جالعاسا بەرمەك. ءسوزدىڭ قىسقاسى، بۇگىنگى جۇيە، بۇگىنگى بيلىك تۇبەگەيلى وزگەرمەي قازاق ءتىلىنىڭ باسىنداعى ءحال دە وزگەرمەيدى.

ءشارىپحان قايسار

Abai.kz