الماتىنى ءوز باسىم ءۇش بۇتتى وشاققا ۇقساتامىن. وشاقتا قازان اسۋلى، استىندا لاپىلداپ وت جانىپ جاتىر. سول ءبىر وتتىڭ قىزۋى ءبىر ساتكە بولسىن باسەڭدەمەۋى ءتيىس. جۇمباقتاماي-اق قويالىق، وشاقتىڭ ءبىر اياعى – ەكونوميكا. الماتى – قازاقتىڭ قارجىلىق ورتالىعى، ەل ەكونوميكاسىنىڭ جۇرەگى. ەكىنشى اياعى – ساياسات. ءتۇرلى ساياسي يدەيالاردىڭ ساپىرىلىسىپ، توعىز جولدىڭ تورابى كەلىپ تۇينەكتەلەتىن ورتالىق. ءۇشىنشى اياق – رۋحانيات. قازاقتىڭ رۋحى، مادەنيەتىنىڭ باستاۋ بۇلاعى – الماتى. سودان بولار، ايتىلار سىن دا، اسىرا ماقتاۋ دا – الماتىعا ءتان. الىپ مەگوپوليستىڭ دۇرىس جولدا دامۋى تەك الماتىلىقتاردىڭ عانا مۇددەسى ەمەس، بۇكىل قازاقتىڭ مۇددەسى.

بۇرىن - تاسماعامبەتوۆ، كەشە - ەسىموۆ، بۇگىن...

كەشە الماتى قالاسىنىڭ اكىمى باۋىرجان بايبەك ەسەپ بەردى. كىم بەرمەگەن، كىمنەن قالماعان ەسەپ دەرسىز، بالكىم. تاسماعامبەتوۆتىڭ تۇسىندا مۇنداي ەسەپ كەزىندە حالىق ءبىر سەرپىلىپ ءدۇر ەتە ءتۇسۋشى ەدى. اكىمدىك قۇرعان ستسەناريدىڭ بىت-شىتى شىعىپ، تىزگىن حالىقتىڭ ىرقىنا كونىپ، ءبىر جاساپ قالاتىنبىز. شەشەن تاسماعامبەتوۆ شەشىلىپ سالا بەرەتىن. احمەتجاننىڭ تۇسىندا «مال يەسىنە تارتپاسا – ارامنىڭ» كەرىمەن اكىم ەسەبىنىڭ اياعىنا جەم تۇسكەندەي باياۋلاپ سالا بەرگەن. مىڭگىر-مىڭگىر، كۇڭگىر-كۇبىر ەسەپتەن ۇيقىلى-وياۋ، اڭكى-تاڭكى كۇيدە تارقاساتىنبىز. مىنە، سوڭعى جىلداردا بۇل ءۇردىس وزگەردى. تاسماعامبەتوۆتەي جارق-جۇرق ەتكەن ستسەناريسىز قويىلىم قويمادى دەپ بايبەككە كىنا تاعۋ ورىنسىز. بىراق، ماقتاۋعا كەمشىل ءتىلىمىز جاس اكىمنىڭ «جىگىتتىگىن» ايتۋعا ارلانباۋى كەرەك دەپ ويلايمىز. تاسماعامبەتوۆ ءسوزدىڭ دە، ءىستىڭ دە ادامى. ەسىموۆ... – (كوپ نۇكتە). بايبەك سوزدەن گورى ىسكە مىعىم ۇيىمداستىرۋشىداي كورىنەدى.

كولەڭكەلى بيزنەسپەن كۇرەس

بايبەكتى ماقتاي وتىرىپ، قايراي دا كەتۋ كەرەك.  ماسەلەن، ءبىر عانا «وڭاي» جۇيەسىن الايىقشى. ەلدىڭ سىنىنا قالعان بۇل جۇيەنى ەنگىزۋ ارقىلى اكىمدىكتىڭ باسىنان قانشاما ءسوز اسىرۋعا تۋرا كەلدى. «ۇرا بەرسە، قۇداي دا ولەدى» دەگەن تامسىلگە سۇيەنىپ، حالىق ۇرىپ-ۇرىپ «وڭايدى» دا جەرلەيتىن كۇنگە جاقىندادى. ەندى، الماتىدا بىرىڭعاي جول ءجۇرۋ بيلەتتەرى قايتا ەنگىزىلۋى مۇمكىن. سونداي-اق بىرقاتار ساناتتاعى ازاماتتار اۆتوبۋستاردا اقىسىز جۇرەتىن بولادى. ال ستۋدەنتتەر مەن كوپ بالالى انالارعا جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلماق. شاھار باسشىسى ازىرگە الماتىلىقتاردىڭ «وڭاي» جۇيەسىنە كوندىگە تۇرۋ كەرەكتىگىن ايتتى. «جالپى ءبىز وسى نارىقتىڭ اۋقىمىن ايقىنداۋ ءۇشىن ءبىرشاما ۋاقىت سۇرادىق. بۇعان دەيىن بۇل نارىق اشىق ەمەس ەدى، ياعني شىعىستار مەن كىرىستەر قانشالىقتى ەكەنى بەلگىسىز ەدى. بۇگىندە نارىق كولەمى 19-20 ملرد. تەڭگە ەكەنىن بايقاپ، شامامەن 6-7 ملرد. تەڭگەنى «كولەڭكەلى ەكونوميكادان» شىعارامىز دەپ پايىمداۋدامىز» دەيدى بايبەك.

«وڭايدى» ەڭگىزۋدىڭ وڭاي بولماعانىن ءبارىڭىز بىلەسىز. سويتە تۇرا وسى جۇيە قانشاما كولەڭكەلى بيزنەستىڭ بەتىن اشتى. الماتىدا جۇيىتكىگەن اۆتوبۋستاردىڭ تاپقان تابىسى جەكە قالتالارعا كەتىپ جاتتى. ياعني، جاس اكىم قۇرباندىق بەرۋ ارقىلى الماتى سەكىلدى ۇلكەن قالانىڭ كولەڭكەلى تابىس كوزدەرىن بىرتىندەپ انىقتاۋ ءىسىن باستاپ كەتتى. بۇل جەكەلەگەن كاسىپكەرلەرگە ءتيىمسىز بولعانىمەن، حالىققا، مەملەكەتكە پايدالى ءىس.

كولەڭكەلى بيزنەستى انىقتاۋ ىسىنە باۋىرجان بايبەك بەل سىبانا كىرىسىپ كەتكەنىن اقىلى اۆتوتۇراقتاردى جاپپاي اشۋىنان دا اڭعارۋعا بولادى. اكىمنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا ءبىر عانا كولىك تۇراعى ايىنا 600 ميلليون تەڭگە قاراجات تابادى ەكەن.  ال بيۋدجەتكە جىلىنا ونىڭ تەك 70 ميلليونى عانا جەتىپ وتىر-مىس. كوعامدىق كولىك يەلەرىنىڭ 60 پايىزى تابىسىن جاسىرىپ كەلەدى.

بۇدان نەنى اڭعاراسىز؟ الماتى قالاسى – كولەڭكەلى بيزنەستىڭ دە ورتالىعى. ونىمەن كۇرەس، ارينە تىلگە عانا جەڭىل.

دەسە دە باۋىرجان بايبەك اقىلى تۇراقتاردىڭ تازالىعىن, جۇمىسىنىڭ جۇيەلىلىگىن ەستەن شىعارماسا ەكەن دەيمىز.

ەندى قىسقاشا اكىم ايتقان ماسەلەلەردى اتاپ وتسەك...

بالاباقشا ارزاندايدى

الماتىدا بالاباقشا باعاسىن بىردەن 20 مىڭعا تومەندەتۋ جوسپارلانىپ وتىر. جەڭىلدىك 17 مىڭ بالانى قامتيدى.  «الماتىدا تاريحي قالىپتاسقان جاعداي بويىنشا 5-6 جاستاعى بالالار ءۇشىن مەملەكەت تولەيدى، 3-5 جاستاعىلارعا كوممەرتسيالىق تالاپتارعا ساي اتا-انالار تولىقتاي تولەيدى. بۇگىندە ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش ارتتى. اتا-انالار 27 مىڭ تەڭگە تولەۋدە، ءىس جۇزىندە بالاباقشاداعى ءبىر ورىن 38 مىڭ تەڭگە» دەدى اكىم.

كىشىگىرىم دۇڭگىرشەكتەردىڭ دە «كرىشالارى» بار

اكىم الماتىداعى كىشىگىرىم دۇڭگىرشەكتەردىڭ ماسەلەسىن شەشۋدىڭ ءوزى وڭاي ەمەس ەكەنىن ءسوز قىلدى. سول دۇڭگىرشەكتەر ءۇشىن استانادان قوڭىراۋلار تۇسەدى. بايبەك «ولاردىڭ ءسوزىن سويلەيتىن ءوزىمىزدىڭ اكىمدىكتە دە، جوعارعى جاقتا دا ادامدار بار. ءبىز ءتارتىپ ورناتامىز، كوپەراتيۆتەردى دە جونگە سالامىز، باسقاسىن دا. حالىق قولداسا بولدى» دەدى. الماتىدا 800-دەي پاتەر يەلەرى كوپەراتيۆى بار. ولاردىڭ ءبىر جىلدىق جيناعان قارجىسى 7 ميلليارد تەڭگەنى قۇراعان.

العاباستا قيسايعان ۇيگە قاتىستى قانشا ادام جازالاندى؟

كەزدەسۋ بارىسىندا بىلتىر العاباستاعى قيسايعان ءۇي دە ءسوز بولدى. اكىمدىك قيسايعان ءۇي وقيعاسىنان كەيىن 13 جوبالاۋشى، 19 مەردىگەر مەكەمە جازالانعانىن، اپتا سايىن قۇرىلىس ساپاسىن باقىلاپ وتىرعاندىقتارىن ايتتى.

ەمحانالاردى جەكەشەلەندىرۋ كەرەك

«كەيبىر دەرەكتەر بويىنشا، مۇمكىندىگى بار ادامدار عانا شەتەلدە ەمدەلۋگە وزىنە 500 ملن دوللارعا دەيىن قاراجات جۇمساي الادى. قالعاندارى قايدا بارۋى كەرەك؟ ء ولۋ كەرەك پە؟ سوندىقتان، ءبىز جەكەشەلەندىرۋگە وتۋگە ءتيىسپىز. جەكەشەلەندىرۋ ەمحانالاردى دامىتۋعا جەكەمەنشىك قاراجات سالۋعا، دەنساۋلىق ساقتاۋ نىساندارىن باسقارۋعا الەمدىك ۇزدىك تاجىريبەنى ەنگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل بيۋدجەت شىعىسىن تومەندەتىپ، قىزمەت كورسەتۋ ساپاسىن ارتتىرادى»،  - دەدى اكىم.

ەكولوگيا باستى نازاردا

«الماتى حالقىنىڭ سانى 1,5 ەسەگە ارتۋىنا بايلانىستى جەڭىل كولىك سانى 10 ەسەگە ءوستى. بۇل قالا تۇرعىندارىنىڭ قازىرگى جاعدايىنىڭ كورىنىسى. بارلىعىنا بەلگىلى، كولىك قالاداعى كەپتەلىستى ارتتىرىپ قانا قويماي، 80 پايىز ءتۇتىن قالدىعىن شىعارادى. اۋانىڭ لاستانۋ دەڭگەيى جوعارى، دەگەنمەن تومەندەۋ ۇدەرىسى دە بار. «قازگيدرومەت» مالىمەتىنە سۇيەنسەك، 4 جىلدا لاستانۋ يندەكسى 22 پايىزعا ازايدى. ەنەرگەتيكالىق نىساندار شىعاراتىن ءتۇتىن ۇلەسى 2016 جىلى 8 پايىزعا ازايدى»، — دەدى اكىم.

2016 جىلى توكسيندەر مەن پايدالانىلعان گاز ءتۇتىنى بويىنشا باقىلاۋ كۇشەيتىلدى. ەكولوگيالىق تالاپتارعا ساي ەمەس كولىكتەردەن 136 ملن تەڭگە وندىرىلگەن.  اكىم ەكولوگيالىق تالاپتارعا ساي ەمەس كولىكتەردىڭ 67 پايىزى وزگە قالادان كەلگەن اۆتوموبيلدەردىڭ ۇلەسىندە ەكەنىن ايتتى. سونىمەن قاتار، اكىمنىڭ ايتۋىنشا، ەكولوگيالىق تازا قوعامدىق كولىكتەردىڭ ۇلەسى 60 پايىزدى قۇراپ وتىر.

«ەكولوگيالىق كولىك تۇرلەرىن ەندىرىپ جاتىرمىز. «Almaty Bike» جوباسى اياسىندا بۇگىندە 50 ۆەلوبەكەت اشىلدى. 2018 جىلى ونىڭ 5 ەسە كوبەيتەمىز. گازداندىرۋ دا ماڭىزدى مىندەتىمىز. قالانىڭ 95 پايىزى گازداندىرىلعان. 2018 جىلدىڭ اياعىنا دەيىن تولىعىمەن گازداندىرىلادى»، — دەدى باۋىرجان بايبەك.

ءال-فارابيدەن جوعارى بيىك ۇيلەر سالىنبايدى

اكىم ەلباسى تاپسىرماسىمەن  ءال-فارابي كوشەسىنەن جوعارى 12 مەتردەن بيىك 3 قاباتتى ءۇي سالۋعا تىيىم سالىنعانىن ەسكە سالا كەتتى.

30 جول ايىرىعىن سالۋعا 300 ملرد تەڭگە جۇمسالدى 

«وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، كوشەدەگى كولىك كەپتەلىسى كوپتەگەن ءىرى مەگاپوليستەردە بار. ءبىز مۇنى جۇيەلى تۇردە شەشۋدى كوزدەپ، ترانسپورتتىق رەفورمانى باستادىق. ەلباسى تاپسىرماسىمەن سوڭعى 15 جىلدا 30 جول ايىرىعىن سالۋعا 300 ملرد تەڭگە جۇمسالدى. 2018 جىلى اياقتالاتىن تاعى ەكى جول ايىرىعى نەگىزگى كوشەلەردەگى كەپتەلىستى ازايتادى»، – دەدى باۋىرجان بايبەك.

سونىمەن قاتار، اكىم «التىن وردا» بازارى ماڭىنداعى جولدى كەڭەيتۋ جۇمىستارى بيىل باستالىپ، كۇردەلى كولىك ماسەلەسىن شەشەتىنىن ايتتى.

«اينالما جول باتىس قىتاي مەن ەۋروپا اراسىنداعى لوگيستيكالىق حاب رەتىندە الماتىنىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتىن ارتتىرادى. جوباعا شامامەن 350 ملرد تەڭگە ينۆەستيتسيا سالىنادى دەپ جوسپارلانعان. بۇل جاڭادان مىڭعا جۋىق جۇمىس ورنىن اشىپ، الماتىلىق كومپانيالاردى جۇمىسقا تارتادى»، – دەدى اكىم.

تاۋ بوكتەرىنە كولىكپەن بارۋعا شەكتەۋ قويىلادى

الماتى اكىمدىگى تاۋ بوكتەرلەرىنە كولىكپەن شىعۋعا شەكتەۋ قويۋ ءۇشىن قاجەتتى شارالاردى قولدانادى..

اكىمنىڭ ايتۋىنشا، "شىمبۇلاقتا" كولىكتەرگە شەكتەۋ قويعان سوڭ جاياۋ جۇرگىنشىلەردىڭ سانى كوبەيگەن. سونداي-اق، ول كۋرورتقا 400 مىڭنان اسا ءتۋريستىڭ كەلەتىنىن ايتىپ ءوتتى.ء "بىز تاۋدىڭ بارلىق بوكتەرىنە بىرتىندەپ كولىككە شەكتەۋ قويا باستايمىز. وكىنىشكە قاراي، ادامدارعا مۇمكىندىك بەرسەڭ، ولار ءۇيدىڭ ەكىنشى قاباتىنا دا كولىكپەن شىعىپ، قوقىستارىن دا كولىكپەن شىعارادى. مۇنداي ادەتتەن ارىلۋ كەرەك، ازاماتتاردىڭ مادەنيەتىن باسقاشا قالىپتاستىرۋ كەرەك” دەدى اكىم.

ءتۇيىن ورنىنا

باۋىرجان بايبەك مەگاپوليس تۇرعىندارىنا وسىمەن ەكىنشى رەت ەسەپ بەردى. ەسەپ كەزىندە پوليتسەيلەردىڭ كوپ بولعانى، ءبىرلى-جارىم ساياسي بەلسەندىلەردىڭ ۇستالعانى، باۋىرجان بايبەكتىڭ بايانداماسى ءبىتىپ، سۇراق-جاۋاپ ءبولىمى باستالعاندا، بارلىق الەۋمەتتىك جەلىدەگى تىكەلەي حابار تاراتۋ لەزدە توقتاتىلعانى – سىناۋشىلاردىڭ كوزىرىنە اينالىپ وتىر. امال نە، جوعارىدا ايتقان قانشاما ەڭبەك، قانشاما جۇمىس سول ءبىر سىنداردىڭ استىندا قالماۋى كەرەك ەدى.

ءۇش بۇتتى وشاققا اسىلعان قازان دۇرىس قايناۋى ءۇشىن دە ماقتايتىن جەردە ماقتاپ، داتتايتىن جەردە داتتاۋ كەرەك. ءال-ءازىر بايبەك جاراپ تۇر! 

ءشارىپحان قايسار

Abai.kz