وسى بار-اۋ، ءومىر مەن تاعدىردى شاتىستىرىپ جۇرەتىن ادەتتى ءبىز قاشان، كىمنەن جانە قالاي جۇقتىرىپ الدىق ەكەن؟.. ارينە، بىلمەيمىز. بىلمەيتىنىمىز كوپ، مىسالى، بىلمەيتىنىمىزدىڭ ءوزى نەمەن، قالاي  سانالاتىنىن دا بىلمەيمىز. ايتەۋىر، بىرەسە: ء«ومىر – قىزىق، تاعدىر – شىجىق»، بىرەسە: «تاعدىر – قىزىق، ءومىر – شىجىق» دەيمىز. ونىڭ دا انىق-تانىعىندا شارۋامىز جوق، پارلامەنتىمىزدەگى كەيبىر دەپۋتات مىرزالارشا  ايتپاعىمىزدىڭ باس-اياعىن اۋىستىرىپ، ەسى دۇرىس ەكىنىڭ ءبىرى ۇعا المايتىن ەتىپ، بىلىمىقتاپ سويلەي بەرەمىز.

ال ەكىنىڭ ءبىرى، جو-جوق، ەكىنىڭ ەكەۋى دە ەكى جەردە ەكى - تورتتەي بىلەتىن، ءتۇپ-تۇگەل تۇسىنەتىن سوزدەرىمىز – «ەلباسىمىز اتاپ كورسەتكەندەي» دەپ تۋرالانىپ، «الەمدە» دەگەن انىقتاۋىشپەن تۇزدىقتالىپ، جەر بەتىندەگى جەتىستىك، جاقسىلىق، جاڭالىق اتاۋلىنىڭ ءبار-ءبارى ءبىزدىڭ تاۋەلسىز قازاقستاندا دەيتىنىمىز. ول دا از: «مىنە، جيىرما بەس جىل بولدى، قازاقستان دۇنيە ءجۇزىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە كەپىل بولىپ كەلەدى!» دەپ تە كوسىلىپتى ءبىر دەپۋتات، - بۇل مەرزىمدە قايسىبىر مەملەكەتتەردىڭ ءوزارا قاقتىعىسۋى، سوعىسۋى بىلاي تۇرسىن، ەشبىرىنىڭ كوشەسىندە جاياۋتوبەلەس تە بولماعانداي. تىڭداپ، وقىپ وتىراسىڭ دا: مىنە، ومىردە نە بولمايدى، سوناۋ حرۋششەۆ «كوسەمنىڭ» كەزىندە كوممۋنيزمدى كورە جازداپ، بىراق، تاعدىر قىزىق قوي، ول «كوسەم» ورناتۋعا شاق قالعان  كوممۋنيزمىن ءوزى دە كورە الماي، بىزگە دە كورسەتە الماي توڭقالاڭ استى، ال ول كوكەسىن توڭقالاڭ استىرعان برەجنەۆ «كوسەم»  كوممۋنيزمگە باسا-كوكتەپ جەتىپ بارماي، اۋەلى ونىڭ  كوريدورىنان – «دامىعان سوتسياليزمنەن» ءوتىپ الۋ كەرەكتىگىن وسيەتتەپ،  ول دا ونىسىنىڭ نە ەكەنىن ءوزى دە بىلمەي، بىزگە دە بىلدىرە الماي، جاعى ءتۇسىپ، كەتە باردى. ءومىر عوي! ول ەكەۋىنەن كەيىن پايدا بولعان «تاڭبالىباس ميحايل» - گورباچەۆ «كوسەم» كوكەلەرى ەن تاققان «كوممۋنيزم» مەن «دامىعان ءسوتسياليزمدى» دەرەۋ «قايتا قۇرۋعا» كىرىسىپ، كۇندىز-ءتۇنى تۇرىپ تا سويلەپ، جاتىپ تا سويلەپ، ءوزىنىڭ كوبىك سوزىنە ءوزى شاشالىپ،  امەريكادان ەم-دوم الىپ، «كسرو» دەگەن بايتاق ەلدى الگى-الگى «كوممۋنيزمنەن» دە، «دامىعان سوتسياليزمنەن» دە ازات ەتىپ، شاڭىراعىن شاعىپ، سول سويلەگەن كۇيى، ءومىر مەن تاعدىردىڭ ەكى ورتاسىنا ءسىڭىپ جوق بولدى.

سول تاعدىرلاردى ويلاپ، وزىمىزدەگى بۇگىنگى ء ومىر تۋرالى تولعاۋلارعا قۇلاق تۇرەمىن دە، بيلىگىمىزدىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تاۋلىك بويى ايعاقتاپ جاتقان جاڭاعى جەتىستىك، جاقسىلىق، جاڭالىق، قاۋىپسىزدىك اتاۋلىنىڭ ءبارى وزىمىزدە ەكەنىنە، «دامىعان سوتسياليزم» ەسىل وزەنىنىڭ وڭ جاعاسىندا، ال «كوممۋنيزم» ەسىلدىڭ سول جاعاسىندا ەكەنىن كورىپ وتىرعانىمىزعا سەنەمىن. سەنبەگەندە شە؟! ءبىسمىللاسى «ەلباسىمىز اتاپ كورسەتكەندەي» دەپ باستالاتىن ۇلكەن-كىشى ماقالانىڭ كەز كەلگەنىن وقىساڭ: ءبىزدىڭ قازاقستاننىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىندا، ونەركاسىبىندە، مادەنيەتىندە، ءيا، بۇكىل تۇرمىس-تىرلىگىندە شىركەيدىڭ كىرپىگىندەي ءمىن جوق-اۋ، جوق! الەمدى تاڭدانتىپ، تامساندىرىپ وتىرمىز. الەمدەگى باي دەلىنەتىن ەلدەردە، ىرعىن «عۇلامالارىمىزدىڭ» ىلگەرىرەك بىرەۋى ايتقانداي، قايسىسى ەكەنى ەسىمدە قالماپتى، كودەدەي كوپ قوي ولار، ءيا، سولاردىڭ ءبىرى ايتقانداي، سول ەلدەردە قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق الەمدىك دامۋىنىڭ كودىن (كىلتىن) زەرتتەيتىن ارناۋلى ينستيتۋتتار قۇرىلىپتى. انەكي!..

ايتكەنمەن، قاي عاسىردا، قاي مەملەكەتتە بولسىن، جۇرتقا بىردەڭە جەتپەي جاتادى جانە ونىڭ نە ەكەنىن ءبىلۋ ارقاشان قيامەت بولادى. بىزدە دە سولاي سياقتى. شىرەنگەن شەنەۋنىكتەردىڭ العى-ارتقى شەپتەرىندە جۇرمەسەم  دە، سونىڭ نە ەكەنىن ۇيىقتاپ ويلاپ، ويانىپ ويلاپ، سوڭعى ايدا سالماق جوعالتا باستاپ ەدىم: ء«ۋاي، ءومىر-اي!» ما، الدە ء«ۋاي، تاعدىر-اي!» ما، ايتەۋىر، مەنىڭ دە كوكەيىمدەگى «بىزگە ەندى نە كەرەك؟» دەگەن سۇپ-سۇيىق سۇراققا قوپ-قويۋ جاۋاپ تابىلا قالعانى: ەسىلدىڭ ۇستىنە كوپىر..، تويىست، ساعات ورناتىلىپتى!  و، انە، بىزگە جەتپەي جۇرگەن سول بولاتىن! ويپىرىم-اي، ويلانا-ويلانا جۇيكەمنىڭ نەشە تالشىعى جۇقارىپ، نەشە تالشىعى ءۇزىلدى ەكەن؟! ە، مەيلى، كەرەگىمىز تابىلعانىنىڭ ءوزى قانشالىق!

راس ايتىپ وتىرمىن، كوپ ويلاندىم. «قازاقتا شەكارا بولماعانىنا» «بۇگىنگى شەكاراسىندا مەملەكەتى بولماعانىن»، «قازاقستاننىڭ تاريحى 1991-جىلدان باستاپ جازىلۋى كەرەك ەكەنىن»، تاعى سونداي ءالدۋ-دالدۋلەردى تۇگەل  قوسا ويلاپ، ازان مەن اقشامنىڭ جانە اقشام مەن ازاننىڭ اراسىن مەترمەن دە، ليترمەن دە، كيلوگراممەن دە ولشەپ... ءاي، ءوزىم دە قىزىق-شىجىقپىن عوي... رەسپۋبليكالىق ەسەپ-قيساپ اگەنتتىگىنە تىپىرلاتىپ تەلەفون شالىپ، بىزدە: ناننىڭ، ءسۇتتىڭ، ايراننىڭ، مايدىڭ، ەتتىڭ 1992-جىلعى مەن بۇگىنگى باعالارىنىڭ ايىرمالارىن سالىستىرىپ سايراپ ايتىپ بەرۋلەرىن ءوتىنىپ ەدىم، ونداعىلار: «ەلباسىمىز اتاپ كورسەتكەندەي»، ۇساق-تۇيەك سۇراققا جاۋاپ ىزدەر ۋاقىتىمىز جوق، ءبارىنىڭ دە  باعاسى ورتا ەسەپپەن 100 ەسە وسكەنىن اۋەلدە 4 تەڭگە 70 تيىن تۇرعان دوللاردىڭ قازىردە 340 تەڭگەگە جەتكەنىمەن دولبارلاي بەر! الدە ساعان شەت ەلدەردىڭ نەشەۋىنەن جىلىنا قانشا ەت ساتىپ الىپ جۇرگەنىمىزدى ايتىپ بەرۋ كەرەك شىعار؟!»  دەپ شاقىلدادى. ءوي، قىزىلكوزدەر-اي! پالەدەن الگى نەمەنە قاشقان دەۋشى ەدى، مەن، نەمەنە، سولعۇرلى جوقپىن با، اۋزىمدى تاقياممەن تارس جابا سالدىم. بىراق ويلانۋدى دوعارمادىم.

ويلانا بىلگەن جاقسى عوي، ەسىلدى الەمگە تانىتقان، بەتىنىڭ جالپاقتىعى 17 مەتر اناۋ ساعاتتان باسقا تاعى دا بىردەڭەنىڭ جەتىسپەيتىنىن سەزدىم. سوندا بىزگە ەندى نە كەرەك؟ «ەلباسىمىز اتاپ كورسەتكەندەي»... جو-جوق، ول كىسى نەنىڭ جەتىسپەيتىنىن اتاپ كورسەتكەن ەمەس. الەمگە، ءيا، الەمگە، ايدار تاعىلعانى بار، تاعىلماعانى بار، ەلۋ شاقتى ميلليونەر-ميللياردەردى بەرىپ وتىرعان ءبىزدىڭ ەلدە نەنىڭ جەتىسپەيتىنىن ويلاۋ ول كىسىگە ىڭعايسىز عوي! «ەلباسىمىز اتاپ كورسەتكەندەي»، توبىردىڭ، بىزشە - حالىقتىڭ قاتارىنداعى ءبىز ويلاساق تا جەتىپ جاتىر. مىسالى، مەن: رەسپۋبليكامىزدا نەشە ءجۇز مىڭ جۇمىسسىز بارىن; الدىمىزداعى تاماعىمىز بەن ۇستىمىزدەگى كيىمىمىز، پاتەراقىمىز جانە باسقاسى جىلىنا اي سايىن نەگە قىمباتتايتىنىن; جۇيكەلەرى ەلدەن بۇرىن توزاتىن مۇعالىم مەن دارىگەرگە 50-60 مىڭ تەڭگە عانا ايلىقاقى بۇيىرىپ، پارلامەنت پەن ءماسليحاتتاردا، اسسامبلەيا دەيتىندە قالعىپ-شۇلعىپ وتىراتىن، تىم بولماسا جىلىنا ءبىر رەت سەلت ەتىپ: «قىمباتتى مىرزالار، ءبىزدىڭ اۋىلدا، اۋداندا قىلاياعى اۋىز سۋ جوق، ول قالاي؟»  دەي المايتىن «حالىق قالاۋلىسى»  2-3 مىڭ دوللار ايلىقاقى الاتىنى نە ءۇشىن ەكەنىن ءجيى ويلايمىن. نەمەسە 1986-جىلعى جەلتوقساننىڭ 17-18-ءى كۇندەرى الماتىدا  جاستاردىڭ كوتەرىلىسى بولعانىنا كەشە عانا 30 جىل تولدى، بىراق جوعارعى-تومەنگى بيلىكتىڭ باسشى-قوسشىلارى ءلام-ميم دەمەدى. ەشبىر جەردە رەسمي جيىن وتكىزبەدى. ءمان-ماڭىزى زور ول كوتەرىلىس  بولماعانداي. سونى دا قينالا ويلادىم. ارينە، مەن عانا ەمەس، مىڭدار ويلادى. بۇل ويلارىمىز بىزدە بىردەڭەنىڭ جەتىسپەيتىنىمەن بايلانىستى ەمەس پە الدە؟ مۇمكىن، بىزدە ءبارى دە مۇمكىن. ويلانعانىمىز ءۇشىن ەرتەڭدەر جاۋاپقا تارتىلۋىمىز دا مۇمكىن. ەندەشە...

ءيا، ازىرشە وي ەركىندىگىمىز بولىپ تۇرعاندا ويلانا بەرەيىن...

ەسىل وزەنىنىڭ سۋىن تۇششىتۋى مۇمكىن ول ساعاتتى ورناتۋعا نەشە ميلليون تەڭگە جۇمسالدى ەكەن؟.. ءسىرا، ون شاقتى اۋىلعا اۋىزسۋ جەتكىزىپ بەرەتىن جۇيە جاساۋعا جۇمسالار قارجىدان الدەقايدا كوپ شىعار، ءا؟  ارينە!..

ايتكەنمەن... ءاي، استاناعا سول ساعاتتىڭ پايداسى از ەمەس. مەنىڭشە، ءبىرىنشى پايداسى: «مىنە، ءبىز مىناداي ساعات ورناتتىق! گيننەستىڭ رەكوردتار كىتابىنا جازدىرىپ، «الەمدەگى ەڭ ۇلكەن ساعات – قازاقستاندا!» دەگىزىپ، ءۋاي، انە!» دەپ شەشىنىپ تاستاپ ماقتانۋىمىزعا سەبەپ بار (سەبەپسىز دە ماقتانا بەرۋگە توسەلىپ الدىق  قوي!).

ەكىنشى پايداسى: التىنمەن اپتالىپ، كۇمىسپەن كۇپتەلىپ جاتقان اي-حوي استانانىڭ، ءيا، قاۋلىمەن قاپتالىپ، قاڭىراپ جاتقان اۋىلدىڭ ەمەس، ءوزىمىزدىڭ استانانىڭ شاكىرتىنەن مينيسترىنە دەيىنگى بىردە-ءبىر تۇرعىنى مەكتەبىنە، كەڭسەسىنە، مەيرامحاناسىنا، تەاترىنا، تۇنگى كلۋبىنا، دۇكەنىنە، بازارىنا بۇدان بىلاي ءبىر ءمينوت تە كەشىكپەيدى! سىرتتان، سوناۋ شەت ەلدەردەن كەلىپ-كەتىپ جاتاتىن مەيماندارىمىز دا ەسىل ۋاقىتتارىن ءبىزدىڭ ەسىلدەگى وسى مارتەبەلى ساعاتىمىزبەن ەسەپتەيتىن بولادى! تاك چتو...

سوندا بىزگە ەندى نە كەرەك؟ ونى ويلان... و، «ويلان – تاپ» دەگەن، مەن تاپتىم: بىزگە جەتپەي تۇرعانى – قوڭىراۋ! دا، دا، ناستوياششي قوڭىراۋ! ونى دا ەسىلدىڭ ەڭ كورنەكتى تۇسىنا ورناتۋ كەرەك! التىننان با، كۇمىستەن بە، قولادان با، تيتاننان با... نەدەن جاساتۋدى بيلىك بىلەدى، ورناتتىراتىن دا – ءوزى. ايتەۋىر، رەسەيدىڭ پاتشا-قوڭىراۋىنان الدەقايدا ۇلكەن ەتىپ جاساتۋ كەرەك! ارينە، پۋتين ۆ.ۆ. مىرزانى رەنجىتىپ الماي.

ول قوڭىراۋىمىز دا گيننەسس كىتابىنا جازىلىپ، الەمگە ايعاقتالسا،  استانالىقتار تاعى دا ءبىر جاساپ قالار ەدى! اسىرەسە، اينالايىن شاكىرتتەرىمىز بەن ستۋدەنتتەرىمىز ساباق-لەكتسيا  اراسىنداعى ۇزىلىسكە ۋاقتىلى شىعىپ جۇرەر ەدى!

سولاي، اعايىندار! ءبىزدىڭ قازاقستانعا ەندى ءبىر عانا قاجەت نارسە – وسى، قوڭىراۋ! جەتىسپەيتىنىمىزدىڭ ورنى سونىمەن لىقا تولادى! الدىن الا ايتا وتىرايىن: قوڭىراۋىمىز قۇتتى بولسىن!

Abai.kz